ArticlePDF Available

Een opmerkelijke bloei van Aequorea forskalea in de zuidelijke Noordzee.

Authors:
121
Tussen 15 en 20 augustus 2015 ontvangt de eerste auteur berichtjes van de
coauteurs over het aanspoelen van meerdere Aequorea’s of ‘Lampenkapjes’ in
Zeeland (Neeltje Jans), Noord-Holland (Bergen aan Zee en Texel) en België
(Raversijde). Na wat heen en weer mailen en foto’s bestuderen blijkt het om
Aequorea forskalea te gaan. Van deze soort zag de eerste auteur in 15 jaar
slechts 4 exemplaren. Dit is reden genoeg om actie te ondernemen. We doen
een oproep aan leden van de Strandwerkgemeenschap, de Strandwerkgroep,
Strandwachters en andere vrijwilligers van Stichting ANEMOON, het Instituut
voor Landbouw- en Visserijonderzoek in België en bij een paar kennissen
in Groot-Brittannië, Frankrijk, Helgoland en Denemarken om de aan- of
afwezigheid van Aequorea’s op het strand of op zee aan ons te melden. Zelf
bezoeken we wat vaker dan anders het strand. De respons is een onverhoopt
succes. We krijgen meer dan 60 reacties. Rien de Ruijter stuurt oudere
meldingen uit het CS-verslag en we valideren de meldingen op waarnemin-
gen.be en waarneming.nl om ze aan de waarnemingen toe te voegen. Twee
maanden en 180 e-mails later is het tijd voor een terugblik. Op het eind van
dit verslag geven we een overzicht van alle waarnemingen van Aequorea uit
Nederland en België die we konden vinden (tabellen 2 t/m 5).
Meer dan één soort …
Lange tijd was het niet bekend dat er bij ons meer dan één soort voorkwam
omdat veel vroegere publicaties, zoals Leloup (1952), enkel Aequorea vitrina
vermelden. Veel waarnemers waren dan ook niet op de hoogte van het feit
dat er meer dan één soort Lampenkapje bij ons kan gevonden worden, of, als
ze het weten, maken ze daarom niet het onderscheid. Op het SMP-formulier
van stichting ANEMOON wordt alleen Aequorea vitrina genoemd. Het op
naam brengen van de Aequorea’s is ook niet eenvoudig. De soorten van dit
geslacht zijn moeilijk te onderscheiden. Het is nodig om het aantal radiale
kanalen en het aantal tentakels te tellen en dit lukt niet zo goed met aan-
gespoelde exemplaren die heel snel beschadigd raken. Een goede foto van
een exemplaar in water, dat bij voorkeur nooit uit het water geweest is,
blijkt een goede hulp om de identiteit te achterhalen (fig. 1 en 2).
Een opmerkelijke bloei van AEQUOREA FORSKALEA in de
zuidelijke Noordzee – Hans De Blauwe, Sytske Dijksen,
Ellen van der Niet & Francis Kerckhof
122
Figuur 1: De tentakels bij levende exemplaren van Aequorea forskalea (foto: Hans De Blauwe).
Figuur 2: Detail van de tentakels van Aequorea forskalea (foto: Hans De Blauwe).
123
Het genus Aequorea (familie Aequoreidae) behoort tot de superklasse
Hydrozoa in het Phylum Cnidaria (Neteldieren). Hun levensverhaal kent
twee verschijningsvormen. De ene is een hydromeduse (kwal) waarbij
er mannelijke en vrouwelijke kwallen zijn. Het scherm kan een diameter
van 175 mm (Bouillon et al., 2004 ) bereiken. Voor Hydrozoa is dit reus-
achtig groot. Vele kwallen uit de Hydrozoa zijn in volgroeid stadium niet
groter dan een paar millimeter, en de meeste soorten halen geen 4 cm.
Wat grootte betreft zitten de Aequorea’s dicht bij de grootteorde van de
schijfkwallen die iedereen kent van het strand.
Levenswijze
Volgens Riisgård (2007) jaagt Aequorea vitrina in kalm water vanuit een
hinderlaag door aan het oppervlak te hangen met lang uitgerekte ten-
takels. Dit kon de eerste auteur ook waarnemen bij Aequorea forskalea
in zijn aquarium, maar een andere techniek die hij frequenter waarnam,
was omgekeerd liggen op de bodem met de tentakels omhoog gespreid.
Voorbij zwemmende organismen worden met een tentakel naar de centrale
mond gebracht. In het aquarium werden visjes met lengte van 2 cm (fig. 3)
probleemloos gevangen en ze aanvaarden ook stukjes mossel als voedsel.
Figuur 3: Aequorea forskalea met een prooi (visje; foto: Hans De Blauwe).
124
Volgens Riisgård (2007) vangt Aequorea vitrina selectief en ze vangen meer
zachte prooien (kleine kwallen, ribkwallen en larven van tunicaten) dan
bijv. copepoden en zeepoklarven.
De mannetjeskwallen laten hun zaadcellen los in het water en die bevruchten
de eicellen die door de wijfjes worden losgelaten. Uit een bevruchte eicel
ontstaat een planulalarve die eerst beweeglijk is. Na korte tijd zet die zich
vast op een harde ondergrond en daaruit groeit de tweede verschijningsvorm:
een poliep of hydroïde.
Aequorea behoort tot de thecata hydroïden, wat wil zeggen dat de hydrant
(lichaampje met tentakels) zich kan terugtrekken in een theca (omhulsel).
We betwijfelen of bij deze soort het omhulsel groot genoeg is om nog de
hydrant te kunnen herbergen. De eerste hydroïde gaat vervolgens over tot
klonen en vormt een vertakte kolonie met een paar hydranten. De hydranten
hebben netelcellen op hun tentakels en daarmee vangen ze klein dierlijk
plankton. De poliepkolonies van Aequorea zijn zeer klein in vergelijking
met andere soorten.
