Content uploaded by Amirreza Zarekarizi
Author content
All content in this area was uploaded by Amirreza Zarekarizi on Dec 27, 2016
Content may be subject to copyright.
Archive of SID
ﻞﺴﻠﺴﻣ هرﺎﻤﺷ ،مرﺎﻬﭼ هرود ،ﻢﻫد لﺎﺳ ﺰﻴﻳﺎﭘ ،ﻢﻠﻬﭼ1390
ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ ﻪﻣﺎﻨﻠﺼﻓ
هزﻮﻐﻧآ ﻲﻳوراد هﺎﻴﮔ يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﺮﺑ يروﺮﻣ)Ferula assa – foetida L.(: ﻪﻟﺎﻘﻣ ﻚﻳ
مﺎﻈﻧ يروﺮﻣ ﺪﻨﻣ
ﺮﻴﻣا يﺰﻳرﺎﻛ عراز ﺎﺿر
1
يﺪﻴﻣا رﻮﺼﻨﻣ ،
2
حﻼﻓ ﻦﺴﺣ ، ﻲﻨﻴﺴﺣ
3
،ﻲﻧادﺰﻳ باراد
4
،هدازﺎﺿر ﻲﻠﻌﺴﻤﺷ
4
،
ﻲﻧاوﺮﻳا اﺪﻧ
6
*، دﻻوا ﺎﻨﺗآ داز
1
1- ﺪﺷرا سﺎﻨﺷرﺎﻛ ،يژﻮﻟﻮﻨﻜﺗﻮﻴﺑ هوﺮﮔ ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔدﺎﻬﺟ ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ هﺪﻜﺸﻫوﮋﭘ ، جﺮﻛ ،ﻲﻫﺎﮕﺸﻧاد
2- دﺎﺘﺳا، ناﺮﻬﺗ هﺎﮕﺸﻧاد ،ﻲﻌﻴﺒﻃ ﻊﺑﺎﻨﻣ و يزروﺎﺸﻛ ﺲﻳدﺮﭘ ،تﺎﺗﺎﺒﻧ حﻼﺻا و ﺖﻋارز هوﺮﮔجﺮﻛ ،
3- ﺶﻫوﮋﭘ رﺎﻳدﺎﺘﺳا هوﺮﮔ ،يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ دﺎﻬﺟ ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ هﺪﻜﺸﻫوﮋﭘ ،يدﺮﺑرﺎﻛ ﺐﻃ و جﺮﻛ ،ﻲﻫﺎﮕﺸﻧاد
4- ﺶﻫوﮋﭘ رﺎﻳدﺎﺘﺳاﺮﮔ ،دﺎﻬﺟ ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ هﺪﻜﺸﻫوﮋﭘ ،يزﺎﺳوراد و يزﻮﻨﮔﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ هو جﺮﻛ ،ﻲﻫﺎﮕﺸﻧاد
5- ﺪﺷرا سﺎﻨﺷرﺎﻛهوﺮﮔ ، يروﺎﻨﻓ و يژﺮﻧا ﻲﺳﺪﻨﻬﻣ هﺪﻜﺸﻧاد ،يژﻮﻟﻮﻨﻜﺗﻮﻴﺑ ناﺮﻬﺗ ،ﻲﺘﺸﻬﺑ ﺪﻴﻬﺷ هﺎﮕﺸﻧاد ،ﻦﻳﻮﻧ يﺎﻫ
* سردآﻪﺒﺗﺎﻜﻣ :يروﺎﻨﻓ و يژﺮﻧا ﻲﺳﺪﻨﻬﻣ هﺪﻜﺸﻧاد ،ﻲﺘﺸﻬﺑ ﺪﻴﻬﺷ هﺎﮕﺸﻧاد ،ﻦﻳوا ،ناﺮﻬﺗ ﻦﻳﻮﻧ يﺎﻫ
قوﺪﻨﺻ ﻲﺘﺴﭘ:1983963113 ،ﻦﻔﻠﺗ: 09198305197ﺮﺑﺎﻤﻧ ، :22431964 )021(
ﻚﻴﻧوﺮﺘﻜﻟا ﺖﺴﭘ :neda.irvani@gmail.com
ﺖﻓﺎﻳرد ﺦﻳرﺎﺗ :20/4/89 ﺐﻳﻮﺼﺗ ﺦﻳرﺎﺗ: 11/11/89
هﺪﻴﻜﭼ
ﻲﻤﻠﻋ مﺎﻧ ﺎﺑ هزﻮﻐﻧآL. foetida
-
Ferula assa ﻨﭼ و ﻚﻴﭘرﺎﻛﻮﻨﻣ ،ﻲﻔﻠﻋ ،ﻲﻳوراد ﻲﻫﺎﻴﮔﺪ نﺎﻳﺮﺘﭼ هﺮﻴﺗ زا ﻪﻟﺎﺳﻪﻛ هﺎﮕﺘﺳﺎﺧ
ﭗﺘﺳا نآ ﻲﻠﺻا ﻲﻣ نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا زا ﻲﻘﻃﺎﻨﻣ و ناﺮﻳا يﺎﻫ ﺪﺷﺎﺑ. ﻎﻤﺻ ﻲﻨﻳزرﻮﺌﻟاﻪﺘﺷﺬﮔ زا هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻲﻳوراد و ﻲﻳاﺬﻏ دﺮﺑرﺎﻛ رود يﺎﻫ
ﻲﻧاواﺮﻓدراد .ﻲﺘﻨﺳ ﺐﻃ رد ﺎﻴﺳآﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ ، ﻪ ﻢﻴﻈﻨﺗ ناﻮﻨﻋكﺎﭘ ،ﻪﻤﺿﺎﻫ ﻢﺘﺴﻴﺳ ﻚﻳﺮﺤﺗ و هﺪﻨﻨﻛ ر يﺎﻫزﺮﭘ هﺪﻨﻨﻛهدو ،يا
مﺮﻛ ،ﺶﻛﻂﻠﺧ روآ، ﺪﺿ ﺖﺳﻮﺒﻳﺎﻬﺘﺷا و ﻦﻜﺴﻣ يوراد ، روآ ﻲﻣ ﺰﻳﻮﺠﺗ دﻮﺷ. صاﻮﺧ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ و ﻲﻳوراد و ﻲﻳاﺬﻏ دﺮﺑرﺎﻛ ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ
ﺮﻬﺑ ﺖﻬﺟ نآ يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓه ﻲﻣ سﺎﺴﺣا ﻲﻨﻴﻟﺎﺑ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ مﺎﺠﻧا رد يرادﺮﺑ دﻮﺷ.
ﻲﺳرﺮﺑ ﻪﻟﺎﻘﻣ ﻦﻳا زا فﺪﻫ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﺮﺑ يروﺮﻣ دﻮﺑ هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﻪﻨﻴﻣز رد هﺪﺷ مﺎﺠﻧا. ﻪﻟﺎﻘﻣ ﻦﻳا رد هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ
تﺎﻋﻼﻃا هﺎﮕﻳﺎﭘ زا ﺮﻴﻈﻧ ﻲﺘﻧﺮﺘﻨﻳا
MEDLINE هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا درﻮﻣ رد ﻪﻛ ﻲﺗﻻﺎﻘﻣ ، لﺎﺳ ﺎﺗ2010 يدﻼﻴﻣ
ﺪﺷ ﻲﺳرﺮﺑ دﻮﺑ هﺪﺷ ﻪﻳارا.
ﻛﺎﺣ ﺞﻳﺎﺘﻧهدﺮﺘﺴﮔ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ ﻪﻛ ﺖﺳا نآ زا ﻲ ﺮﻴﺧا ﻪﻫد ﻪﺳ رد يا ﺮﺑيور ﻚﻳژﻮﻟﻮﻛﻮﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ
ﺖﺳا هﺪﺷ مﺎﺠﻧا هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ.
دﺪﻌﺘﻣ ﻚﻳژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ رد دﻮﺟﻮﻣ تﺎﺒﻴﻛﺮﺗي ﻪﻠﻤﺟ زا، ﻦﻴﻣﺎﺘﺴﻴﻫ ﺮﺛا ﺮﻴﺛﺎﺗ رﺎﻬﻣ
ﻧآ ﺮﺛا ،هﺪﻌﻣ رد ﻦﻴﺳﻮﻣ ﺢﺷﺮﺗ ﻚﻳﺮﺤﺗ ،ﻲﺷراﻮﮔ يرﺎﺠﻣ ﺮﺑﻲﺘ ﺴﻣ ﻢﻳﺰﻧآ رﺎﻬﻣ ،ﻲﻧاﺪﻴﺴﻛاﺆلﻮﻠﺳ ﻢﺟﺎﻬﺗ لو يﺎﻫ ﺪﻴﻟﻮﺗ رد ﻚﻳﺮﺤﺗ ،ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ
ﻦﻴﻟﻮﺴﻧا و ﺖﺳا هﺪﺷ شراﺰﮔ ﻲﻨﻴﻟﺎﺑ و ﻲﻫﺎﮕﺸﻳﺎﻣزآ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ رد قوﺮﻋ فﺎﺻ ﻪﭽﻴﻫﺎﻣ يور ﻦﻴﻟﻮﻛ ﻞﻴﺘﺳا ﺮﻴﺛﺎﺗ رﺎﻬﻣ .ﻪﺠﻴﺘﻧ تاﺮﺛا ﻪﻜﻧآ يﺮﻴﮔ
ﻚﻳدﺰﻧ طﺎﺒﺗرا ﺮﮕﻧﺎﻴﺑ هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ زا هﺪﺷ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﻚﻳژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ يرﺎﻤﻴﺑ ﺎﺑ تاﺮﺛا ﻦﻳا ،نﺎﻃﺮﺳ ،ﻲﺷراﻮﮔ تﻻﻼﺘﺧا ﺪﻨﻧﺎﻣ يﺎﻫ
ﺖﺳا ﻻﺎﺑ نﻮﺧرﺎﺸﻓ و ﺖﺑﺎﻳد .يرﺎﻤﻴﺑ رد ﻲﺘﻨﺳ ﺐﻃ رد هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ ﻪﻜﻧآ ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ ﻲﻣ ﺰﻳﻮﺠﺗ دﺪﻌﺘﻣ يﺎﻫ ﻲﻣ ﺮﻈﻧ ﻪﺑ دﻮﺷ ﺪﺳر
يرﺎﻤﻴﺑ نﺎﻣرد رد هدﺎﻣ ﻦﻳا يور ﻲﻨﻴﻟﺎﺑ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ مﺎﺠﻧا ﻪﻛ ﺖﺳا مزﻻ هﺪﺷﺮﻛذ يﺎﻫ.
ﻞﮔ اونﺎﮔژ :،هزﻮﻐﻧآ ﻲﺘﻨﺳ ﺐﻃ ،ﻲﻳوراد هﺎﻴﮔ ،ﻚﻳژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا
17
www.SID.ir
Archive of SID
يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﺮﺑ يروﺮﻣ ...
