Content uploaded by Zygfryd Juczyński
Author content
All content in this area was uploaded by Zygfryd Juczyński on Dec 01, 2015
Content may be subject to copyright.
15
www.psychiatria.viamedica.pl
tom 6, nr 1, 15–25
© Copyright 2009 Via Medica
ISSN 1732–9841
ARTYKUŁ ORYGINALNY
Psychiatria
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. n. hum. Zygfryd Juczyński
Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej
ul. Kamińskiego 21, 90–229 Łódź
tel.: 601 822 265, faks: (0 42) 678 78 24
Zygfryd Juczyński1, Nina Ogińska-Bulik2
1Instytut Psychologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i Wyższa Szkoła Edukacji
Zdrowotnej w Łodzi
2Instytut Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego i Katedra Psychologii Akademii
Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi
Pomiar zaburzeń po stresie
traumatycznym — polska wersja
Zrewidowanej Skali Wpływu Zdarzeń
Measurement of post-traumatic stress disorder
— Polish version of Impact Event Scale-Revised
Wstęp
Skutkiem działania silnych stresorów i braku odpo-
wiednich umiejętności do radzenia sobie z nimi są
różnego rodzaju zaburzenia w stanie zdrowia. Jed-
nym z nich jest zaburzenie po stresie urazowym
1
— PTSD (post-traumatic stress disorder), które to roz-
poznanie wprowadzono do międzynarodowej klasy-
fikacji chorób i przyczyn śmierci (DSM-III, Diagnostic
and Statistical Manual of Mental Disorders) w 1980
roku i zmieniono nieco w IV rewizji DSM z 1995 roku.
W rezultacie wzrosło zainteresowanie problemem,
co znalazło wyraz w poszukiwaniu rzetelnych i traf-
nych narzędzi pomiaru, przeznaczonych do diagno-
zowania objawów PTSD, monitorowania zmian
u osób objętych opieką psychologiczną czy leczeniem
psychiatrycznym na skutek doznanej traumy, jak rów-
nież ewaluacji wdrażanych programów terapeutycz-
nych, przeznaczonych dla grup osób doświadczają-
cych objawów stresu pourazowego.
Zaburzenia stresowe pourazowe powstają jako opóź-
niona i/lub przedłużona reakcja na stresujące wyda-
rzenia lub sytuacje o charakterze wyjątkowo zagra-
żającym lub katastrofalnym. Mogą to być katastrofy
naturalne lub spowodowane przez człowieka, do-
świadczenia związane z klęskami żywiołowymi, ak-
tami terrorystycznymi, wojną, przestępstwami sek-
sualnymi, pozbawieniem wolności, chorobą. Kryte-
ria PTSD, opisane w DSM-IV, przedstawiono również
Abstract
Introduction. Introduction.
Introduction. Introduction.
Introduction. The article presents Polish version of the Impact Event Scale-Revised (IES-R) developed by Weiss
and Marmar. Items correspond directly to the DSM-IV symptoms of post-traumatic stress disorder (PTSD).
Material and methods.Material and methods.
Material and methods.Material and methods.
Material and methods. Impact Event Scale-Revised is a self-report measure that assesses subjective distress caused
by traumatic events. The IES-R was
administered to a sample of 370 persons, which experienced traumatic events.
Results.Results.
Results.Results.
Results. The IES-R in Polish version was found to be reliable and valid method. The factor structure is similar to
the proposed theoretical structure. Principal component analysis was identified 3 factors (Intrusion, Hyperaro-
usal, and Avoidance), which explained 66% of total variance. The current normative data on
this version of the
IES are presented.
Conclusions.Conclusions.
Conclusions.Conclusions.
Conclusions. The obtained results suggests that IES-R is useful as a brief screen for
posttraumatic stress. In clinical
application the scale should be used only for a preliminary diagnosis of PTSD. Psychiatry 2009; 6Psychiatry 2009; 6
Psychiatry 2009; 6Psychiatry 2009; 6
Psychiatry 2009; 6, 1, 1
, 1, 1
, 1: :
: :
: 1515
1515
15––
––
–2525
2525
25
key words: IES-R Polish version, psychometrics, trauma, posttraumatic stress
1
W artykule używane jest zamiennie pojęcie stresu pourazowego
z potraumatycznym.
www.psychiatria.viamedica.pl
16
Psychiatria 2009, tom 6, nr 1
w polskich publikacjach [1–3]. Wyniki badań prze-
prowadzonych przez Kessler i wsp. [4] w reprezenta-
tywnej próbie losowej w Stanach Zjednoczonych
wykazały, że rozpowszechnienie PTSD występuje
u 10% kobiet i 5% mężczyzn. Na rozwój tego zabu-
rzenia są narażeni najczęściej pracownicy służb ra-
towniczych, a szczególnie strażacy. Źródła kana-
dyjskie i amerykańskie podają, że około 90% straża-
ków przynajmniej raz na przestrzeni roku doświad-
czyło zdarzenia o charakterze traumatycznym [5].
