Content uploaded by Özkan Adıgüzel
Author content
All content in this area was uploaded by Özkan Adıgüzel on Jan 21, 2016
Content may be subject to copyright.
lorheksidin 1940’lı yılların sonlarına doğru antiviral bir ajan üretme çalış-
malarının sonucunda araştırma laboratuvarlarında geliştirilmiştir. İlk kez
1953 yılında İngiltere’de antiseptik krem olarak tanıtılan klorheksidin, hem
insanlarda hem de hayvanlarda deri, göz ve boğaz enfeksiyonlarının tedavisi ve
genel dezenfeksiyon amacıyla 1957’den beri kullanılmaktadır.1,2
Katyonik (pozitif yüklü), bis-biguanide biyosit olup, bakteri hücre duvarı gibi
negatif yüklü yüzeylere bağlanır ve birçok mikroorganizmaya karşı etkilidir.3Suda
Turkiye Klinikleri J Endod-Special Topics 2015;1(2)
15
Klorheksidin
ÖÖZZEETT Katyonik bis-biguanid bir biyosit olan klorheksidin, güçlü antibakteriyel etkiye sahip olup
birçok mikroorganizmaya karşı etkilidir. Günümüzde genellikle antiseptik ola¬rak güvenle kulla-
nılan klorheksidin gram pozitif ve gram negative bakterilere karşı etkili olup geniş bir antibakteri-
yel etkinlik gösterir. Klorheksidin oral kavitede dental plak oluşumunun engellen¬mesi, gingivitis
ve periodontitisin iyileştirilmesi, periodontal tedavide, çürüğün önlenmesinde, cerrahi operasyon-
lar sonrası gelişebilecek enfeksiyonların önlenmesinde ve genel oral enfeksiyonlarda kullanılan et-
kili bir oral antimikrobiyal ajandır. Klorheksidinin dişhekimliğinde kullanılan konsantrasyonları
genellikle %0,12 ile %2 arasında olup, endodontik irrigasyon ve kanal içi medikasyon ajanı olarak
%2’lik konsantrasyonu kullanılmaktadır. Sitotoksik etkileri hem lokal ve hem de sistemik olarak
düşük düzeylerdedir. Klorheksidinin oral kavitede kullanımı sonrası dişlerde ve dilde renklenme gö-
rülebilmektedir. Düşük toksisite, geniş spektrum, güçlü antibakteriyel etkinlik ve artmış kalıcı ak-
tivite gibi özelliklerinden dolayı, klorheksidinin endodontide yıkama solüsyonu olarak kullanımı
önerilmektedir.
AAnnaahhttaarr KKeelliimmeelleerr::Klorheksidin; antibakteriyel ajan; irrigasyon solüsyonu
AABBSSTTRRAACCTT As a cationic bis-biguanide biocide, chlorhexidine has a strong antibacterial effect and
is effective against many microorganisms. Today generally used safely as an antiseptic, chlorhexi-
dine is effective against gram positive and gram negative bacteria; and has a wide range of antibac-
terial activity. Chlorhexidine is an effective oral antimicrobial agent used in the prevention of the
formation of dental plaque in the oral cavity, treatment of gingivitis and periodontitis, prevention
of caries in periodontal therapy, prevention of infection that may develop after surgery and in gen-
eral oral infections. The concentrations of chlorhexidine used in dentistry are usually between 2%
and 0.12%; and its 2% concentration is used as an endodontic irrigation and intra-canal medication
agent. Its cytotoxic effects are both locally and systemically at low levels. Discolouration of teeth
and tongue in the oral cavity can be observed after the use of chlorhexidine. The use of chlorhex-
idine as an irrigation solution in endodontics is recommended due to its properties such as low tox-
icity, broad spectrum, strong antibacterial activity and increased lasting activity.
