ArticlePDF Available

INTENSIFICATION OR EXTENSIFICATION OF POLISH AGRICULTURE? – IN SEARCHING OF DIRECTIONS OF CHANGES. A CASE STUDY: THE NORTH-WESTERN REGION OF POLAND

Authors:

Abstract and Figures

This paper presents results of research referring to the evaluation of agriculture in relation to its tendency to intensifi cation or extensifi cation. The study was conducted at the commune level of the North-Western Region of Poland. During the investigation, the following groups of indicators were used: capital outlays, market-oriented production, agricultural land management, agrarian patterns, eco-natural conditions and socio-demographic conditions. As a result, four various types of farming have been distinguished.
No caption available
… 
Content may be subject to copyright.
© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Journal of Agribusiness and Rural Development
www.jard.edu.pl
pISSN 1899-5241
eISSN 1899-5772
TŁUMACZENIE
dr Iwona Markuszewska, Zakład Ekologii Krajobrazu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Dzięgielowa 27, 61-680
Poznań, Poland, e-mail: iwmark@amu.edu.pl
Abstrakt. W niniejszym artykule zaprezentowano wyniki
badań dotyczące oceny rolnictwa w zakresie jego intensyfi ka-
cji lub ekstensyfi kacji. Badania przeprowadzono na poziomie
gmin w regionie północno-zachodnim. Wykorzystano w nich
wskaźniki i cechy diagnostyczne dotyczące: nakładów in-
westycyjnych, towarowości rolnictwa, zarządzania gruntami
rolnymi, struktury agrarnej, uwarunkowań naturalnych i po-
tencjału społeczno-demografi cznego. W efekcie wyróżniono
cztery różne typy rolnictwa.
Słowa kluczowe: intensywność produkcji, struktura krajob-
razu,
intensyfi kacja, ekstensyfi kacja, wskaźniki, region pół-
nocno-zachodni
WPROWADZENIE
We współczesnym rolnictwie europejskim obserwuje
się dwie główne tendencje zmian: z jednej strony inten-
syfi kację produkcji, zwłaszcza na gęsto zaludnionych
obszarach, a z drugiej ekstensyfi kację działalności rol-
niczej – szczególnie tam, gdzie warunki rozwoju rolnic-
twa niesprzyjające (Pinto-Correia i Breman, 2008).
Każdy z wymienionych kierunków stymulują okreś-
lone przyczyny zewnętrzne, jak na przykład globalna
i regionalna sytuacja gospodarcza, polityka rządu czy
zapotrzebowanie na określone produkty rolne. Zagad-
nienia te były kluczowym zagadnieniem w dyskusji nad
ideą wielofunkcyjnego europejskiego modelu rolnic-
twa, gdzie jego konwencjonalna rola jest ograniczana
na rzecz rozwoju funkcji pozaprodukcyjnych (OECD,
2001; The European Model of Agriculture, 2006; Koło-
dziejczak, 2010; Kowalczyk i Sobiecki, 2011).
W odniesieniu do polskiego rolnictwa jego istotna
funkcja przestrzenna i społeczna znajduje odzwiercied-
lenie w dominującym udziale gruntów rolnych jako
formy użytkowania terenu (stanowią one około 60%
powierzchni kraju), a także w wysokim poziomie za-
trudnienia w rolnictwie (średnia krajowa waha się na po-
ziomie 15%) (GUS, 2013). Ze względu na duże zasoby
gruntów ornych oraz potencjał siły roboczej w Polsce na-
leżałoby spodziewać się wysokiej wydajności produkcji,
tymczasem ten sektor gospodarki dostarcza zaledwie 4%
PKB (GUS, 2013).
Co do produ
kcji rolnej przewiduje się, że przy-
szłe zmiany w tym zakresie zasadniczo będą przebie-
gać w dwóch przeciwstawnych kierunkach: progresji
i związanej z nią intensyfi kacji produkcji lub regresji
prowadzącej do ekstensyfi kacji działalności rolniczej.
Intensywna produkcja będzie skoncentrowana niewąt-
pliwie w najbardziej zurbanizowanych oraz wyspecja-
lizowanych regionach rolniczych. Natomiast malejące
znaczenie rolnictwa będzie obserwowane w regionach
peryferyjnych oraz na obszarach o niekorzystnych dla
rolnictwa uwarunkowaniach, podatnych na marginali-
zację. Niemniej jednak pozostaje jeszcze odpowiedzieć
INTENSYFIKACJA CZY EKSTENSYFIKACJA POLSKIEGO
ROLNICTWA? – WPOSZUKIWANIU KIERUNKÓW ZMIAN.
STUDIUM PRZYPADKU: REGION PÓŁNOCNO-ZACHODNI
Iwona Markuszewska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza wPoznaniu
Markuszewska I., Intensyfi kacja czy ekstensyfi kacja polskiego rolnictwa? – wposzukiwaniu kierunków zmian. Studium przypadku:
region północno-zachodni .