U części z tych osób rozwinęły się objawy PTSD. Po-
dobny odsetek dotyczy polskich strażaków. Z badań
prowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi
wynika, że 86% spośród badanych strażaków było
uczestnikami zdarzenia traumatycznego, a 76% przy-
znało, że uczestniczyło w więcej niż jednym takim
zdarzeniu. U prawie 5% z nich wystąpiły objawy wła-
ściwe dla PTSD utrzymujące się przynajmniej przez
miesiąc [6].
Wskazuje się na dwa mechanizmy, które mogą pro-
wadzić do powstawania PTSD, a mianowicie mecha-
nizm neurobiologiczny i psychologiczny. W pierw-
szym zwraca się uwagę na zaburzenia mechanizm
u aktywacji i wskazuje, że rozwój PTSD jest wyni-
kiem neurologicznej nadwrażliwości oraz utrzymu-
jącej się aktywacji w podkorowych strukturach ukła-
du limbicznego [2]. Z kolei psychologiczny mecha-
nizm rozwoju PTSD odwołuje się do psychologii po-
znawczej i pojęcia schematów poznawczych. Naj-
bardziej znana teoria niedopasowania Horowitza
zakłada, że jednostka doznająca PTSD charakteryzu-
je się pewnymi utrwalonymi schematami poznaw-
czymi, obejmującymi informacje płynące z jej do-
świadczeń życiowych, przekonań i oczekiwań doty-
czących przyszłości. Docierające nowe informacje
osoba stara się przetworzyć i dopasować do istnieją-
cych już schematów. Informacje te są najczęściej nie-
zgodne z istniejącymi strukturami, zawierającymi tre-
ści przedstawiające świat jako bezpieczny, dlatego
nie mogą być zasymilowane i nie dają się włączyć
w istniejące schematy poznawcze [7].
Obydwa mechanizmy wyjaśniające rozwój PTSD, czyli
neurobiologiczny i psychologiczny, raczej się uzupeł-
niają niż wykluczają i dlatego — jak zauważa Dudek
[2] — trudno wyjaśnić proces powstawania i prze-
biegu PTSD, odwołując się wyłącznie do jednego
z nich. Według Horowitza [za: 8] można wyodręb-
nić 5 faz reakcji potraumatycznej. Są to: 1) faza krzy-
ku, jako bezpośrednia reakcja na zdarzenie, w której
mogą wystąpić emocje strachu, smutku, wściekło-
ści; 2) faza zaprzeczania, w której jednostka ignoru-
je zagrożenie lub stratę; 3) faza intruzji, podczas któ-
rej powracają myśli, emocje i obrazy związane
z traumą; 4) faza przepracowania, w której docho-
dzi do utworzenia nowych schematów lub zrewido-
wania istniejących, dzięki czemu następuje stopnio-
we odbudowywanie wewnętrznej równowagi oraz
5) faza zakończenia, finalizująca proces przetwarza-
nia zdarzenia traumatycznego, w której dochodzi do
utrwalenia się nowych schematów związanych
z doznaną traumą.
Foa i wsp. [za: 2] dokonali rozszerzenia teorii Horo-
witza. Przyjęli, że osobami najbardziej podatnymi na
rozwój PTSD są te reprezentujące skrajnie pozytyw-
ne i skrajnie negatywne schematy dotyczące świata
i siebie. Natomiast najbardziej odporne na rozwój
PTSD są jednostki o plastycznych, realnych schema-
tach, zawierających informacje, że świat jest zarów-
no bezpieczny, jak i groźny. Strelau i wsp. [9] do-
wodzą moderującego wpływu cech temperamental-
nych i stylu radzenia sobie na powstawanie i utrzy-
mywanie się w czasie objawów zespołu stresu po-
urazowego. Reaktywność emocjonalna i persewera-
tywność koreluje z PTSD dodatnio, zaś wytrzyma-
łość, żwawość i aktywność — ujemnie. Ujemna ko-
relacja zachodzi również między PTSD a ekstrawersją.
