Nickel hypersensitivity

Abstract

Nickel is an chemical elements which is widely common in the man's surroundings. Thus, it is a frequent cause of allergy. The risk of nickel allergy is higher in women and in people exposed to the metal at their early age or due to their working conditions. The diagnosis of hypersensitivity to nickel is based on performing patch test with 5% of nickel sulfate. There are three mechanisms in which nickel triggers an allergic reaction. The mechanisms are vary, which determines the differentations of the clinic image. The most frequent symptom of nickel allergy is contact allergic dermatitis. Also, it may be conjunctivitis, rhinitis, asthma, utricaria or baboon syndrome.

Full text

136
Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 136-140
Nadwrażliwość na nikiel
Nickel hypersensitivity
MILENA WOJCIECHOWSKA, JOANNA KOŁODZIEJCZYK, JACEK GOCKI, ZBIGNIEW BARTUZI
Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych, Collegium Medicum im. L. Rydygiera
w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, SPZOZ im. dr. J. Biziela
Streszczenie
Nikiel jest pierwiastkiem szeroko rozpowszechnionym w otoczeniu
człowieka stąd stanowi częstą przyczynę alergii. Ryzyko uczulenia
na nikiel jest wyższe u kobiet, wśród osób z wczesną ekspozycją na
ten metal oraz narażeniem zawodowym. Diagnostyka nadwrażliwości
na nikiel opiera się wykonaniu naskórkowych testów płatkowych z 5%
siarczanem niklu. Znane są trzy mechanizmy, w których nikiel zapocząt-
kowuje reakcję alergiczną. Mechanizmy te są bardzo zróżnicowane co
determinuje zróżnicowanie obrazu klinicznego. Najczęstszym objawem
alergii na nikiel jest alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, rzadziej aler-
giczne zapalenie spojówek, nieżyt nosa, astma oskrzelowa, pokrzywka
czy „baboon syndrome”.
Słowa kluczowe: nikiel, alergia kontaktowa, naskórkowe testy płatkowe,
reakcja immunologiczna, dieta
Summary
Nickel is an chemical elements which is widely common in the man’s
surroundings. Thus, it is a frequent cause of allergy. The risk of nickel
allergy is higher in women and in people exposed to the metal at their
early age or due to their working conditions. The diagnosis of hyper-
sensitivity to nickel is based on performing patch test with 5% of nickel
sulfate. There are three mechanisms in which nickel triggers an allergic
reaction. The mechanisms are vary, which determines the differenta-
tions of the clinic image. The most frequent symptom of nickel allergy is
contact allergic dermatitis. Also, it may be conjunctivitis, rhinitis, asthma,
utricaria or baboon syndrome.
Key words: nickel, contact allergy, patch test, immune reaction, diet
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Milena Wojciechowska
Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób
Wewnętrznych, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, SPZOZ im. dr. J. Biziela
ul. Ujejskiego 75, 85-168 Bydgoszcz
tel/fax: (52) 365 54 16, e-mail: milena_woj@op.pl
© Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 136-140
www.alergia-astma-immunologia.eu
Nadesłano: 22.09.2008
Zakwalifi kowano do druku: 14.10.2008
Wykaz skrótów:
NTP – naskórkowe testy płatkowe
Ni-ACD – alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
Nikiel jest wszechobecnym metalem śladowym wy-
stępującym w glebie (3-1000 mg Ni/kg), wodzie, w tym
pitnej (2-10 μgNi/dm³), powietrzu atmosferycznym (0,1-3
ngNi/m³) oraz biosferze. W organizmie dorosłego czło-
wieka jest ok. 0,5mg Ni/70kg, co stanowi 7,4 μg/kg [1].