2 www.jard.edu.pl
na pytanie: w jakim stopniu struktura krajobrazu rolni-
czego wpłynie na intensywność produkcji? Struktura
krajobrazu rolniczego (struktura agrarna) jest rozumia-
na jako rozdrobnienie gruntów rolnych, a opisywana za
pomocą takich cech, jak: wielkość gospodarstw rolnych
oraz powierzchnia, kształt i liczba działek uprawnych
w danym gospodarstwie (Woch i in., 2013). Problem ten
poruszono dlatego, że rozdrobniona struktura krajobrazu
obniża efektywność działalności rolniczej, ale z drugiej
strony sprzyja kreowaniu różnorodności krajobrazowej
i wzmacnianiu wartości ekologicznych środowiska na
obszarach wiejskich.
CEL, METODY IOBSZAR BADAŃ
Celem badań było wyznaczenie obszarów o różnym
stopniu intensywności działalności rolniczej. Jako
studium przypadku został wybrany region północno-
-zachodni. W badaniach wzięto pod uwagę wskaźniki
odnoszące się do uwarunkowań naturalnych, społecz-
no-demografi cznych, organizacyjnych i technicznych.
Doboru tych wskaźników dokonano na podstawie ich
istotności, z uwagi na podjęty problem badawczy oraz
dostępność danych statystycznych.
W odniesieniu do etapów badań w pierwszej kolej-
ności wyznaczono grupy cech diagnostycznych wraz
z charakteryzującymi je wskaźnikami, których pełny
spis zawiera tabela 1. W każdej grupie wskaźniki zo-
stały znormalizowane i podzielone na pięć przedziałów,
zgodnie z rozkładem normalnym, przy użyciu programu
Statistica. Następnie każdemu ze wskaźników przypisa-
no jeden z pięciu poziomów intensywności rolnictwa:
od najbardziej intensywnego do skrajnie ekstensyw-
nego. W dalszej kolejności wskaźniki prezentujące te
same wartości zostały poddane klasteryzacji. W wyniku
grupowania wyróżniono cztery typy rolnictwa:
A) wysoko intensywne rolnictwo o nieznacznym
rozdrobnieniu struktury agrarnej,
B) średnio intensywne rolnictwo o znaczącym roz-
drobnieniu struktury agrarnej,
C) średnio ekstensywne rolnictwo o nieznacznym
rozdrobnieniu struktury agrarnej,
D) bardzo ekstensywne rolnictwo o znaczącym roz-
drobnieniu struktury agrarnej (rys. 1).
Należy zaznaczyć, że podczas grupowania najwięk-
sze znaczenie miały relacje pomiędzy strukturą krajobra-
zu a nakładami inwestycyjnymi, sposobem użytkowania
gruntów rolnych i towarowością produkcji. W dalszej
Tabela 1. Wskaźniki oraz cechy diagnostyczne rozwoju rolnictwa
Uwarunkowania Wskaźniki wraz z jednostkami miary
Nakłady kapitałowe wskaźnik mechanizacji [liczba ciągników na 100 ha użytków rolnych]
obsada zwierząt [DJP na 100 ha użytków rolnych]
zużycie nawozów sztucznych [kg nawozów na 1 ha użytków rolnych]
gęstość zabudowy gospodarczej [m2 zabudowy na 100 ha użytków rolnych]
Towarowość produkcji wielkość produkcji przeznaczanej na sprzedaż [procentowy udział ogólnej produkcji]
Zarządzanie użytkami
rolnymi
struktura użytkowania gruntów [procentowy udział poszczególnych typów użytkowania terenów]
struktura użytków rolnych [procentowy udział poszczególnych typów użytków rolnych]
struktura upraw [procentowy udział roślin uprawnych]
Struktura agrarna powierzchnia gospodarstw rolnych [ha]
liczba działek uprawnych w gospodarstwie indywidualnym [sztuki]
powierzchnia indywidualnej działki uprawnej [ha]
Uwarunkowania naturalne wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej [punkty]
wskaźnik udziału obszarów chronionych [%]
syntetyczny wskaźnik produkcji ekologicznej [punkty]
Uwarunkowania
socjodemografi czne
zatrudnienie w rolnictwie [procentowy udział zatrudnionych w rolnictwie oraz liczba zatrudnionych
na 100 ha użytków rolnych]
udział rolników z wyższym wykształceniem [procentowy udział do ogółu zatrudnionych]
Źródło: opracowanie własne.
3
Markuszewska I., Intensyfi kacja czy ekstensyfi kacja polskiego rolnictwa? – wposzukiwaniu kierunków zmian. Studium przypadku:
region północno-zachodni .
www.jard.edu.pl
kolejności uwzględniono uwarunkowania społeczno-de-
mografi czne oraz naturalne rozwoju rolnictwa.
Dane statystyczne pozyskano z Banku Danych Lo-
kalnych (http://www.stat.gov.pl/bdl). Głównym źródłem
informacji były Powszechne Spisy Rolne, przy czym
dla przeprowadzenia typologii rolnictwa wykorzystano
dane z 2010 roku, natomiast w celu określenia tenden-
cji zmian wzięto pod uwagę zarówno dane z 1996, jak
i 2010 roku. Ponadto wykorzystano dane Narodowego
Spisu Powszechnego.
