Content uploaded by Filiz Arslan
Author content
All content in this area was uploaded by Filiz Arslan on Jan 13, 2016
Content may be subject to copyright.
76
© Gülhane Askeri Tıp Akademisi 2010
Gülhane Tıp Dergisi 2010; 52: 76-81
Yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılıklarının
incelenmesi
Tülay Başak (*), Şenay Uzun (*), Filiz Arslan (**)
ARAŞTIRMA
ÖZET
Yoğun bakım hemşirelerinin, etik problemleri tanıması ve çözümlenebilmesi
konusunda doğru kararları alabilmesi için, etik sorunu ayır t edebilme ye-
teneği olarak tanımlan etik duyarlılıklarının gelişmiş olması gerekmektedir.
Bu çalışmada, yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılıklarının incelenmesi
amaçlanmıştır. Ta nımlayıcı ve kesitsel olarak planlanan çalışmanın örnekle-
mini, Ankara’da bir eğitim hastanesinin yoğun bakım ünitelerinde görev ya-
pan hemşirelerden (n=102), araştırmaya katılmayı kabul eden 90 hemşire
oluşturmuştur. Veri toplama formu sosyodemografik özellikleri ve çalışma
koşullarını içeren 15 sorudan oluşmaktadır. Çalışmaya katılan yoğun bakım
hemşirelerinin etik duyarlılıklarının orta düzeyde olduğu saptanmıştır. Top -
lam etik duyarlılık puanının yaş, medeni durum, öğrenim durumu, yoğun
bakımda çalışma süresi, meslekte çalışma süresi, mezuniyet öncesi ve son-
rası etik konusunda eğitim alma durumları ile ilişkili olmadığı, ancak yaş ve
meslekte çalışma süresinin, etik duyarlılığın bazı alt boyutları ile ilişkili oldu-
ğu belirlenmiştir. Yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılığının artırılması ve
dolayısıyla etik sorunları tanıma ve çözümünün sağlanabilmesi için, mezu-
niyet sonrası ve sürekli eğitim programlarının düzenlenmesi önerilmektedir.
Ayrıca yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılıklarını etkileyen farklı değiş-
kenleri belirlemek amacıyla, daha geniş gruplarda çalışmalar yapılmasının
önemli olduğu düşünülmektedir.
Anahtar kelimeler: Etik, etik duyarlılık, yoğun bakım hemşireliği
SUMMARY
Investigation of the moral sensibility of intensive care nurses
In order for the intensive care nurses to recognize the ethical problems and
to take proper decisions towards the solution of these problems, their moral
sensibility, which is defined as the capability of distinguishing an ethical
problem should be developed. In this study, it was aimed to investigate the
moral sensibilities of intensive care nurses. Ninety out of 102 nurses who
were working in the intensive care units of a teaching hospital in Ankara
and accepted to be enrolled in the study constituted the study group in this
definitive and sectional study. Data collection form is composed of 15 ques-
tions consisting of sociodemographic characteristics and study conditions.
Moral sensibility of intensive care nurses in the study was in the moderate
degree. The total moral sensibility score was not related with age, marital
status, educational status, time exercised in intensive care, time exercised
in profession, and taking any ethical courses before or after graduation,
whereas age and time exercised in profession were closely related with
some sub-dimensions of moral sensibility. In order to increase the level of
moral sensibility of intensive care nurses and thus to recognize and solve
ethical problems, it is suggested to plan postgraduate and continuous
education programs. Furthermore it is necessary to conduct larger scale
studies to determine different variables affecting the moral sensibility of
intensive care nurses.
Key words: Ethics, moral sensibility, intensive care nursing
Giriş
Yoğun bakım üniteleri kritik hastaları destekleye-
rek iyileşmesini amaçlayan, yerleşim biçimi ile hasta
bakımı açısından ayrıcalık taşıyan, ileri teknolojiye
sahip cihazlarla donatılmış, hastaların 24 saat ya-
şamsal göstergelerinin izlendiği multidisipliner bir
ekibin hizmet sunduğu klinikler olarak tanımlan-
maktadır (1). Bu multidisipliner ekibin kritik öneme
sahip üyelerinden birisini, yoğun bakım hemşireleri
oluşturmaktadır.