Fizjologiczna rola niklu polega na aktywacji niektórych
enzymów (m.in. tyrozynazy, arginazy, deoksyrybonukle-
azy), zwiększeniu aktywności hormonalnej, stabilizacji
struktur kwasów nukleinowych a także udziale w meta-
bolizmie lipidów. Nikiel stanowi nieodzowny składnik
enzymów bakteryjnych: hydrogenazy, reduktazy metylo-
wej koenzymu M, dehydrogenazy tlenkowęglowej. Ponad
to wchodzi w interakcje z wapniem – jony niklu działają
antagonistycznie do jonów wapnia, które aktywizując
kalmodulinę rozpoczynają szlak metaboliczny kwasu
arachidonowego [2]. Około 40% ogólnej produkcji niklu
wykorzystywane jest do produkcji stali nierdzewnej, któ-
ra zawiera ok. 0,5-30% tego metalu [3]. Ponad to nikiel
znajduje zastosowanie w produkcji stopów stosowanych
w pojazdach mechanicznych, urządzeniach technicz-
nych, uzbrojeniu, narzędziach elektrycznych, armaturze
domowej, jubilerstwie, spawalnictwie, galwanizacji,
w produkcji sprzętu laboratoryjnego, narzędzi chirur-
gicznych, ceramiki [4]. Nikiel jest również składnikiem
lub zanieczyszczeniem białego złota (10-15%), stopów
niklowo-srebrowych (10-15%), stopów niklowo-miedzio-
wych (30%) [3].
Nikiel należy do istotnych czynników przyczyno-
wych alergii kontaktowej a częstość uczulenia na ten
metal ciągle wzrasta [5]. W 1982 roku alergię na nikiel
notowano u ok. 16% badanych, a w latach 90. już u 22%
[6]. W latach 1990-1991 odsetek uczulonych na nikiel
wynosił 11,1% u kobiet i 2,2% u mężczyzn [7]. Wielo-
letnie badanie izraelskie wykazało, że alergia na nikiel
wystąpiła u 13,9% z 2156 badanych [8]. Obecnie szacuje
SZKOLENIE PODYPLOMOWE

137
Wojciechowska M, Kołodziejczyk J, Gocki J, Bartuzi Z. Nadwrażliwość na nikiel
się, że odsetek uczulonych na nikiel wynosi ok. 18%
w Europie, ok. 19% w Wielkiej Brytanii, ok. 18% w Tur-
cji, 22% w Chinach i ok. 16% w USA [7,9]. Uczulenie na
nikiel mogą wywołać guziki dżinsów, biżuteria, naczynia
kuchenne zwłaszcza sztućce, nożyce, sprzączki pasków,
oprawki okularów a także elementy metalowe stosowane
w ortopedii, materiały dentystyczne i metalowe części
używane w rekonstrukcjach chirurgicznych, telefony
komórkowe, laptopy [3,10-12].
Czynniki ryzyka alergii na nikiel
Płeć żeńska
Jednym z najczęstszych źródeł uczulenia na nikiel jest
biżuteria stąd częściej dotyczy ono kobiet niż mężczyzn.
Różnica ta z biegiem lat wydaje się być większa [6,7].
Według niektórych badaczy na wystąpienie uczulenia na
nikiel bardziej narażone są kobiety palące niż niepalące,
nie obserwowano zaś tej zależności u mężczyzn [8].
Znane są badania wykazujące, że wahania hormonalne
wynikające z cyklu miesiączkowego mogą powodować
obniżenie lub nasilenie klinicznej ekspresji alergii kon-
taktowej. Według tych doniesień faza pęcherzykowa
cyklu miesiączkowego wywołuje przejściowe działanie
protekcyjne w stosunku do objawów alergii. Wynika to
prawdopodobnie z faktu, że estradiol indukuje hamowanie
późnej reakcji nadwrażliwości. Badanie przeprowadzone
w 30 osobowej grupie kobiet polegające na wykonaniu
naskórkowych testów płatkowych (NTP) z 5% siarczanem
niklu w fazie owulacyjnej i lutealnej wykazało znacznie
słabszą odpowiedź w fazie owulacji. Autorzy sugerują
możliwość powstawania fałszywie dodatnich i/lub fał-
szywie ujemnych wyników NTP w zależności od fazy
cyklu, w której badanie zostało wykonane [13]. Przy-
puszcza się również, że zaburzenie metabolizmu żelaza
u kobiet sprzyja powstaniu alergii na nikiel. Zależność tą
potwierdzają badania, w których wykazano, że u kobiet
z nadwrażliwością na nikiel występuje mniejsze stężenie
hemoglobiny i żelaza w surowicy [1].