Figuur 4: Aequorea forskalea met duidelijk 1 tentakel per radiaal kanaal (foto: Hans De Blauwe).
125
Het contrast tussen de nietigheid van de poliep en de grootte van de
volgroeide kwal is onvoorstelbaar. Op een gegeven moment gaat de vast-
zittende kolonie een ander soort theca aanmaken: een gonotheca. In de
gonotheca worden bij dit genus één of twee minuscule kwalletjes gevormd
die in het water worden losgelaten. Wanneer dit gebeurt is nog niet begre-
pen, maar zal waarschijnlijk direct of indirect door de watertemperatuur
bepaald worden.
De kwallen blijven heel hun leven in het plankton. Eerst groeien ze snel,
maar zodra ze een diameter hebben van 3 cm investeren ze in de groei
van hun voortplantingsorganen. Bij Aequorea liggen deze organen op de
talrijke radiale kanalen. Het aantal radiale kanalen hangt af van de soort
en de grootte van het individu. Er zijn vaak meer dan 60 radiale kanalen
en de aanwezigheid van de opvallende voortplantingsorganen langs de
kanalen maakt het genus Aequorea goed herkenbaar. In het midden van de
onderzijde ligt het manubrium (de maag met maagtentakels) en ontbreken
de voortplantingsorganen. Het manubrium is vrij beweeglijk en kan een
groot venster vormen of meer toegesnoerd zijn.
Welke soorten kunnen we in de zuidelijke Noordzee verwachten en hoe
herkennen we ze?
Tot het genus Aequorea behoren verschillende soorten. Om ze te herkennen
moet je de verhouding tussen het aantal tentakels en het aantal radiale
kanalen bepalen (fig. 4). Bij aangespoelde exemplaren of zij die met een
net gevangen zijn, zijn de tentakels verdwenen of beschadigd. Het is dus
van belang een kwal te vangen met een potje of emmer en hem in water te
bekijken of te fotograferen. Dan wordt het aantal tentakels per radiaal
kanaal meestal duidelijk. Bij twijfel zoek je een stukje van de rand waar
tentakels goed zichtbaar zijn. Je kan ook de aangespoelde kwal op een
stuk gekleurd plastic leggen, dan vallen de tentakels beter op (fig. 5a/b).
Je telt bijvoorbeeld 5 radiale kanalen en over deze lengte tel je het aantal
tentakels. Het is meestal 1 tentakel per kanaal of 3 tentakels per kanaal.
Een groeiende kwal maakt steeds radiale kanalen en tentakels bij en soms
loopt dat niet helemaal gelijk waardoor er twijfel kan bestaan (fig. 7).
126
Figuur 5a/b: Aequorea forskalea met duidelijk 1 tentakel per radiaal kanaal, zichtbaar gemaakt
door het dier op een felgekleurde plastic tas te leggen (foto: Frank Perk).
127
soort A. forskelea A. vitrinia A. macrodactyla A. pensilis
aantal tentakels
per radiaal kanaal 1 (van 0,5 tot 2x) 3 of meer 0,5 0,1
status UK algemeen algemeen ZW, zuidelijke soort ZW, zuidelijke soort
status B, NL zeldzaam algemener niet waargenomen niet waargenomen
Aequorea macrodactyla is herkenbaar aan het feit dat er maar half zo veel
tentakels zijn als radiale kanalen. Een zuidelijke soort die te verwachten is
aan de zuidkust van het Verenigd Koninkrijk en die via het Kanaal dus ook de
zuidelijke Noordzee kan bereiken. Tot op heden zijn geen meldingen van deze
soort in de zuidelijke Noordzee bekend maar het is goed om er rekening mee
te houden dat deze soort bij ons zou kunnen aangetroffen worden.
Aequorea pensilis heeft weinig tentakels: één per ongeveer tien radiale
kanalen! Dit is ook een zuidelijke soort die occasioneel de Britse eilanden
bereikt (talrijk in Plymouth in november 1948; Cornelius, 1995) en bijge-
volg ook via het Kanaal de Noordzee zou kunnen bereiken.
Aequorea vitrina of het Lampenkapje (fig. 6) is een soort die af en toe
heel talrijk is in de Grevelingen en ook in kleine aantallen langs de kust
en in de achterhaven van Zeebrugge voorkomt. Hij is gemakkelijk herken-
baar aan de vele tentakels, de rand staat er vol van (fig. 7, 8 en 12). Er
zijn er ongeveer drie per radiaal kanaal. De kleur van de kwal is nu niet
het beste kenmerk, maar doorgaans is hij eerder purper. Volgens Cornelius
(1995) is het een soort van West-Europa, bekend van de Britse eilanden,
België (Rappé, 1989), Jutland en Helgoland. Vanaf april 2004 aanwezig in
Limfjorden in Denemarken, een gigantisch brakwatersysteem waar hij nooit
eerder werd waargenomen (Riisgård & Goldstein, 2014). De Grevelingen, de
haven van Zeebrugge en Limfjorden zijn alle drie brakke en rustige binnen-
wateren, het kan haast niet anders dan dat de hydroïde op deze plaatsen
leeft en dat de kwallen daar geproduceerd worden. Volgens Vervoort &
Faasse (2009) is de kwal vrijwel het gehele jaar rond in het plankton aan
te treffen. In onze waarnemingslijst zien we een aanwezigheid van april
tot en met oktober met een piek van juni tot september.
Tabel 1: Overzicht van de verschillende soorten (naar: Cornelius, 1995).
128
Figuur 6: Aequorea vitrina in de Oosterschelde (foto: Ruud Versijde).
Figuur 7: Aequorea vitrina met ongeveer 6 (!) tentakels per radiaal kanaal: extra radiale kanalen
zijn nog net niet gevormd, maar de bijbehorende tentakels wel (foto: Hans De Blauwe).