KKeeyy WWoorrddss:: Chlorhexidine; anti-bacterial agent; irrigation solution
TTuurrkkiiyyee KKlliinniikklleerrii JJ EEnnddoodd--SSppeecciiaall TTooppiiccss 22001155;;11((22))::1155--99
Özkan ADIGÜZELa
aEndodonti AD,
Dicle Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi,
Diyarbakır
Yazışma Adresi/Correspondence:
Özkan ADIGÜZEL
Dicle Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi,
Endodonti AD,
Diyarbakır, TÜRKİYE
ozkanadiguzel@dicle.edu.tr
Copyright © 2015 by Türkiye Klinikleri
DERLEME
az çözünen klorheksidin asetat ve hidroklorit tuzlarını
bulundurduğu için bu maddeler klorheksidin digluko-
nat olarak değişim göstermiştir.4,5 Klorheksidin digluko-
nat, CHX tuzundan ve glukonik asitten oluşur.6
MOLEKÜLER YAPISI
Poliguanid antibakteriyel ailesine sahip olan klorheksi-
din molekülü (C22H30Cl2N10), merkezdeki hekzameti-
len zincirine bağlı simetrik 4-klorofenol halkası ve 2
biguanitten oluşur (Şekil 1).7,8
KLORHEKSİDİNİN KARAKTERİSTİK
ÖZELLİKLERİ9-15
11.. AAnnttiibbaakktteerriiyyeell aakkttiivviitteessii::Hem gram pozitif ve
hem de gram negatif bakterilere karşı etkili olup geniş
bir antibakteriyel etkinlik gösterir. Benzer konsantras-
yonlarda sodyum hipoklorit (NaOCl) ile karşılaştırılabi-
lir etki invitro çalışmalarla gösterilmiştir. Son yıkama
irrigasyon ajanı olarak kullanılabilir.
22.. AAnnttiiffuunnggaall eettkkiissii::Özellikle Candida albicans’lara
karşı antifungal etki gösterir.
33.. KKaallııccııllıığğıı::Klorheksidin dentin tübüllerinde or-
talama 12 hafta boyunca kalabilir.
44.. ppHH::Klorheksidinin optimal pH’sı 5,5-7 arasındadır.
55.. EEttkkiinnlliiğğii::Kök kanal sistemindeki dentin kompo-
nentleri, hidroksiapatit ve kollajenler, mikrobiyal biyo-
kütle, inflamatuar eksuda, klorheksidinin pH’sını
değiştirerek etkinliğini azaltabilir ya da önleyebilir.
66.. KKoonnssaannttrraassyyoonnuu::Oral kavitede kimyasal plak
kontrolü için suda çözünen %0,1 ve %0,2, endodontide
irrigasyon ajanı olarak kullanılan %2’lik konsantrasyonu
kullanılmaktadır.
ANTİBAKTERİYEL ETKİSİ
Klorheksidin aerop ve anaeroplar da dahil olmak üzere
gram pozitif ve gram negatif bakterilere, mantarlara, der-
mofitlere ve bazı lipofilik virüslere karşı etkili geniş an-
timikrobiyal etkinliğe sahiptir.16 Ancak bakteri sporları
ve mikobakterilere karşı etkinliği sınırlıdır.17,18 Başlan-
gıç çürüklerinin oluşumu ve ilerlemesinden sorumlu
bakterilerden olan S. Mutans ve S. Sobrinus, diğer oral
streptokoklara oranla klorheksidine daha duyarlıdır.19
Aside dirençli boyanan basillere, bakteri sporlarına
Mycobacterium tuberkulozise ve bazı mantar türlerine
karşı da etkili değildir.19,20 Klorheksidin tuzları adeno
virüs, herpes virüs ve influenza virüsü gibi lipofilik çoğu
virüse karşı da etkilidir.20 En yüksek antibakteriyel et-
kinliğini pH=5.5-7 arasında gösterir, pH=8 ve üzerinde
bileşenlerine ayrılarak etkinliğini kaybeder.21-25
Likit formundaki klorheksidin 30 sn veya daha kısa
sürede mikroorganizmaları yok ederken, bu süre %2’lik
jel form için 22 sn ve %0,2’lik jel formu için ise 2 saate
kadar uzanmaktadır.26 Yeung ve ark. yaptıkları bir çalış-
mada klorheksidinin antioksidan ve pro-oksidan özel-
liklerinin olduğunu ve bunun da mikroorganizmalar
üzerine etkisini artırdığını göstermişlerdir.27
SİTOTOKSİSİTESİ
Klorheksidinin dişhekimliğinde kullanılan konsantras-