Atopia
Związek atopii z występowaniem nadwrażliwości na
nikiel budzi kontrowersje. Jedni badacze uznają atopię za
czynnik ryzyka wystąpienia alergii na nikiel, inni za czyn-
nik przed nią chroniący. Badania z początku lat 90 ukazują
spadek liczby uczuleń na nikiel powiązanych z atopią
[6].W badaniu Rudzkiego odsetek chorych z dodatnim
wywiadem atopowym wśród nadwrażliwych na nikiel
wynosił 60, co wykazuje, że uczulenie na nikiel częściej
występuje u osób obciążonych atopią niż przeciętną popu-
lację [10]. Niemniej niektóre doniesienia całkowicie wy-
kluczają tę zależność [5, 14]. Dokładne znaczenie atopii
w występowaniu alergii na nikiel nie jest jasne i według
niektórych badaczy związane jest z ogólnym wzrostem
powszechności występowania atopii w społeczeństwie
[6].
Wczesna ekspozycja na nikiel
Alergia na nikiel stosunkowo często występuje u osób
młodych [6]. Nikiel uczula dzieci, nawet już 5-letnie
[10].W badaniu duńskim uczulenie na nikiel stwierdzono
u 17,1% osób w wieku 17-22 lata oraz 3,9% w wieku
10-14 lat [15]. W badaniu amerykańskim przeprowadzo-
nym wśród dzieci w wieku od 6miesięcy do 5 lat alergię
na nikiel potwierdzono u 12,9% badanych [16].
Ekspozycja zawodowa
Zawodowa alergia na nikiel nie jest częsta, przy
czym zależy ona od wielkości ekspozycji, a nie od czasu
jej trwania. Szacuje się, że około 25% ogółu uczuleń na
nikiel to alergia zawodowa [3] a zawodowy wyprysk dłoni
występuje u 10-27% uczulonych [18]. Alergia kontaktowa
na nikiel wśród pracowników przemysłu metalowego
występuje z częstością 0,46-3,7% przypadków/1000
osób w ciągu roku [18].Uczulenie zawodowe najczęściej
dotyczy galwanizerów, maszynistów, konserwatorów ma-
szyn, kasjerów a także salowych, sprzątaczek i fryzjerów,
u których częsty kontakt z wodą i detergentami obniża
próg wrażliwości na nikiel [3,17].
Kliniczna manifestacja alergii na nikiel
Alergia na nikiel najczęściej objawia się jako alergicz-
ne kontaktowe zapalenie skóry (Ni-ACD). Obserwuje się
także wyprysk dłoni wynikający z długotrwałej ekspo-
zycji na nikiel zawarty w detergentach czy niklowanych
przedmiotach (np. monetach). Znane są przypadki pę-
cherzykowego wyprysku dłoni następującego w wyniku
spożycia pokarmów zawierających nikiel [19]. Alergia na
nikiel może również prowadzić do wystąpienia alergicz-
nego zapalenia spojówek, nieżytu nosa, astmy oskrzelo-
wej, pokrzywki współistniejącej z objawami brzusznymi
[20]. Rzadkim objawem alergii na nikiel jest „baboon
syndome” klinicznie objawiający się wysypką głównie na
powierzchni pośladków oraz w obrębie większych fałdów
skórnych. Przyczyny lokalizacji w miejscach zgięciowych
nie są dokładnie znane i przypuszcza się, że sprzyja temu
miejscowa okluzja i zwiększone pocenie [21].