129
Aequorea forskalea of het Ikealampenkapje is hier eerder zeldzaam. Hij
wordt maar af en toe in kleine aantallen bij ons waargenomen. Volgens
Cornelius (1995) is het een soort van gematigde tot tropische wateren die
in de Atlantische Oceaan voorkomt tot Noorwegen, maar mogelijk niet in de
zuidelijke Noordzee! Bij deze kunnen we deze bewering meteen weerleggen.
Het aantal tentakels is ongeveer gelijk aan het aantal radiale kanalen (fig.
4, 5, 8 en 11). Deze soort is eerder roze, maar de kleur van kwallen wordt
ook bepaald door hun voedsel. Er zijn geen meldingen uit de voornoemde
brakke binnenwateren. In onze waarnemingslijst hebben we weinig waar-
nemingen, beperkt tot de maanden juni tot en met oktober.
Tot op heden had Aequorea forskalea geen Nederlandse naam en dit is niet
bevorderlijk om de medewerking van burgers te vragen bij het melden van
de soort. Omdat A. forskalea genoemd is naar de Zweedse natuurvorser Peter
Forsskål (geboren in Helsinki; Finland behoorde toen nog tot Zweden) en
geïnspireerd door de huidige massaproductie van kwallen van deze soort,
noemen we hem onder elkaar ‘het Ikealampenkapje’. Bij allen die over de
huidige bloei gecommuniceerd hebben, was deze naam snel ingeburgerd.
Figuur 8: Het verschil tussen A. forskalea (links) en A. vitrina (rechts; foto: Hans De Blauwe).
130
Een ongeziene Aequorea-bloei aan de Nederlandse en Belgische kust
Vanzelfsprekend kunnen we bij een kwallenbloei niet elk individu aan een
onderzoek onderwerpen om tentakels te tellen. Om praktische redenen nemen
we steekproeven en hopen dat deze representatief zijn voor het gehele gebeu-
ren. Alle exemplaren van de stranding van 17 augustus te Raversijde (fi g. 9)
die meegenomen werden en identifi ceerbaar waren, bleken Aequorea forskalea
te zijn en dat was ook het geval met de exemplaren die later, op 5 en 6 sep-
tember, aanspoelden en waarvan er een twintigtal geïdentifi ceerd werden. Op
30 augustus vond eerste auteur op het strand van Zeebrugge 3 Lampenkapjes,
waarvan 1 Ikealampenkapje en 2 gewone Lampenkapjes. Op zich zegt dit niet
veel omdat het aantal voor de steekproef te laag is. Daarentegen bleek uit een
grotere steekproef op 4 september 2015 genomen op dezelfde plaats dat van
152 individuen er 80 Ikealampenkapjes waren en slechts 2 gewone Lampenkap-
jes. De overige 70 exemplaren waren te erg beschadigd om tentakels te tellen
maar ze waren roze zoals de Ikealampenkapjes, de twee gewone Lampenkapjes
hadden een paarse kleur. Vele waarnemers bezorgden ons één of meer foto’s
en ook deze toonden steeds een Ikealampenkapje. Van de vele duizenden die
aanspoelden heeft de eerste auteur er 372 gedetermineerd op het exemplaar
zelf of op een duidelijke foto. Het resultaat was 4 Lampenkapjes A. vitrina en
Figuur 9: Een groot aantal A. forskalea aan de waterlijn te Raversijde (foto: Jelle Ronsmans).
131
368 Ikealampenkapjes A. forskalea! We menen te mogen veralgemenen dat er
een ongewone bloei van Ikealampenkapjes is geweest en dat er tegelijkertijd
ook een aantal gewone Lampenkapjes aanwezig was.
Periode van aanspoelen
De waarnemingen van de bloei beginnen op 9 augustus en eindigen 27 okto-
ber. De noordelijkste waarneming komt van Ameland (9 september en 19
oktober), de zuidelijkste melding is van Raversijde (18 augustus meerdere
exemplaren, 5 en 6 september massaal). Ondanks twee negatieve waarnemin-
gen van Nieuwpoort en De Panne spoelden ze mogelijk ook zuidelijker dan
Raversijde aan maar zijn ze niet opgemerkt of gemeld. De aantallen in de
tweede helft van augustus waren spectaculair voor deze soort. Men sprak van
tientallen exemplaren of van 1 exemplaar per 5 meter strand. Dit was echter
een voorbode van een massale stranding tussen 2 en 7 september. Er zijn
meldingen in die vijf dagen van honderden, tienduizenden, het strand was
glibberig van de kwallen, van de stranden van Texel, Sint-Maartenszee tot
Petten, Egmond aan Zee, De Haan tot Vossenslag en Raversijde, 150 op 200
meter afstand te Zeebrugge; eigenaardig is ook de afwezigheid aan de zand-
motor (2 september), Tweede Maasvlakte (3 september) en Ouddorp (pers.
med. Katie van der Wende). Het formaat van de gerapporteerde kwallen ligt
tussen 2 en 10 cm. In oktober werden opnieuw enkele Aequorea’s aangetrof-
fen, een Aequorea spec. op de stranden van Lombardsijde, Nieuwpoort,
Ameland en Texel en een beschadigd exemplaar op het strand van Raversijde,
dat Aequorea vitrina bleek te zijn. Ten slotte is er op 27 oktober nog een
Aequorea vitrina op zee gevangen voor de kust van Knokke.
Na contact met waarnemers in het buitenland (Cornwall, Schotland, Helgo-
land, Denemarken) blijkt dat daar geen of slechts enkele individuen van
Aequorea gezien werden. De bloei van 2015 blijkt beperkt tot de Nederlandse
en Belgische kust. Waar komen die vele hydromedusen dan vandaan? Een
mogelijke verklaring is dat de hydroïde hier inheems is en een uitzonderlijke
bloei gekend heeft. Het is evenwel ook mogelijk dat een zwerm hydromedu-
sen van een andere geboortelocatie hierheen gedreven is via het Kanaal of
via de noordelijke Noordzee en dat ze hier in de problemen zijn gekomen.