Yoğun bakım hemşireliği, bireyin fizyolojik, psiko-
lojik, emosyonel ve sosyal dengesini en iyi duruma
getirmeyi ve yaşamına doğrudan etki eden bireysel
bakımı sağlamayı amaçlamaktır (2). Yoğun bakım
hemşirelerinin, hastanın durumunda ortaya çıkan
değişiklikleri ilk saptayan ve acil durumlarda ekip
içinde hızlı karar alması gereken meslek üyesi olarak,
karmaşık ve beklenmedik bir anda ortaya çıkan so-
runlarla daha sık karşılaştığı belirtilmektedir (3). Bu
sorunların önemli bir kısmını, etik sorunlar oluştur-
maktadır. Genel olarak bakıldığında, yoğun bakım
ünitelerinde etik karar vermeyi gerektiren konular
arasında tıbbi karar verme, bilgilendirilmiş onam
alma, resüsitasyon, beyin ölümü ve organ transplan-
tasyonu, yaşam desteğini başlatmak ve sürdürmek,
tıbbi kaynakların adil paylaşımı ve ötenazi sayılmak-
tadır (4,5). Hemşirelerin sıklıkla karşılaştıkları etik so-
runların ise; hastaların bakımı ve tedavisi konusunda
ekibin diğer üyeleri ve kurum ile farklı yaklaşımların
bulunması, hasta haklarının korunması, terminal dö-
nemdeki hastanın bakımı, aydınlatılmış onam alma,
sınırlı kaynakların paylaştırılması, meslektaşların etik
dışı tutumları olduğu belirtilmiştir (6).
Yoğun bakım hemşirelerinin karşılaştıkları etik so-
runları çözebilmesi için öncelikle karşılaştığı etik so-
runları ayırt edebilmesi ve uygun karar verebilmesi
gerekmektedir (6-8). Doktorluk, hemşirelik, ebelik, diş
hekimliği, veterinerlik, eczacılık ve mimarlık program-
larının asgari eğitim koşullarının belirlenmesine dair
* GATA Hemşirelik Yüksek Okulu
** GATA Haydarpaşa Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Bu çalışma 12. Ulusal ve Uluslararası Katılımlı Hemşirelik Kongresinde
(Sivas, 20-24 Ekim 2009) poster bildiri olarak sunulmuştur
Ayrı basım isteği: Tülay Başak, GATA Hemşirelik Yüksek Okulu Hemşirelik
Esasları Bilim Dalı, Etlik-06018, Ankara
E-mail: tbasak2003@yahoo.com
Makalenin geliş tarihi: 18.12.2009 • Kabul tarihi: 22.02.2010
Cilt 52 • Sayı 2 Yoğun bakım hemşirelerinde etik duyarlılık • 77
resmi gazetede yayınlanan yönetmelikte hemşirelik
eğitimindeki asgari eğitim koşullarının sağlanabilmesi
için, hemşirelik eğitim programında okutulması gere-
ken konular arasında ilk sırada, meslek etiği bulunmak-
tadır (9). Bu ders, hemşireyi etik ve sorumlu davran-
maya, mesleki yaşantısında etik karar verecek duruma
getirmeyi amaçlamaktadır (10). Bu amaç doğrultusun-
da, hemşirelik eğitim müfredatlarında, etik dersine yer
verilmektedir. Ayrıca etik karar verme yeterliliğinin ge-
liştirilmesinde, mezuniyet sonrası eğitim programları
da önem taşımaktadır. Sağlık Bakanlığının yoğun ba-
kım hemşireliği eğitim programı uygulanmasına dair
yayınladığı yönergede eğitim programının kapsamın-
da etik konusu da yer almaktadır (11). Bir profesyonel
olarak yoğun bakım hemşirelerinin rol ve sorumlu-
luklarını, etik değerleri temel alarak yerine getirmele-
ri beklenmektedir. Yoğun bakım hemşirelerinin, etik
problemleri tanıması ve en doğru kararları alması için,
etik duyarlılıklarının gelişmiş olması gerekmektedir.
Etik sorunu ayırt edebilme yeteneği olarak tanımlanan
etik duyarlılık, insanın sağlığını ilgilendiren durum ya
da durumların içerdiği etik değerleri bilmektir (6-8).
Yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılığın yüksek
olması, mesleki profesyonelleşmeye katkıda bulunma-
sının yanı sıra, hastalara verilecek hemşirelik bakımı-
nın kalitesini de doğrudan etkileyecek bir durumdur.
Bu çalışmada yoğun bakım hemşirelerinin etik karar
verme sürecinde gösterdikleri etik duyarlılıklarının in-
celenmesi amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem
Tanımlayıcı ve kesitsel olarak planlanmış bu araş-
tırmanın evrenini Ankara’da bir eğitim hastanesinin
dahiliye ve cerrahi yoğun bakım ünitelerinde görev
yapan 102 hemşire oluşturmuştur. Kurum izni ve etik
kurul onayı alındıktan sonra, çalışma araştırmaya ka-
tılmayı gönüllü olarak kabul eden 90 yoğun bakım
hemşiresi (n=90, evrenin %88.2’si) ile 1-26 Haziran
2009 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
Çalışmaya başlamadan önce, 10 yoğun bakım hem-
şiresi ile ön uygulama yapılmıştır. Ön uygulama so-
nucu, veri toplama formunda herhangi bir değişik-
lik yapılmamış olup, elde edilen veriler araştırmanın
verilerine dahil edilmiştir. Veri toplama formu, araş-
tırmacılar tarafından yoğun bakım hemşirelerine ve-
rilmiş, doldurmaları için süre (15 gün) tanınmış ve
bu sürenin bitiminde yine araştırmacılar tarafından
alınmıştır.
