BookPDF Available

Alternativne ratarske biljke u konvencionalnom i organskom sistemu gajenja

Authors:
  • Institute of Field and Vegetable Crops

Abstract

U monografiji pod naslovom Alternativne ratarske biljke u konvencionalnom i organskom sistemu gajenja autora Đorđa Glamočlije, Snežane Janković, Vere M. Popović, Vladimira Filipovića, Janje Kuzevski i Vladana Ugrenovića, obrađena su pitanja u vezi sa privrednim značajem, poreklom, biološkim osobinama, odnosom prema uslovima uspevanja i agrotehnikom 44 ratarske biljke koje se na velikom geografskom području, od tropskih do kontinentalnih klimatskih područja. Klimatski uslovi naše zemlje pružaju mogućnost gajenja svih opisanih vrsta i velika su šansa za naše male poljoprivredne proizvođače jer se, uz standardnu poljoprivrednu mehanizaciju i veće učešće ručnog rada, mogu gajiti na manjim površinama i pružiti potpunije angažovanje svih članova domaćinstava. Uz malo veća ulaganja u primarnu preradu glavnog i sekundarnih proizvoda, poljoprivredni proizvođač je u mogućnosti da ostvari veću dobit pri gajenju standardnih ratarskih useva. Pored konvencionalnog sistema gajenja ovih biljaka, u monografiji je prikazan i sistem ekološke (organske) proizvodnje opisanih ratarskih vrsta, tako da potencijalni proizvođači mogu saznati kako mogu da proizvedu zdravstveno bezbedne sirovine za prehrambenu i farmaceutsku industriju. Alternativne ratarske biljke su posebno značajne za organski sistem gajenja jer većina vrsta pripada grupi biljaka koje je čovek gajio još na počecima ratarske proizvodnje. Tokom više hiljada godina proizvodnje ove vrste su se dobro prilagodile različitim agroekološkim i zemljišnim uslovima. Danas su u proizvodnji podjednako zastupljene stare visokoadaptirane populacije i savremene sorte dobijene iz ovog genetičkog materijala. Vrednost ovoj monografiji daje i činjenica da je napisana tako da je može poslužiti kao udžbenik studentima ili kao priručnik poljoprivrednim stručnjacima i svim sadašnjim i budućim proizvođačima ovih „malih“ biljaka velikih proizvodnih mogućnosti.
Đorđe Glamočlija • Snežana Janković • Vera Popović
Vladimir Filipović • Janja Kuzevski • Vladan Ugrenović
Alternativne ratarske biljke u konvencionalnom
i organskom sistemu gajenja
Monografija
Beograd, januar 2015. godine
Alternativne ratarske biljke
u konvencionalnom i organskom sistemu gajenja
Autori:
Prof. dr Đorđe N. Glamočlija
Društvo selekcionera i semenara Republike Srbije, Zemun Polje
dr Snežana M. Janković
Institut za primenu nauke u poljoprivredi, Beograd
dr Vera M. Popović,
Institut za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad
dr Vladimir M. Filipović
Institut za proučavanje lekovitog bilja „dr Josif Pančić“, Beograd
dr Janja P. Kuzevski
Institut za primenu nauke u poljoprivredi, Beograd
dr Vladan M. Ugrenović
PSS Institut Tamiš, Pančevo
Recezenti:
dr Slobodan Dražić
Društvo selekcionera i semenara Republike Srbije, Zemun Polje;
dr Slaven Prodanović
Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Zemun-Beograd;
dr Ljubiša Živanović
Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Zemun-Beograd
Izdavač:
Institut za primenu nauke u poljoprivredi, Beograd
Lektor:
Ivana Stanimirović
Dizajn korica:
Dragan Malić
Štampa:
„Futura“ Petrovaradin
Tiraž:
400 primeraka
ISBN 978-86-81689-32-5
Z A H V A L N I C A
Monografija je rezultat projekata ˝Savremeno oplemenjivanje strnih žita za
sadašnje i buduće potrebe˝́́́́́́ (TR 31066), ˝́Interdisciplinarni pristup stvaranju novih sorti
soje i unapređenje tehnologije gajenja˝́́́ (TR 31022), i ˝́́́Održiva poljoprivreda i ruralni
razvoj u funkciji ostvarivanja strateških ciljeva Republike Srbije u okviru Dunavskog
regiona˝́́́́́ (III 46006).
Izdavanje monografije „Alternativne ratarske biljke u konvencionalnom i
organskom sistemu gajenja“ sufinansiralo je Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog
razvoja Republike Srbije.