Metody diagnostyczne alergii na nikiel
Pierwszym etapem diagnostyki jest wywiad i badanie
przedmiotowe. Najczęściej stosowaną metodą wykrycia
przyczyn wyprysku kontaktowego, w tym również spo-
wodowanego przez metale są naskórkowe testy płatkowe
(NTP). W celu wykrycia uczulenia na nikiel używa się 5%
siarczanu niklu. Odczytu badania dokonuje się po upływie
kolejno 48 i 72 godzin, pozytywizacja NTP wskazuje na
typ IV reakcji alergicznej. Alergeny aplikuje się za po-
mocą trzech rodzajów komór: okrągłych aluminiowych
komór fi ńskich (Finn Chambres), kwadratowych komór
IQ (IQ Chambers) oraz systemu TRUE Test (Thin-layer
Rapid Use Epicutaneous Test), w którym alergeny są

138
Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 136-140
zawieszone w hydrofi lnym żelu. W badaniach porów-
nawczych wykazano, że testy aplikowane za pomocą
komór IQ cechują się wyższą czułością niż TRUE Test
[22], natomiast czułość testu TRUE jest nieznacznie lep-
sza od komór fi ńskich [23]. Nie mniej biorąc pod uwagę
ograniczenia, jakie niosą ze sobą NTP (błędna interpre-
tacja wyników, jakość użytych alergenów, narażenie na
promienie UV etc.) rozważaniom poddaje się inne metody
diagnostyki laboratoryjnej. Najnowsze wyniki badań
sugerują, że najbardziej czułą metodą detekcji swoistych
komórek cechuje się technika ELISpot (enzyme-linked
immunospot) [24].
Mechanizmy reakcji alergicznej na nikiel
Obecnie znane są trzy mechanizmy, za pomocą
których nikiel zapoczątkowuje reakcję immunologiczną
[25]:
1. Nikiel wiążąc się z białkami powoduje zmianę ich
konformacji przestrzennej, co powoduje rozpozna-
wanie ich przez układ immunologiczny jako struktury
obce. Komórki prezentujące antygen przechwytują,
metabolizują i prezentują fragmenty tych białek na
kompleksach zgodności tkankowej klasy II (MCH
II) w formie zdolnej do rozpoznania przez receptor
limfocytów T CD4+.
2. Nikiel wiąże się z białkami wewnątrzkomórkowymi,
które poddawane są degradacji w lizosomach, po
czym produkty rozkładu zostają przedstawione na
kompleksach zgodności tkankowej klasy I (MCH
I) w formie umożliwiającej rozpoznanie ich przez
receptor limfocytów T CD8+.
3. Nikiel może tworzyć wiązania między kompleksem
MHC a receptorem limfocytu na drodze niezależnej
od metabolizmu w procesie podobnym do efektu
superantygenów.
Rolę komórek prezentujących antygen pełnią komórki
dendrytyczne. Po kontakcie z immunogennymi komplek-
sami niklu z proteinami, migrują one do skóry właściwej
i dalej przez naczynia chłonne do lokalnych węzłów
chłonnych. Komórki prezentujące antygen przetwarzają
alergen oraz przechodzą proces dojrzewania, co objawia
się wzmożoną ekspresją białek powierzchniowych, ta-
kich jak antygeny zgodności tkankowej MHC i białka
kostymulujące, np. CD40, CD80, CD83 i CD86 oraz
CCR7. Nikiel ma zdolność jednoczesnego inicjowania
kilku ścieżek aktywacji, w szczególności aktywowanej
przez mitogeny kinazy proteinowej p38 (MAPK), kinazy
regulowanej przez sygnały pozakomórkowe (ERK), c-jun
N-końcową kinazę (JNK). Uczestniczą one w ekspresji
CD83, CD86, CCR7 [25,26].