Obszarem badań był region północno-zachodni
(NUTS1 2). Szczegółowe studia przeprowadzono na
poziomie gmin (NUTS 5), choć w analizie porównaw-
czej często pojawiało się odwołanie do poziomu regio-
nalnego – wojewódzkiego (NUTS 3), obejmującego
województwa: lubuskie, wielkopolskie i zachodniopo-
morskie. Badaniem objęto gminy wiejskie (208) oraz
miejsko-wiejskie (176), przy czym w tym drugim przy-
padku miasta zostały wyłączone z analizy.
O wyborze Regionu Północno-Zachodniego jako ob-
szaru badań zadecydowały dwa aspekty. Z jednej strony
były to dynamiczne zmiany w zakresie działalności rol-
niczej w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci, zwłasz-
cza na obszarach dawnych państwowych gospodarstw
rolnych (województwo zachodniopomorskie). Z drugiej
strony stosunkowo stabilne rolnictwo na obszarach,
1 NUTS – Klasyfi kacja Jednostek Terytorialnych do Celów
Statystycznych ustalona przez Eurostat w celu zapewnienia jed-
nolitego podziału jednostek terytorialnych w Unii Europejskiej.
gdzie dominują gospodarstwa rodzinne o długich trady-
cjach rolniczych (województwo wielkopolskie).
Obszar badań obejmuje zatem dwa regiony rolnicze:
wielkopolsko-pomorski (województwo wielkopolskie)
oraz zachodniopomorskie (województwa: zachodnio-
pomorskie i lubuskie) (Stola i Szczęsny, 2004). Region
wielkopolsko-pomorski charakteryzuje się bardzo do-
brymi warunkami agroekologicznymi, gdzie dominują
samozaopatrzeniowe gospodarstwa rodzinne. Nato-
miast w regionie zachodniopomorskim dominują ob-
szary pojezierne i leśne, a w zakresie struktury agrarnej
– gospodarstwa wielkopowierzchniowe.
WYNIKI BADAŃ
W wyniku badań analitycznych wyróżniono czte-
ry typy rolnictwa o różnym poziomie produkcji rolnej
i stopniu fragmentacji krajobrazu:
A) wysoko intensywne rolnictwo o nieznacznym
rozdrobnieniu struktury agrarnej,
B) średnio intensywne rolnictwo o znacznym roz-
drobnieniu struktury agrarnej,
C) średnio ekstensywne rolnictwo o małym rozdrob-
nieniu struktury agrarnej,
D) bardzo ekstensywne rolnictwo o znacznym roz-
drobnieniu struktury agrarnej. Rozkład przestrzenny
gmin reprezentujących wyżej wymienione typy rolnic-
twa zawiera rysunek 2.
Wysoko intensywne rolnictwo (typ A) pojawia się
na terenach, gdzie produkcja rolna odgrywa dominującą
rolę w gospodarce lokalnej. Obserwowane tu najwięk-
sze nakłady kapitałowe korespondują z wysoką towaro-
wością. Ponadto ten typ rolnictwa wyróżnia: znaczący
udział gruntów ornych w ogólnej powierzchni gminy,
brak odłogów oraz intensywna produkcja zwierzęca,
a uprawa roślin koncentruje się na roślinach przemy-
słowych oraz wysokoplennych zbożach intensywnych.
Można tu znaleźć zarówno specjalistyczne towarowe
gospodarstwa rolne, jak i wielofunkcyjne gospodarstwa
rodzinne, gdzie spory udział mają gospodarstwa duże,
powyżej 15 ha. Jednocześnie obserwuje się tu nieznacz-
fragmentację krajobrazu, gdyż średnia liczba dzia-
łek w jednym gospodarstwie to około 6, a powierzch-
nia działki przekracza 5 ha. Ta homogeniczna struktura
krajobrazu z ekonomicznego punktu widzenia stwarza
korzystne przesłanki do rozwoju intensywnej produkcji.
Obszary te mają odpowiednie uwarunkowania do kon-
tynuowania tradycyjnej roli rolnictwa, dlatego zakłada
homogenous landscape pattern
jednolita struktura krajobrazu
heterogenous landscape pattern
]UyĪQLFRZDQDVWUXNWXUDNUDMREUD]X
farming
intensification
intensyfikacja
UROQLFWZD
farming
extensification
ekstensyfikacja
UROQLFWZD
type A
typ A
type B
typ B
type D
typ D
type C
typ C
Rys. 1. Typologia rolnictwa w nawiązaniu do intensywności
produkcji oraz struktury krajobrazu
Źródło: opracowanie własne.
Markuszewska I., Intensyfi kacja czy ekstensyfi kacja polskiego rolnictwa? – wposzukiwaniu kierunków zmian. Studium przypadku:
region północno-zachodni .