Verilerin toplanması amacıyla, hemşirelerin sos-
yodemografik ve çalışma özelliklerini içeren 15 so-
rudan ve ‘Ahlaki Duyarlılık Anketi’nden oluşan veri
toplama formu uygulanmıştır. Ahlaki Duyarlılık
Anketi, etik duyarlılığı ölçmek amacıyla Kim Lutzen
tarafından geliştirilmiş olup, Karolinska Hemşirelik
Enstitüsü’nde (1994, İsveç, Stockholm), öncelikle
psikiyatri kliniğinde, daha sonra da diğer birimlerde
çalışan hekim ve hemşirelere uygulanmıştır. Otuz ifa-
deden oluşan yedili likert tipte bir kağıt kalem ölçeği
olan anketteki ifadeler, 1 puan (Tamamen katılıyo-
rum), 7 puan (Hiç katılmıyorum) arasında değerlen-
dirilmektedir. Bir puan tamamen katılma yönünde
yüksek duyarlılığı, 7 puan hiç katılmıyorum yönün-
de düşük duyarlılığı ifade etmekte olup, alınabilecek
toplam puan 30-210 arasında değişmektedir. Puanın
yüksek olması etik açıdan düşük duyarlılığı, puanın
düşük olması ise etik açıdan yüksek duyarlılığı gös-
termektedir. Anketin otonomi (otonomi ilkesine ve
hastanın tercihlerine saygı duymayı yansıtır), yarar
sağlama (hasta bireyin yararını artırmaya yönelik
eylemleri yansıtır), bütüncül yaklaşım (hem hastaya
zarar vermeyecek, hem de hastanın bütünlüğünü ko-
ruyacak eylemleri ifade eder), çatışma (içsel bir etik
çatışma deneyimini yansıtır), uygulama (eyleme ka-
rar verme ve uygulamada etik boyutu düşünmeyi
gösterir), oryantasyon (sağlık bakım profesyonelleri-
nin hasta ile ilişkilerini etkileyecek eylemlerine yö-
nelik ilgilerini yansıtır) olmak üzere altı alt boyutu
vardır (7,12). Türkiye’de ölçeğin geçerlilik ve güve-
nirliği 2003 yılında Hale Tosun tarafından yapılmış
olup, Cronbach alfa değeri 0.84 olarak bildirilmiştir
(7). Pekcan’ın çalışmasında bu değer 0.83 (6), bizim
çalışmamızda ise 0.80 olarak saptanmıştır.
Veriler bilgisayar ortamında, SPSS for Windows Ver.
15.0 (SPSS Inc., Chicago, IL., USA) paket programı
ile tanımlayıcı istatistikler (frekans, ortalama, mini-
mum ve maksimum değerler, standart sapma) Mann
Whitney U testi, ve Kruskal-Wallis varyans analizi
kullanılarak değerlendirilmiştir.
Bulgular
Çalışmaya katılan yoğun bakım hemşirelerinin
%67.8’inin 20-29 yaş grubunda, %56.7’sinin evli,
%61.1’inin lisans mezunu olduğu ve %37.8’inin yo-
ğun bakımda 1-5 yıl süre ile çalıştığı saptanmıştır
(Tablo I).
Hemşirelerin büyük bir kısmı (%78.9) etik konu-
sundaki bilgilerini hemşirelik eğitimi sırasında kazan-
dığını belirtirken, hemşirelerin yarısı (%51.7), mezu-
niyet sonrasında etik konusunda eğitim almadığını
bildirmişlerdir (Şekil 1). Hemşirelerin %46.7’si yoğun
bakımda çalıştıkları süre boyunca etik sorun yaşadık-
larını, etik sorun yaşayanların %35.7’si ise, yaşadıkla-
rı etik sorunu çözemediklerini ifade etmişlerdir.
Yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılık anke-
tinden aldığı toplam puan ortalaması, 97.66±18.38
(Minimum 67, Maksimum 176) olarak bulunmuştur.
78 • Haziran 2010 • Gülhane Tıp Derg Başak ve ark.
olan hemşirelerin, içsel bir etik çatışma ile daha az
karşılaştıkları ve etik uygulama boyutunun daha az
olduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıca oryantasyon alanında etik duyarlılığın diğer
yaş gruplarına göre, 30-39 yaş grubunda (10.75±5.09)
daha yüksek olduğu ve aradaki farklılığın istatistik-
sel olarak anlamlı olduğu bulunmuştur (ℵ²=6.694,
p<0.05) (Tablo II).