Jedną z ostatnio opisanych ścieżek aktywacji jest
ścieżka proangiogeniczna mediowana przez HIF 1a
(Hypoxia-Inducible Factor-1 a). HIF 1 a mediuje część
z prozapalnej odpowiedzi na nikiel (NF kappa B mediuje
większość z tej odpowiedzi) zwłaszcza związanej z IL-6,
która może modyfi kować przebieg alergicznego wyprysku
kontaktowego [25].
Po dotarciu do węzłów chłonnych, APC prezentuje
antygeny komórkom T. Wydaje się, że proces ten jest
niewybiórczy, tzn. APC prezentuje antygen każdemu na-
potkanemu limfocytowi, jednak wysoka liczba komórek T
przebywających jednocześnie w węzłach chłonnych oraz
szybki i efektywny proces prezentacji antygenu pozwala
na skuteczne odnalezienie limfocytów T zaprogramowa-
nych na swoistą reakcję z konkretnym antygenem, o ile
takie limfocyty występują w organizmie. Po prezentacji
swoistego antygenu, limfocyty T dzielą się intensywnie
(ekspansja klonalna) i różnicują w komórki efektorowe,
na których powierzchni pojawiają się markery umożli-
wiające im migrację do miejsca zapalenia. Wydaje się, że
migracja komórek efektorowych do danego narządu jest
kontrolowana przez obecne na powierzchni komórek an-
tygeny naprowadzające (homing antigens) oraz receptory
chemokin. Białka te stanowią swoisty „adres odbiorcy”
określający narząd docelowy. Na przykład, limfocyty
migrujące do skóry mają na swej powierzchni antygen
limfocytów skórnych CLA (cutaneous lymphocyte anti-
gen) i receptory chemokin CXCR3, CCR4 oraz CCR10.
Nagromadzenie komórek efektorowych w konkretnym
narządzie może determinować obraz kliniczny alergii
na nikiel. Dojrzewające komórki efektorowe podlegają
ponadto regulacji przez mediatory zapalenia i różnicują
się w odrębne subpopulacje limfocytów T [25-27].
Do tej pory podkreślano szczególne znaczenie limfo-
cytów Th1 i ich głównej cytokiny INF-γ w patogenezie
alergii kontaktowej na nikiel. Aktualnie podkreśla się rów-
nież udział cytokin o profi lu Th2/Tc2 w patogenezie nad-
wrażliwości na nikiel. Śpiewak i wsp. w swoim badaniu
wykazali najlepszą korelację diagnozy klinicznej i testu
płatkowego z poziomem IL-13, zaś poziom IL-2 najlepiej
korelował z testem proliferacji limfocytów. Autorzy ci
wskazują na znaczącą rolę w alergii na nikiel IL-5 i IL-13,
a ich poziom wzrasta zwłaszcza po podaniu koktajlu cy-
tokin IL-7 i IL-4 – sprzyjających przeżyciu i rozwojowi
limfocytów Th2 i Tc2 [28]. Czarnobilska i wsp. określali
wpływ niklowo-specyfi cznego wydzielania INF-γ i IL-5
na objawy kliniczne u pacjentów z kontaktową alergią na
nikiel. Wyniki ich badań potwierdzają przypuszczenie, że
komórki wydzielające IL-5 (np. Th2, Tc2) odgrywają waż-
niejszą rolę w patogenezie ACD niż uważano dotychczas
[29]. Badanie Jensena i wsp. opisuje kilka mechanizmów
immunologicznych leżących u podstaw alergicznych re-
akcji na nikiel spowodowanych doustną ekspozycją na ten
metal. Przebadali oni osoby z nadwrażliwością na nikiel