ﻪﻣﺪﻘﻣ
ﻎﻴﺗ زا ﻞﺻﺎﺣ هﺮﻴﺷ ﺎﻳ ﻲﻨﻳزرﻮﺌﻟوا ﻎﻤﺻ هزﻮﻐﻧآ ﺎـﻳ و ﻪﺸﻳر ندز
ﻲﻤﻠﻋ مﺎﻧ ﺎﺑ هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﻪﻗﺎﺳ ﻦﻴﻳﺎﭘ Ferula assa- foetida L. و
مﺎـﻧ ﻲـﺴﻴﻠﮕﻧا يﺎـﻫAsafetida ،Devil's dung،Food of the
Gods
ﻮﮔ ﺪﻨﺗ يﻮﺑ ﻪﻛ ﺖﺳا و ﻦﻔﻌﺘـﻣ ﺮﻴـﺳ يﻮـﺑ ﻪـﺑ ﻪﻴﺒﺷ يدﺮﮔ
دراد هﺪﻨﻧز ﻢﻌﻃ]1،2،3 .[ ﻲـﺳرﺎﻓ هژاو زا هﺎـﻴﮔ ﻦﻳا ﻲﻤﻠﻋ مﺎﻧaza
)assa ( ﻦﻴـﺗﻻ هژاو و ﻎﻤـﺻ ﻲﻨﻌﻣ ﻪﺑfoetid ﺖـﻐﻟ نآ ﻪـﺸﻳر ﻪـﻛ fetid ﻲﻣ ﻮﺑﺪﺑ يﺎﻨﻌﻣ ﻪﺑ ﺖﺳا هﺪﺷ ﻖﺘﺸﻣ ﺪﺷﺎﺑ ]1،4[. رد هﺎـﻴﮔ ﻦﻳا
مﺎﻧ ﻪﺑ نﺎﻣرﻮﺸﻛ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ا ،دﮋﮕﻧا ،ﻲﺗاﺮﻫ هزﻮﻐﻧآ يﺎﻫ ﺖـﺸﮕﻧ
ﮓﻨﻴﻫ ،كﺮﺘﭘ ،هﺪﻨﮔ ،ناﺪـﺠﻧا ،ناﺪـﮕﻧا ،ﮋـﺑ ،ﺎﻤﻛازﻮﮕﻧا ،ﺎﻤﻛارﻮﺧ ،
ﻲﻣ فوﺮﻌﻣ ﺎﻤﻛ نرﻮﻛ و ﺎﻤﻛ هزﻮﻐﻧآ ،ﺮﭘ ﻪﻟﻮﻛ ﺪﺷﺎﺑ]2،5،6.[
عﻮﻧ ﻪﺑ ﻪﺘﺴﺑ ﻪﻛ ﻲﺘﻌﻨﺻ و ﻲﻌﺗﺮﻣ ،ﻲﻳوراد ﺖﺳا ﻲﻫﺎﻴﮔ هزﻮﻐﻧآ
ﻦﻳﺮﻴــﺷ و ﺦــﻠﺗ هزﻮــﻐﻧآ عﻮــﻧ ود هﺎــﻴﮔ نآ زاﻲــﻣ ﺖــﺷادﺮﺑ دﻮــﺷ .
ﻲﻠﻋ ﻎﻤﺻ و نﺎﻫﺎﻴﮔ يﺮﻫﺎﻇ توﺎﻔﺗ ﻢﻏر ﺮـﻫ ،ﺖـﺷادﺮﺑ درﻮﻣ يﺎﻫ
ﻪﻧﻮﮔ ﻪﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ عﻮﻧ ودF. assa - foetida ﺖﺳا .]7،6.[
ﻲﻣور مﻮﺳﺮﻣ ﻪﻳودا ﻖﺑﺎﺳ رد هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ هدﻮﺑ ﺎﻫ هزوﺮـﻣا و
عاﻮـﻧا ،ﺎﻫاﺬـﻏ ﻪـﻴﻬﺗ رد ﻪـﻳودا ناﻮـﻨﻋ ﻪـﺑ ﻊﻴﺳو رﻮﻃ ﻪﺑ ﺪﻨﻫ رد
ﺲﺳ عاﻮﻧا و تﺎﺠﻳﺰﺒﺳ ،ﻲﻫﺎﻣ ﺎﻫﻲﻣ فﺮﺼﻣ دﻮـﺷ . ﺶـﺨﺑ يﺎـﻫ
ﺑ ﺰﻴﻧ هﺎﻴﮔ ﺰﺒﺳ ﻪيﺰﺒﺳ ناﻮﻨﻋ ﻲـﻣ هدرﻮﺧ دﻮـﺷ ]8،9 .[ ﻎﻤـﺻ زا
ﻪـﻴﻬﺗ و يزﺎـﺳﺮﻄﻋ ﻊﻳﺎﻨـﺻ رد ﻲـﻳوراد فرﺎـﺼﻣ ﺮﺑ هوﻼﻋ هﺎﻴﮔ
دﺎﻤﺿ ﺰﻴﻧﻲﻣ هدﺎﻔﺘﺳا دﻮﺷ ]10 .[ﺪﺿ ﺮﻴﺛﺎﺗ ﻲﺘﻨﺳ ﺐﻃ رد ،ﺞﻨـﺸﺗ
ﺪﺿ يرﺎﻤﻴﺑ ﻊﻓر ،مﺮﻛ ،هدور ﻲـﻠﺒﻨﺗ ﻊـﻓر ،روآﺎﻬﺘـﺷا ،ﻲﺒﺼﻋ يﺎﻫ
ﺪﺿ ،ﻪﻈﻓﺎﺣ ﺖﻳﻮﻘﺗ ،ﻪﻴﻠﻛ درد ﻊﻓر ﻪـﻳﺬﻏا رﺮـﺿ ﻊﻓر ،ﻢﺴﻴﺗﺎﻣور
ﺪﺿ ،بﺮﭼ ﺘﻓﺮﮔ نﻮﺧ رﺎﺸﻓ ﺮﺑ ﺮﻴﺛﺎﺗ و تﻼﻀﻋ ﻲﮕياﺮﺑ هزﻮـﻐﻧآ
ﺮﻛذﺷﺖﺳا هﺪ ]15 - 11 .[ ﻪـﻴﻬﺗ ﺖﻬﺟ ﻲﻜﺷﺰﭙﻣاد رد ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ
مﺎﻤﺣ ﻲﻣ راﺮﻗ هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ ﻲﻜﻴﻨﺳرآ يﺎﻫ دﺮﻴﮔ]7[
.
هﺮﻬﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻲـﻠﺧاد فﺮـﺼﻣ ناﺮـﻳا رد هﺪـﺷ يرادﺮﺑ رﺎﻴـﺴﺑ
دراد دوﺪﺤﻣ دوﺪـﺣ ﻪﻧﺎﻴﻟﺎﺳ ﻂﺳﻮﺘﻣ رﻮﻃ ﻪﺑ و70 ﻎﻤـﺻ زا ﻦـﺗ
رﻮﺻ ﻪﺑ هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻲـﻣ ردﺎﺻ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫرﻮﺸﻛ ﻪﺑ مﺎﺧ ت ﻮـﺷد.
ﻲﻣ اراد ناﺮﻳا زا ار هزﻮﻐﻧآ ﻲﺗادراو ﻢﺠﺣ ﻦﻳﺮﺘﺸﻴﺑ ﺪﻨﻫ ﺪﺷﺎﺑ . ﺲﭘ
ناﺮﻳا ﻦﻳﺮﻴﺷ هزﻮﻐﻧآ ناراﺪﻳﺮﺧ ﻦﻳﺮﺘﻤﻬﻣ ﻦﻳاﺮﻛا و تارﺎﻣا ﺪﻨﻫ زا
ﺪﻨﺘﺴﻫ ]6،7.[
ﻪﻧﺎﻔﺳﺎﺘﻣ لﺎﺳ ﻲﻃ ﻲـﺑ ﺖﺷادﺮﺑ ﺮﻴﺧا يﺎﻫ ﺮـﻴﻏ و ﻪـﻳور ﻲـﻤﻠﻋ
)شور ﻲﺘﻨﺳ ﺖﺷادﺮﺑ يﺎﻫ ( ـﻛ ﺚﻋﺎﺑ ،هزﻮﻐﻧآ ﺶـﻳور ناﺰـﻴﻣ ﺶﻫﺎ
ﻪﻧﻮﮔ ﻦﻳا هﺪﺷ ﺖﺳا . ﻪـﺗﻮﺑ ﻢﻛاﺮﺗ ﺖﻬﺟ ﻦﻴﻤﻫ ﻪﺑ رد هزﻮـﻐﻧآ يﺎـﻫ
ﺎﭘ تﺪﺷ ﻪﺑ ﻊﺗاﺮﻣﻳ ﺮـﻄﺧ ضﺮﻌﻣ رد ﺪﻴﻔﻣ هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻞﺴﻧ و هﺪﻣآ ﻦﻴ
ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ ضاﺮﻘﻧا]16 .[ و هزﻮـﻐﻧآ ﺖﻋارز و ﺖﺸﻛ نﺎﻜﻣا
شور ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ ﻦﻳﻮﻧ يرادﺮﺑ هﺮﻬﺑ يﺎﻫ، راﺪـﻳﺎﭘ يرادﺮﺑ هﺮﻬﺑ ﻪﻨﻴﻣز
زا د هﺎﻴﮔ ﻦﻳاﻲﻣ ﻢﻫاﺮﻓ ار شزرا ﺎﺑ ﻲﻳورا ﺪﻳﺎﻤﻧ ]17.[
هﺎﻴﮔ ﻲﺳﺎﻨﺷ
كﺮـﻛ ،ﻲـﻔﻠﻋ ﻲﻫﺎﻴﮔ هزﻮﻐﻧآ ﻚـﻴﭘرﺎﻛﻮﻨﻣ و ﻪﻟﺎـﺳ ﺪـﻨﭼ ،راد
)ﻦﻳﺪﺑ ﻚﻳ ﻂﻘﻓ ﺶﻳور لﻮﻃ رد ﻪﻛ ﻲﻨﻌﻣ ﻲـﻣ ﻞـﮔ ﻪـﺑ رﺎـﺑ و دور
ﻲـﻣ ﻪـﻤﺗﺎﺧ نآ ﻲـﺸﻳور هرود ﺲﭙﺳ ﺪـﺑﺎﻳ( نﺎـﻳﺮﺘﭼ هداﻮﻧﺎـﺧ زا )Apiaceae( ﻲﻣ ﺪﺷﺎﺑ]4،18 .[راﺪﺘﺷﻮﮔ ،ﺖﺳار هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻪﺸﻳر
هﺮﻴـﺷ ﻪـﻛ ﺮﺒﻴﻓ ﻲﻤﻛ ﺎﺑ ﻢﻴﺨﺿ ًﺎﺘﺒﺴﻧ و و ﻪﺘﺧﺎـﺳ دﻮـﺧ رد ار يا
ﻲﻣ هﺮﻴﺧذ ﻎﻴﺗ ﻞﻤﻋ ﺎﺑ ﻪﻛ ﺪﻨﻛ هﺮﻬﺑ درﻮﻣ ندز ﻲﻣ راﺮﻗ يرادﺮﺑ دﺮﻴﮔ
]19 .[ گﺮـﺑ يداﺪـﻌﺗ ياراد ًاﺮـﺼﺤﻨﻣ لوا لﺎـﺳ ﺞﻨﭘ رد هزﻮﻐﻧآ
،گرﺰﺑ ﻦﻴـﻣز ﺢﻄـﺳ يور ﺮﺑ ﻊﻗاو ،گﺮﺒﻣد زا يرﺎﻋ و راﺪﺘﺷﻮﮔ
ﺖـﺳا ]2،20[. ﻪﻗﺎـﺳ لﻮـﻃ200 - 100 ﻧﺎـﺳﻲﺘ ،مﺎـﻓ درز ،ﺮـﺘﻣ
ﻮﺗ ًﺎــﺒﻳﺮﻘﺗ ﻲﻧﺎــﻴﻣ ﺶــﺨﺑ رد و كﺮــﻛ نوﺪــﺑ ،ﺐﻌــﺸﻨﻣ ،ﻲﻟﺎــﺧ
15 ﻲﻠﻴﻣ دراد ﺖﻣﺎﺨﺿ ﺮﺘﻣ .ﻞﮔ ترﻮـﺻ ﻪـﺑ و ﮓﻧردرز نآ يﺎﻫ
ﺐﻛﺮﻣ ﺮﺘﭼ ﻦﻳذآ ﻞﮔ ﺪـﻧا. هﻮـﻴﻣ ﺖـﻟﺎﺣ رد ﺮـﺘﭼ ﻲـﻫد25 - 20
ًﺎﺒﻳﺮﻘﺗ ماﺪﻛ ﺮﻫ ﻪﻛ دراد ﻪﻌﺷا 5 ﻲﺘﻧﺎﺳ كﺮـﻛ ﺪـﻗﺎﻓ و لﻮـﻃ ﺮـﺘﻣ
ﻲﻣ ﺪﻨﺷﺎﺑ]2،6،19[ .