Veel individuen in de laagwaterlijn vertoonden weinig activiteit meer en
de schermrand was vaak beschadigd. Het aanspoelen betekent ook het
einde voor die individuen. Vaak worden kwallen door lokale stromingen,
132
veroorzaakt door wind en topografie van de bodem, in een zwerm gebracht,
zowel bij de bodem als net onder het wateroppervlak. In principe kan een
kwal blijven groeien zolang hij zich kan voeden. Een gebrek aan voedsel of
beschadiging van de tentakels lijdt tot degeneratie van de kwal en dit kan
de oorzaak geweest zijn van het massaal aanspoelen. Anderzijds is tempe-
ratuur een heel belangrijke factor in de levensloop van hydromedusen (De
Blauwe, 2003) en ook dit kan een rol gespeeld hebben in hun lot.
Figuur 10: A. forskalea aangespoeld te Julianadorp (foto: Tineke Jongsma).
Op 6 september vangt de eerste auteur 10 ongeschonden exemplaren van
het Ikealampenkapje in de jachthaven van Zeebrugge en kan ze nog tien
dagen in leven houden in een aquarium. Tegen de tijd dat ze de geest
geven, hebben ze zich voortgeplant en staan er tientallen hydroïden in
Petri-schaaltjes op de bodem van het aquarium. Hopelijk overleven ze de
winter en worden er volgend jaar kwalletjes in gevangenschap geboren:
wordt vervolgd. Gelet op het gemak waarmee hydroïden in gevangenschap
gekweekt kunnen worden uit medusen, is het niet denkbeeldig dat naar
aanleiding van deze bloei nu talrijke hydroïden zich in onze regio hebben
gevestigd. In dit geval kunnen we in de nabije toekomst meer en kleine
Ikealampenkapjes op het strand verwachten.
133
De eerste auteur heeft oudere waarnemingen gevalideerd en desnoods contact
opgenomen met de auteurs of waarnemers. Op het eind van dit artikel geven
we alle gevalideerde waarnemingen die we konden vinden in een aantal lijsten:
Aequorea spec. (tabel 2), A. vitrina (tabel 3) en A. forskalea (deze laatste opge-
deeld in voor en tijdens 2015: tabellen 4 en 5).
Dankwoord
Vele dank aan allen die reageerden op de oproep om de aan- of afwezigheid
van Lampenkapjes te melden of om bijkomende waarnemingen of inlichtingen
te verschaffen: Aäron Fabrice, Alie van Nijendaal, Annelies De Backer, Arnold
Tulp, David Kempeners, Dennis Leeuw, Dineke Kistemaker, Frank Perk, Franky
Bauwens, Gerard Heerebout, Gerrit Doeksen, Guido Rappé, Hans Witte, Ingrid
Jonckheere, Jaap van Egmond, Jan Mees, Jeannette Nobel, Jelle Ronsmans,
Jonas Mortelmans, Jorg Lambrechts, Jurrien van Deijk, Katie van der Wende,
Kees en Hannie Peeters, Lies Vansteenbrugge, Linda Keesman, Marco Faasse,
Marijke Kooijman, Marion Jäger, Petra Sloof, René Billiau, Lode Janssens, Ria
en Herman Walvis, Rien de Ruijter, Rien Pronk, Rineke Gronert, Rob Dekker,
Ruud Costers, Tessa Yanover, Theo Kiewiet, Tineke Jongsma, Tom Ameye,
Trudy Kühne en Wil Schipper. Buitenlandse contactpersonen Joanne Porter
(Schotland), Hans Ulrik Riisgård (Denemarken), Britta Kind (Helgoland),
Thomas Daguerre (Cornwall) en Yves Müller (Noord-Frankrijk) bevestigden de
afwezigheid van een bloei van Aequorea’s in hun regio.
In de tabellen 2, 3, 4 en 5 geven we alle waarnemingen tot 31 oktober
2015 die we konden vinden of die ons werden toegestuurd. Alle waarne-
mingen werden aan een nauwkeurig onderzoek onderworpen vooraleer ze
onder te brengen in een specifieke lijst. In kleur de rustige brakwatersys-
temen van de Grevelingen (geel) en de haven van Zeebrugge (groen).
Summary
Between August 9th and October 27th the Dutch and Belgian beaches (southern
bight of the North Sea) witnessed an unusual stranding of Aequorea spp.
The northernmost sighting came from the Dutch Wadden Island of Ameland
(9 September and 19 October), de southernmost from Raversijde, Belgium
(18 August and 9 September). Strandings of Aequorea are infrequent and
were often reported as A. vitrina. Unfortunately in the past, the distinction
134
between A. forskalea and A. vitrina had not always been made and moreover
identification of beached specimens is of ten not possible anymore due to
decomposition of the animals. However during the recent stranding, sur-
prisingly most individuals proved to be A. forskalea, until then considered
as a rare species in the southern North Sea. Additionally, the recent sight-
ings of Aequorea are validated and listed as well as all older sightings from
Belgium and the Netherlands known to the authors.
Literatuur
Ates, R., 1997. Aequorea vitrina Gosse, 1853. Een Nederlandse kwal, maar
waar zijn de poliepen? Het Zeepaard 57(6): 127-132, fig. 1, 2, tab. 1.
Ates, R., 1998. Het lampekapje (Aequorea vitrina) en de index. Het Zeepaard
58(6): 158-159.
Ates, R., 1999. Opnieuw het Lampekapje (Aequorea vitrina). Het Zeepaard
59(5): 145-147.
Ates, R., 2001. Oude waarnemingen van Aequorea forskalea Péron & Lesueur,
1810 in Nederland. Het Zeepaard 61(6): 178-180.