yonları genellikle %0,12 ile %2 arasında olup, bu kon-
santrasyonlarda sitotoksik etkilerinin hem lokal ve hem
de sistemik olarak düşük düzeylerde olduğu bildirilmiş-
tir.28,29 Subgingival yıkama solüsyonu olarak %2’lik kon-
santrasyonda kullanıldığında gingival dokularda bir
toksisitesinin görülmediği rapor edilmiştir.30 Ribeiro ve
ark. formokrezol, paramonoklorofenol, kalsiyum hidro-
ksit ve klorheksidininin DNA üzerine zararını incele-
dikleri çalışmalarında incelenen tüm maddelerin geno-
toksik etkisi olmadığını gözlemlemişlerdir.31 Başka bir
çalışmada klorheksidin uygulanan kök yuzeylerine, fib-
roblastların yapışmadığı ve periodontal rejenerasyonu-
nun meydana gelmediği bildirilmiştir.32 Farklı sitotok-
sisite bulguları mevcut olduğundan dolayı klorheksidin
tüm diğer yıkama solüsyonlarında olduğu gibi periapi-
kal bölgeye taşırılmadan kullanılmalıdır.33
ALLERJİK REAKSİYONLAR
Klorheksidin güvenli bir solüsyon olarak bilinse de aler-
jik reaksiyonlar oluşabilir. Kontak dermatit, ürtiker, fo-
tosensitivite, ilaç döküntüsü, mesleki astım, anafilaktik
reaksiyonlar, anafilaktik şok bazı çalışmalarda rapor edil-
miştir.34-38 Kök kanallarında irrigasyon solüsyonu olarak
kullanımına bağlı olarak meydana gelen bir allerjik re-
aksiyon vakası yoktur.39
STABİLİZASYON VE SAKLAMA KOŞULLARI
Normal oda sıcaklığında klorheksidin ve tuzları stabil
olarak saklanabilmektedir. Erime sıcaklığı 132-134 °C
olup, 150 °C’ye kadar ısıtılırsa klorheksidin ve tuzları ay-
Özkan ADIGÜZEL KLORHEKSİDİN
Turkiye Klinikleri J Endod-Special Topics 2015;1(2)
16
ŞEKİL 1: Klorheksidinin yapısal formülü (1-1 Hexamethylene bis [5-(4-chlorophenyl)
bi guanide]).9
rışır. Işık altında kaldığında 4-kloranilinin polimerizas-
yonuyla beraber bozulduğu için klorheksidin solusyon-
ları ve sıvı tabanlı ürünleri ışık görmeyen koyu renkli
şişelerde saklanmalıdır. Klorheksidinin saklandığı şişe-
lerde mantar türü maddeler kapak olarak kullanılmama-
lıdır. Klorheksidin ürünleri nemden etkilenmeyecek
şekilde ağzı sıkıca kapatılmış ışıktan korunacak şekilde,
kuru ve serin ortamlarda saklanmalıdır.9
KULLANIM ALANLARI
Klorheksidin yalnızca deri dezenfeksiyonunda değil,
aynı zamanda göz damlaları (%0,01) ve kontakt lenslerin
dezenfeksiyonunda da (%0,002-0,006) kullanılmaktadır.
Topikal antiseptik kremlerde, ağız gargaralarında, diş jel-
lerinde ve ürolojide kateter sterilizasyonunda ve mesane
irrigasyonunda, medikal yara bandajlarında, tozlarında,
spreylerinde ve kremlerinde de kullanım alanı bulun-
maktadır.9
Klorheksidin oral kavitede dental plak oluşumunun
engellenmesi, gingivitis ve periodontitisin iyileştirilmesi,
periodontal tedavide, çürüğün önlenmesinde, cerrahi
operasyonlar sonrası gelişebilecek enfeksiyonlarda ve
genel oral enfeksiyonlarda da kullanılan etkili bir oral
antimikrobiyal ajan olarak tanımlanmıştır.40,41 Ağız anti-
sepsisi için gingivitis, oral kandidiyazis ve diş plaklarına
karşı % 0,2’lik gargara veya sprey şekli kullanılır.40 Klor-
heksidin katyonik özelliğinden dolayı oral mukozaya ve
diş yüzeylerine adhezyon gösterir, böylece pelikıl for-
masyonu azalmakta ve yüzeyden kontrollü olarak salı-
narak etkinliği uzun sürebilmektedir.42
ENDODONTİDE KULLANIM ALANLARI
Endodontik tedavinin başarısı kök kanallarının tamamen
dezenfeksiyonu ve aseptik tekniklerin kullanılmasına