ﻓاﺮﻐﺟ ﺶﻨﻛاﺮﭘيژﻮﻟﻮﻛا و ﻲﻳﺎﻴ
ﭗﺘــﺳا هزﻮــﻐﻧآ هﺎﮕﺘــﺳﺎﺧ ﺖﻤــﺴﻗ و ناﺮــﻳا يﺎــﻫ زا ﻲﻳﺎــﻫ
ﻲﻣ نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا ﺪﺷﺎﺑ
]21 ،19 .[ ﻖﻃﺎـﻨﻣ و يﺰـﻛﺮﻣ تﻼﻓ ناﺮﻳا رد
نﺎﺘﺳا رد سﺮﮔاز لﺎﺒﺟ ﻪﻠﺴﻠﺳ ﺎﺗ يﺮﻳﻮﻛ ،نﺎـﻣﺮﻛ ،سرﺎـﻓ يﺎـﻫ
،نﺎﻬﻔﺻا ،نﺎﺘﺴﭼﻮﻠﺑ و نﺎﺘﺴﻴﺳ ،نﺎﮔﺰﻣﺮﻫ ،نﺎﻨﻤﺳ ،دﺰﻳ ،نﺎﺳاﺮﺧ
ﺑ و ﺪﻤﺣا ﺮﻳﻮﺑ و ﻪﻳﻮﻠﻴﻜﻬﻛ ،نﺎﺘﺳﺮﻟ هﺎﮕـﺸﻳور ناﻮـﻨﻋ ﻪـﺑ ﺮﻬـﺷﻮ
هﺪﺷ ﺮﻛذ هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻲﻠﺻا ﺪﻧا]21 ،6 .[
ﻦﻴﻣز ،ﺮﻳﺎﺑ ﻲﺣاﻮﻧ رد هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻪﺳﺎﻣ يﺎﻫ يوﺎﺣ و ﻚﺸﺧ يا
عﺎﻔﺗرا رد مﺮﮔ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻲﻜﻫآ تﺎﺒﻴﻛﺮﺗ2400 - 190 زا ﺮﺗﻻﺎﺑ ﺮﺘﻣ
ﺐﻴـﺷ رد دﺎـﻳز يﺪﻨﻠﺑ و ﻲﺘﺴﭘ ﺎﺑ ﻲﻘﻃﺎﻨﻣ رد و ﺎﻳرد ﺢﻄﺳ يﺎـﻫ
70 - 15 ﺪﺻرد ﺣ رد ﻲﮔﺪﻧرﺎﺑ ناﺰﻴﻣ ﺎﺑ دوﺪ350-250 ﻲﻠﻴﻣ ﺮﺘﻣ
ﻲﻣ ﺪﻳور .هﺎﮕﺸﻳور كﺎﺧ ،ﻢـﻛ ﻖـﻤﻋ ياراد ًﻻﻮـﻤﻌﻣ هزﻮﻐﻧآ يﺎﻫ
18
www.SID.ir
Archive of SID
لﺎﺳ ،ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ ﻪﻣﺎﻨﻠﺼﻓ ،مرﺎﻬﭼ هرود ،ﻢﻫد
ﻞﺴﻠﺴﻣ هرﺎﻤﺷ ﺰﻴﻳﺎﭘ ،ﻢﻠﻬﭼ1390
يﺰﻳرﺎﻛ عراز نارﺎﻜﻤﻫ و
ﺶﻳﺎﺳﺮﻓ و دﺎﻳز ﺐﻴﺷﺖﺳا ﻪﺘﻓﺎﻳ .ﺪﻨﻔﺳا ﻂﺳاوا هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﺰﺒﺳ هﺎﻣ
ﻲﻣ تراﺮﺣ ﻪﺟرد ﻪﺑ ﻞﻤﺤﺘﻣ و دﻮﺷ كﺎـﺧ يرﻮـﺷ و ﻦﻴﻳﺎﭘ يﺎﻫ
ﻲﻣ ﺪﺷﺎﺑ]6،19،22 .[ ﻂـﺳاوا ﺎـﺗ رﺎـﻬﺑ ﻞﻳاوا زا هﺎﻴﮔ ﺪﺷر ﻪﻠﺣﺮﻣ
دراد ﻪﻣادا هﺎﻣﺮﻴﺗ .رود ﺲﭙﺳه ﻪﺗﻮﺑ باﻮﺧ ﺎـﺗ و زﺎـﻏآ ﻎﻟﺎﺑﺎﻧ يﺎﻫ
ﺪـﻴﻣﺎﺠﻧا ﺪـﻫاﻮﺧ لﻮـﻃ ﻪﺑ ﺪﻌﺑ لﺎﺳ رﺎﻬﺑ. ﻂـﺳﻮﺗ هﺎـﻴﮔ تﺎـﻴﺣ
ماﺪﻧا ﻲﻨﻴﻣزﺮﻳز يﺎﻫ)ﻪﻧاﻮﺟ و ﻪﺸﻳر ﻲﻳﺎﻬﺘﻧا (ﻲﻣ ﻆﻔﺣ دﻮﺷ . لﺎﺳ
ﻪﻧاﻮﺟ زا هرﺎﺑود ﺪﻌﺑ راﺮـﻗ كﺎـﺧ ﺮـﻳز رد و ﻪـﺸﻳر يور ﻪـﻛ يا
گﺮﺑ ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺮﮔ ﻲـﻣ ﻞﻴﻜـﺸﺗ يﺪﻳﺪﺟ يﺎﻫ ﻮـﺷ ﻪـﻣادا هﺎـﻴﮔ و د
ﻴﺣﻲﻣ تﺎ ﺪﻫد]23 .[
هﺮﻬﺑ و ﺮﻴﺜﻜﺗ يرادﺮﺑ
رﺬـﺑ ﻖـﻳﺮﻃ زا هزﻮـﻐﻧآ هﺎـﻴﮔ ﻲـﻌﻴﺒﻃ تﺎﻴﺣ ﺪﻳﺪﺠﺗ هار ﺎﻬﻨﺗ
ﺖﺳا. ﻞﮔ ﻪﻗﺎﺳ ﺮﻫ ﺮـﺘﭼ تﺎﺠﺘـﺳد رد ار رﺬـﺑ زا ﻲﻫﻮﺒﻧا هﺪﻨﻫد
ﻲﻣ ﺪﻴﻟﻮﺗ يﺪﻨﻧﺎﻣ ﺪﻳﺎﻤﻧ . ﻪـﻴﻣﺎﻧ هﻮـﻗ دراﺪﻧﺎﺘـﺳا رﺬـﺑ زا ﺶﻴـﺑ80
ﺪﺻرد ﺖﺳا ﺎﺗ و3 ﻲـﻣ ﻆـﻔﺣ ار دﻮـﺧ ﻪـﻴﻣﺎﻧ هﻮـﻗ لﺎـﺳ ﺪـﻨﻛ .
راﺪﻧﺎﺘــﺳا دوﺪــﺣ ﺰــﻴﻧ نآ صﻮــﻠﺧ د80 ﻲــﻣ ﺪــﺻرد ﺪــﺷﺎﺑ ]2.[
ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ لﺎـﺳ رد ﺮـﻴﺧا يﺎـﻫ ،هزﻮـﻐﻧآ هﺎـﻴﮔ ﺮـﻴﺜﻜﺗ رﻮـﻈﻨﻣ ﻪـﺑ
ﺖﻓﺎﺑ ﺖﺸﻛ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻴـﻨﺟ ﻖﻳﺮﻃ زا ﻲﻜﻴﺗﺎﻣﻮـﺳ ﻲـﻳاز ]24 [ و
سﻮﻟﺎﻛ ﻖﻳﺮﻃ زا ﻲﻳاززﺎﺑ ]17 [مﺎﺠﻧا ﺰﻴﻧ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺖﺳا .
هﺮﻬﺑ ﺖﻬﺟ يروﺮـﺿ ﻪﻠﺣﺮﻣ ﻪﺳ مﺎﺠﻧا هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ زا يرادﺮﺑ
ﻲﻣ ؛ﺪﺷﺎﺑ1- ﻣ نﺪﻧﺎﭽﻴﭘ ﻪﻠﺣﺮ)ﺖﻓَﺮﮔ:( زا ﻪﻠﺣﺮﻣ ﻦﻳا مﺎﺠﻧا ياﺮﺑ
مﺎﻤﺗ ﺖﺸﻬﺒﻳدرا ﺮﺧاوا ﺎﺗ ﻞﻳاوا ﻲﻳاﻮﻫ ماﺪﻧا و هﺪـﻧﺎﭽﻴﭘ ار ﻪـﺗﻮﺑ
ﻲﻣ راﺮﻗ نآ يور ﻲﮕﻨﺳ ﻚﺸﺧ ترﻮﺻ ﻦﻴﻤﻫ ﻪﺑ ﺎﺗ دﺮﻴﮔﻮﺷد و
هﺮﻬﺑ ﺖﻬﺟ دﻮﺸﻧ ﻢﮔ ﺪﻳد زا يرادﺮﺑ .2- ﻦﺘـﺸُﻛ ﻪﻠﺣﺮﻣ : ﻦـﻳا رد
ﻪﻟﺎﭼ ،ﻪﻠﺣﺮﻣ دوﺪﺣ ﻖﻤﻋ ﻪﺑ يا15 ﻲﺘﻧﺎﺳ ا رد ﺮـﺘﻣ ﻪـﺸﻳر فاﺮـﻃ
ﺮﻔﺣ هﺎﻴﮔ ﻲﻣ ﻮﺷيرﻮﻃ ﻪﺑ د ﻞﻗاﺪـﺣ ﻪـﻛ7 ﺎـﺗ10 ﻲﺘﻧﺎـﺳ زا ﺮـﺘﻣ
ﻲـﻣ ﻊﻄﻗ ﻪﻘﻳ ﻞﺤﻣ زا ار هﺎﻴﮔ و دﻮﺷ نﺎﻳﺎﻤﻧ ﻲﻠﺻا ﻪﺸﻳر ﺪـﻨﻨﻛ و
ﻧﺎﺒﻳﺎﺳ ﺲﭙﺳﻲ زاﻲﻣ نآ يور ﮓﻨﺳ ﺪﻧراﺬﮔ. 3- ندز ﻎﻴﺗ ﻪﻠﺣﺮﻣ :
ﻢﻴـﻧ ﻎـﻴﺗ ﻪﻠﻴـﺳو ﻪـﺑ ﻪﻠﺣﺮﻣ ﻦﻳا رد هﺮـﻳاد صﻮـﺼﺨﻣ ﻞﻜـﺷ يا
)كدرﺎﻛ( ﺖﻣﺎﺨـﺿ ﻪﺑ ﻲﺿﺮﻋ ﻲﺷﺮﺑ ،1 ﺎـﺗ 5/1 ﻲﺘﻧﺎـﺳ ﻪـﺑ ﺮـﺘﻣ