Figuur 11: De schermrand van A. forskalea met één tentakel per radiaal kanaal
(foto: Hans De Blauwe).
135
Bouillon, J., M.D. Medel, F. Pages, J.-M. Gili, F. Boero & C. Gravili, 2004.
Fauna of the Mediterranean Hydrozoa. Scientia Marina (Barcelona) 68
(Suppl. 2): 5-449. Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
Institut de Ciènces del Mar, Barcelona.
Cornelius, P.F.S., 1995. North-West European Thecate Hydroids and their
Medusae. Part 1. Laodiceidae to Haleciidae. In: R.S.K. Barnes & J.H.
Crothers (eds.); Synopses of the British Fauna (New Series) 50: i-vii,
1-347. The Linn. Soc. London and Est. Coas. Sci. Ass. - Field Studies
Council.
De Blauwe, H., 2003. Ribkwallen (Ctenophora), schijfkwallen en medus-
evormende hydroiden (Cnidaria: Scyphozoa, Hydrozoa) te Zeebrugge,
resultaten van 5 jaar waarnemingen (1999-2003). De Strandvlo 23(3):
80-125, fig. 1-44, pl. 1-12.
De Blauwe, H., 2011. Nieuwe waarneming van Aequorea forskalea (Forsskål,
1775) een zeldzame hydromeduse, aan de Belgische kust. De Strandvlo
31(3-4): 75-77.
Leloup, E., 1952. Coelentérés. Fauna van België = Faune de Belgique. Institut
royal des Sciences naturelles de Belgique: Brussel. 283 pp.
Rappé, G., 1989. Voorlopig verslag van het kwallenseizoen 1988. De
Strandvlo 9(1): 5-12.
Ruijter, R. de, 2009. CS-verslag. Het Zeepaard 69(1): 2-7.
Ruijter, R. de, 2015. CS-verslag. Het Zeepaard 75(1): 3-12.
Riisgård, H.U., 2007. Feeding behaviour of the hydromedusa Aequorea
vitrina. Scientia Marina, vol 71: 395-404.
Riisgård, H.U. & J. Goldstein, 2014. Jellyfi sh and Ctenophores in Limfjorden
(Denmark) - Mini-Review, with Recent New Observations. Journal of
Marine Science and Engineering 2(4): 593-615.
Vanhaelen, A., 1999. Nog iets over Aequorea vitrina Gosse, 1853. Het Zee-
paard 59 (1): 26-29.
Vanhaelen, M-Th., 1998. Stranding van de hydromeduse Aequorea vitrina
Gosse, 1853 op de Belgische kust. De Strandvlo 18: 125-127.
Vervoort W. & M.A. Faasse, 2009. Overzicht van de Nederlandse Leptolida
(=Hydroida) (Cnidaria: Hydrozoa). Nederlandse Faunistische Mededelin-
gen 32: 1-207.
e-mail adres van de schrijvers:
p.a. deblauwehans@hotmail.com
136
datum aantal formaat
v
indplaats melder / bron
??/??/1828 1 Nieuwe Diep RMNH 3268 Ates, 2001
25/12/1948 60 Westenschouwen Viergever (Ates, 1998 en 2001)
05/08/1960 13 Vlissingen Nolledijk Heerebout (Van der Baan, 1980)
Eind-05/1961 2 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
27/06/1961 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
15/07/1961 1 Vlissingen buitenhaven Heerebout (Van der Baan, 1980)
02/07 tot 05/08/1961 1 tot 6 per
waarneming lichtschip Texel Van der Baan, 1980
03/02/1962 1 6,5 cm lichtschip Texel Van der Baan, 1980
08/02/1962 2 4,3, 5,5 cm lichtschip Texel Van der Baan, 1980
09/08/1962 15 Vlissingen Nolledijk Gerard Heerebout
04/09 tot 27/12/1962 10 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
04/11/1962 3 Vlissingen strand Heerebout (Van der Baan, 1980)
25/10/1963 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
29/10/1963 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
30/10/1963 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
31/10/1963 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
01/11/1963 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
06/12/1963 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
09/12/1963 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
12/02/1964 1 9,0 cm lichtschip Texel Van der Baan, 1980
18/12/1964 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
30/06/1965 1 lichtschip Texel Van der Baan, 1980
31/12/1965 1 7,5 cm lichtschip Texel Van der Baan, 1980
04/01/1966 4 2,5-5,0 cm lichtschip Texel Van der Baan, 1980
01-06/07/1966 4 3,5-9,0 cm lichtschip Texel Van der Baan, 1980
28/08/1991 1 Zoutelande Marco Faasse
04/11/1991 1 Zoutelande Marco Faasse
01/07/1993 1 Zeelandbrug Ed Michels
22/06/1998 12 6,5-8,5 cm Koksijde M-Th Vanhaelen (Vanhaelen, 1998)
22/06/1998 5 N ieuwpoort Francis Kerc khof (Vanhaelen, 1998 )
03/01/1999 1 Noordwijk Piet Vos, Hans Adema
14/08/2007 1 Grevelingen Didier Cavelier
20/10/2010 2 De Panne Stefan Gobert
20/10/2010 10 De Panne Willem Proesmans
04/11/2010 1 Wenduine/Blankenberge Jelle Ronsmans
30/07/2011 1 2 cm Burghsluis Marco Faasse
14/08/2011 1 IJmuiden / Strand Zuidpier Alie van Nijendaal
15/08/2011 1 10 cm Borssele Marco Faasse
18/08/2011 4 12-15 cm Borssele Marco Faasse
20/08/2011 1 Terschelling Jachthaven Daan Drukker
11/11/2011 1 Middelduinen>Kwade Hoek Katie van der Wende
15/11/2011 2 Burghsluis Bernd-Jan Bulsink
09/12/2011 10+ Middelduinen Goedereede Katie van der Wende
19/08/2012 1 Oostende Geert Vanhulle
01/08/2013 2 Mariakerke (Oostende) Kelle Moreau
07/09/2013 2 Nieuwpoort - Havengeul Bram Conings
08/09/2013 3 Nieuwpoort - Havengeul Bram Conings
08/08/2015 1 Knokke David Kempeners
09/08/2015 1 Zoutelande Tom Bosch
08/09/2015 enkele Blankenberge Dominique Verbeke
19/10/2015 1 Ameland Theo Kiewiet
24/10/2015 1 Lombardsijde Franky Bauwen s, Dominique Verbeke
25/10/2015 1 Nieuwpoort Aäron Fabrice
Tabel 2: Waarnemingen van Aequorea spec.