4 www.jard.edu.pl
się, że w przyszłości intensywność produkcji pozosta-
nie na poziomie porównywalnym do obecnego. Jakość
środowiska wystawiona jest jednak na potencjalne
zagrożenia z uwagi na intensywne wykorzystywanie
nawozów sztucznych i z tego powodu należy zwrócić
szczególną uwagę na stosowanie przyjaznych środo-
wisku technik rolniczych, takich jak chociażby dosto-
sowanie dawek nawozowych do faktycznych potrzeb
nawozowych roślin.
Ten typ rolnictwa reprezentuje 90 gmin (24% wszyst-
kich jednostek administracyjnych w badanym regionie),
a zdecydowana większość przypada na województwo
wielkopolskie (rys. 3). Co do rozkładu przestrzennego,
największe skupienie gmin znajduje się w północnej
i centralnej części Wielkopolski (rys. 2), co pokrywa się
z występowaniem gospodarstw o wysokiej towarowości
produkcji rolnej.
Drugi typ, rolnictwo średnio intensywne ze znacz-
nym rozdrobnieniem struktury agrarnej (typ B), ma wie-
le cech wspólnych z poprzednim, jednak warto zwró-
cić uwagę na dzielące je różnice. Na przykład w wielu
gminach obserwuje się większe nakłady kapitałowe
i wyższy stopień towarowości. Z drugiej strony, struk-
tura krajobrazu jest bardziej rozdrobniona, co wskazuje
na obecność małych gospodarstw rodzinnych. Ponadto
warunki naturalne są tutaj mniej sprzyjające. W tej kate-
gorii pojawiają się jednak obszary korzystne dla rolnic-
twa ekologicznego. Mając na względzie te sprzyjające
Rys. 2. Rozmieszczenie przestrzenne różnych typów rolnictwa w Regionie Pół-
nocno-Zachodnim (objaśnienia w tekście)
Źródło: opracowanie własne.
5
Markuszewska I., Intensyfi kacja czy ekstensyfi kacja polskiego rolnictwa? – wposzukiwaniu kierunków zmian. Studium przypadku:
region północno-zachodni .
www.jard.edu.pl
uwarunkowania przyrodnicze, w celu zniwelowania ne-
gatywnego oddziaływania rolnictwa należy upowszech-
nić stosowanie dobrych praktyk rolniczych, zapew-
niających zrównoważony rozwój w sferze produkcji
rolniczej. Dodatkowo w wielu gminach obszary cenne
przyrodniczo zajmują znaczny areał, co w połączeniu
z rozdrobnioną strukturą krajobrazu stwarza możliwość
wielokierunkowego wykorzystania krajobrazu.
Omawiany typ rolnictwa występuje w 117 gminach
(30% ogółu jednostek badanego regionu) i tak jak poprzed-
nio, jego dominujący udział przypada na Wielkopolskę.
Ten typ rolnictwa jest charakterystyczny dla gospodarstw
rodzinnych z długą tradycją posiadania prywatnych grun-
tów rolnych. Z tego powodu największa koncentracja
przestrzenna przypada na południowo-wschodnią oraz
południowo-zachodnią część tego województwa.
Średnio ekstensywne rolnictwo o nieznacznym roz-
drobnieniu agrarnym (typ C) dominuje w województwie
zachodniopomorskim, ale ogólna liczba gmin repre-
zentujących ten typ rolnictwa wynosi 102 (27% ogółu
jednostek w badanym regionie). Mimo że produkcja
w gospodarstwach rodzinnych utrzymuje się na średnim
poziomie, stopień towarowości nie przekracza 40%,
co wskazuje na obecność gospodarstw samozaopatrze-
niowych. Ponadto w tej kategorii znalazły się obszary
o znacznym udziale odłogów, gdzie w niektórych przy-
padkach ich udział dochodzi nawet do 20% ogólnej
powierzchni gruntów ornych w danej gminie. Jest to
konsekwencja zmian w zakresie gospodarowania grun-
tami rolnymi od czasu transformacji gospodarczej zapo-
czątkowanej w lat 90. Do momentu przemian większość
gruntów rolnych była własnością państwowych gospo-
darstw rolnych, a po zaprzestaniu ich działalności nie-
użytkowane pola przekształciły się w odłogi. Sytuację
zmieniła akcesja Polski do UE. Dzięki subwencjom
ponownie zagospodarowywano te grunty, co znacząco
ograniczyło powierzchnię odłogów. Poza tym w ciągu
ostatniego dwudziestolecia analizowany typ rolnictwa
wyróżniała dynamiczna zmienność struktury upraw, co
było reakcją rolników na zmienne zapotrzebowanie na
określone produkty rolne.