Yoğun bakım hemşirelerinin meslekte çalışma süre-
lerine göre etik duyarlılık puan ortalamaları incelendi-
ğinde, 1 yıldan az süredir çalışan hemşirelerde otono-
mi alt boyutunda etik duyarlılığın daha yüksek olduğu
ve aradaki farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olduğu
saptanmıştır (ℵ²=8.356, p<0.05). Bir yıldan az çalışan
hemşirelerde otonomi puanının (24.36±5.10) 11 yıl ve
üzeri çalışan (19.86±4.57) hemşirelere göre daha yük-
sek olduğu ve dolayısıyla otonomi alt boyutuna daha
az duyarlı oldukları belirlenmiştir (Tablo III).
Yoğun bakım hemşirelerinin yoğun bakımda ça-
lışma süreleri, medeni durumu, öğrenim durumu,
mezuniyet öncesi ve sonrası etik konusunda eğitim
alma durumlarına göre etik duyarlılık toplam puan
ve alt boyut puanları arasındaki farklılıklar istatistik-
sel olarak anlamlı bulunmamıştır [p>0.05 (ℵ²=1.692,
Z=0.74, ℵ²=0.581, Z=0.54, Z=0.36)].
Tablo I. Yoğun bakım hemşirelerinin özellikleri (n=90)
Özellikler SayıYüzde
Yaş
20-29
30-39
40 ve üzeri
61
24
5
67.8
26.7
5.5
Medeni durum
Bekar
Evli
39
51
43.3
56.7
Eğitim düzeyi
Ön lisans
Lisans
Lisans üstü
27
55
8
30.0
61.1
8.9
Meslekte çalışma süresi
1 yıldan az
1 yıl-5 yıl
6 yıl-10 yıl
11 ve üzeri
24
26
20
20
26.7
28.9
22.2
22.2
Yoğun bakımda çalışma süresi
1 yıldan az
1 yıl-5 yıl
6 yıl-10 yıl
11 ve üzeri
30
34
17
9
33.3
37.8
18.9
10.0
Toplam 90 100.0
Tablo II. Yoğun bakım hemşirelerinin yaşlarına göre etik duyarlılık puanlarının karşılaştırılması
Etik duyarlılık alt boyutları20-29 yaş* 30-39 yaş* 40-49 yaş*ℵ² değeri p değeri
Otonomi 22.11±5.69 22.37±7.60 20.60±4.03 0.260 0.87
Yarar sağlama 13.23±4.01 13.25±5.26 13.60±3.57 0.088 0.95
Bütüncül yaklaşım 12.26±3.73 13.95±5.63 14.80±4.91 1.644 0.43
Çatışma 15.31±2.75 12.95±2.88 13.40±4.33 10.141 0.00
Uygulama 14.78±3.72 13.54±4.45 10.80±2.16 6.641 0.03
Oryantasyon 8.10±3.05 10.75±5.09 8.20±1.48 6.694 0.03
Toplam 97.85±15.14 98.12±25.92 93.80±12.93 0.602 0.74
*: Değerler ortalama±standart sapma olarak verilmiştir
ℵ²: Kruskal-Wallis testi ile
Kırk-49 yaş grubunda olan hemşirelerin etik duyar-
lılığı (93.80±12.93), diğer yaş gruplarına göre daha
düşük olmasına rağmen, aradaki farklılık istatistiksel
olarak anlamlı bulunmamıştır (ℵ²=0.602, p>0.05).
Yirmi-29 yaş grubu olan hemşirelerin, çatışma ve
uygulama alt boyutlarındaki etik duyarlılığın, diğer
yaş gruplarına göre daha yüksek olduğu ve aradaki
farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olduğu sap-
tanmıştır (ℵ²=10.141, p<0.05). Yapılan ileri istatis-
tiksel analizde 20-29 yaş grubunda etik duyarlılığın
çatışma alanında 30-39 yaş grubuna göre, uygulama
alanında ise 40-49 yaş grubuna göre daha yüksek ol-
duğu tespit edilmiştir. Buna göre genç yaş grubunda
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Mezuniyet Öncesi Mezuniyet Sonrası
Evet
Hayı r
Hatırlamıyorum
Şekil 1. Yoğun bakım hemşirelerin mezuniyet öncesi ve sonrası etik
konusunda eğitim alma durumları
Cilt 52 • Sayı 2 Yoğun bakım hemşirelerinde etik duyarlılık • 79
Tartışma
Araştırmanın örneklemini oluşturan yoğun bakım
hemşirelerinin önemli bir kısmının (%67.8) genç yaş
grubunda (20-29 yaş grubu) olduğu ve mesleki çalış-
ma sürelerinin en çok (%37.8) 1 yıl ile 5 yıl arasında
olduğu belirlenmiştir. Ülkemizde yoğun bakım hem-
şireleri ile ilgili yapılan diğer çalışmalarda yaş ortala-
ması Aytaç ve ark.nın çalışmasında 26.6±3.8 yıl (13),
Göz ve ark.nın çalışmasında ise 27±2.81 yıl (14) olarak
belirtilmiştir. Çelen ve ark.nın çalışmasında ise, hem-
şirelerin %33.4’ünün 25 yaşın altında olduğu tespit
edilmiştir (15). Bu bulgular, çalışmamızın sonuçları
ile benzer olup, genellikle yoğun bakım ünitelerinde
genç yaşta olan hemşirelerin görevlendirildiği göze
çarpmaktadır. Çalışmalarda bunun nedeni olarak,
yoğun bakımlardaki iş yükü ve iş stresi gösterilmek-
te, bu nedenlerle daha deneyimli hemşirelerin yoğun
bakımlarda çalışmak istemedikleri bildirilmektedir
(15,16). Bunların yanı sıra, etik duyarlılık becerisinin
kazanılmasında klinik deneyim süresinin önemli bir
faktör olduğu düşünülmektedir. Çalışmamızda da yo-
ğun bakım hemşirelerin yarısından fazlasının genç
olması, mesleki çalışma sürelerinin az olması, kar-
şılaştıkları etik sorunları ayırt etme ve çözümü için
doğru kararları alabilmede sıkıntı yaşayabileceklerini
göstermektedir.