137
datum aantal formaat
v
indplaats melder / bron
??/08/1929 4/30+ Nieuwe Diep RMNH 3269/3254 Stiasny (Ates, 2001)
27/01/1949 1 Den Helder RMNH 3449 Ates, 2001
18/07/1970 1 ’t Horntje RMNH 15317 Swennen (Ates, 2001)
1973 1 lichtschip Texel RMNH 10343 Ates, 2001
07/06/1988 1 De Panne Rappé, 1988
12/07/1988 3 De Panne Rappé, 1988
02/07/1993 3 Grevelingen, Scharendijke Ates (Ates, 1997)
07/07/1996 1 Blinde Dam, Zijpe Holsteijn (Ates, 1998)
27/07/1996 1 20 cm Weldamseweg, Zierikzee Marco Faasse (Ates, 1997)
01/08/1996 ? Zoetersbout, Zijpe Holsteijn (Ates, 1998)
15/08/1998 5 Den Osse, Grevelingen Holsteijn (Ates, 1998)
16/08/1998 1 Den Osse, Grevelingen Holsteijn (Ates, 1998)
29/08/1998 18 Scharend ijke, Grevelingen Va nhaelen (1999)
13/07/1999 3 Scharendijke, Grevelingen Ron Ates (1999)
31/07/1999 5 Langendijk, Grevelingen Marco Faasse
02/08/1999 3 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
04/08/1999 5 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
05/08/1999 1 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
07/08/1999 2 Scharendijke, Grevelingen Marco Faasse
07/08/1999 8 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
12/10/1999 2 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
26/05/2000 1 Zeebrugge jachthaven Hans De Blauwe
16/06/2000 1 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
30/08/2000 9 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
30/08/2000 1 Zeebrugge jachthaven Hans De Blauwe
12/09/2000 11 Zeebrugge Achterhaven Ha ns De Blauwe
07/10/2000 1 5 cm Breskens Marco Faasse
23/06/2001 1 3 cm Zoetersbout, Oosterschelde Marco Faasse
05/07/2001 6 4/12 cm Ouddorp haven, Grevelingen Marco Faasse
28/07/2001 1 Ouddorp haven, Grevelingen Marco Faasse
06/09/2001 4 Lombardsijde Hans De Blauwe
05/06/2002 1 Zeebrugge jachthaven Hans De Blauwe
08/06/2002 3 Langendijk, Grevelingen Marco Faasse
23/07/2002 2 Zeebrugge jachthaven Hans De Blauwe
24/07/2002 1 Zeebrugge jachthaven Hans De Blauwe
15/09/2002 1 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
21/06/2003 80+ Bommenede Marco Faasse
21/07/2003 massaal Grevelingen Hans De Blauwe
05/08/2003 5 Bommenede (Kijkuit) Marco Faa sse
05/08/2003 10 Ouddorp haven Marco Faasse, Hans De Blauwe
05/08/2003 vele tientallen Grevelingen Hans De Blauwe
15/09/2003 1 Zeekanaal Zeebrugge Hans De Blauwe
17/07/2004 97 De Muur op 100/200 m oever Marco Faasse
27/07/2004 5 Zeebrugge Achterhaven Hans De Blauwe
25/08/2004 1 Koepeltje, Grevelingen Marco Faasse
01/07/2005 1 2 cm Den Osse Marco Faasse, M. Hollem
06/07/2005 7 Den Osse Marco Faasse
06/07/2005 2 Scharendijke Marco Faasse , Marianne Ligthart
15/07/2006 20 Den Osse pier Marco Faasse
29/07/2006 10 Zeebrugge Achterhaven Ha ns De Blauwe
Tabel 3: Waarnemingen van Aequorea vitrina.
138
datum aantal formaat
v
indplaats melder / bron
11/08/2006 1 Den Osse Marco Faasse
25/09/2006 1 bewijsfoto Grevelingen Cora de Groot en Ruud Versijde
12/05/2007 1 Koepeltje, Grevelingen Marco Faasse , Marianne Ligthart
04/07/2007 20 2-4 cm Arendshoofd, Grevelingen Marco Faasse
07/07/2007 1 2 cm Christoffelnol, Grevelingen Marco Faasse , Marianne Ligthart
14/07/2007 1 3 cm Bommenede (Kijkuit) Marco Faasse , Marianne Ligthart
27/07/2007 10 Den Osse pier Marco Faasse
04/08/2007 1 12 cm Goesse Sas Marco Faasse ,S. Waajen
14/06/2008 1 Pluimpot Marco Faasse
28/06/2008 7 Dreischor Marco Faasse
12/08/2012 3 Zeebrugge - Strand Hans De Blauwe
15/09/2012 3 Zeebrugge - Strand Hans De Blauwe
21/09/2012 1 4 cm Burghsluis Marco Faasse
08/07/2013 1 Gorishoek Marco Faasse, Marianne Ligthart
30/07/2013 1 Goesse Sas Marco Faasse, Marianne Ligthart
13/04/2014 1 IJmuiden Frank Perk, Esther van den Braak
07/07/2014 5 Oostduinkerke Jan Mees
05/08/2014 1 Schiermonnikoog R. van Veggel, det. Th. de Boer
09/07/2015 3 bewijsfoto Bruinisse Cora de Groot en Ruud Versijde
30/08/2015 2 Zeebrugge - Strand Hans De Blauwe
04/09/2015 2 Zeebrugge - Strand Hans De Blauwe
25/10/2015 1 Raversijde - Strand Francis Kerckhof
27/10/2015 1 51°26.435-3°8.286 Jonas Mortelmans
Tabel 3 (vervolg): Waarnemingen van Aequorea vitrina.