Jeśli chodzi o bardzo ekstensywne rolnictwo ze zna-
czącym rozdrobnieniem struktury agrarnej (typ D), wy-
różnia je duży udział powierzchni leśnej, gdzie warunki
naturalne dla rozwoju rolnictwa są ograniczone. Naj-
większa liczba gmin reprezentująca ten typ rolnictwa
znajduje się w województwie lubuskim. Do tej katego-
rii zaliczają się ogółem 74 gminy (19% ogólnej liczby
badanych jednostek) o najmniej korzystnych warun-
kach do produkcji rolnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że
nieznaczna degradacja środowiska, duża powierzchnia
terenów zielonych, zróżnicowanie topografi czne oraz
sposób użytkowania terenu tworzą rozmyty charakter
krajobrazu. Z jednej strony wpływa to na wzrost różno-
rodności krajobrazowej, a z drugiej stwarza podstawy
do rozwoju funkcji pozaprodukcyjnych, na przykład re-
kreacyjnych, tworzenia tzw. drugich domów.
WNIOSKI
Celem badań było wyznaczenie obszarów o różnym
stopniu intensywności działalności rolniczej w Regionie
Północno-Zachodnim. Wyniki badań wykazały zróżni-
cowanie przestrzenne poziomu intensywności produkcji
rolnej, co oznacza, że w skali regionu nie można mówić
o jednej dominującej tendencji.
Badania potwierdziły zależność między długimi
tradycjami rolniczymi, wysoką kulturą rolną, ugrunto-
waną od lat strukturą własności gruntów rolnych a in-
tensywnym wysoko produktywnym rolnictwem, czego
przykładem są obszary rolnicze województwa wielko-
polskiego. Trzeba jednak pamiętać, że obszary te za-
grożone są nadmiernym obciążeniem gleb i wód związ-
kami chemicznymi, dlatego też należy przedsięwziąć
kroki zmierzające do zminimalizowania negatywnego
wpływu rolnictwa. W takich przypadkach zaleca się
wdrażanie rolnictwa zrównoważonego, a przynajmniej
stosowanie kodeksu dobrych praktyk rolniczych (Flo-
riańczyk i Buks, 2013).
Rys. 3. Liczba gmin reprezentująca poszczególne typy rol-
nictwa w badanych województwach
Źródło: opracowanie własne.
Markuszewska I., Intensyfi kacja czy ekstensyfi kacja polskiego rolnictwa? – wposzukiwaniu kierunków zmian. Studium przypadku:
region północno-zachodni .
6 www.jard.edu.pl
Natomiast w odniesieniu do obszarów ekstensywnego
rolnictwa oraz terenów wykazujących pewne przejawy
marginalizacji rolnictwa powodem tego stanu mniej
korzystne warunki naturalne, oddalenie od centrów urba-
nizacji oraz niewielki potencjał demografi czny. Sytuacja
ta dotyczy znacznych obszarów wiejskich województwa
lubuskiego, a częściowo również zachodniopomorskiego.
Jednak w odniesieniu do tego drugiego można wyróżnić
dwa typy obszarów. W pierwszym przypadku lokalnie
obserwuje się osłabienie działalności rolniczej, zaś w in-
nych częściach – wzmocnienie funkcji produkcyjnej. Po-
wodem tych rozbieżności są po części naturalne uwarun-
kowania stojące na przeszkodzie rozwojowi rolnictwa.
Jednak bardzo ważną rolę odegrały również czynniki
stymulujące działalność rolniczą, zwłaszcza po wstąpie-
niu kraju w struktury unijne. Mowa tu w szczególności
o subwencjach dla rolników (Markuszewska, 2013).
Co do obszarów wiejskich, gdzie dominuje rolnic-
two bardzo ekstensywne, warto zauważyć, że spełniają
one warunki odpowiednie do realizacji funkcji pozarol-
niczych, takich jak: ekoturystyka, ochrona bioróżno-
rodności obszarów rolniczych, zachowanie dziedzictwa
naturalnego i kulturowego danego regionu. Nie wyklu-
cza się też kontynuowania działalności rolniczej, zale-
cając jednak bardziej zrównoważoną formę, zwłaszcza
w kontekście relacji między rolnictwem a środowi-
skiem naturalnym, jak również niewykorzystanego po-
tencjału demografi cznego i rozdrobnienia agrarnego
(W i Zegar, 2002; Skubiak, 2013). Z drugiej strony
zrównoważony rozwój obszarów wiejskich jest bardzo
bliski wielofunkcyjnemu charakterowi rolnictwa, gdzie
– jak podkreśla Wilkin (2008) – oprócz zapewnienia
bezpieczeństwa żywieniowego podejmuje się działania
na rzecz bioróżnorodności, ochrony zasobów przyrody
i walorów kulturowych krajobrazu wiejskiego.
Interesujących wyników dostarcza również analiza re-
lacji między rozdrobnieniem gruntów rolnych a intensyw-
nością produkcji. Przyjmuje się, że fragmentacja gruntów
rolnych nie sprzyja prowadzeniu działalności rolniczej,
a działalność na takich gruntach przynosi niższe docho-
dy. Badania wykazały jednak, że spora grupa gospodarstw
rolnych o dużym rozdrobnieniu struktury agrarnej odzna-
cza się większą intensywnością produkcji niż niektóre
gospodarstwa wielkoobszarowe. Świadczy to o tym, że
fragmentacja krajobrazu wcale nie musi obniżać efektyw-
ności produkcji, ale pod warunkiem utrzymania wysokich
nakładów kapitałowych. Sytuacja ta dowodzi, że możliwe
jest prowadzenie działalności rolniczej z jednoczesnym
zachowaniem mozaiki krajobrazowej, tak ważnej z uwagi
na ochronę dziedzictwa kulturowego danego regionu.