Yoğun bakım hemşirelerinin yarısından fazlasının
(%61.1) lisans mezunu olduğu saptanmıştır. Yine
ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda yoğun bakım
hemşirelerinin lisans mezunu olma yüzdesi Çelen
ve ark.nın çalışmasında %46.1 (15), Sabuncu ve ark.
nın çalışmasında %27 (17), Hakverdioğlu ve ark.
nın çalışmasında %43.1 (18) olarak belirlenmiştir.
Bu bulgular, kritik hastalara bakım veren yoğun ba-
kım hemşirelerinin eğitim süresinde farklılıklar ol-
duğunu göstermektedir. Hemşirelikte lisans eğitimi,
hemşirelerin etik değerleri içeren mesleki değerlerini
kavramasını ve bu değerlere temellenmiş davranış-
lar göstermesini sağlaması açısından önemlidir (19).
Ancak çalışmamızda yoğun bakım hemşirelerinin öğ-
renim durumu ile etik duyarlılıkları arasında bir ilişki
saptanmamıştır.
Hemşirelerin %51.7’si mezuniyet sonrası etik ko-
nusunda eğitim almadığını, %46.7’si yoğun bakımda
çalıştıkları süre boyunca etik sorun yaşadıklarını, etik
sorun yaşayanların önemli bir bölümü de (%35.7’si)
bu sorunu çözemediklerini ifade etmişlerdir.
Çobanoğlu ve ark.nın yaptığı niteliksel çalışmada,
yoğun bakım hemşirelerinin ve doktorlarının karşı-
laştıkları etik sorunların çözümünde sistematik bir
karar verme sürecini kullanmadıkları ve yoğun ba-
kım hemşirelerinin karşılaştıkları etik sorunun çözü-
mü için doktora başvurdukları tespit edilmiştir (20).
Ülkemizde genellikle yoğun bakımlarda çalışan hem-
şireler, bu konuda eğitim almadan görevlendirilmek-
tedir. Oysa yoğun bakımlar, hasta bireylerin özel du-
rumları nedeniyle, etik sorunların sık yaşandığı klinik
ortamlar olarak bildirilmektedir (2,3,6,8). Bu nedenle
çalışma bulgumuz, hemşirelerin mezuniyet sonrası
etik konusunda eğitim ihtiyacını göstermesi bakı-
mından önemlidir. Ancak hemşirelerin mezuniyet
öncesi ve sonrası etik konusunda eğitim alma durum-
ları ile etik duyarlılık toplam puan ve alt boyut puan-
ları açısından bir farklılık bulunamamıştır. Etik konu-
sunda eğitim aldığını bildiren hemşirelerin (%48.9)
aldıkları eğitimin, genel bilgi içeren teorik konular-
dan oluşması, etik problem ve çözümü ile ilgili uy-
gulamaları içermemesi, bu bulgunun nedeni olarak
düşünülmektedir. Yoğun bakım hemşirelerinin etik
problemleri tanıması ve doğru kararları alması için,
etik duyarlılıklarının gelişmiş olması gerektiği bildi-
rilmektedir (6-8). Bu becerinin kazanılabilmesi için
de, etik konusunda verilecek eğitimin teorik ve uygu-
lamayı içerecek şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
Çalışmamızda yoğun bakım hemşirelerinin, yoğun
bakımda çalışma süreleri, medeni durumu ve eğitim
düzeyi ile etik duyarlılık toplam puan ve alt boyut
puanları açısından bir farklılık bulunamamıştır. Aynı
şekilde Pekcan’ın çalışmasında da, medeni durum
ve etik konusunda eğitim alma durumları ile ölçek
toplam puan ve alt boyut puanları arasında farklılık
Tablo III. Yoğun bakım hemşirelerinin meslekte çalışma süresine göre etik duyarlılık puanlarının karşılaştırılması
Etik duyarlılık alt boyutları1 yıldan az* 1 yıl-5 yıl* 6 yıl-10 yıl* 11 yıl ve üzeri ℵ² değeri p değeri
Otonomi 24.36±5.10 22.00±5.90 21.95±8.26 19.86±4.57 8.356 0.03
Yarar sağlama 13.19±4.30 12.34±3.06 13.50±5.25 14.15±4.63 2.242 0.52
Bütüncül yaklaşım 13.11±3.22 11.26±4.75 13.15±3.52 14.10±5.76 5.049 0.16
Çatışma 14.46±3.03 15.60±2.62 14.95±2.64 13.15±3.49 5.521 0.13
Uygulama 15.46±4.38 14.52±3.21 13.05±3.42 13.45±4.41 4.157 0.24
Oryantasyon 8.34±2.79 8.34±3.66 8.05±2.60 10.75±5.43 3.698 0.29
Toplam 101.53±17.32 93.34±12.37 96.25±16.22 99.15±26.13 3.230 0.35
*: Değerler ortalama±standart sapma olarak verilmiştir
ℵ²: Kruskal-Wallis testi ile
80 • Haziran 2010 • Gülhane Tıp Derg Başak ve ark.