رد ﻲﻌﻄﻘﻣ ترﻮﺻﻪﻗﻮﻃ ﻞﺤﻣ ﻲﻣ هدز دﻮﺷ و 3 ﺎـﺗ5 ﺲـﭘ زور
ﺑ ﻲﺻﻮﺼﺨﻣ راﺰﺑا ﺎﺑ ،ندز ﻎﻴﺗ زا ﻪ هدﺮﻛ شواﺮﺗ ﻪﺑاﺮﻴﺷ ﺖﻨﻠﻛ مﺎﻧ
ﻊﻤﺟ ار ضﺮﻋ ﻪﺑ ًادﺪﺠﻣ و هدﻮﻤﻧ يروآ2 ﺎﺗ3 ﻲﻠﻴﻣ ار ﻪﺸﻳر ﺮﺘﻣ
ﻲﻣ شﺮﺑ ﺪﻨﻫد .هﺮﻬﺑ نﺎﻳﺎﭘ ﺎﺗ ﻲﻣ يرادﺮﺑ ﺎـﺑ ناﻮﺗ15 ﺎـﺗ20 شﺮـﺑ
نﺎﻤﻫ ﻪﺑ ،ﺮﮕﻳددﻮﻤﻧ لﺎﺼﺤﺘﺳا هﺮﻴﺷ ترﻮﺻ. هﺮﻬﺑ هرود يرادﺮﺑ
ﻲﻣ ﺮﺜﻛاﺪﺣ ﺪﺸﻜﺑ لﻮﻃ هﺎﻣ ود ﺪﻧاﻮﺗ ]25.[
هزﻮﻐﻧآ هﺮﻴﺷ ﻲﻳﺎﻴﻤﻴﺷ تﺎﺒﻴﻛﺮﺗ
ياراد هزﻮـﻐﻧآ بﻮـﻏﺮﻣ عﻮﻧ62 ،ﻦـﻳزر ﺪـﺻرد25 ﺪـﺻرد
،ﻎﻤﺻ7 - 3 ،ﺲﻧﺎﺳا ﺪﺻرد28/1 و دازآ ﻚـﻴﻟوﺮﻓ ﺪﻴﺳا ﺪﺻرد
ﻲـﻣ ﻦﻴـﻠﻴﻧاو ﻲﺋﺰﺟ رﺎﻴﺴﺑ راﺪﻘﻣ ﻪﺑ ﺪـﺷﺎﺑ ]10،18.[ ًﺎـﺒﻳﺮﻘﺗ مﺎـﻤﺗ
تﺎﻘﺘـﺸﻣ ،ﺪﻴﻔﻟﻮـﺳ اﺮﺘﺗ ،يﺮﺗ ،يد تﺎﺒﻴﻛ ﺮﺗ ياراد هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ
ﻦﻳرﺎــﻣﻮﻛ ]26[ ﻦﻳﺪﻧﺎﻛرﺎﻣﺎــﺳ ﻲــﭘا ،لوﺮﻔﻧﻮﻟﻮﻣﺎــﻛ ، ]27[ ،
ﻲﻠﺒﻣآ لوﺮﻔﻧﺎﻛ و ﻦﻴﻧﺮﭘ]28 [ﻲﻣ ﺪﺷﺎﺑ . ﺮـﻴﻈﻧ ﻲﺗﺎـﺒﻴﻛﺮﺗ ﻦﻴـﻨﭽﻤﻫ
ﻦﻳﺪــــﻴﺘﺋﻮﻓازآ]29[ ﻦﻴــــﺴﻴﻟﻮﻛوﺮﻓ ،]30[ ،لﻮﻧﺪــــﻴﺘﺋﻮﻓازآ ،
لﻮﻧﺪﻴﺘﺋﻮﻓازآB ﺮﺘﺳا ،ﻦﻳﺮﻓادارﺎﺳ ، ﻳﺪﺟ يﺎﻫﺪ ]31 [ ﻦﻳﺪـﻴﺘﺋﻮﻓ و
ﻦﻳرﺎﻣﻮﻛ هوﺮﮔ زا هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ ﻦﻳزر زا يﺪﻴﺋﻮﻨﭘﺮﺗ ﻲﺋﻮﻛﺰﺳ يﺎﻫ
يزﺎﺳاﺪﺟﺷ ﺖﺳا هﺪ]32،33 .[ ﺮـﺻﺎﻨﻋ ناﺰـﻴﻣ ﻲﺳرﺮﺑ سﺎﺳا ﺮﺑ
ﻞﻴﺒﻗ زا يﺮﺻﺎﻨﻋ ﻪﻛ ﺖﺳا هﺪﺷ ﺺﺨﺸﻣ هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ رد دﻮﺟﻮﻣ
هﺎﻴﮔ ﻦﻳا رد ﻲﻬﺟﻮﺗ ﻞﺑﺎﻗ ناﺰﻴﻣ ﻪﺑ ﺲﻣ و يور ،ﻢﻴﺴﻧاﺮﺘﺳا ،ﻦﻫآ
دﻮﺟﻮﻣﻲﻣ ﺪﺷﺎﺑ ]34[.
ﺳافﺎﺻ ﻲﻌﻳﺎﻣ هزﻮﻐﻧآ ﺲﻧﺎ، ﻲـﺑ درز ﮓـﻧر ﻪـﺑ ﺎـﻳ و ﮓـﻧر
ﻮﻬﻗ ﺎﻳ ﻦﺷور ه ﺖﻋﺮـﺳ ﻪـﺑ اﻮﻫ ﻞﺑﺎﻘﻣ رد ﻪﻛ ﺪﺑ رﺎﻴﺴﺑ يﻮﺑ ﺎﺑ يا
ﻲﻣ هﺪﻴﺴﻛا دﻮﺷ . يراددﺮﮔﻮـﮔ تﺎـﺒﻴﻛﺮﺗ ياراد هزﻮـﻐﻧآ ﺲﻧﺎـﺳا
يد ﻞـﻴﻨﭘوﺮﭘ ﻞـﻴﺗﻮﺑ ﺮﻴﻈﻧ ﻪـﻛ ﺖـﺳا ﺪﻳﺎﻔﻟﻮـﺳ65 ار نآ ﺪـﺻرد
ﻲﻣ ﻞﻴﻜﺸﺗ ﺪﻨﻫد. ﺎـﻔﻟآ زا يﺮـﺘﻤﻛ يﺎﻫﺪـﺻرد ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ- ،ﻦﻨـﻴﭘ
ﺎﺘﺑ- ،ﻦﻨﻴﭘ3- ﺲﻴﺳ ،نرﺎﻛ- ﺎﻔﻟآ و ﻦﻴﻤﺳوا- ﻲﻣ ﻦﻟﻮﻣﻮﻫ ﺪـﺷﺎﺑ .
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﻦﻳا ﻲﻳﻮﻛﺰـﺳ ﻪـﺑ ﻞﻳﺪـﺒﺗ نﻮﻴـﺳاﺪﻴﺴﻛا ﺮـﺛا رد ﺎـﻫ ﻦﭘﺮـﺗ
ﻲﻣ ﺖـﺳا سودﻮﺧﻮﻄـﺳا ﻪﻴﺒﺷ نآ يﻮﺑ ﻪﻛ ﺪﻧﻮﺷ ]35.[ ﺲﻧﺎـﺳا
ﺑ بآ رﺎﺨﺑ ﺎﺑ ﺮﻴﻄﻘﺗ شور ﺎﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻪﻲﻣ ﺖﺳد ﺪﻳآ ]36 .[
ﺮﻴﺷ عاﻮﻧاه هزﻮﻐﻧآ
ﺮﻴﺷه وا هزﻮـﻐﻧآ هﺎـﻴﮔ ﻎﻤـﺻ ﺎﻳ ود ﻪـﺑ ﻪـﻛ ﺖـﺳا ﻲﻨﻳزرﻮـﺌﻟ
هدﻮﺗ و ﻲﻜﺷا ترﻮﺻ ﻲﻣ ﻪﺿﺮﻋ رازﺎﺑ رد يا دﻮـﺷ . ﻲﻜـﺷا عﻮـﻧ
ﺖـﺳا ﻲﻫﺎﻴﮔ ﻊﻄﻘﻣ نوﺪﺑ ﻪﺑاﺮﻴﺷ ﺖﺷادﺮﺑ ﻦﻴﻟوا، ﺖـﻟﺎﺣ رد ﻪـﻛ
جرﺎﺧ ﻢﻛ راﺪﻘﻣ ﻪﺑ هﺎﻴﮔ ﻪﻗﺎﺳ زا ﻲﻌﻴﺒﻃ ﻲﻣ دﻮـﺷ ]6[ . عﻮـﻧ ﻦـﻳا
بﻮﻏﺮﻣ هﺮﻴﺷ و كﺎـﺧ نوﺪﺑ ،ﺖﺳا هزﻮﻐﻧآ عﻮﻧ ﻦﻳﺮﺗردﺎﻧ و ﻦﻳﺮﺗ
ًﺎﺒﻟﺎﻏ يﺮﻫﺎﻇ و كﺎﺷﺎﺧ يﻮﻀﻴﺑ و ﺢﻄﺴﻣ دراد ار دﻮﺧ ﻲﻣﺮﻧ ﻪﻛ
ﺪﻣ ﺰﻴﻧﻲﻣ ﻆﻔﺣ ﻲﺗ ﺪﻨﻛ . هﺮـﻴﺗ و هﺪﻴـﺴﻛا ًﺎﻌﻳﺮﺳ اﻮﻫ تروﺎﺠﻣ رد
19
www.SID.ir
Archive of SID
يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﺮﺑ يروﺮﻣ ...
ﻲﻣ ﺰﻣﺮﻗ ﺲﭙﺳ و ﺶﻔﻨﺑ ﮓﻧر ﻪﺑ و دﻮﺷ - هﻮﻬﻗ ﻲـﻣ رد يا و ﺪـﻳآ
ﺪﻴﻔﺳ ﮓﻧر ﻪﺑ نآ ﻊﻄﻘﻣ دﻮﺷ ﻪﺘﺴﻜﺷ ﺮﮔا ﻞﻳﺎﻣ ﻲـﻤﻛ ﺎـﻳ درز ﻪﺑ
ﻲﻠﮔ هﺪﻳد ﻲﻣ دﻮﺷ . ﻦﻳا ردهﺮﻴﺷ عﻮﻧ ﺎﺗ15 دﻮﺟو ﺲﻧﺎﺳا ﺪﺻرد
دراد. هدﻮﺗ عﻮﻧ ـﻘﻳ ﻞـﺤﻣ ندز ﻎـﻴﺗ ﺮﺛا رد ياﻪ ) ﻞـﺣاﺮﻣ زا ﺪـﻌﺑ
هدﺎﻣآ هﺎﻴﮔ يزﺎﺳ ( ﻲـﻣ جرﺎﺧ ﻢﺧز ﻞﺤﻣ زا ﻲـﺑ ﺎـﺑ و دﻮـﺷ ﻲـﺘّﻗد
ﻊﻤﺟ ﮓﻧر ﻪﺑ و هﺪﺷ يروآ هﻮـﻬﻗ و ﺰـﻣﺮﻗ ،درز توﺎـﻔﺘﻣ يﺎﻫ يا
ﺖــﺳا .ﺺﻟﺎــﺧﺎﻧ و ﻲﻜــﺷا عﻮــﻧ زا ﺮﺗدﺎــﻳز نآ ﻲﺘﻔــﺳ نآ زا ﺮــﺗ
ﻲﻣ ﺪـﺷﺎﺑ . يرﻮـﻃ ﻪـﺑ
و ﻪـﺸﻳر تﺎـﻌﻄﻗ ﻲـﺘﺣ و هﺎـﻛ نآ رد ﻪـﻛ
هدﺮﺧ ﻊﺒﻄﻟﺎـﺑ ﻲﻜـﺷا عﻮـﻧ زا نآ شزرا و دﻮـﺷ ﺖﻓﺎﻳ گﺮﺑ يﺎﻫ
ﺖﺳا ﺮﺘﻤﻛ ]6،37[.
ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫرﻮﺸﻛ ﻪﻣﺎﻧوراد و ﻲﺘﻨﺳ ﺐﻃ رد ﻲﻧﺎﻣرد فرﺎﺼﻣ
،يﺮﺘـﺴﻴﻫ نﺎـﻣرد ياﺮﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ هﺪﻧﺎﺷﻮﺟ نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا رد
ﻲﻣ هدرﻮﺧ هﺪﻌﻣ ﻢﺧز و ﻪﻓﺮﺳ هﺎﻴﺳ
دﻮﺷ ]37 .[گﺮﺑ هﺪﻧﺎﺷﻮﺟ ﺎﻫ
ﻪﻗﺎﺳ و ﺮﺑ رد هزﻮـﻐﻧآ هﺪﺷ ﻚﺸﺧ يﺎﻫ كﺮـﺤﻣ ناﻮـﻨﻋ ﻪـﺑ ﻞـﻳز
ﻲﻣ هدﺎﻔﺘﺳا نادﺮﻣ رد ﻲﺴﻨﺟ دﻮﺷ .گﺮﺑ هرﺎﺼﻋ ﻪﻗﺎـﺳ و ﺎـﻫ يﺎـﻫ
رﻮﻃ ﻪﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻚﺸﺧ دﺮﺑرﺎـﻛ ﺶﺨﺑوﺮـﻴﻧ يوراد ناﻮـﻨﻋ ﻪﺑ ﻲﻠﻛ
دراد ﻲﻛارﻮﺧ]38 .[ هزﻮـﻐﻧآ ﻎﻤـﺻ ردﻮـﭘ ﻦﻴـﻨﭽﻤﻫ ناﻮـﻨﻋ ﻪـﺑ
ﻲﻣ هدﺎﻔﺘﺳا اﺬﻏ ﻲﻨﺷﺎﭼ دﻮﺷ]39.[ ﻦﻳا هﺪﻧﺎﺷﻮﺟ ﻦﻴﭼ رﻮﺸﻛ رد
ﺪـﺿ يوراد ناﻮـﻨﻋ ﻪﺑ هﺎﻴﮔ ﻣ مﺮـﻛ دراد ﻲﻛارﻮـﺧ فﺮـﺼ]40 .[
يﺮﺼﻣ ﺪﺿ يوراد ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ار هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ ﺎﻫ ﺎـﻳ ﻞـﺒﻗ ﻲﻨﺘـﺴﺑآ
هدﺎﻔﺘﺳا ﻲﻠﺒﻬﻣ ترﻮﺻ ﻪﺑ ﻲﺴﻨﺟ ﺖﺑرﺎﻘﻣ زا ﺪﻌﺑ ﻲﻣ ﺪـﻨﻨﻛ]15 .[
ﻪﺸﻳر هﺪﻧﺎﺷﻮﺟ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ ناﻮـﻨﻋ ﻪـﺑ هﺎـﻴﮔ ﻦـﻳا هﺪﺷ ﻚﺸﺧ يﺎﻫ
ﺪﺿ يوراد راردا ،ﺞﻨﺸﺗ و ضﺎﺒﻘﻧامﺮﻛ ،روآ ﻦﻜـﺴﻣ يوراد و ادز
ﻲﻣ هدرﻮﺧ دﻮﺷ]41 .[ﻣ ﻢﻠﻛ ﺎﺑ ﻪﻛ ار هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ نﺎﺘﺳوﺪﻨﻫ مدﺮ
ﺪﻴﻔﺳ ﻞﮔ
)Brassica alba(
ﻪﻠﻴﺳو ﻪﺑ و طﻮﻠﺨﻣ ﻚﻤﻧ ﮓﻨﺳ و
هدﺎﻔﺘـﺳا ﻦﻴـﻨﺟ ﻂﻘـﺳ يوراد ناﻮـﻨﻋ ﻪﺑ ،ﺖﺳا هﺪﺷ ﻖﻴﻗر ﻪﻛﺮﺳ
ﻲﻣ ﺪﻨﻨﻛ]42 .[ ناﻮـﻨﻋ ﻪﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ هﺪﻧﺎﺷﻮﺟ زا نﺎﺘﺳوﺪﻨﻫ رد
ﺪــﺿ يوراد ﺪــﺿ ،ﺦــﻔﻧ ﻂــﻠﺧ يوراد ،ﺞﻨــﺸﺗ و ضﺎــﺒﻘﻧا رد روآ
ﻦﻣﺰﻣ ﺖﻴﺸﻧﺮﺑ ﺮـﻴﮔا و هﺪﻴﺑﻮﻛ ﺰﻣﺮﻗ ﻞﻔﻠﻓ ﺎﺑ هزﻮﻐﻧآ طﻮﻠﺨﻣ زا و
ﻲـﻣ هدﺎﻔﺘـﺳا ﺎـﺑو يرﺎﻤﻴﺑ ﺎﺑ هزرﺎﺒﻣ يوراد ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﻲﻛﺮﺗ دﻮـﺷ
]19 .[يﺪﻨﻫ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ و ﻚـﻤﻧ ﺎـﺑ ﻪـﻛ ار هزﻮﻐﻧآ ﻲﻨﻳزر ﻎﻤﺻ ﺎﻫ
ﺖـﺧرد ﺖـﺳﻮﭘ هﺮﻴـﺷ
Moringa pterygosperma طﻮـﻠﺨﻣ
درد لد ياﺮﺑ ﻲﻌﺿﻮﻣ ترﻮﺻ ﻪﺑ ،ﺖﺳا هﺪﺷ]43 [ هﺪﻧﺎـﺷﻮﺟ و
ﻚﺸﺧ ﻎﻤﺻهﺪﻋﺎﻗ ﻪﻳودا ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ار هﺪﺷ ﻲـﻣ هدﺎﻔﺘﺳا روآ ﺪـﻨﻨﻛ
]48.[
رد ناﻮﻧﺎﺑ ﻂﺳﻮﺗ هزﻮﻐﻧآ ﻎﻤﺻ يﺰﻟﺎﻣ رد نﺎﻣرد ﻲﮔﺪﻋﺎﻗ مﺪﻋ
]19[ﺪﺿ يوراد ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﺶﻛاﺮﻣ رد ، عﺮـﺻ]45 [ لﺎـﭙﻧ رد و زا
ﺪﺿ يوراد ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻎﻤﺻ ﻲﺑآ هرﺎﺼﻋ مﺮﻛ ترﻮـﺻ ﻪﺑ
دﻮـﺷ ﻲﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﻲﻛارﻮﺧ]46 .[ ﻌـﺻ نﺎﺘـﺴﺑﺮﻋ رد ﻎﻤـﺻ يدﻮ
ﻲﮕﻨﺗ ،ﻪﻓﺮﺳ هﺎﻴﺳ ياﺮﺑ هﺪﺷ ﻚﺸﺧ هدﺎﻔﺘـﺳا ﺖﻴـﺸﻧوﺮﺑ و ﺲـﻔﻧ
ﻲﻣ ﻂﻠﺧ ،ﻲﮔﺪﻋﺎﻗ دﺎﻳدزا يوراد ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﺎﻜﻳﺮﻣآ رد و دﻮﺷ ،روآ
دراد ﻲﻛارﻮـﺧ دﺮﺑرﺎـﻛ بﺎـﺼﻋا و ﺰﻐﻣ كﺮﺤﻣ و مﺮﻛﺪﺿ . ﺎـﻋدا
ﺪﺿ يوراد ﻚﻳ هزﻮﻐﻧآ ﻪﻛ ﺖﺳا هﺪﺷ ﻲـﻣ ﺪـﻨﻤﻧاﻮﺗ ﺞﻨـﺸﺗ ﺪـﺷﺎﺑ
]19.[
ﻳژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛاﻲﻜ هزﻮﻐﻧآ هﺮﻴﺷ
شراﻮﮔ :ضﺎﺒﻘﻧا ﺮﺑ هزﻮﻐﻧآ ﺮﻴﺛﺎﺗ ﻪﭽﻴﻫﺎﻣ يﺎﻫ يرﺎـﺠﻣ فﺎﺻ
ﻲﻣ هدﺎﻣ ﻦﻳا ﻪﻛ داد نﺎﺸﻧ شراﻮﮔ فﺎـﺻ ﻪـﭽﻴﻫﺎﻣ تﺎﺿﺎﺒﻘﻧا ﺪﻧاﻮﺗ
ﺪﻳﺎﻤﻧ ﻲﺜﻨﺧ ار ﻦﻴﻣﺎﺘﺴﻴﻫ ﺮﻴﺛﺎﺗ زا ﻲﺷﺎﻧ ]47 .[ ـﺑ ﻪ شراﺰـﮔ هوﻼـﻋ
زا ﻲـﺷﺎﻧ هﺪـﻌﻣ ﻢـﺧز زا يﺮﻴﮕﺸﻴﭘ ﺐﺟﻮﻣ ،هزﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر ﻪﻛ هﺪﺷ
ﻲﻣ ﻦﻳﺮﭙﺳآ ﺰﻳﻮﺠﺗ ﻮﺷد .ﻲﺷﺎﻧ يﺮﻴﮕﺸﻴﭘ ﻦﻳا ﺢﺷﺮﺗ رد ﻚﻳﺮﺤﺗ زا
ﻦﻴﺴﭙﭘ و ﺪﻴﺳا ﺪﻴﻟﻮﺗ ﺶﻫﺎﻛ ﺎﺗ ﺖﺳا هﺪﻌﻣ رد ﻦﻴﺳﻮﻣ ]48.[
ﺪﺿ ﻞﮕﻧا : زا هﺪـﺷ جاﺮﺨﺘـﺳا ﻦـﻳزر ﻪﻛ ﺖﺳا هﺪﺷ شراﺰﮔ
لﺎــﻨﻳژاو سﺎــﻧﻮﻣ ﻮــﻜﻳﺮﺗ ﻞــﮕﻧا ﺪــﺷر هزﻮــﻐﻧآ ﻪﻗﺎــﺳ و ﻪــﺸﻳر
(Trichomanas Vaginalis) رد لوزاﺪـﻴﻧاﺮﺘﻣ ﺎﺑ ﻪﺴﻳﺎﻘﻣ رد ار
ﺑ هﺎﮕﺸﻳﺎﻣزآ ﻂﻴﺤﻣ ﻪ هدﺮﻛ رﺎﻬﻣ يﺮﺛﻮﻣ رﻮﻃﺖﺳا ]49.[ ﺰﻳﻮـﺠﺗ
يرﻮـﺳ شﻮـﻣ ﻪـﺑ هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ هﺮﻴﺷ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ و ﻦﻏور ﻲﻛارﻮﺧ
ﻲﻧﻮــــﺴﻧ ﺎــــﻣ ﺎﻣﻮــــﺳ ﻮﺘــــﺴﻴﺷ ﻞــــﮕﻧا ﻪــــﺑ هدﻮــــﻟآ
(Schistosoma mansoni) رد هدﺎـﻣ ﻦـﻳا ﻦـﻳزر ﻪﻛ داد نﺎﺸﻧ
ﻢﺨﺗ داﺪﻌﺗ و مﺮﻛ ﺶﻫﺎﻛ ﺖـﺳا هدﻮـﺑ نآ ﻦـﻏور زا ﺮﺗﺮﺛﻮـﻣ ﺎـﻫ