bağlıdır. Primer endodontik enfeksiyonlardaki farklı bak-
teri çeşitliliği ve kök kanallarının karmaşık anatomisi,
kullanılan irrigasyon solüsyonlarının antibakteriyel etki-
lerini iyi bir şekilde sergilemelerini zorlaştırır.43,44
Hem in vivo ve hem de in vitro çalışmalarda endo-
dontik irrigasyon ve kanal içi medikasyon ajanı olarak
kullanımı yaygın bir şekilde çalışılmıştır.10,45,46 Klorhek-
sidinin kök kanallarında yıkama solüsyonu olarak anti-
mikrobiyal özellikleri birçok çalışmada incelenmiş ve
klorheksidinin antimikrobiyal etkinliği genellikle
NaOCl gibi geleneksel solüsyonlarla karşılaştırılmış-
tır.10,33,47,48 Kök kanal tedavisinde klorheksidinin endo-
dontik yıkama solüsyonu olarak klinik pratikte kulla-
nımı altın standart olarak kabul edilmektedir.33 Güçlü
bir bakterisit olup bakterilerin hücre içi proteolitik ak-
vitelerini ve metaloproteinaz aktivitesi ile ilişkili akti-
vasyonu inhibe eder.44,49-52
Düşük toksisite, geniş spektrum, güçlü antibakteri-
yel etkinlik ve artmış kalıcı aktivite gibi özelliklere sahip
olduğundan dolayı endodontik irrigasyon solüsyonu ola-
rak da kullanımı önerilmektedir.22,53 In vitro çalışmalarla
antibakteriyel etklinliğinin kalsiyum hidroksit kadar ve
hatta daha iyi olduğu gösterilmiştir.54 Özellikle de E. Fae-
calis’in biyofilminin eliminasyonunda çok etkilidir.55 En-
fekte kök kanallarında 1 hafta uygulandığı zaman
kalsiyum hidroksit kadar bakterileri azaltmaktadır.10 Kal-
siyum hidroksitin aksine dentin üzerindeki antibakteri-
yel etklinliği daha uzun süre devam ettiğinden kök kanal
duvarlarındaki bakteri kolonizasyonunu önlemektedir.
Bu etki likit, jel ya da kontrollü salınım gibi yalnızca uy-
gulama şekline değil, konsantrasyona da bağlıdır.56-58
İrrrigasyon solüsyonu olarak kullanılan %2’lik klor-
heksidinin, %0.12’lik konsanstrasyondan daha iyi anti-
bakteriyel etki sergilediği ve bu nedenle antibakteriyel
etki ile konsantrasyon arasında bir bağlılık olduğu gös-
terilmiştir.58 NaOCl ile yapılan karşılaştırmalı çalışma-
larda antibakteriyel özelliklerinin klorheksidinle benzer
olduğu ancak klorheksidinin doku çözme özelliği yok-
sun olduğundan dolayı NaOCl’nin temel irrigasyon ajanı
olarak kullanımı devam etmektedir.33,59,60
Son yıllarda araştırıcılar kalsiyum hidroksit ve klor-
heksidin karışımını sinerjistik etki ile antibakteriyel et-
kinliklerini artırmak için kullanmışlardır. Kalsiyum
hidroksitin yüksek pH’sı, klorheksidin ile karıştırıldığı
zaman etkili bulunmamıştır.61 Bazı çalışmalarda artan
etki görülmüşken bazı çalışmalarda da tersi sonuçlar or-
taya çıkmıştır.58,62,63 Kalıcı antibakteriyel özelliğinden
dolayı klorheksidin preperatlarının dişin kronal bölü-
münden kök kanal sistemine bakteri giriş süresini ge-
ciktirdiği bildirilmiştir.64
Ballal ve ark. klorheksidinin tek başına ve kitosanla
karıştırılarak kullanımının C. albicans ve E. faecalis’e karşı
etkisini ve geri salımını inceledikleri çalışmalarında klor-
heksidinin kitosanla birlikte uygulandığında daha fazla
salım yaparak, klorheksidinin antimikrobiyal aktivitesini
artırdığını ve her iki mikroorganizma için en geniş inhi-
bitör zonunu oluşturduğunu gözlemlemişlerdir.65
ETKİLEŞİM VE ÇÖKELTİ OLUŞUMU
Kök kanallarının irrigasyonu için önerilen protocol or-
ganik komponentleri çözmek için NaOCl, smear tabaka-
sının uzaklaştırmak için EDTA ve antimikrobiyal