LITERATURA
Bank Danych Lokalnych. Pobrane 11 kwietnia 2014 z: http://
www.stat.gov.pl/bdl.
European Model of Agriculture Challenges Ahead, 2006.
A Background Paper for the Meeting of Ministers of Agricul-
ture in Oulu. Pobrane 11 kwietnia 2014 z: http://www.agrire-
gionieuropa.univpm.it/materiale/background_paper.pdf.
Floriańczyk, Z, Buks, J. (2013). Wyniki ekonomiczne gospo-
darstw rolnych a optymalny płodozmian. J. Agribus. Rural
Dev., 4(30), 37-46.
GUS (2013). Rocznik Demografi czny 2013. Warszawa: GUS.
Pobrane 11 kwietnia 2014 z: www.stat.gov.pl/cps/rde/
xbcr/gus/rs_rocznik_demografi czny_2013.pdf.
Kołodziejczak, A. (2010). Modele rolnictwa, a zróżnicowanie
przestrzenne sposobów gospodarowania w rolnictwie pol-
skim. Poznań: Wyd. Nauk. UAM.
Kowalczyk, S., Sobiecki, R. (2011). Europejski model rolnictwa
– uwarunkowania ewolucji. Rocz. Nauk Roln., 98(3), 9-20.
Markuszewska, I. (2013). Changes of agricultural landsca-
pe pattern non-natural driving forces analyzing based
on the North-Western Region of Poland. Quaest. Geogr.,
32(1), 5-14.
OECD (2001). Multifunctionality: towards an analytical fra-
mework. Report. Pobrane z: http://www.oecd.org/tad/
agricultural-policies/40782727.pdf.
Pinto-Correia, T., Breman, B. (2008). Understanding margi-
nalisation in the periphery of Europe: a multidimensional
process. W: F. Brouwer, T. Rheenen, A.M. Elgersma, S.
Dhillion (red.), Sustainable Land Management: Strategies
to Cope with the Marginalization of Agriculture (s. 11-40).
Edward Elgar Publ.
Skubiak, B. (2013). Ekonomiczno-społeczne aspekty roz-
woju obszarów wiejskich. J. Agribus. Rural Dev., 2(28),
215-224.
Stola, W., Szczęsny, R. (2004). Struktura przestrzenna rolnic-
twa i leśnictwa. W: I. Fierla (red.), Geografi a gospodarcza
Polski. Warszawa: PWE.
Wilkin, J. (2008). Ewolucja paradygmatów rozwoju obszarów
wiejskich. Wieś i Roln. 3, 18-28.
Woch, F., Wierzbicki, K., Eymontt, A., Dzikowska-Ilkowska,
A., Syp, A., Kopiński, J., Pietrucha, C., Nierubcka, M.,
Miklewski, A., Masloch, P. (2011). Efektywność gospo-
darcza i ekonomiczna scalania gruntów w Polsce. Mono-
grafi e i Rozprawy Naukowe 32. Puławy: IUNiG-PIB.
Woś, A., Zegar, J.S. (2002). Rolnictwo społecznie zrównowa-
żone. Warszawa: IERiGŻ.
... The study was conducted in 2015-2017 on 15 agricultural farms. The studied farms are located in the north-western part of Poland, at 51 • -52 • north latitude and 15 • -19 • west longitude in the Wielkopolska region ( Figure 1, Table 1), which is known as one of the most productive areas in the country in terms of agricultural production [30]. The farms were selected from a farm group that collaborates with Wielkopolski Agricultural Advisory Centre in Poznań. ...
... Agronomy 2020, 10, x FOR PEER REVIEW 3 of 13 country in terms of agricultural production [30]. The farms were selected from a farm group that collaborates with Wielkopolski Agricultural Advisory Centre in Poznań. ...
Article
Full-text available
In recent years, an increasing interest has been observed in the reduction in environmental threats posed by the food production chain beginning with agricultural production. The impact of agriculture on the environment varies depending on farming practices. The aim of the study was to assess and compare the environmental effects of the life cycle of winter wheat cultivation in three soil tillage systems: conventional tillage, reduced tillage, and no-tillage. The study was conducted in 2015–2017 on 15 agricultural farms located in the Wielkopolska region, Poland. The “cradle-to-farm gate” life cycle of wheat production was analysed using life cycle assessment methodology. The values of impact category indicators, especially in the case of global warming potential, acidification potential, and eutrophication potential, depended mainly on mineral fertilization. Wheat production generated more adverse emissions with increased nitrogen fertilization both in reduced tillage and no-tillage systems on the studied farms, and consequently resulted in a more negative impact on the environment compared to wheat cultivated in the conventional tillage system. After nitrogen fertilization, use of fossil fuel, and phosphorus and potassium fertilization were the top contributors to environmental impacts of winter wheat production in different tillage systems. The pre-production phase associated with the agricultural means of production was dominant in determining the analysed environmental impacts, except for global warming potential and photochemical ozone creation potential, which depended mainly on the production phase on the farm. The other key environmental impacts that should be considered when it comes to improvements in the life cycle of wheat production were depletion of mineral resources and acidification.