oraz grupę kontrolną niewrażliwą na nikiel, które poddano
wzrastającym stężeniom niklu oraz placebo. U badanych
oznaczano podtypy komórek T (CD3+, CD4+, CD8+
i CD45RO+), ekspresję receptora naprowadzającego
(skin-homing), skórnego antygenu związanego z limfo-
cytami (CLA) i oznaczono profi l cytokinowy (IL-2, IL -4,

139
Wojciechowska M, Kołodziejczyk J, Gocki J, Bartuzi Z. Nadwrażliwość na nikiel
IL -5, IL-6, IL-10, INF-γ i TNF) Określony wzór reakcji
dawka – odpowiedź na doustną ekspozycję na nikiel był
wyraźny u osób z nadwrażliwością na nikiel. U osób
z nadwrażliwością na nikiel, u których wystąpiło zapa-
lenie skóry po doustnej ekspozycji na nikiel stwierdzono
znaczące spadki we frakcji limfocytów krwi CD3+C-
D45RO+CLA+ i CD8+CD45RO+CLA+, sugerując mi-
grację komórek pamięci limfocytów T CD8+CLA+ z krwi
do tkanek obwodowych. Tylko osoby z nadwrażliwością
na nikiel i objawami klinicznymi zareagowały na doust-
ną ekspozycję na nikiel (4mg) wzrostem poziom IL-5
w surowicy, wskazując na aktywację typu 2 limfocytów
T we krwi obwodowej. Wnioskując, badanie wskazuje,
ze u osób wrażliwych na nikiel z SCD występuje profi l
limfocytów T CD8+CD45RO+CLA+ i limfocytów T
z typem 2 profi lu cytokinowego [30].
Głównymi cytokinami odpowiedzialnymi za nabywa-
nie tolerancji na antygeny są IL-10 i TGF-β. Cytokiny wy-
dzielane są głównie przez limfocyty T reg (CD4+CD25+)
(1). U osób z długotrwałą ekspozycją na nikiel może
rozwijać się zjawisko tolerancji immunologicznej na ten
pierwiastek. Rustemeyer i wsp. w swoim badaniu wykaza-
li zwiększony poziom IL-10 u osób z ujemnymi wynikami
testów płatkowych, u których występował długotrwały
kontakt śluzówki z niklem [31]. Podobne obserwacje
przedstawili Minang i wsp., którzy wykazali, że nikiel
indukuje produkcję IL-10, IL-4, IL-13, INF-γ, a ilość tych
cytokin, a zwłaszcza INF-γ korelowała z poziomem IL-10,
co wskazuje na ważność tej cytokiny w przeciwdziałaniu
reakcji alergicznej mediowanej głównie przez limfocyty
Th1 [32].
Alergia na nikiel a dieta
Przeciętna ludzka dieta dostarcza dostateczną ilość
niklu działającego jako czynnik prowokujący u osób
z nadwrażliwością na nikiel. Zawartość niklu w diecie jest
silnie związana z jego stężeniem w glebie, które zmienia
się w zależności od miejsca. Wpływa na to rodzaj gleby,
użycie nowoczesnych praktyk rolniczych (syntetyczne
nawozy i pestycydy), zanieczyszczenia środowiskowe,
odległość ziemi od stopów niklu. Ponadto zawartość
niklu w pokarmach różni się w poszczególnych krajach.
Tkanki roślinne zawierają więcej niklu niż tkanki zwie-
rzęce stąd dobowa dawka niklu zmienia w zależności od
konsumpcji pokarmów roślinnych i zwierzęcych [33].
Przeciętna dobowa dawka spożywanego niklu wynosi
ok. 300-600 ug. Tylko 1-10% niklu zawartego w diecie
ulega wchłanianiu po spożyciu. Największe stężenie niklu
występuje w płucach, wątrobie, nerkach i jelitach.