Özkan ADIGÜZEL KLORHEKSİDİN
Turkiye Klinikleri J Endod-Special Topics 2015;1(2)
17
Özkan ADIGÜZEL KLORHEKSİDİN
Turkiye Klinikleri J Endod-Special Topics 2015;1(2)
18
aktiviteyi azaltmak için ise klorheksidin kullanımı şek-
lindedir.5Bazı çalışmalarda NaOCl ve klorheksidinin bir-
likte kullanıldığı durumlarda turuncu-kahverengi renkli
bir çökelti oluşumu rapor edilmiştir Bu çökelti kanal dol-
gusunun bağlanmasını olumsuz yönde etkileyebilir.5,61
Basrani ve ark. çökelti oluşumunun, NaOCl ve klor-
heksidin karıştırıldığında oluşan asit-baz reaksiyonuna
bağlı olduğunu bildirmişlerdir. Klorheksidin dikatyonik
asittir ve protonları indirgeme kabiliyetindedir, NaOCl
ise alkalidir ve dikatyonik asitlerden proton alabilir, bu
proton değişiminin sonucunda nötral çözunmeyen, kah-
verengi parakloranilin (PCA) olarak adlandırılan, toksik
ve kanserojen olduğu çeşitli çalışmalarla ortaya konulan,
bir çökelti oluşur. NaOCl’nin konsantrasyonu arttıkça
PCA miktarının da arttığı bildirilmiştir.61,66
Bu nedenle NaOCl irrigasyonundan sonra klorhek-
sidinin kullanılması gereken durumlarda kök kanalları
distile su veya alkol ile yıkanmalı ve kurutma kağıtları ile
iyi bir şekilde kurutulduktan sonra klorheksidin kulla-
nılmalıdır.67
Klorheksidin, EDTA veya kalsiyum hidroksit ile
temas ettiğinde de bir çökelti oluşur, bu çökeltide PCA
oluşmaz.68,69 Barbin ve ark. kalsiyum hidroksit ve klor-
heksidini karıştırarak, kütle spektrofotometresi ve HPLC
ile incelendiklerinde de yine PCA oluşmadığını bildir-
mişlerdir.68 Rasimick ve ark. EDTA ve klorheksidin so-
lüsyonlarını karıştırıp, bu karışım sonucu oluşan beyaz
çökeltiyi HPLC ile incelemişlerdir. Karışım sonucunda
oluşan beyaz çökeltide %90 oranında EDTA ve klorhek-
sidin tuzu bulunurken PCA görülmemiştir. 69
SONUÇ
Klorheksidinin hidroksiapatite uzun bağlanma süresi,
düşük toksisitesi, geniş antibakteriyel özellikleri çeşitli
çalışmalarla kanıtlanmış olması nedeniyle endododon-
tik irrigasyon solüsyonu olarak kullanılması önerilmek-
tedir. Klorheksidin glukonatın karakteristik özelliklerini
iyileştirmek, yüzey aktif ajanların ilavesiyle farklı ve
yeni formülasyonları geliştirmek için daha ileri çalışma-
ların yapılması gereklidir.
1. Fardal O, Turnbull RS. A review of the literature
on use of chlorhexidine in dentistry. J Am Dent
Assoc 1986;112(6):863-9.
2. Löe H. Does chlorhexidine have a place in the
prophylaxis of dental diseases? J Periodontal
Res Suppl 1973;12:93-9.
3. Jones MN, Song YH, Kaszuba M, Reboiras MD.
The interaction of phospholipid liposomes with
bacteria and their use in the delivery of bacteri-
cides. J Drug Target 1997;5(1):25-34.
4. Gu LS, Kim JR, Ling J, Choi KK, Pashley DH, Tay
FR. Review of contemporary irrigant agitation
techniques and devices. J Endod
2009;35(6):791-804.
5. Zehnder M. Root canal irrigants. J Endod
2006;32(5):389-98.
6. Jung S, Safavi K, Spangberg L. The effective-
ness of chlorhexidine in the prevention of root
canal reinfection. J Endod 1999;25:288.
7. Basrani B, Lemonie C. Chlorhexidine gluconate.
Aust Endod J 2005;31(2):48-52.
8. Mcdonnel G, Russell AD. Antiseptics and disin-
fectants: activity, action and resistance. Clin Mi-
crobiol Rev 1999;12(1):147-79.
9. Aktaş A, Giray B. Diş hekimliğinde klorheksidin:
özellikleri ve güncel kullanım alanları. Türkiye
Klinikleri J Dental Sci 2010;16(1):51-8.