... microeconomic calculations, on the other. In this context, note that the agrarian structure which plays an essential role in the territorial heterogeneity of agricultural development measured as the intensity of investment activities at commune level is of an anthropogenic origin (unlike natural conditions), was structured in a historical process and, as an essential characteristic, is largely inertial (Swinnen, 1997;Zegar, 2012;Markuszewska, 2015;Czyżewski and Czyżewski, 2016;Wilkin, 2019). Note also the particularities of Polish agriculture (Halamska et al., 2003). ...
Article
Full-text available
This paper identifies the relationship between an active use of EU investment support programs by Polish farmers, on one side, and the local conditions for socioeconomic development and natural and structural characteristics of agriculture, on the other. The research was illustrated by the example of Poland, a country with a remarkably fragmented and territorially heterogeneous agrarian structure. This study was carried out at commune level, and used a series of variables to describe the socioeconomic development levels of communes, natural conditions for farming and the agrarian structure. These characteristics were compared with the farmers’ activity in accessing EU funds allocated to farm modernization. The Hellwig’s synthetic development indicator was used to represent complex phenomena. A strong relationship was found to exist between the implementation of co-financed investments and the agrarian structure at local level. Other factors proved to be insignificant. This suggests that the agricultural development path is somewhat independent from socioeconomic and environmental conditions.
... Part of the change that denotes reflects modernisation across the sector, and that has been accompanied more recently by improved revenues that may now assure farmers of average wages comparable with those in other sectors. This is in turn linked with both professional advancement and innovation, as well as strategic openness to change and a willingness to learn constantly (see, e.g., Markuszewska, 2015;Fałkowski et al., 2017). ...
Article
Full-text available
The work described here has sought to define the role of the Internet in knowledge acquisition among Polish farmers, as well as the diversity characterising their professional activity conducted online. Relevant discussion is in this way broadened to reflect the conditioning underpinning smart agriculture, most especially in the context of states emerging from a period of economic transition. Particular attention is here paid to the factor of choice of source of information assisting with the running of a farm. Analyses relating to this matter are founded upon questionnaires supplied by almost 2500 farmers. The results show that the Internet does not constitute the most important information source for Polish farmers, though there is a close link between use of the Internet and their basic social characteristics, as also associated with structural features of Polish agriculture. On that basis, it can be considered that Polish farming still finds itself at the preliminary phase of entry into smart agriculture. The Polish case shows that we cannot assume that there is a readiness for smart farming in all places.
... On the other hand, in many European countries the phenomenon of land marginalisation has been observed, especially within areas which are distinguished by poor soil quality and progressive depopulation (Preiss et al., 1997;Pinilla et al., 2008;Pinto-Correia and Breman, 2008;Stasiak, 1992;Paniagua, 2011;Markuszewska, 2015). Such conditions, combined with poor parameters of LF, lead to land abandonment (Lasanta et al., 2017;MacDonald et al., 2000). ...
Article
Full-text available
The high cost of implementing land consolidation projects (LCPs) justifies investigation of the question about the duration of economic effects of farmland merging. The assessment of economic effectiveness of LCP can be an essential argument in budgeting proceedings and in discussion of the importance of land relocation in the sustainable development of rural areas. The main aim of this research was to verify the hypothesis of persistence of favourable basic parameters of land fragmentation (LF) and other factors affecting the efficiency of agricultural production that are still observed even several decades after LC. The aim was also to confirm that the parameters of LF within merged area are still much more favourable than those in neighbouring areas that have never been subjected to LC. The additional goal was to determine the scale and intensity of changes in LF that took place after farmland merging, and to estimate the influence of LC to farmland abandonment by analysing the intensity of secondary forest succession. The research was focused on the Jabłonka commune located in the southern Poland. The results demonstrated the long-lasting effects of farmland merging, which are still evident even 40 years after the project has been completed. This is the most evident regarding the average plot size, road accessibility and land fragmentation indicators, which are calculated based on the area of the land parcel. Additionally, within the merged village the lowest level of land abandonment was observed, which was indicated by analysis of the areas covered by secondary forest succession and afforestation processes within formerly agriculturally areas. The results clearly indicated a multi-generational and positive impact of LCP on the development and functioning of rural areas.
... Farm size influences their economic strength and is reflected in their incomes (Koltun et al., 2015). Spatial diversity in agriculture requires selection of regions which will be subjected to constant review and assessment (Markuszewska, 2015). In this way, researchers will be able to better track data which will reflect geographical and historical differences. ...