tespit edilmemiştir (6). Ancak Tosun’un çalışmasın-
da yarar sağlama alt boyutunda etik duyarlılığın evli
hemşire grubunda, bekar hemşire grubuna oranla
daha fazla olduğu belirlenmiştir (7). Hemşirenin etik
ve sorumlu davranmasını sağlamak ve mesleki yaşan-
tısında etik karar verecek duruma gelmesini sağlamak
amacıyla, hemşirelik eğitim programında okutulması
gereken konular arasında ilk sırada meslek etiği göste-
rilmektedir (9,10). Ancak çalışmamızda, %70’i lisans
ve üzeri eğitim düzeyine sahip hemşirelerin, eğitim
düzeyi ile etik duyarlılık toplam puan ve alt boyut
puanları açısından bir farklılık bulunamamıştır. Aynı
şekilde hemşirelerin yoğun bakımda çalışma süreleri
ile etik duyarlılık toplam puan ve alt boyut puanla-
rı açısından da bir farklılık bulunamamıştır. Bunun
nedeninin çalışmamızda halen yoğun bakımda ça-
lışan tüm hemşirelerin yoğun bakım hemşireliğine
ilişkin mezuniyet sonrası eğitim almamış olmaları ve
Çobanoğlu ve ark.nın yaptığı niteliksel çalışmada da
bildirdiği gibi (20) karşılaşılan etik sorunun çözümü
için sağlık ekibinin diğer üyelerinin, özellikle heki-
min daha fazla sorumluluk almasından kaynaklandı-
ğı düşünülebilir.
Yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılık toplam
puan ortalaması, 97.66±18.38 olarak saptanmıştır.
Savaşkan’ın KKTC’deki yataklı tedavi kurumların-
da çalışan hemşire ve hekimlerin hasta haklarına
inançları ile ahlaki duyarlılıklarını incelediği çalış-
masında hemşirelerin etik duyarlılık puan ortalaması
89.53±28.87 olarak tespit edilmiştir (8). Bizim çalış-
mamıza sadece yoğun bakım hemşirelerinin alınma-
sı, bu farklılığın oluşmasında önemli bir rol oynaya-
bilir. Ayrıca yoğun bakım hemşireleri, iş yükünün ve
stresin daha fazla olduğu ortamda görev yapmakta-
dırlar. Bu durumun da, yoğun bakım hemşirelerinin
etik duyarlılığını olumsuz yönde etkileyebileceği dü-
şünülmektedir. Yapılan bir çalışmada, yoğun bakım
ve acil hemşirelerin iş yükünün fazla olması ve çalış-
ma süresinin uzunluğu nedeniyle daha fazla duygusal
tükenme ve duyarsızlaşma yaşadıklarını saptanmış ve
bu durumun, hemşirelerde problem çözme yeteneği-
ni azalttığı belirtilmiştir (21).
Yaş gruplarına göre toplam etik duyarlılık puanla-
rının karşılaştırılmasında istatistiksel olarak anlamlı
bir farklılık saptanmamıştır. Benzer şekilde Pekcan’ın
ve Savaşkan’ın çalışmalarında da, hemşirelerin yaş
grupları ile toplam etik duyarlılık puanı arasında is-
tatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır
(6,8). Ancak çalışmamızda çatışma ve uygulama alt
boyutlarında etik duyarlılığın 20-29 yaş grubunda,
oryantasyon boyutunda ise etik duyarlılığın 30-39
yaş grubunda daha düşük olduğu tespit edilmiştir.