Autori zahvaljuju recezentima, dr Slavenu Prodanoviću, redovnom profesoru, dr
Slobodanu Dražiću, naučnom savetniju, i dr Ljubiši Živanoviću, docentu, na poyitivnim
ocenama u vezi sa obrađenom tematikom, izradom teksta, kao i na oceni doprinosa ove
monografije.
Autori
S A D R Ž A J
P r e d g o v o r .............................................................................. 7
U v o d .......................................................................................... 9
A b s t r a c t.................................................................................. 11
Privredni značaj alternativnih ratarskih biljaka............................ 12
Poreklo i površine u svetu i kod nas ............................................ 37
Botanička klasifikacija .................................................................
Žita ........................................................................................
Zrnene mahunarke ................................................................
Uljane biljke ..........................................................................
Tekstilne biljke ......................................................................
Korenasto-krtolaste biljke .....................................................
Lekovite, aromatične i začinske biljke ..................................
57
57
63
66
67
68
70
Biološke i morfološke osobine alternativnih ratarskih biljaka ..... 71
Uslovi uspevanja ..........................................................................
Prava žita ...............................................................................
Prosolika žita .........................................................................
Uslovno-prosolika žita ..........................................................
Zrnene mahunarke .................................................................
Uljane biljke ..........................................................................
Tekstilne biljke ......................................................................
Korenasto-krtolaste biljke .....................................................
Lekovite ............................................. ..................................
116
116
120
122
123
126
127
130
131
Geografski položaj Republike Srbije ........................................... 137
Vojvodina .............................................................................. 138
Centralna Srbija .....................................................................
140
Klima Srbije ................................................................................. 146
Toplotni uslovi ...................................................................... 146
Padavine ................................................................................ 147
Osunčanost ............................................................................ 148
Strujanja vazduha .................................................................. 149
Hidrološki uslovi i vodni bilans ............................................ 149
Zemljišta Srbije ............................................................................ 149
Tipovi zemljišta u Srbiji ......................................................... 151
Načini korišćenja poljoprivrednog zemljišta ......................... 159
Sistemi poljoprivredne proizvodnje ............................................. 161
Tradicionalna poljoprivredna proizvodnja .............................. 161
Konvencionalna poljoprivredna proizvodnja .......................... 162
Održiva poljoprivredna proizvodnja ....................................... 162
Ekološka (organska) poljoprivredna proizvodnja ................... 163
Pokrovni usevi u organskoj proizvodnji ......................................
176
Tehnologija proizvodnje (konvencionalna i organska) ............... 185
1. Prava (strna) žita .....................................................................
185
Krupnik ................................................................................... 185
Korasan pšenica ...................................................................... 185
Dvozrnac ................................................................................. 185
Jednozrnac ............................................................................... 185
Patuljasta pšenica .................................................................... 185
Golozrni ječam ........................................................................ 185
Golozrni ovas .......................................................................... 185
2. Prosolika i uslovno-prosolika žita ........................................... 201
Kukuruz (tvrdunac, šećerac i kokičar) .................................... 201
Prosa ........................................................................................ 213
Sirkovi ..................................................................................... 216
Kanarska trava ......................................................................... 220
Heljda ...................................................................................... 222
Kvinoja .................................................................................... 225
Štir ........................................................................................... 227
3. Zrnene mahunarke ...................................................................
229
Soja .......................................................................................... 238
Vigna ....................................................................................... 238
Dolihos .................................................................................... 238
Bob .......................................................................................... 238
Naut ......................................................................................... 238
Sočivo ...................................................................................... 238
Sastrica .................................................................................... 238
Lupine ..................................................................................... 238
Arahis ...................................................................................... 238
4. Uljane biljke ............................................................................ 243
Mak ......................................................................................... 243
Ricinus .................................................................................... 247
Šafranjika ................................................................................ 250
Sezam ...................................................................................... 253
Lanik ....................................................................................... 256
Uljana tikva ............................................................................ 258
5. Tekstilne biljke .......................................................................
264
Lan .......................................................................................... 264
Kenafa ..................................................................................... 268
Abutilon ................................................................................... 268
6. Korenasto-krtolaste biljke ....................................................... 271
Cikorija ................................................................................... 271
Slatki krompir ......................................................................... 274
Čičoka ..................................................................................... 277
7. Lekovite biljke ........................................................................ 280
Menta ...................................................................................... 280
Kamilica .................................................................................. 285
Lavanda ................................................................................... 288
Bela slačica ............................................................................. 292
Morač ...................................................................................... 295
Bosiljak ................................................................................... 297
Prostorije za čuvanje zrnastih proizvoda .....................................
Skladišta za čuvanje zrnastih proizvoda .................................