Do pokarmów o pewnej wysokiej zawartości niklu
należą: kakao, soja, mąka owsiana, orzechy, migdały,
świeże i suszone warzywa strączkowe. Wysoką zawar-
tością niklu niezależnie od jego zawartości w glebie
odznaczają się: pszenica, zboża, żyto, owies, czekolada,
proso, herbata. Nierzadko wysokie stężenie niklu stwier-
dza się w pokarmach poddanych obróbce gdyż zawartość
wolnego niklu wzrasta przy użyciu wyrobów ze stali
nierdzewnej [33,34]. Całkowita eliminacja niklu z diety
jest niemożliwa jednak wyważona selekcja pokarmów ze
stosunkowo niską zawartością niklu może spowodować
istotną redukcję dobowej dawki niklu w diecie. Potwier-
dzono korzyść diety o niskiej zawartości niklu na przebieg
egzemy wywołanej niklem.
1. Karaś Z. Skórny test płatkowy z siarczanem niklu-próba szerszej
interpretacji uzyskiwanych wyników. Pol Merkuriusz Lek. 2002;
74: 143-146.
2. Seneczko M, Seneczko F, Stępień B. i wsp. Pierwiastki śladowe:
chrom, kobalt i nikiel u chorych z łuszczycą pospolitą w różnych
stadiach rozwojowych. Postępy Dermatologii i Alergologii. 2004;
2: 53-66.
3. Kieć-Świerczyńska M. Alergia na metale. (w) Alergia kontak-
towa. Mediton. Łódź. 2005: 15-20.
4. Andrzejczak R. Zatrucia zawodowe – nikiel. (w) Choroby za-
wodowe. Marek K. (red). PZWL, Warszawa 2001: 204-207.
5. Czarnobilska E, Thor P, Kaszuba-Zwoinska J i wsp. Odpowiedź
jednojądrzastych leukocytów krwi obwodowej na stymulację
siarczanem niklu u pacjentów z systemową i kontaktową alergią
na nikiel. Przegl Lek. 2006; 63:1276-1280.
6. Dawn G, Gupta G, Forsyth A. The trend of nickel allergy from
Scottish tertiary referral centre. Contact Dermatitis. 2000; 43:
27-30.
7. Thyssen JP, Linneberg A, Menné T i wsp. The epidemiology of
contact allergy in the general population – prevalence and main
fi ndings. Contact Dermatitis. 2007; 57: 287-299.
8. Bajaj AK, Saraswat A, Mukhija G. Patch testing experience
with 1000 patients. Indian J Dermatol Venerol Lepr. 2007; 73:
313-318.
Piśmiennictwo
9. Uter W, Hegewald J, Aberer W i wsp. The European standard
series in 9 European countries, 2002/2003 – First results of the
european surveillance system of contact allergies. Contact Der-
matitis. 2005; 53: 136-145.
10. Rudzki E. Alergeny. Medycyna praktyczna. 2003; 3: 138-142.
11. Livideanu C, Giordano-Labadie F, Paul C. Cellular phone addic-
tion and allergic contact dermatitis to nickel. Contact Dermatitis.
2007; 57: 130-131.
12. Rudzki E, Rebandel P. Dwa przypadki uczulenia kontaktowego
na nikiel: częsty i bardzo rzadki. Alerg Astma Immun. 2007, 12:
168-170.
13. Bonamonte D, Foti C, Antelmi AR i wsp. Nickel contact allergy
and menstrual cycle. Contact Dermatitis. 2005; 52: 309-313.
14. Śpiewak R. Atopia i alergia kontaktowa: Analiza zależności
w oparciu o miary obiektywne. Alerg Astma Immun. 2005; 10
(supl. 1): 162.
15. Jensen CS, Lisby S, Baadsgaard O i wsp. Decrease in nickel
sensitization in a Danish schoolgirl population with ears pierced
after implementation if a nickel exposure regulation. Br J Der-
matol. 2002; 146: 636-642.