Figuur 12: Drie tentakels per radiaal kanaal op de schermrand bij Aequorea vitrina (foto: Francis Kerckhof).
139
datum aantal formaat
v
indplaats melder / bron
18/08/1924 1 Den Helder RMNH 3264 Betrem (Ates, 2001)
19/08/1942 1 Zierikzee RMNH 3465 Ates, 2001
28/09/2001 1 6 cm Zeebrugge jachthaven De Blauwe 2003
16/07/2002 1 1,2 cm Zeebrugge jachthaven De Blauwe 2003
24/07/2002 1 4,3 cm Zeebrugge jachthaven De Blauwe 2003
28/06/2008 1 de Slufter Texel Arthur Oosterbaan (De Ruijter, 2009)
01/07/2008 10 de Mokbaai Texel Arthur Oosterbaan (De Ruijter, 2009)
29/07/2011 1 4,5 cm Duinbergen strand Ann Coppens (De Blauwe, 2011)
27/07/2014 38 2,5-7 cm Terschelling - 1 km Gerrit Doeksen, R. Zeelte (De Ruijter, 2015)
30/07/2014 26 2,5-6 cm Terschelling – 1,2 km Gerrit Doeksen
05/08/2014 16 Ameland Arnold Tulp (De Ruijter, 2015)
Tabel 4: Waarnemingen van Aequorea forskalea, voor 2015.
Tabel 5: Waarnemingen van Aequorea forskalea in 2015 zeker (vet: minstens bewijsfoto)
en waarschijnlijk (niet vet).
Figuur 13: De schermrand van Aequorea forskalea met hier 6 statocyten (sensororgaantjes)
tussen 2 tentakels (foto: Hans De Blauwe).
datum aantal formaat
v
indplaats melder / bron
09/08/2015 1 Zoutelande Tom Bosch
15/08/2015 tientallen Texel Strandwacht Texel
15/08/2015 1 strekdam Neeltje Jans Ellen van der Niet, LIMP
15/08/2015 10+ Bergen aan Zee Ellen van der Niet
16/08/2015 18 IJmuiden, Strand Zuidpier Alie van Nijendaal
16/08/2015 tientallen Texel Sytske Dijksen
16/08/2015 25 IJmuiden, Strand Zuidpier Alie van Nijendaal, Frank Perk
24/07/2015 2 Goesse Sas, duikend Marco Faasse
15/08/2015 1 Neeltje Jans Marco Faasse
17/08/2015 30+ Neeltje Jans Rien Pronk
17/08/2015 meerdere Raversijde Francis Kerckhof
21/08/2015 meerdere Texel Sytske Dijksen
140
Tabel 5 (vervolg): Waarnemingen van Aequorea forskalea in 2015 zeker (vet: minstens
bewijsfoto) en waarschijnlijk (niet vet).
datum aant al formaat
indplaats melder / bron
23/08/2015 65 Neeltje Jans Rien Pronk
29/08/2015 2 Zoetersbout, duikend Marco Faasse
30/08/2015 1 Zeebrugge Hans De Blauwe
30/08/2015 7 Borssele, koelwaterinlaat Jurrien van Deijk
30/08/2015 1 Bergen aan Zee Ria en Herman Walvis
31/08/2015 2 2 cm Terschelling, 200 m Gerrit Doeksen
01/09/2015 20 2-6 cm Katwijk over 200m Gerrit Doeksen
01/09/2015 1 6,5 cm Katwijk Jaap van Egmond
02/09/2015 massaal 2-10 cm Sint-Maartenszee tot Petten R uud Costers
02/09/2015 massaal Sint-Maartenszee Linda Keesman
02/09/2015 20 5 - 6 cm Katwijk Marijke Kooijman
03/09/2015 5 5 - 8 cm Zeebrugge Hans De Blauwe
04/09/2015 70 + 80 Zeebrugge Hans De Blauwe
05/09/2015 100den zuidoostkust van Texel Sytske Dijksen
05/09/2015 100den Raversijde Francis Kerckhof
05/09/2015 massaal Sint-Maartenszee tot Petten Rineke Gronert
05-06/09/2015 100den Egmond aan Zee Dennis Leeuw
05/09/2015 120 Zeebrugge Hans De Blauwe
06/09/2015 150 Raversijde Jelle Ronsmans, Tom Ameye
07/09/2015 500 De Haan Jorg Lambrechts
07/09/2015 10 Zeebrugge JH Hans De Blauwe
07/09/2015 25 Texel paal 10 tot 8 Sytske Dijksen
08/09/2015 6 Zeebrugge Hans De Blauwe
08/09/2015 20 Oostende Jan Mees
08/09/2015 16 Texel, zuidkust Sytske Dijksen
08/09/2015 veel Noordwijk Dineke Kistemaker
08/09/2015 2 strand thv Heemskerk Michael I nden
09/09/2015 1 Ameland Jeannette Nobel
10/09/2015 1 IJmuiden, Strand Zuidpier Shirley O'Brien
11/09/2015 8 Petten Trudy Kühne
14/09/2015 nog steeds mokbaai in fuik van NIOZ Hans Witte
18/09/2015 1 Zeebrugge Caroline De Wulf
18/09/2015 124+ Texel, paal 9 tot 9,5 Sytske Dijksen
18/09/2015 1 Julianadorp T. Jongsma
19/09/2015 1 Texel, noordkop Sytske Dijksen
19/09/2015 1 Neeltje Jans, Noordzeestrand M. Faasse, P. Sloof, K. van der
Wende, D. Louwerens
19/09/2015 enkele Bruinisse, Oosterschelde Annelies De Backer
20/09/2015 5 IJmuiden Frank Perk, Rien, Alie, Giel, Yvonne
20/09/2015 11 Noordwijk over 500 m Ellen van der Niet, Marion Jäger
21/09/2015 2 Zeebrugge Marco Faasse
24/09/2015 1 de Slufter Texel Anne-Marie van Alem-Damen
27/09/2015 1 Nieuwvliet-Bad Simon Trenson
30/09/2015 1 51.27667, 2.61333 Jonas Mortelmans
30/09/2015 ja Noordwijk Tessa Yanover
30/09/2015 55 Texel, 2 km Sytske Dijksen
10/10/2015 1 Zeebrugge Franky Bauwens, Dominique Verbeke
27/10/2015 1 Texel Sytske Dijksen
ResearchGate has not been able to resolve any citations for this publication.