10. Barbosa CA, Goncalves RB, Siqueira JF Jr, De
Uzeda M. Evaluation of the antibacterial activities
of calcium hydroxide, chlorhexidine and cam-
phorated paramonochlorophenol as intracanal
medicament. A clinical and laboratory study. J
Endod 1997;23(5):297-300.
11. D’Arcangelo C, Varvara G, De Fazio P. An eval-
uation of the action of different root canal irrigants
on facultative aerobic-anaerobic, obligate anaer-
obic, and microaerophilic bacteria. J Endod
1999;25(5):351-3.
12. Siqueira JF Jr, Machado AG, Silveira RM, Lopes
HP, de Uzeda M. Evaluation of the effectiveness
of sodium hypochlorite used with three irrigation
methods in the elimination of Enterococcus fae-
calis from the root canal in vitro. Int Endod J
1997;30(4):279-82.
13. Baumgartner JC, Endodontic Microbiology. In;
Principles and Practice of Endodontics. In: Wal-
ton RE, Torabinejad M, eds. 2nded. Philadelphia:
W.B. Saunders Company; 1996. p.277-91.
14. Bayırlı G. Pratik endodonti. İstanbul: İstanbul
Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi; 1990.
p.88-252.
15. Sen BH, Safavi KE, Spångberg LS. Growth pat-
terns of Candida albicans in relation to radicular
dentin. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Ra-
diol Endod 1997;84(1):68-73.
16. Russell AD, Hammond SA, Morgan JR.
Bacterial resistance to antiseptics and
disinfectants. J Hosp Infect 1986;7(3):213-25.
17. Russell AD. Bacterial spores and chemical spo-
ricidal agents. Clin Microbiol Rev 1990;3(2):99-
119.
18. Bradley SJ, Jenkins PA, Furr JR, Russell AD.
Anti-mycobacterial activity of biocides. Lett Appl
Microbiol 1991;13(3):118-22.
19. Dalli M, Ercan E, Zorba Y O, İnce B, Şahbaz C,
Bahşi E, et al. Effect of 1% chlorhexidine gel on
the bonding strength to dentin. J Dent Science
2010;5(1):8-13.
20. Weller PJ. Chlorhexidine. In: Kibbe AH, ed. Hand-
book of Pharmaceuical Excipients. 3rd ed. Wash-
ington DC: Pharmaceutical Press; 2000. p.121-5.
21. Catalbas B, Ercan E, Erdemir A, Gelgor IE, Zorba
YO. Effects of different chlorhexidine formulations
on shear bond strengths of orthodontic brackets.
Angle Orthod 2009;79(2): 312-6.
22. Denton GW. Chlorhexidine. Block SS, editör. Dis-
infection, Sterilization, and Preservation. 5th ed.
Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2001.
p.881-917.
23. Di Hipólito V, Rodrigues FP, Piveta FB, Azevedo
Lda C, Bruschi Alonso RC, Silikas N, et al. Ef-
fectiveness of self-adhesive luting cements in
bonding to chlorhexidine-treated dentin. Dent
Mater 2012;28(5):495-501.
24. Hiraishi N, Yiu CK, King NM, Tay FR. Effect of
2% chlorhexidine on dentin microtensile bond
strengths and nanoleakage of luting cements. J
Dent 2009;37(6):440-8.
25. Koparal E, Elbek Ç. Koruyucu diş hekimliğinde
klorheksidin ve diğer ajanlarla kombine kullanımı.
Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi
1998;22:13-18.
KAYNAKLAR
Özkan ADIGÜZEL KLORHEKSİDİN
Turkiye Klinikleri J Endod-Special Topics 2015;1(2)
19
26. Vianna ME, Gomes BP, Berber VB, Zaia AA, Fer-
raz CC, de Souza Filho FJ. In vitro evaluation of
the antimicrobial activity of chlorhexidine and
sodium hypochlorite. Oral Surg Oral Med Oral
Pathol Oral Radiol Endod 2004;97(1):79-84.
27. Yeung SY, Huang CS, Chan CP, Lin CP, Lin HN,
Lee PH, et al. Antioxidant and pro-oxidant properties
of chlorhexidine and its interaction with calcium hy-
droxide solutions. Int Endod J 2007;40(11):837-44.
28. Löe H, Schiött CR, Karring G, Karring T. Two
years oral use of chlorhexidine in man. I. General
design and clinical effects. J Periodontal Res
1976;11(3):135-44.
29. Tanomaru Filho M, Leonardo MR, Silva LA,
Aníbal FF, Faccioli LH. Inflammatory response to
different endodontic irrigating solutions. Int Endod
J 2002;35(9):735-9.