301
301
L i t e r a t u r a ............................................................................. 307
P r i l o g 1.....................................................................................
Tabela 1. Lista sredstava za ishranu bilja i oplemenjivača zemljišta ...
Tabela 1. Lista registrovanih sredstava zaštitu bilja ...........................
P r i l o g 2....................................................................................
Izvodi iz recenzija .........................................................................
321
321
343
347
350
PREDGOVOR
U monografiji pod naslovom Alternativne ratarske biljke u konvencionalnom i
organskom sistemu gajenja autora Đorđa Glamočlije, Snežane Janković, Vere M.
Popović, Vladimira Filipovića, Janje Kuzevski i Vladana Ugrenovića, obrađena su
pitanja u vezi sa privrednim značajem, poreklom, biološkim osobinama, odnosom prema
uslovima uspevanja i agrotehnikom 44 ratarske biljke koje se na velikom geografskom
području, od tropskih do kontinentalnih klimatskih područja.
Klimatski uslovi naše zemlje pružaju mogućnost gajenja svih opisanih vrsta i
velika su šansa za naše male poljoprivredne proizvođače jer se, uz standardnu
poljoprivrednu mehanizaciju i veće učešće ručnog rada, mogu gajiti na manjim
površinama i pružiti potpunije angažovanje svih članova domaćinstava. Uz malo veća
ulaganja u primarnu preradu glavnog i sekundarnih proizvoda, poljoprivredni
proizvođač je u mogućnosti da ostvari veću dobit pri gajenju standardnih ratarskih
useva.
Pored konvencionalnog sistema gajenja ovih biljaka, u monografiji je prikazan i
sistem ekološke (organske) proizvodnje opisanih ratarskih vrsta, tako da potencijalni
proizvođači mogu saznati kako mogu da proizvedu zdravstveno bezbedne sirovine za
prehrambenu i farmaceutsku industriju.
Alternativne ratarske biljke su posebno značajne za organski sistem gajenja jer
većina vrsta pripada grupi biljaka koje je čovek gajio još na počecima ratarske
proizvodnje. Tokom više hiljada godina proizvodnje ove vrste su se dobro prilagodile
različitim agroekološkim i zemljišnim uslovima. Danas su u proizvodnji podjednako
zastupljene stare visokoadaptirane populacije i savremene sorte dobijene iz ovog
genetičkog materijala.
Vrednost ovoj monografiji daje i činjenica da je napisana tako da je može poslužiti
kao udžbenik studentima ili kao priručnik poljoprivrednim stručnjacima i svim
sadašnjim i budućim proizvođačima ovih „malih“ biljaka velikih proizvodnih
mogućnosti.
U Beogradu, 19. decembra 2014. Autori
CIP – Katalogizacija u publikaciji –
Naradna biblioteka Srbije, Beograd
633/635
Alternativne ratarske biljke u konvencionalnom i organskom sistemu
gajenja: [monografija] / Đorđe N. Glamočlija … [et al.].- Beograd: Institut
za primenu nauke u poljoprivredi, 2015. (Petrovaradin: Futura) - 354 str.;
25 cm.
˝́Monografija je rezultat projekata ́́́Savremeno oplemenjivanje strnih žita
za sadašnje i buduće potrebe ́́́ (TR 31066),
́Interdisciplinarni pristup stvaranju novih sorti soje i unapređenje tehnolo-
gije gajenja ́́́ (TR 31022),
i ́́́Održiva poljoprivreda i ruralni razvoj u funkciji ostvarivanja strateških
ciljeva Republike Srbije u okviru Dunavskog regiona ́́́́́ (TR 46006)˝
--Zahvalnica. – Tiraž 400. Abstract. – Biografija: str. 307-320.
ISBN 978-86-81689-32-5
1. Glamočlija, Đorđe N., 1949- [autor]
a) Ratarske biljke – Gajenje
COBISS.SR-ID 214569228
... The harvesting residues are suitable for composting because they contain a higher percentage of nitrogen compounds. These secondary products can be used as mulch, then for the production of compost and earthworms, or distributed on the field immediately before basic tillage is performed (Collins and Moore, 1995; Glamočlija et al. 2015). More recently, they are increasingly serving as feedstock for bio-fuel production. ...
... Serbia belongs to climatic area in which the weather conditions are variable, unstable and unpredictable, primarily precipitation, both by quantity and by schedule (Popović, 2010;Popović et al., 2015;Maksimović et al., 2018). Almost all soybean production is under natural water regime, so yields depend to a large extent on the amount and distribution of rainfall during the growing season (Bošnjak, 2008;Glamočlija et al., 2015). Soybeans are very sensitive to summer droughts, so grain yield and quality vary significantly by year, making this production very unsafe (Glamočlija et ...