Article
Full-text available
Limfjorden is a major Danish water system that connects the North Sea via Thyborøn Kanal in the west and to the Kattegat in the east. Limfjorden is heavily eutrophicated and certain areas suffer from oxygen depletion each summer. Bottom-dwelling fish have disappeared as the number of jellyfish and ctenophores has increased. The abundance and predation impact of jellyfish and ctenophores in Limfjorden have been described in a number of studies conducted during the last decade, and a mini-review of this literature is given here in Section 2. The common jellyfish Aurelia aurita may, in a few years, be very abundant and exert a considerable predatory impact on zooplankton and fish larvae. Abundance, species composition, and population dynamics of A. aurita may, at irregular time intervals, be strongly influenced not only by the water brought into Limfjorden from the North Sea, but also by competition with the invasive ctenophore Mnemiopsis leidyi that occurred for the first time in extremely high numbers in 2007, brought into the fjord system with North Sea water. It has been suggested that Limfjorden may function as an incubator for M. leidyi with the potential to further seed M. leidyi into the Kattegat and adjacent Danish waters, and recent observations seem to support this hypothesis. In Section 3, we report on two bloom events of ctenophores, Pleurobrachia pileus and M. leidyi, along with their predators (Beroe spp.) in Limfjorden in the autumns of 2012 and 2013, when the usually dominating A. aurita was absent. However, the present observation of B. ovata being M. leidyi’s native predator and a new species in Limfjorden may in the future reduce the abundance of M. leidyi.
Article
Full-text available
The prey-capture mechanism of the hydromedusa Aequorea vitrina was studied by means of laboratory video-microscope observations. In stagnant water A. vitrina remains stationary with its very long (about 4x bell diameter) marginal tentacles motionless hanging down in the water, ready for ambush capture of prey organisms that collide with the tentacles. A. vitrina was found to be efficient at capturing brine shrimps (Artemia salina), less efficient at capturing rotifers (Brachionus plicatilis), and very inefficient at capturing copepods (Acartia tonsa). The initial hauling up of an extended marginal tentacle with an adhering prey is fast (>10 mm s-1). Both the bell margin and the mouth move towards each other so that the captured prey can be transferred from the tentacle to the elongated mouth-lips to be further transported into the mouth and stomach. It takes about 20 s from when an Artemia prey organism encounters a tentacle until it is transferred to the mouth-lips. The subsequent digestion in the stomach takes about 30 min. When A. vitrina encounters a jellyfish-prey (a small medusa of Aurelia aurita), it starts to swim in order to adhere the relatively big prey to its mouth-lips. Then A. vitrina opens its mouth wide to swallow the captured medusa, a process which takes about 15 to 20 min. The subsequent digestion takes 2 to 3 h. Field observations of undisturbed A. vitrina made by snorkelling in the Limfjord (Denmark) revealed that the feeding behaviour was similar to that observed in the laboratory in stagnant water. It is concluded that A. vitrina is an ambush-predator, and not a cruising-predatory medusa as previously suggested.
Article
Full-text available
This study provides a systematic account of the hydrozoan species collected up to now in the Mediterranean Sea. All species are described, illustrated and information on morphology and distribution is given for all of them. This work is the most complete fauna of hydrozoans made in the Mediterranean. The fauna includes planktonic hydromedusae, benthic polyps stages and the siphonophores. The Hydrozoa are taken as an example of inconspicuous taxa whose knowledge has greatly progressed in the last decades due to the scientific research of some specialists in the Mediterranean area. The number of species recorded in the Mediterranean almost doubled in the last thirty years and the number of new records is still increasing. The 457 species recorded in this study represents the 12% of the world known species. The fauna is completed with classification keys anda glossary of terms with the main purpose of facilitating the identification of ali Meditrranean hydrozoan species.
North-West European Thecate Hydroids and their Medusae. Part 1. Laodiceidae to Haleciidae Synopses of the British Fauna (New Series) 50: i-vii, 1-347. The Linn
  • P F S Cornelius
Cornelius, P.F.S., 1995. North-West European Thecate Hydroids and their Medusae. Part 1. Laodiceidae to Haleciidae. In: R.S.K. Barnes & J.H. Crothers (eds.); Synopses of the British Fauna (New Series) 50: i-vii, 1-347. The Linn. Soc. London and Est. Coas. Sci. Ass. -Field Studies Council.
Coelentérés. Fauna van België = Faune de Belgique
  • E Leloup
Leloup, E., 1952. Coelentérés. Fauna van België = Faune de Belgique. Institut royal des Sciences naturelles de Belgique: Brussel. 283 pp.
Nog iets over Aequorea vitrina Gosse, 1853
  • A Vanhaelen
Vanhaelen, A., 1999. Nog iets over Aequorea vitrina Gosse, 1853. Het Zeepaard 59 (1): 26-29.