30. Southard SR, Drisko CL, Killoy WJ, Cobb CM,
Tira DE. The effects of 2% chlorhexidine diglu-
conate irrigation on the levels of Bacteroides gin-
givalis in periodontal pockets. J Periodontol
1989;60(6):302-9.
31. Ribeiro DA, Scolastici C, De Lima PL, Marques
ME, Salvadori DM. Genotoxicity of antimicrobial
endodontic compounds by single cell gel (comet)
assay in Chinese hamster ovary (CHO) cells.
Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol
Endod 2005;99(5):637-40.
32. Cline NV, Layman DL. The effects of chlorhexi-
dine on the attachment and growth of cultured
human periodontal cells. J Periodontol
1992;63(7):598-602.
33. Şen BH, Türk BT. An update on chlorhexidine in
endodontics. Review. ENDO 2009;2:87-99.
34. Krautheim AB, Jermann TH, Bircher AJ.
Chlorhexidine anaphylaxis: case report and re-
view of the literatüre. Contact Dermatitis
2004;50(3):113-6.
35. Moghadam BK, Drisko CL, Gier RE. Chlorhexi-
dine mouthwash-induced fixed drug eruption.
Case report and review of the literature. Oral Surg
Oral Med Oral Pathol 1991;71(4):431-4.
36. Waclawski ER, McAlpine LG, Thomson NC. Oc-
cupational asthma in nurses caused by chlorhex-
idine and alcohol aerosols. BMJ 1989;298(6678):
929-30.
37. Wahlberg JE, Wennersten G. Hypersensitivity
and photosensitivity to chlorhexidine. Dermato-
logica 1971;143(6):376-9.
38. Wicki J, Deluze C, Cirafici L, Desmeules J. Ana-
phylactic shock induced by intraurethral use of
chlorhexidine. Allergy 1999;54(7):768-9.
39. Hülsmann M, Rödig T, Nordmeyer S. Complica-
tions during root canal irrigation. Endod Topics
2007;16(1):27-63.
40. Ünlü Söğüt M. Jermisid ajanlardan katyonik de-
terjanlar. J Exp Clin Med 2013;30:75-9.
41. Fardak O, Tumbull RS. A review of the literature
on use of chlorhexidine in dentistry. J Am Dent
Assoc 1985;112:863-9.
42. Bonesvoll P, Lökken P, Rölla G, Paus PN. Re-
tention of chlorhexidine in the human oral cavity
after mouth rinses. Arch Oral Biol 1974;19(3):
209-12.
43. Haapasalo M, Endal U, Zandi H, Coi JM. Eradi-
cation of endodontic infection by instrumentation
and irrigation solutions. Endo Topics 2005;10:77-
102.
44. Mohammedi Z, Jafarzadeh H, Shalavi S. Antimi-
crobial efficacy of chlorhexidine as a root canal
irrigant: a literature review. J Oral Sci 2014;56(2):
99-103.
45. Lindskog S, Pierce AM, Blomlöf L. Chlorhexidine
as a root canal medicament for treating inflam-
matory lesions in the periodontal space. Endod
Dent Traumatol 1998;14(4):186-90.
46. Manzur A, Gonzalez AM, Pozos A, Silva-Herzog
D, Friedman S. Bacterial quantification in teeth
with apical periodontitis related to instrumenta-
tion and different intracanal medications: a ran-
domized clinical trial. J Endod 2007;33(2):114-8.
47. Ercan E, Ozekinci T, Atakul F, Gül K. Antibacter-
ial activity of 2% chlorhexidine gluconate and
5.25% sodium hypochlorite in infected root canal:
in vivo study. J Endod 2004;30(2):84-7.
48. Senia ES, Marshall FJ, Rosen S. The solvent ac-
tion of sodium hypochlorite on pulp tissue of ex-
tracted teeth. Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1971;31(1):96-103.
49. Itoh T, Nakamura H, Kishi J, Hayakawa T. The
activation of matrix metalloproteinases by a
whole-cell extract from Prevotella nigrescens. J
Endod 2009;35(1):55-9.
50. Beighton D, Decker J, Homer KA. Effects of
chlorhexidine on proteolytic and glycosidic en-
zyme activities of dental plaque bacteria. J Clin
Periodontol 1991;18(2):85-9.