Article
Full-text available
In the study attempts to analyze soybean production and possibility obtaining biogas from soybean biomass, in order to obtain energy inputs into the profit function and realized a circular economy. This paper presents the results of five-year studies of soybean production analysis in the world and in Serbia, and was also examined soybeans morpho-productive characteristics and on the biogas yield, of the Favorit variety, produced in Pancevo, Serbia. Serbia has excellent conditions for soybeans production. The maximum soybean biomass yield of soybean variety Favorit was 5 t ha-1. The average biogas yield, for tested five years, was 368 m3ha-1. The biogas yield was in positive statistically significant correlations on the plant height (r=0.65*) and in positive correlations with biomass yield. Soybean cultivar with their characteristics justify the sowing and can be used as a raw material in bio-fuels production.
... S obzirom na činjenicu da je tolerantniji na manje povoljne agroekološke uslove i patogene, krupniku nije potrebna intenzivna agrotehnika koja se primenjuje u proizvodnji meke (Triticum aestivumssp. vulgare)ili tvrde pšenice (Triticum durum).Tvrde, kožaste plevice štite plod od vazdušnih zagađenja i napada štetočina, što predstavlja izvanrednu pogodnost gajenja ove vrste u organskoj poljoprivredi [3,4]. U Evropskim zemljama, u organskom sistemu proizvodnje žita, najviše se gaje ovas, raž, kukuruz, ječam i pšenica [5]. ...
Article
Full-text available
Kratak sadržaj: Krupnik (Triticum aestivum ssp. spelta), drevna vrsta pšenice, je sve interesantnija zbog svojih izuuzetno povoljnih agronomskih, prehrambenih i medicinskih karakteristika. Zbog povoljnog sastava i kvaliteta koji su u skladu sa najsavremenijim nutricionističkim zahtevima, ova vrsta žita zauzima vodeću ulogu u organskoj biljnoj proizvodnji hrane. Izuzetno visok sadržaj minerala u krupniku, koji je značajno veći u odnosu na pšenicu (Triticum aestivum ssp. vulgare), a naročito P, Fe, K, Zn, Mg i Cu, samo je jedna od njenih prednosti. Takođe, krupnik je u poređenju sa pšenicom bogatiji i u sadržaju drugih vrsta fitohemikalija, kao što su lipidi, nezasićene masne kiseline, polisaharidi, proteini, aminokiseline, rastvorljiva dijetetska vlakna, vitamini-od kojih se riboflavin i niacin nalaze u najvećim količinama, a zatim i β-karoten.Uprkos povoljnom, bogatom hemijskom sastavu, usled prisustva proteina glutena, unos krupnika u svakodnevnoj isharni se ne preporučuje osobama alergičnim na ovu vrstu proteina. Ipak, zahvaljujući komponentama sa izraženom antioksidativnom aktivnošću, konzumiranje proizvoda od žita, naročito krupnika,preporučuje se u ishrani pacijenata obolelih od mnogobrojnih
Article
Full-text available
Alternativnim kulturama nazivaju se jednogodišnje i višegodišnje vrste različitih botaničkih porodica, koje su se koristile u prošlosti, ali su ih zamijenile druge proizvodnje ili moderne visokoproizvodne sorte. Najbrojnija grupa su alternativne žitarice. Predstavnici alternativnih žitarica pripadaju rodu pšenica (Triticum) – pir, jednozrnac, dvozrnac i kamut. Za ove žitarice rabi se i izraz stare sorte ili ancient grains u engleskom jeziku. Alternativne kulture zanimljive su ponovo zbog povoljnog utjecaja na zdravlje ljudi, pozitivnih nutritivnih svojstava, kao i težnji pojedinaca za povećanjem raznolikosti ishrane. S druge strane, nedostatci su niži prinosi i nedovoljno tržište. Alternativne kulture se u svijetu i Hrvatskoj uzgajaju u ekološkom sustavu proizvodnje. Cilj rada je ocijeniti utjecaj uzgoja alternativnih kultura na dohodak od poljoprivrede i diversifikaciju poslova na gospodarstvu. Na temelju kalkulacije proizvodnje izračunati su pokazatelji uspješnosti proizvodnje i točka pokrića u ekološkoj proizvodnji pira, jednozrnca i dvozrnca. Rezultati pokazuju kako je proizvodnja alternativnih žitarica dohodovnija u odnosu na konvencionalnu, pa i ekološku proizvodnju pšenice. Ekonomičnost proizvodnje u konvencionalnoj proizvodnji pšenice iznosi 1,18, a u proizvodnji ekološkog pira 3,30. Pokazatelji za dvozrnac i jednozrnac su nešto niži. Sličan je odnos i kod proizvodnosti i rentabilnosti, kod kojih pšenica zaostaje u odnosu na ekološku proizvodnju alternativnih žitarica. Velike površine nekorištenog zemljišta, relativno mala ulaganja, niski zahtjevi prema tlu, značajna potražnja i dohodovnost, argumenti su za povećanje proizvodnje alternativnih žitarica u Hrvatskoj, posebice u sustavu ekološke proizvodnje.