16. Bruckner AL, Weston WL, Morelli JG. Does sensitization to
contact allergens begin in infancy? Pediatrics. 2000; 105: 3.

140
Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 136-140
17. Uter W, Pfahlberg A, Gefeller O i wsp. Risk factors for contact
allergy to nickel – results of multifactorial analysis. Contact
Dermatitis. 2003; 48: 33-38.
18. Suuronen K, Jolanki R, Luukkonen R i wsp. Self-reported skin
symptomps in metal workers. Contact Dermatitis. 2007; 57:
259-264.
19. Sharma AD. Realtionship between nickel allergy and diet. Indian
J Dermatol Venerol Lepr. 2007; 73: 307-312.
20. Karaś Z. Objawy chorobowe u kobiet z nadwrażliwością na
nikiel. Alerg Astma Immun. 2005; 10 (supl. 1): 163.
21. Jankowska-Konsur A, Kołodziej K, Szepietowski J i wsp.The
baboon syndrome – report of two fi rst cases in Poland. Contact
Dermatitis. 2005; 52: 289-290
22. Lazarov A, David M, Abraham D i wsp. Comparison of reacti-
vity to allergens using the TRUE Test and IQ chamber system.
Contact Dermatitis. 2007; 56: 140-145.
23. Śpiewak R. Alergia kontaktowa – diagnostyka i postępowanie.
Alerg Astma Immun. 2007; 3:109-127.
24. Śpiewak R, Moed H, von Blomberg BM i wsp. Allergic contact
dermatitis to nickel: modifi ed in vitro test protocols for better
detection of allergen – specifi c response. Contact Dermatitis.
2007; 56: 63-69.
25. Czarnobilska E, Obtułowicz K, Wsołek K i wsp. Mechanizmy
alergii na nikiel. Przegląd Lekarski. 2007; 64: 502-505.
26. Śpiewak R, Piętowska J. Nikiel – alergen wyjątkowy. Od struk-
tury atomu do regulacji prawnych. Alergologia i Immunologia.
2006; 3: 58-62.
27. Czarnobilska E, Obtułowicz K, Wsołek K. Reakcja alergiczna
typu IV i jej podtypy. Przegl Lek. 2007; 64: 506-508.
28. Akdis M, Schmid-Weber C, Jutel M i wsp. Mechanism of allergen
immunotherapy. Allergy Clin Immunol Int-World Allergy Org.
2004. 16,65.
29. Czarnobilska E, Jenner B, Kapusta M i wsp. Znaczenie interleu-
kiny 5 oraz interferonu gamma w patomechanizmie alergicznego
kontaktowego zapalenia skóry wywołanego przez nikiel. Stresz-
czenia z Międzynarodowego Sympozjum „Dermatologia Śro-
dowiskowa”. (http: //www.dermatozy.pl/archiwum/2007derm/
dw26.html)
30. Jensen Ch, Lisby S, Larsen J. Characterization of lymphocyte
subpopulationsand cytokine profi les in peripheral blood ofnickel-
sensitive individuals with systemic contactdermatitis after oral
nickel exposure. Contact Dermatitis. 2004; 50: 31-38.
31. Rustemeyer T, von Blomberg B, van Hoogstraten I. Analysis of
effector and regulatory immune reactivity to nickel. Clin Exp
Allergy. 2004; 34: 1458.
32. Minang J, Troye-Blomberg M, Lundeberg L i wsp. Nickel elicits
concomitant and correlated in vitro production of Th1-, Th2-type
and regulatory cytokines in contact allergy to nickel. Scand
J Immunol 2005; 62: 289.
33. Sharma A. Relationship between nickel allergy and diet. Indian
J Dermatol Venerol Lepr 2007; 73; 5: 307-312.
34. Jensen C, Menne T, Johansen J. Systemic contact dermatitis after
oral exposure to nickel: a review with modifi ed meta-analysis.
Contact Dermatitis 2006; 54: 79-86.