51. Cronan CA, Potempa J, Travis J, Mayo JA. Inhi-
bition of Porphyromonas gingivalis proteinases
(gingipains) by chlorhexidine: synergistic effect of
Zn(II). Oral Microbiol Immunol 2006;21(4):212-
7.
52. Gerhardt DE, Williams HN. Factors affecting the
stability of sodium hypochlorite solutions used to
disinfect dental impressions. Quintessence Int
1991;22(7):587-91.
53. Greenstein G, Berman C, Jaffin R. Chlorhexidine:
an adjunct to periodontal therapy. J Periodontol
1986;57(6):370-7.
54. Siqueira JF Jr, de Uzeda M. Intracanal medica-
ments: evaluation of the antibacterial effects of
chlorhexidine, metronidazole, and calcium hy-
droxide associated with three vehicles. J Endod
1997;23(3):167-9.
55. Lima KC, Fava LR, Siqueira JF Jr. Susceptibilities
of Enterococcus faecalis biofilms to some an-
timicrobial medications. J Endod 2001;27(10):
616-9.
56. Jeansonne MJ, White RR. A comparison of 2.0%
chlorhexidine gluconate and 5.25% sodium
hypochlorite as antimicrobial endodontic irrigants.
J Endod 1994;20(6):276-8.
57. Komorowski R, Grad H, Wu XY, Friedman S. An-
timicrobial substantivity of chlorhexidine-treated
bovine root dentin. J Endod 2000;26(6):315-7.
58. Basrani B, Tjäderhane L, Santos JM, Pascon E,
Grad H, Lawrence HP, et al. Efficacy of chlorhex-
idine- and calcium hydroxide-containing medica-
ments against Enterococcus faecalis in vitro. Oral
Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod
2003;96(5):618-24.
59. Gomes BP, Vianna ME, Matsumoto CU, Rossi
Vde P, Zaia AA, Ferraz CC, et al. Disinfection of
gutta-percha cones with chlorhexidine and
sodium hypochlorite. Oral Surg Oral Med Oral
Pathol Oral Radiol Endod 2005;100(4):512-7.
60. Sundqvist G. Taxonomy, ecology, and patho-
genicity of the root canal flora. Oral Surg Oral
Med Oral Pathol 1994;78(4):522-30.
61. Basrani B, Manek S, Sodhi R, Fillery E, Manzur
A. Interaction between sodium hypochlorite and
chlorhexidine gluconate. J Endod 2007;33(8):
966-9.
62. Evans MD, Baumgartner JC, Khemaleelakul SU,
Xia T. Efficacy of calcium hydroxide: chlorhexi-
dine paste as an intracanal medication in bovine
dentin. J Endod 2003;29(5):338-9.
63. Zehnder M, Grawehr M, Hasselgren G, Waltimo
T. Tissue-dissolution capacity and dentin-disin-
fecting potential of calcium hydroxide mixed with
irrigating solutions. Oral Surg Oral Med Oral
Pathol Oral Radiol Endod 2003;96(5):608-13.
64. Gomes BP, Sato E, Ferraz CC, Teixeira FB, Zaia
AA, Souza-Filho FJ. Evaluation of time required
for recontamination of coronally sealed canals
medicated with calcium hydroxide and chlorhex-
idine. Int Endod J 2003;36(9):604-9.
65. Ballal N1, Kundabala M, Bhat K, Acharya S, Bal-
lal M, Kumar R, et al. Susceptibility of Candida
albicans and Enterococcus faecalis to Chitosan,
Chlorhexidine gluconate and their combination in
vitro. Aust Endod J 2009;35(1):29-33.
66. Chhabra RS, Huff JE, Haseman JK, Elwell MR,
Peters AC. Carcinogenicity of p-chloroaniline in
rats and mice. Food Chem Toxicol 1991;29(2):
119-24.
67. Bui TB, Baumgartner JC, Mitchell JC. Evaluation
of the interaction between sodium hypochlorite
and chlorhexidine gluconate and its effect on root
dentin. J Endod 2008;34(2):181-5.
68. Barbin LE, Saquy PC, Guedes DF, Sousa-Neto
MD, Estrela C, Pécora JD. Determination of para-
chloroaniline and reactive oxygen species in
chlorhexidine and chlorhexidine associated with
calcium hydroxide. J Endod 2008;34(12):1508-
14.
69. Rasimick BJ, Nekich M, Hladek MM, Musikant
BL, Deutsch AS. Interaction between chlorhexi-
dine digluconate and EDTA. J Endod
2008;34(12):1521-3.