Conference Paper
Full-text available
Izvod: Na oglednom polju Instituta za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad, u Bačkom Petrovcu, praćena je i analizirana dinamika vlažnosti zemljišta termogravimetrijskom metodom u aktivnom sloju zemljišta za gajene biljne vrste u periodu 2012-2015. godine. Podaci su svrstani i prikazani po agrotehničkim merama, kako bi se utvrdio njihov uticaj na vlažnost zemljišta, odnosno sposobnost zadržavanja vode u zemljištu tipa černozem. Nedovoljne količine vode za podmirenje potreba gajenih biljaka, kao i nepovoljan raspored padavina u sezoni najčešći su stresni faktori u nas koji značajno umanjuju prinose, a često i njihov kvalitet. Na sposobnost zadržavanja vode u zemljištu, utiče niz agrotehničkih mera: izbor preduseva i gajene vrste određenog genotipa, rok setve, sklop, đubrenje, međuredno kultiviranje, navodnjavanje i primena preparata za konzervaciju vode. Zimska rezerva vlage troši se različito u zavisnosti od gajenog useva, njegovog korenovog sistema, habitusa, ostvarenog prinosa i genotipa sa različitom dužinom vegetacije. Primena đubriva, posebno stajnjaka kao i češća međuredna kultivacija i održavanje parcela bez korova utiče na sadržaj vode u aktivnoj zoni korena i njenu dostupnost biljkama. Sadržaj vode u zemljištu i potrošnja vode od strane biljaka razlikuje se u zavisnosti od vrste koja se gaji, kao i između konvencionalnog i organskog načina proizvodnje. Primena navodnjavanja je najefikasnija agrotehnička mera borbe protiv suše, koja direktno utiče na hranidbeni i vodni režim u zemljištu. Ključne reči: agrotehnika, gajene biljke, sistem proizvodnje, vlažnost zemljišta Uvod Jedan od osnovnih uzroka suše, koji se manifestuje kao nedovoljna količina vode u zemljištu za zadovoljenje potreba biljaka za normalan rast i razviće, je nedostatak ukupne količine padavina tokom godine i njihov raspored za vreme vegetacionog perioda biljaka i intenzitet isparavanja atmosferskih taloga (Kovačević, 2008, Maksimović i sar., 2013a). Praćenje i analiza vremenskih i klimatskih uslova neophodni su za analizu ostvarenih prinosa i dobijeni kvalitet (Maksimović et al., 2014, Popović, 2010, Dolijanović i sar., 2015a, Popović i sar., 2015). Na sposobnost zadržavanja vode u zemljištu, takođe utiče i niz agrotehničkih mera: izbor preduseva i gajene vrste određenog genotipa, rok setve, sklop, đubrenje, međuredno kultiviranje, navodnjavanje i primena preparata za konzervaciju vode. Cilj rada bio je utvrđivanje uticaja pojedinih agrotehničkih mera na sposobnost zadržavanja vode u aktivnom delu zemljišta tipa černozem.
Research
Full-text available
Stress caused by the drought is the most serious limiting factor in soybean production. Abiotic stress in soybeans cause: water deficit and nutrition and high temperature. The effects of adverse climatic factors, temperature extremes and deficit of precipitation on crop production can be reduced by selecting tolerant varieties, early planting and proper production technology. In the experimental study, the soybean grain yield and protein yield and oil cultivars Galina were examined, in an organic cropping system, the natural water regime and irrigation conditions. Average yields of soybeans ranged from 3,560 kg ha-1 (natural water regime) up to 4502 kg ha-1 (irrigation). In irrigated conditions, grain yield and protein yield was significantly higher than in the variant without irrigation. Research shows that the average increase in grain yield (26.46%) and protein yield (26.18%) in the variant with irrigation were achieved. Oil yield was higher in varieties with irrigation compared to natural water regime but the difference was not significant. Irrigation is desirable effective measure in soybean production in drought years and is a prerequisite for economically profitable soybean production.
ResearchGate has not been able to resolve any references for this publication.