Genç yaşta olan hemşirelerin daha az etik çatışma ya-
şadıkları ve etik duyarlılığın uygulama alanının daha
düşük olduğu, dolayısıyla etik sorunlar karşısında ey-
leme karar verme ve uygulamada etik düşünmenin
daha az olduğu belirlenmiştir. Ayrıca etik duyarlılığın
uygulama alanının, yaş ile birlikte arttığı saptanmış-
tır. Genç yaş grubunda olan hemşirelerin etik çatışma
ile daha az karşılaşmalarının nedeni olarak, daha az
mesleki deneyime sahip olmaları ve çalışma ortamın-
da aldıkları sorumluluğun daha az olması düşünül-
mektedir. Pekcan’ın çalışmasında, sadece bütüncül
yaklaşım alt boyutunda ve Tosun’un çalışmasında
ise, bütüncül yaklaşım ve yarar sağlama alt boyutla-
rında farklılık saptanmış olup, yaşın ilerlemesi ile etik
duyarlılığın arttığı tespit edilmiştir (6,7). Bu sonuçla-
ra göre, etik duyarlılığın yaş ile birlikte arttığını söyle-
mek mümkündür.
Çalışmamızda meslekte çalışma süresi ile etik du-
yarlılık arasındaki ilişki incelendiğinde, toplam etik
puanı açısından farklılık bulunmazken, sadece otono-
mi alt boyutunda farklılık saptanmış olup, otonomi
ilkesine duyarlılığın 1 yıldan az çalışan hemşirelerde
daha düşük olduğu ve meslekte çalışma süresi arttık-
ça, otonomi etik ilkesine duyarlılığın geliştiği belir-
lenmiştir. Savaşkan’ın çalışmasında meslekte çalışma
süresi ile etik duyarlılık arasında farklılık saptanmaz-
ken, Pekcan’ın çalışmasında çatışma alt boyutunda
farklılık bulunmuştur (6,8).
Otonomi, bireyin özgür ve bağımsız olarak kendi
başına düşünebilme, kendi hakkında karar verebil-
me ve bu karara dayanan herhangi bir eylemde bu-
lunabilme yeterlilik ve yeteneğidir (22). Otonomiye
saygı, bireyin verdiği kararın yanlış olduğuna inanıl-
sa da, bu kararı tanımayı ve kabul etmeyi gerektirir.
Hemşire, hastayı değerlendirirken hasta için neyin en
iyi olduğuna karar verme yeterliliğine sahip değildir.
Ancak yoğun bakım hastalarının “özerk birey” olma
niteliğini ortadan kaldıran durumlarından dolayı,
otonomi ilkesine hemşirelerin duyarlılığının etkile-
nebileceği düşünülmektedir. Bu durum, diğer çalış-
maların bulgularından farklılığını açıklamada önemli
bir rol oynayabilir.
Çalışmamızda yoğun bakım hemşirelerinin, ahlaki
duyarlılık anketinden aldıkları toplam puan ortala-
ması (97.66±18.38), etik duyarlılığın orta düzeyde ol-
duğunu göstermiştir. Hemşirelerin yaklaşık yarısının
etik sorun yaşadıkları, etik sorun yaşayanların önemli
bir kısmının ise, bu sorunu çözemedikleri belirlen-
miştir. Yoğun bakım hemşirelerinin yaş ve mesleki
deneyim süresi özellikleri, etik duyarlılığı etkilemek-
tedir. Genç yaşta olan hemşirelerin etik çatışma ile
daha az karşılaştıkları ve etik sorunlar karşısında ey-
leme karar verme ve uygulamada, etik düşünme bo-
yutunun daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca
Cilt 52 • Sayı 2 Yoğun bakım hemşirelerinde etik duyarlılık • 81
meslekte çalışma süresi arttıkça otonomi etik ilkesine
duyarlılığın da arttığı saptanmıştır.
Yoğun bakım hemşirelerinin etik duyarlılığının ar-
tırılması ve dolayısıyla etik sorunları tanıma ve çö-
zümünün sağlanabilmesi için, mezuniyet sonrası ve
sürekli eğitim programlarının düzenlenmesi öneril-
mektedir. Ayrıca yoğun bakım hemşirelerinin etik
duyarlılıklarını etkileyen farklı değişkenleri belirle-
mek amacıyla, daha geniş gruplarda çalışmalar yapıl-
masının önemli olduğu düşünülmektedir.
Kaynaklar
1. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
13.03.2007 tarihli ve 17086 (2007/73) Sayılı Genelge
Eki. Yoğun bakım üniteleri standartları, www.saglik.
gov.tr/THGM/dosyagoster.aspx?DIL=1&BELGEANA
H=20483&DOSYAISIM=yogunbakim_standarlari.doc
(Erişim Tarihi: 30.05.2009).
2. Akdeniz S, Ünlü H. Yoğun bakım hemşireliği. Yoğun
Bakım Dergisi 2004; 4: 179-185.
3. Eşer İ, Khorshid L, Demir Y. Yoğun bakım hemşirelerinde
eleştirel düşünme eğilimi ve etkileyen faktörlerin
incelenmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi
2007; 11: 13-22.