]50.[
ﺪﺿ نﺎﻃﺮﺳ : لوﺮـﻓ ﻲـﺴﻧرﺎﻓ ﺰﻳﻮـﺠﺗ ﺖـﺳا هﺪـﺷ شراﺰـﮔ
(Farnesiferol) ﻞﻴﻜـﺸﺗ ﻢـﻬﻣ داﻮـﻣ زا ﻲﻜﻳ ﻪﻛ ﻦـﻳزر هﺪـﻨﻫد
ﻲﻣ ﺖﺳا هزﻮﻐﻧآ قوﺮـﻋ مﻮﻴﻠﺗوﺪـﻧا ﺪـﺷر رﻮﺘﻛﺎـﻓ رﺎﻬﻣ رد ﺪﻧاﻮﺗ
ﺪﺷﺎﺑ ﺮﺛﻮﻣ . لﻮﻠـﺳ رﺎـﻬﻣ ﺐـﺟﻮﻣ ،ﺪـﺷر رﻮﺘﻛﺎـﻓ ﻦﻳا رﺎﻬﻣ يﺎـﻫ
ﺪـﻴﻟﻮﺗ و قوﺮـﻋ ﻞﻴﻜـﺸﺗ ،ﻢﺟﺎـﻬﺗ ،تﺮﺟﺎﻬﻣ ،ﺮﻴﺜﻜﺗ رد ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ
ﻲﻣ ﺪﻨﺒﻤﻫ ﺖﻓﺎﺑ دﻮﺷ . شﻮـﻣ ﻪـﺑ هزﻮـﻐﻧآ ﺮﻴـﺷ ﻲﻛارﻮـﺧ ﺰﻳﻮﺠﺗ
20
www.SID.ir
Archive of SID
لﺎﺳ ،ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ ﻪﻣﺎﻨﻠﺼﻓ ،مرﺎﻬﭼ هرود ،ﻢﻫد
ﻞﺴﻠﺴﻣ هرﺎﻤﺷ ﺰﻴﻳﺎﭘ ،ﻢﻠﻬﭼ1390
يﺰﻳرﺎﻛ عراز نارﺎﻜﻤﻫ و
ﺎﻣزآ ﺰﻳﻮـﺠﺗ زا ﻲـﺷﺎﻧ نﺎﺘﺴﭘ نﺎﻃﺮﺳ ﺪﺷر رﺎﻬﻣ ﺐﺟﻮﻣ ﻲﻫﺎﮕﺸﻳ
هروازوﺮﺘﻴﻧ(N-methyl-N-nitrosourea) ﺪﺷ . ﻪـﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻳا رد
،هزﻮـﻐﻧآ ﺰﻳﻮـﺠﺗ ﻪـﻛ ﺖـﺳا هﺪﺷ شراﺰﮔ رد ﻚـﻳﺮﺤﺗ ﺐـﺟﻮﻣ
ﺗﺎــﺗﻮﻠﮔ ﺖــﻴﻟﺎﻌﻓﻴ ،زﺎﺗﻮﻤــﺴﻳد ﺪﻴــﺴﻛا ﺮﭘﻮــﺳ ،زاﺮﻔــﺴﻧاﺮﺗ سا نﻮ
ﺖﺳا هﺪﺷ نﻮﺒﺗﺎﺗﻮﻠﮔ و زﻻﺎﺗﺎﻛ . ﺐـﺟﻮﻣ هزﻮـﻐﻧآ ﻦﻳزر ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ
ﺳزﺎﺑﻲﺘﻧآ ﻢﺘﺴﻴﺳ يزﺎ هﺪﺷ هروا زوﺮﺘﻴﻧ ﺰﻳﻮﺠﺗ زا ﻲﺷﺎﻧ ﻲﻧاﺪﻴﺴﻛا
ﺖﺳا ]51 .[ ﺰﻳﻮـﺠﺗ ﻪـﻛ ﺪﺷ هداد نﺎﺸﻧ تﺪﻣ ﻲﻧﻻﻮﻃ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد
لﻮﻠﺳ ﺪﺷر زا هزﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر ﺰﻳﻮـﺠﺗ زا ﻲﺷﺎﻧ نﺎﺘﺴﭘ ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ يﺎﻫ
ﺮﻴﺧﺎـﺗ ﻪﺑ ار نﺎﻃﺮﺳ رﻮﻬﻇ ﺎﺗ نﺎﻬﻧ نﺎﻣز و يﺮﻴﮕﺸﻴﭘ هروا زوﺮﺘﻴﻧ
ﻲﻣ دزاﺪﻧا]52 .[ ﺰﻳﻮـﺠﺗ ﺮـﮕﻳد ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد نﺎﻃﺮـﺳ هدﺎـﻣ يور از
ﻲﺘﻧآ ﻢﺘﺴﻴﺳ ﻒﻴﻌﻀﺗ ﺐﺟﻮﻣ ﻪﻛ ﺖﺳﻮﭘ لﻮﻠﺳ رد ﻲﻧاﺪﻴﺴﻛا يﺎـﻫ
لﻮﻠﺳ ﻞﻴﻜﺸﺗ و ﻲﺘﺳﻮﭘ ﻲﻣ ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ يﺎﻫ ﻲﻧﺎـﻣرد ﺶﻴـﭘ ﺎـﺑ ﺪـﺷ
ﻲــﺘﻧآ ﻢﺘــﺴﻴﺳ يزﺎــﺳزﺎﺑ ﺐــﺟﻮﻣ هزﻮــﻐﻧآ ﻦــﻳزر و ﻲﻧاﺪﻴــﺴﻛا
لﻮﻠﺳ نﺪﺷ ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ زا يﺮﻴﮕﺸﻴﭘ ﺖـﺳا هﺪﺷ ﺖﺳﻮﭘ يﺎﻫ]53 .[
وﺮﭘﻮﻟﺎﺘﻣ ﻢﻳﺰﻧآ ﻪﻛ ﺖﺳا هداد نﺎﺸﻧ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﻂـﺳﻮﺗ يﺪﻴﻟﻮﺗ زﺎﻨﻴﺗ
لﻮﻠﺳ لﻮﻠـﺳ ﻢﺟﺎﻬﺗ ﻚﻳﺮﺤﺗ رد ﻲﻤﻬﻣ ﺶﻘﻧ ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ يﺎﻫ يﺎـﻫ
دراد بﺎﻬﺘﻟا دﺎﺠﻳا و ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ .ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد ﻦـﻳزر ﺰﻳﻮـﺠﺗ ﺮﮕﻳد يا
ﻢﺟﺎـﻬﺗ رﺎـﻬﻣ ﻪﺠﻴﺘﻧ رد و ﻢﻳﺰﻧآ ﻦﻳا ﺖﻴﻟﺎﻌﻓ رﺎﻬﻣ ﺐﺟﻮﻣ هزﻮﻐﻧآ
لﻮﻠﺳ ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ يﺎﻫﺷ ﺪ]54 .[ ﻲﻛارﻮـﺧ ﺰﻳﻮـﺠﺗ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻚﻳ رد
ﻪﻠﺣﺮﻣ ود رﺎﻬﻣ ﺐﺟﻮﻣ هزﻮﻐﻧآ لﻮﻃ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ و نﺎﻃﺮﺳ شﺮﺘﺴﮔ
شﻮﻣ ﺮﻤﻋ نﺎﻃﺮﺳ هدﺎﻣ ﻂﺳﻮﺗ هﺪﺷ ﻲﻧﺎﻃﺮﺳ يﺎﻫ يد ياز ﺮﻨﺑ ﻞﻴﻓ
ﺪــﺷ ﺖــﺳﻮﭘ يور ﺲﻧاﺮــﺗ نآ]55 .[ صاﻮــﺧ ﻪــﻌﻟﺎﻄﻣ ﻚــﻳ رد
ﻲﺘﻧآ ﻪـﺑ هدراو ﺐﻴـﺳآ رﺎـﻬﻣ رد هزﻮـﻐﻧآ ﻦـﻳزر ﻲﻧاﺪﻴﺴﻛاDNA
ﻂﺳﻮﺗ
H2O2
ﺪﺷ ﻲﺳرﺮﺑ ﺪﻴﺳا ﻚﻴﺑرﻮﻜﺳآ ﺎﺑ ﻪﺴﻳﺎﻘﻣ رد . ﺞﻳﺎـﺘﻧ
زﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر ﺮﺛا ﻪﻛ داد نﺎﺸﻧ ﻚﻴﺑرﻮﻜـﺳآ زا ﺮﺘﻳﻮﻗ درﻮﻣ ﻦﻳا رد ه
ﺖﺳا ﺪﻴﺳا]56.[
ﺪﺿ ﺮﺛا ﻲﺘﺑﺎﻳد : لﻮﻠـﺳ هزﻮـﻐﻧآ ﻦﻳزر رد ار هﺪـﻌﻤﻟازﻮﻟ يﺎـﻫ
ﻲﻣ ﺖﻈﻓﺎﺤﻣ نﺎﺴﻛﻮﻟآ ﺰﻳﻮﺠﺗ زا ﻲﺷﺎﻧ ﺐﻴﺳآ ﻞﺑﺎﻘﻣ ﺪﻨﻛ. ﻚﻳ رد
ﺶﻫﺎـﻛ ﺐـﺟﻮﻣ هزﻮـﻐﻧآ ﻦﻳزر ﺰﻳﻮﺠﺗ ﻪﻛ ﺪﺷ هداد نﺎﺸﻧ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ
شﻮﻣ رد نﻮﺧ ﺪﻨﻗ آ رد ﻦﻴﻟﻮﺴﻧا ﺖﻈﻠﻏ ﺶﻳاﺰﻓا و ﻲﺘﺑﺎﻳد يﺎﻫ ﺎﻬﻧ
ﺖﺳا هﺪﺷ]57.[
نﻮﺧ رﺎﺸﻓ : تﺎـﺿﺎﺒﻘﻧا ﺮﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر ﺮﻴﺛﺎﺗ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻚﻳ رد
،ﻦﻴﻟﻮـﻛ ﻞﻴﺘـﺳا ﺮﻴﺛﺎـﺗ زا ﻲـﺷﺎﻧ يﺪـﻨﻫ ﻪﭽﻛﻮﺧ هﺪﺷ اﺪﺟ ﺖﻓﺎﺑ
ﺪﺷ ﻲﺳرﺮﺑ ﺪﻳﺮﻠﻛ ﻢﻴﺳﺎﺘﭘ و ﻦﻴﻣﺎﺘﺴﻴﻫ . ﻪـﻛ داد نﺎـﺸﻧ ﺞﻳﺎﺘﻧ ﻦﻳا
فﺎـﺻ ﻪـﭽﻴﻫﺎﻣ يور قﻮﻓ داﻮﻣ زا ﻲﺷﺎﻧ تﺎﺿﺎﺒﻘﻧا هزﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر
ﻲﻣ رﺎﻬﻣ ار ﺪﻨﻛ .ﺘﻧ نﺎﻘﻘﺤﻣﻪﺠﻴ ﻦـﻳزر ﺮـﺛا ﻦـﻳا ﻪـﻛ ﺪﻧدﺮﻛ يﺮﻴﮔ
ﺖﺳا ﺮﺛﻮﻣ نﻮﺧ رﺎﺸﻓ ﺶﻳاﺰﻓا رﺎﻬﻣ رد هزﻮﻐﻧآ]58[.