Article
Full-text available
Common Agricultural Policy (CAP) reform in the European Union introduced a new element: greening. The aim of greening is to support the environment and create non-productive value in agriculture. The main element of greening is the Ecological Focus Area (EFA) meaning that a portion of farmland area has to be designed for environmental purposes. This article consists of an evaluatation of greening and its elements in the first year CAP reform has come into force. Surveys were used as a tool to gather information about farm characteristics, ways to meet greening requirements as well as the opinions of farmers as to changes in direct subsidies and greening obligations. The research was conducted in 2015 directly interviewing 290 farmers from the whole of Poland. The farmers interviewed lived in different parts of the country and had different size farms. Data was prepared with the use of spreadsheets and were analysed using the R statistical program and the " gmodel " and " vcd " statistical packages were used during the calculations. Polish farmers are against greening. Greening does not significantly change the way farmers run their farms. They choose the cheapest options of EFA which are usually not the best for the environment. Furthermore, farmers have to bear the cost of introducing the new elements themselves. Despite a high number of environmental and agricultural advantages offered by new farming methods, crop rotation and after-crop sowing duty, CAP reform is assessed in a negative light. As a result of negative opinions held by farmers due to the lack of subsidies, farmers may not continue greening practices in the future.
Article
Full-text available
In this paper, preceding changes and current situation in agricultural landscape pattern were elaborated as well as future transition was discussed. The North-Western Region of Poland was chosen as a study area, however, the research was conducted at the regional level, in provinces of this region including: Lubuskie, Wielkopolskie and Zachodniomomorskie. For analysis statistical data from Common Agricultural Census, containing the last two decades, between 1990-2010, were extracted. Based on established knowledge and proposed approach driving forces of landscape changes were identified. The research deals with the following aspects: 1) identification of underlying trends of landscape changes that took place over the study period, 2) finding driving forces responsible for cause-effect relationships in landscape alteration, 3) recognition of farmers' reasons for what they took actions leading to landscape changes, and 4) identification of major current and foreseeable future tendencies of modification of landscape pattern. Political, economic and social driving forces, as the most affecting, were recognized and their influence on agricultural landscape structure was analyzed.
Article
Autorzy podejmują niezwykle ważny i jednocześnie dyskusyjny problem przyszłości europejskiego modelu rolnictwa (EMR) w warunkach narastającej globalizacji. Rolnictwo Unii Europejskiej stanowi pod wieloma względami wyjątkowy subsystem, który powstał w następstwie realizacji wspólnej polityki rolnej. Praca zawiera analizę podstawowych cech tego modelu, istotnych z punktu widzenia jego konkurencyjności w warunkach globalizacji. Analizowane są także takie następstwa globalizacji, jak konieczność weryfikacji kategorii marginalnych warunków produkcji rolnej oraz wpływ globalizacji na bezpieczeństwo żywnościowe. W konkluzji końcowej autorzy stwierdzają, że wiele wskazuje na to, iż globalizacja bez określonych działań politycznych i ekonomicznych może doprowadzić do degeneracji EMR i w efekcie jego odrzucenia lub zaniku, a więc do marginalizacji rolnictwa krajów Unii Europejskiej.
Pobrane 11 kwietnia 2014 z
  • Danych Bank
  • Lokalnych
Bank Danych Lokalnych. Pobrane 11 kwietnia 2014 z: http:// www.stat.gov.pl/bdl.
Wyniki ekonomiczne gospodarstw rolnych a optymalny płodozmian
  • Z Floriańczyk
  • J Buks
Floriańczyk, Z, Buks, J. (2013). Wyniki ekonomiczne gospodarstw rolnych a optymalny płodozmian. J. Agribus. Rural Dev., 4(30), 37-46.
Rocznik Demografi czny 2013 Warszawa: GUS. Pobrane 11 kwietnia 2014 z: www
GUS (2013). Rocznik Demografi czny 2013. Warszawa: GUS. Pobrane 11 kwietnia 2014 z: www.stat.gov.pl/cps/rde/ xbcr/gus/rs_rocznik_demografi czny_2013.pdf.
Modele rolnictwa, a zróżnicowanie przestrzenne sposobów gospodarowania w rolnictwie polskim
  • A Kołodziejczak
Kołodziejczak, A. (2010). Modele rolnictwa, a zróżnicowanie przestrzenne sposobów gospodarowania w rolnictwie polskim. Poznań: Wyd. Nauk. UAM.
Ekonomiczno-społeczne aspekty rozwoju obszarów wiejskich
  • B Skubiak
Skubiak, B. (2013). Ekonomiczno-społeczne aspekty rozwoju obszarów wiejskich. J. Agribus. Rural Dev., 2(28), 215-224.
Struktura przestrzenna rolnictwa i leśnictwa. W: I. Fierla (red.), Geografi a gospodarcza Polski
  • W Stola
  • R Szczęsny
Stola, W., Szczęsny, R. (2004). Struktura przestrzenna rolnictwa i leśnictwa. W: I. Fierla (red.), Geografi a gospodarcza Polski. Warszawa: PWE.