4. Erkekol FÖ, Numanoğlu N, Gürkan ÖU, Kaya A. Yoğun
bakım ünitelerine ilişkin etik konular. Toraks Dergisi
2002; 3: 307-316.
5. Büyükkoçak Ü, Çakırca M. Anestezi ve yoğun bakım
ile ilgili etik konular. Turkiye Klinikleri J Anest Reanim
2007; 5: 19-30.
6. Pekcan HS. Yalova ili ve çevresinde görev yapan
hekimlerin ve hemşirelerin etik duyarlılıkları. Marmara
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2007.
7. Tosun H. Sağlık uygulamalarında deneyimlenen etik
ikilemlere karşı hekim ve hemşirelerin duyarlılıklarının
belirlenmesi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
8. Savaşkan F. KKTC’deki yataklı tedavi kurumlarında
çalışan hemşire ve hekimlerin hasta haklarına
duyarlılığının belirlenmesi. İstanbul Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul, 2006.
9. Doktorluk, Hemşirelik, Ebelik, Diş Hekimliği, Veterinerlik,
Eczacılık Ve Mimarlık Eğitim Programlarının Asgari
Eğitim Koşullarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik.
2 Şubat 2008 Resmi Gazetesi Sayı: 26775 http://www.
resmi-gazete.org/sayi/676/doktorluk-hemsirelik-
ebelik-dis-hekimligi-veterinerlik-eczacilik-ve-mimarlik-
egitim-programlarinin-asgari-egitim-kosullarinin-
belirlenmesine-dair-yonetmelik.html (Erişim Tarihi:
23.06.2009).
10. Fry S. ICN, Internetional Council of Nurses, Hemşirelik
uygulamalarında etik. Bağ B (Çeviri editörü). Erzurum:
Bakanlar Matbaacılık, 2000: 185-193.
11. Yoğun Bakım Hemşireliği Eğitim Programı
Uygulama Yönergesi (Sayı: B.10.0.THG.0.10.0.T
HG.012.00.03-216/99/ Tarih: 13.05.2008) http://www.
saglik.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F88
92433CFF1A9547B61DAFFE2A4D672E5A3C2792B4
(Erişim Tarihi: 23.06.2009).
12. Lützen K, Johansson A, Nordström G. Moral sensitivity:
some differences between nurses and physicians.
Nursing Ethics 2000; 7: 520-530.
13. Aytaç N, Naharcı H, Öztunç G. Adana’da eğitim
araştırma hastanelerinin yoğun bakım hemşirelerinde
hastane enfeksiyonları bilgi düzeyi. ADÜ Tıp Fakültesi
Dergisi 2008; 9: 9-15.
14. Göz F, Gürelli ŞŞ. Yoğun bakım hemşirelerinin organ
bağışı ile ilgili düşünceleri. Fırat Sağlık Hizmetleri
Dergisi 2007; 2: 77-88.
15. Çelen Ö, Karaalp T, Kaya S, Demir C, Teke A, Akdeniz
A. Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Eğitim Hastanesi Yoğun
Bakım Ünitelerinde görev yapan hemşirelerin uygulanan
hizmet içi eğitim programlarından beklentileri ve bu
programlar ile ilgili düşünceleri. Gülhane Tıp Dergisi
2007; 49: 25-31.
16. Kavaklı O, Uzun Ş, Arslan F. Yoğun bakım hemşirelerinin
profesyonel davranışlarının belirlenmesi. Gülhane Tıp
Dergisi 2009; 51:168-173.
17. Sabuncu N, Gülseven B, Karabacak Ü. Yoğun bakım
ünitelerinde çalışan hemşirelerin stres kaynaklarının
belirlenmesi. Yoğun Bakım Dergisi 1999; 3: 10-14.
18. Hakverdioglu G, Demir A, Ulusoy FM. Yoğun bakım
hemşirelerinin fiziksel kısıtlamaya ilişkin bilgilerinin
değerlendirilmesi. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2006; 26:
634-641.
19. Atalay M, Tel H. Gelecek yüzyılda hemşirelikte lisans
eğitiminin vizyonu. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi 1999; 3: 47-54.
20. Çobanoğlu N, Algıer LA Qualitive analysis of ethical
problems experienced by physicians and nurses in
intensive care units in Turkey. Nursing Ethics 2004; 11:
444-458.
21. Barutçu E, Serinkan C. Günümüzün önemli
sorunlarından biri olarak tükenmişlik sendromu ve
Denizli’de yapılan bir araştırma. Ege Akademik Bakış
2008; 8: 541-561.
22. Kutsal YG, Yaşlanan dünya, yaşlanan toplum, yaşlanan
insan. Toplum Hekimliği Bülteni 2003: 3-4 http://www.
thb.hacettepe.edu.tr/arsiv/2003/sayi_3-4/baslik1.pdf
(Erişim Tarihi: 23.06.2009).