ﻲﺳوﺮﻳوﺪﺿ تاﺮﺛا :ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ شراﺰﮔ ﺖـﺳا نآ زا ﻲﻛﺎـﺣ يا
عﻮﻧ اﺰﻧﻼﻔﻧآ سوﺮﻳو رﺎﻬﻣ ﺐﺟﻮﻣ هزﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر ﻪﻛA ﻲـﻣ دﻮـﺷ
]59 .[ﺑ ﻪ ﻲﻧﺎـﺴﻧا سوﺮﻳو ﺮﻴﺜﻜﺗ رﺎﻬﻣ رد هﺎﻴﮔ ﻦﻳا هرﺎﺼﻋ هوﻼﻋ
ﻣ ﻞﺑﺎﻗ ﺮﺛا سوﺮﻳو ﻮﻨﻳرﻪﻈﺣﻼ ﺖﺳا ﻪﺘﺷاد يا]60.[
ﺪﺿ ﺮﺛا ﻲﺑوﺮﻜﻴﻣ :ﺪﺿ ﺮﺛا شﻮﺳ ﺮﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر ﻲﺑوﺮﻜﻴﻣ يﺎﻫ
Streptococcus pyrogens وS. pneumoniae هﺪـﺷ شراﺰﮔ
ﺖﺳا]61.[
ﺪﺿ تاﺮﺛا ﻲﮕﻠﻣﺎﺣ :شﻮﻣ ﻪﺑ هزﻮﻐﻧآ ﻦﻳزر ﺰﻳﻮﺠﺗ زا هدﺎﻣ يﺎﻫ
ﻦﻴﺑ رد ﻲﮕﻠﻣﺎﺣ يﺮﻴﮕﺸﻴﭘ ﺐﺟﻮﻣ ﻲﮕﻠﻣﺎﺣ ﻢﺘﻔﻫ ﺎﺗ لوا زور85 -
65 ﺪﺻرد شﻮﻣ ﺪﺷ ﺎﻫ . صاﻮـﺧ هدﺎـﻣ ﻦـﻳا ﻪـﻛ ﺖـﺳا هﺪـﺷ ﺎﻋدا
ﺑ ﻂﻘﻓ و ﻪﺘﺷاﺪﻧ ﻲﻧژوﺮﺘﺳا ﻪ ﻢـﺴﻴﻟﻮﺑﺎﺘﻣ لﻮﺌـﺴﻣ ﻢﻳﺰـﻧآ رﺎـﻬﻣ ﻞـﻴﻟد
ﺖﺳا هﺪﺷ ﻲﮕﻠﻣﺎﺣ زا يﺮﻴﮕﺸﻴﭘ ﺮﺛا ﺐﺟﻮﻣ ﻢﺣر رد تارﺪﻴﻫﻮﺑﺮﻛ
]62.[
هﺮﺸﺣ ﻲﺸﻛ: هﺮﺸﺣ ﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ رد هرﺎﺼﻋ ﻲﺸﻛ ﻲﻫﺎـﻴﮔ يﺎﻫ
ﺧﻮﻄﺳا و هﺮﻫزﺮﺧ ،هزﻮﻐﻧآﻮﭙﺷ و درآ هﺮﭘ ﺐﺷ يور ﺮﺑ سود ﻪﺸ
ﺺﺨﺸﻣ درآﺷ ﺮـﮕﻳد هﺎـﻴﮔ ود ﻪـﺑ ﺖﺒـﺴﻧ هزﻮـﻐﻧآ هرﺎﺼﻋ ﻪﻛ ﺪ
هﺮﺸﺣ ﺖﻴﺻﺎﺧ ﻦﻳﺮﺘﺸﻴﺑ ياراد ﻲﻣ ﻲﺸﻛ ﺪﺷﺎﺑ]63 .[
ﺪﺿ تاﺮﺛا ﻲﭼرﺎﻗ : ﻪـﻴﻠﻋ هزﻮـﻐﻧآ ﺲﻧﺎﺳا ﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ ﻚﻳ رد
هﺪــﺷ رﺎــﻬﻣ ﺞﻳﺎــﺘﻧ و هدﺎﻔﺘــﺳا ﺲﻳزﻮﻜﻳﺎــﻣرﻮﻛﻮﻣ ﺪــﻟﻮﻣ ﻞــﻣاﻮﻋ
ﻪﻟوﺰﻳا ﻲﺳرﺮﺑ ﺎﻫﺷ ﺪ]19 [ رد هزﻮـﻐﻧآ هرﺎـﺼﻋ ﺮـﮕﻳد ﻲﺳرﺮﺑ رد
ﺖﻈﻠﻏ10 - 5 ﻲﻠﻴﻣ ﻦﻴـﺴﻛﻮﺗﻼﻓا ﺪـﻴﻟﻮﺗ زا ﺮﺘﻴﻟ رد مﺮﮔ ﻂـﺳﻮﺗ
Aspergillus parasiticus
دﺮﻛ يﺮﻴﮔﻮﻠﺟ
]64[
.
ﺖﻴﻤﺳ : زا ﺮﻴﻏ ﻪﺑ هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻲﻛارﻮﺧ ﻲﻤﺳ تاﺮﺛا زا ﻲﺷراﺰﮔ
نﺎـﻫﺎﻴﮔ هدﻮﻧﺎـﺧ ﻪﺑ ﻪﻛ يداﺮﻓا ياﺮﺑ ﻲﺘﺳﻮﭘ ﺖﻴﺳﺎﺴﺣ و يژﺮﻟآ
ﺖﺳا هﺪﺸﻧ شراﺰﮔ ﺪﻧراد ﺖﻴﺳﺎﺴﺣ نﺎﻳﺮﺘﭼ . درﻮﻣ ﻚﻳ رد ﻲﻟو
زود ﺰﻳﻮﺠﺗ ﻪـﺘﻔﻫ ﺞﻨﭘ دازﻮﻧ ﻪﺑ هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻦﻳزر مﻮﻠﻌﻣﺎﻧ ﺖـﻬﺟ يا
دور ﻚﻴﻟﻮﻛ نﺎﻣرده نﻮـﺧ ﻦﻴﺑﻮـﻠﮕﻤﻫ ناﺰـﻴﻣ ﺶﻫﺎﻛ ﺐﺟﻮﻣ يا
ﺪﺷ ]55[. رد ﻲﻟو ﺖﺴﻴﻧ ﺺﺨﺸﻣ هﺎﻴﮔ ﻦﻳا ﻦﻳزر فﺮﺼﻣ ناﺰﻴﻣ
ناﺰـﻴﻣ ﻪـﻴﻠﻛ و اﺮﻔـﺻ ﮓﻨﺳ نﺎﻣرد ﺖﻬﺟ نﺎﺘﺳوﺪﻨﻫ ﻲﺘﻨﺳ ﺐﻃ
فﺮﺼﻣ200 ﻲﻟا300 ﻲﻠﻴﻣ ﻲﻣ ﺰﻳﻮﺠﺗ زور رد مﺮﮔ دﻮﺷ]19.[
21
www.SID.ir
Archive of SID
يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﺮﺑ يروﺮﻣ ...
ﻪﺠﻴﺘﻧ يﺮﻴﮔ
ﺶﻳﺎﻣزآ رد ﺰﻳﻮﺠﺗ ﻲﻧﺎﺴﻧا و ﻲﻧاﻮﻴﺣ يﺎﻫ هﺎـﻴﮔ ﻪـﺸﻳر ﻎﻤﺻ
هزﻮﻐﻧآ تاﺮﺛا يارادﻚﻳژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ هدﺮﺘـﺴﮔ ﺖـﺳا هدﻮـﺑ يا . ﺎـﺑ
صاﻮﺧ ﻦﻳا ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﻚﻳژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ ﺪﻨﻤﺷزرا رﺎﻴﺴﺑ ﻪﺸﻳر ﻎﻤﺻ
هزﻮﻐﻧآ هﺎﻴﮔ ﺑ و ﻪ نآ ناواﺮﻓ ﺰﻳﻮﺠﺗ ﻞﻴﻟد ﻲﺘﻨـﺳ ﺐـﻃ رد ﺚـﻋﺎﺑ
يرﺎــﻤﻴﺑ رد هزﻮــﻐﻧآ فﺮــﺼﻣ ﻪــﻛ ﺖــﺳا هﺪــﺷ ﺎــﻫ ي تﻻﻼﺘــﺧا
ﻻﺎﺑ نﻮﺧرﺎﺸﻓ و ﺖﺑﺎﻳد ،نﺎﻃﺮﺳ ،ﻲﺷراﻮﮔ دﺮـﻴﮔ راﺮـﻗ ﺮﻈﻧدرﻮﻣ .
ناﻮـﻨﻋ ﻪـﺑ ﻎﻤﺻ ﻦﻳا فﺮﺼﻣ ﻪﻛ ﺖﺷاد ﺮﻈﻧ رد ﺪﻳﺎﺑ ار ﻦﻳا ﻲﻟو
يرﺎـﻤﻴﺑ نﺎـﻣرد و يﺮﻴﮕـﺸﻴﭘ ﺖﻬﺟ وراد ﻪـﺑ زﺎـﻴﻧ دﺪـﻌﺘﻣ يﺎـﻫ
ﺶﻳﺎﻣزآ دراد ﻲﻠﻴﻤﻜﺗ ﻲﻨﻴﻟﺎﺑ يﺎﻫ.
ﻊﺑﺎﻨﻣ
1. Seidemann J. World spice plants: Economic
usage, botany, taxonomy. Springer Berlin
Heidelberg. Germany. 2005, pp: 156 - 7.
2. Raghavan S. Handbook of spices, seasonings,
and flavorings. 3nd ed.CRC press. USA. 2007, pp:
69 - 70.
3. Mozaffarian V. A dictionary of Iranian plant
names. Farhange moaser press. Tehran; 1996, pp:
228 - 30.
4. Zargari A. Medicinal Plants. Tehran University
Press. Iran. 1996, pp: 592 - 602.
5. Mozafarian V. Apiaceae family in Iran.
Research Institute of Forests and Rangelands. Iran.
1983, pp: 596 - 6.
6. Khosravi H, Mehrabi A. Economic study of
Ferula harvesting in Tabass region. Iranian J.
Natural Res. 2006; 58 (4): 933 - 44.
7. Khorami B. Plant love. Livestock, Cultivation
and Industry. 2007; 76: 64 - 9.
8. Arndt A. Seasoning savvy: how to cook with
herbs, spices, and other flavorings. The Haworth
herbal press. USA. 1999, pp: 45 - 7.
9. Bremness L. Herbs. Kyodoprinting Co.
London. 1994, pp: 289.
10. Vijn JP. Carlyle and Jean Paul: their spiritual
optics. John Benjamins Publishing Company.
Germany. 1982, pp: 135 - 40.
11. Khajeh M, Yamini Y, Bahramifar N, Sefidkon
F and Pirmoradei MR. Comparison of essential oils
compositions of Ferula assa-foetida obtained by
supercritical carbon dioxide extraction and
hydrodistillation methods. Food Chem. 2005; 91:
639 – 44.
12. Mohammadi R, Shokouh Amiri M, Sepah vand
A, Roodbar Mohammadi S, Shadzi Sh, Mirsafaei
H and Noor Shargh R. Antifungal activity of
Ferula assa - foetida against clinical agents of
Mucormycosis. J. Isfahan Med. School. 2009; 27
(100): 582 - 7.
13. Lee CL, Chiang LC, Cheng LH, Liaw CC, Abd
El-Razek MH, Chang FR and Wu YC. Influenza a
(H1N1) antiviral and cytotoxic agents from Ferula
assa-foetida. J. Nat. Prod. 2009; 30 (20): 1568 –
72.
14. Sadraei H, Ghannadi A and Malekshahi K.
Composition of the essential oil of assa foetida and
its spasmolytic action. Saudi Pharm. J. 2003; 11
(3): 136 - 40.
15. Leung AY, Foster S. Encyclopedia of common
natural ingredient used in food, drugs and
cosmetics. 2nd ed. John willy & sons, inc. new
York. 1996, pp: 44 - 5.
16. Jalili A. Jamzad Z. Red data book of Iran.
Research Institute of Forests and Rangelands,
Ministry of Jahad-e Sazandegi. Iran. 1999, pp: 657
- 69.
17. Zare AR, Solouki M, Omidi M, Irvani N,
Mahdi Nezad N and Rezazadeh Sh. Callus
induction and plant regeneration in Ferula assa
foetida L. (Asafetida), an endangered medicinal
plant. Trakia J. Sci. 2010; 8 (1): 11 - 8.
18. Wyk BE, Wink M. Medicinal plants of the
21
22
www.SID.ir
Archive of SID
لﺎﺳ ،ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ ﻪﻣﺎﻨﻠﺼﻓ ،مرﺎﻬﭼ هرود ،ﻢﻫد
ﻞﺴﻠﺴﻣ هرﺎﻤﺷ ﺰﻴﻳﺎﭘ ،ﻢﻠﻬﭼ1390
يﺰﻳرﺎﻛ عراز نارﺎﻜﻤﻫ و
world: an illustrated scientific guide to important
medicinal plants and their uses. Timber Press.
USA. 2004, pp: 221 - 3.
19. Ross IA. Medicinal plants of the world:
Chemical Constituents, traditional and modern
medicinal uses. 3nd ed. Humana Press Inc. USA.
2007, pp: 223 - 34.
20. Mozafarian V. Plant taxonomy, second book:
dicotyledons. Amirkabir press. Iran. 2000, pp: 347
- 82.
21. Leaman DJ. Medicinal plant conservation.
Newsletter of the medicinal plant specialist group
of the IUCN species survival commission. Silphion
2006; 13: 24 – 6.
22. Mohammaddoust-Shiri AR, Safarnejad A and
Hamidi H. Morphological and biochemical
characterization of Ferula assafoetida in response
to salt stress. Iranian J. Rangeland Forest Plant
Breed Genetic Res. 2009; 17 (1): 38 - 49.
23. Rajabian T, Saboora A, Hassani B and Fallah
Hosseini H. Effects of GA3 and chilling on seed
germination of Ferula assa-foetida, as a medicinal
plant. Iran. J. Med. Aroma. Plant. 2007; 23 (3):
391 - 404.
24. Hassani B, Saboora A, Radjabian T and Fallah
Husseini H. Somatic embryogenesis of ferula assa-
foetida. JUST. 2008; 33 (4): 15 - 23.
25. Omidbaigi R, Pirmoradi MR and Karimzadeh
G. Effects of different methods of root incision on
the yield and survival of Asafoetida., Ferula assa-
foetida L', Iranian J. Nat. Res. 2005; 57 (4): 791 -
8.
26. Kojima KK, Isaka P and Ondognii O & et al.
Sesquiterpenoid derivatives from Ferula
ferulaeoides. Chem Pharm
Bull (Tokyo.). 2000; 48
(3): 353 – 6.
27. Fraga BM. Natural sesquiterpenoids. Nat.
Prod. Rep. 1999; 16: 711 – 30.
28. Nassar MI, Abu-Mustafa EA and Ahmed AA.
Sesquiterpene coumarins from Ferula assafoetida
L. Pharmazie 1995; 50 (11): 766 – 7.
29. Abd El-Razek MH, Ohta S, Ahmed AA and
Hirata T. Sesquiterpene coumarins from the roots
of Ferula assa-foetida. Phytochem. 2001; 58 (8):
1289 – 95.
30. Banerji A, Mallick B, Chatterjee A,
Budzikiewicz H and Breuer M. Assafoetidin and
ferocolicin, two sesquiterpenoid coumarins from
Ferula assafoetida Regel. Tetrahedron 1988; 29
(13): 1557 – 60.
31. Kajimoto T, Yahiro K and Nohara T.
Sesquiterpenoid and disulphide derivatives from
ferula assa-foetida. Phytochem. 1989; 28 (6): 1761
- 3.
32. Bandyopadhyay D, Basak B, Chatterjee A, Lai
TK, Banerji A, Banerji J, Neuman A and Prange T.
Saradaferin, a new sesquiterpenoid coumarin from
Ferula assa foetida. Natural product Res. 2006; 20
(10): 961: 965.
33. Lopez A. Assa Foetidin and ferocolicin, two
sesquiterpenoid cumarins from Ferula assa
foetida. Tetraherdon letters. 1998; 29 (13): 1557 -
60.
34. Tucker AO and DeBaggio T. The
Encyclopedia of Herbs: A comprehensive
reference to herbs of flavor and fragrance. Timber
press. USA. 2009, pp: 236 - 7.
35. Heidari pour M. Ferula assa fietida. Kerman
natural resources engineering organization press.
Iran. 1991, pp: 4 - 30.
36. Bamoniri A. Mazoochi A. Determination of
bioactive and fragrant molecules from leaves and
fruits of Ferula assa-foetida L. growing in central
iran by nano scale injection. Digest J. Nanomater.
Biostr. 2009; 4: 23 1 – 328.
37. Mahran GH. El Alfy TSMA and Ansari
SMAA. phytochemical study of volatile oil of
Afghanian asafetida. Bull Fac. Pharm. Cairo Univ.
1973; 12 (2): 101 – 7.
38. Elisabetsky E, Figueiredo W. and Oliveria G.
Traditional amazonian nerve tonics as
antidepressant agents:Chaunochiton kappleri: a
case study. J.
Herbs Spices Med. Plants 1992; 1 (1/
2): 125 – 62.
39. Seetharam KA and. Pasricha JS. Condiments
and contact dermatitis of the finger-tips. Indian J.
23
www.SID.ir
Archive of SID
يژﻮﻟﻮﻛﺎﻣرﺎﻓ تاﺮﺛا ﺮﺑ يروﺮﻣ ...
Dermatol. Venerol. Leprol. 1987; 53 (6): 325 – 8.
40. Duke JA and Ayensu ES. Medicinal plants of
China. Reference publications Inc. Algonac,
Michigan. 1985, pp: 52 – 361.
41. Buddrus J, Bauer H, Abu-Mustafa E, Khattab
A, Mishaal S, El- Khrisy EAM and Linscheid.
Foetidin M. a sesquiterpenoid coumarin from
Ferula
assa-foetida. Phytochem. 1985; 24 (4): 869
– 70.
42. Venkataraghavan S and Sundareesan TP. A
short note on contraceptive in Ayurveda. J. Sci.
Res. Pl. Med. 1981; 2 (1/2): 39.
43. John D. One hundred useful raw drugs of the
Kani tribes of Trivandrum forest division, Kerala,
India. Int. J. Crude
Drug Res. 1984; 22 (1): 17 –
39.
44. Kamboj VP. A review of Indian medicinal
plants with interceptive activity.
Indian J. Med.
Res. 1988; 1988 (4): 336 – 55.
45. Bellakhdar J, Claisse R. Fleuretin J and Youno
C. Repertory of standard herbal drugs in the
Moroccan Pharmacopoeia. J. Ethnopharmacol.
1991; 35 (2): 123 – 43.
46. Bhattarai NK. Folk Anthelmintic drugs of
central Nepal. Int. J. Pharmacol. 1992; 30 (2): 145
– 50.
47. Fatehi M, Farifteh F and Fatehi-Hassanabad Z.
Antispasmodic and hypotensive effects of Ferula
asafoetida gum extract. J. Ethnopharmacol. 2004;
91 (2-3): 321 - 4.
48. Agrawal AK, Rao CV, Sairam K, Joshi VK
and Goel RK. Effect of Piper longum Linn,
Zingiber officianalis Linn and Ferula species on
gastric ulceration and secretion in rats. Indian J.
Exp. Biol. 2000; 38 (10): 994 - 8.
49. Ramadan NI, Al Khadrawy FM. The in vitro
effect of Assafoetida on Trichomonas vaginalis. J.
Egypt. Soc. Parasitol. 2003; 33 (2): 615 - 30.
50. Ramadan NI, Abdel-Aaty HE, Abdel-Hameed
DM, El Deeb HK, Samir NA, Mansy SS, Al
Khadrawy FM. Effect of Ferula assafoetida on
experimental murine Schistosoma mansoni
infection. J. Egypt. Soc. Parasitol. 2004; 34 (3
Suppl): 1077 - 94.
51. Lee JH, Choi S, Lee Y, Lee HJ, Kim KH, Ahn
KS, Bae H, Lee HJ, Lee EO, Ahn KS, Ryu SY, Lü
J, Kim SH. Herbal compound farnesiferol C exerts
antiangiogenic and antitumor activity and targets
multiple aspects of VEGFR1 (Flt1) or VEGFR2
(Flk1) signaling cascades. Mol. Cancer Ther.
2010; 9 (2): 389 - 99.
52. Mallikarjuna GU, Dhanalakshmi S, Raisuddin
S, Rao AR. Chemomodulatory influence of Ferula
asafoetida on mammary epithelial differentiation,
hepatic drug metabolizing enzymes, antioxidant
profiles and N-methyl-N-nitrosourea-induced
mammary carcinogenesis in rats. Breast Cancer
Res. Treat. 2003; 81 (1): 1 - 10.
53. Saleem M, Alam A, Sultana S. Asafoetida
inhibits early events of carcinogenesis: a
chemopreventive study. Life Sci. 2001; 68 (16):
1913 - 21.
54. Shahverdi AR, Saadat F, Khorramizadeh MR,
Iranshahi M, Khoshayand MR. Two matrix
metalloproteinases inhibitors from Ferula persica
var. persica. Phytomedicine 2006; 13 (9 - 10): 712
- 7.
55. Unnikrishn MC. Kuttan R. Tumour reducing
and anticarcinogenic activity of selected spices.
Cancer
Lett. 1990; 51 (1): 85 – 9.
56. Noroozi S, Mosaffa F, Soltani F, Iranshahi M,
Karimi G, Malekaneh M, Haghighi F, Behravan J.
Antigenotoxic effects of the disulfide compound
persicasulfide A (PSA) on rat lymphocytes
exposed to oxidative stress. Planta Med. 2009; 75
(1): 32 - 6.
57. Abu-Zaiton AS. Anti-diabetic activity of
Ferula assafoetida extract in normal and alloxan-
induced diabetic rats. Pak. J. Biol. Sci. 2010; 13
(2): 97 - 100.
58. Fatehi M, Farifteh F, Fatehi-Hassanabad Z.
Antispasmodic and hypotensive effects of Ferula
asafoetida gum extract. J. Ethnopharmacol. 2004;
91 (2 - 3): 321 - 4.
24
www.SID.ir
Archive of SID
لﺎﺳ ،ﻲﻳوراد نﺎﻫﺎﻴﮔ ﻪﻣﺎﻨﻠﺼﻓ ،مرﺎﻬﭼ هرود ،ﻢﻫد
ﻞﺴﻠﺴﻣ هرﺎﻤﺷ ﺰﻴﻳﺎﭘ ،ﻢﻠﻬﭼ1390
يﺰﻳرﺎﻛ عراز نارﺎﻜﻤﻫ و
59. Lee CL, Chiang LC, Cheng LH, Liaw CC, Abd
El-Razek MH, Chang FR, Wu YC. Influenza A
(H(1)N(1)) antiviral and cytotoxic agents from
Ferula assa-foetida. J. Nat. Prod. 2009; 72 (9):
1568 - 72.
60. Rollinger JM, Steindl TM, Schuster D,
Kirchmair J, Anrain K, Ellmerer EP, Langer T,
Stuppner H, Wutzler P, Schmidtke M. Structure-
based virtual screening for the discovery of natural
inhibitors for human rhinovirus coat protein. J.
Med. Chem. 2008; 51 (4): 842 - 51.
61. Unasho A, Geyid A, Melaku A, Debela A,
Mekasha A, Girma S, Kebede T, Fantaw S,
Asaminew N, Mamo K. Investigation of
antibacterial activities of Albizia gummifera and
Ferula communis on Streptococcus pneumoniae
and Streptoccus pyogenes. Ethiop. Med. J. 2009;
47 (1): 25 - 32.
62. Keshri G, Bajpai M, Lakshmi V, Setty BS,
Gupta G. Role of energy metabolism in the
pregnancy interceptive action of Ferula assafoetida
and Melia azedarach extracts in rat. Contraception
2004; 70 (5): 429 - 32.
63. Moharramipour S. Nazemi Rafih J. Repellency
of Nerium oleander L., Lavandulla officinalis L.
and Ferula assafoetida L. extracts on Tribolium
castaneum (Herbst). Iranian J. Medicinal and
Aromatic Plants 2008; 23 (4): 443 - 52.
64. Soni KB. Rajan A. and Kuttan R. Reversal of
aflatoxin induced liver damage by turmeric and
curcumin. Cancer Lett. 1992; 66 (2): 115 – 21.
24
25
25
www.SID.ir