McFarlane i Yehuda [10] podają, że PTSD nie tyle
rozwija się jako bezpośrednie następstwo zdarzenia
traumatycznego, co raczej powstaje na skutek silnej
reakcji pourazowej uruchamianej przez to zdarze-
nie. Rozwój chronicznego PTSD jest więc wynikiem
braku możliwości poradzenia sobie z bezpośrednią
reakcją na traumę. Czynnikami, które według auto-
rów wpływają na obraz i nasilenie bezpośredniej re-
akcji na doświadczane wydarzenie, są: wsparcie spo-
łeczne, osobowość, inne zdarzenia życiowe, przeszłe
doświadczenia oraz cechy biologiczne.
Materiał i metody
Do pomiaru PTSD na ogół wykorzystuje się dwa ro-
dzaje narzędzi, czyli ustrukturyzowany wywiad i stan-
daryzowane kwestionariusze samooceny. Wywiad jest
lepszą metodą do pomiaru poziomu i nasilenia reak-
cji potraumatycznych. Najczęściej stosowany jest
w badaniach osób szukających pomocy w ośrodkach
medycznych czy już hospitalizowanych. Wywiad po-
siada jednakże dwie zasadnicze wady, a mianowicie
— może być stosowany przez psychiatrów i psycho-
logów klinicznych, a do tego po odpowiednim prze-
szkoleniu, a czas jego przeprowadzenia wynosi od
1 do 2 godzin [11].
Z tych względów bardziej popularne stało się stoso-
wanie standaryzowanych kwestionariuszy, które
— jak wynika z przeglądu literatury ostatnich 20 lat,
www.psychiatria.viamedica.pl 17
Zygfryd Juczyński, Nina Ogińska-Bulik, Pomiar PTSD — IES-R
dokonanego przez Sundina i Horowitza [12] — oka-
zują się bardzo przydatne do badania stresu związa-
nego z różnymi sytuacjami traumatycznymi, głów-
nie u dorosłych, rzadziej u dzieci [13, 14]. Prowa-
dzone badania dotyczyły traumatycznych doświad-
czeń związanych z klęskami żywiołowymi — trzęsie-
niem ziemi [15, 16], wojną [17, 18], aktami terrory-
stycznymi [19], w tym tragedią World Trade Center
[20]. Badano również reakcje traumatyczne u ofiar
przestępstw seksualnych [21, 22], osób okaleczonych
[23–25], oparzonych [26], u osób z rozpoznaną cho-
robą nowotworową [27, 28], pozbawionych wolno-
ści [29]. W innych badaniach oceniano reakcje żon
na zawał serca małżonka [30], nasilenie stresu u pie-
lęgniarek poddanych kwarantannie z powodu zagro-
żenia SARS [31].
Wskaźnik ryzyka PTSD, jak wynika z badań Kesslera
[32], jest zróżnicowany w zależności od doświad-
czanego zdarzenia traumatycznego i wynosi w przy-
padku gwałtu 65% u mężczyzn i 46% u kobiet, wal-
ki na froncie — 39%, napaści seksualnej innej niż
gwałt — 12% dla mężczyzn i 27% dla kobiet.
W populacji ogólnej ryzyko nie przekracza kilku pro-
cent. Dotychczasowe polskie badania są nieliczne
i dotyczą przede wszystkim katastrof (np. pożar
w Stoczni Gdańskiej, powódź na Dolnym Śląsku) [33,
34]. Badano również reakcje traumatyczne pacjen-
tów na okaleczające zabiegi chirurgiczne [35]. Naj-
częściej prowadzi się badania grup zawodowych
szczególnie narażonych na wystąpienie określonego
rodzaju zdarzenia traumatycznego, które może pro-
wadzić do rozwoju PTSD. Do grup tych zalicza się
przede wszystkim służby ratownicze, czyli strażaków,
zespoły pogotowia ratunkowego i policjantów [2, 6,
7, 36]. W badaniach przeprowadzonych w reprezen-
tatywnej grupie polskich strażaków 86% z nich po-
twierdzało doświadczenie traumatycznego zdarze-
nia przynajmniej raz w ciągu służby, zgadzało się
z tym niewiele mniej (72%) członków zespołów po-
gotowia ratunkowego i nieco ponad połowa (57%)
policjantów [2, 37].
W Polsce opracowano kilka narzędzi do pomiaru
PTSD. Jednym z nich jest Kwestionariusz Zespołu Stre-
su Pourazowego Mississippi, którego treść pytań
odnosi się do objawów PTSD wymienionych w DSM-
III-R oraz depresyjności, tendencji samobójczych
i poczucia winy [38]. Badania prowadzono w gru-
pach strażaków, osób uzależnionych od alkoholu,
kobiet doznających przemocy ze strony partnera
i u studentów. W Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi,
na podstawie ustrukturyzowanego wywiadu (PTSD-I)
Watsona i wsp. skonstruowano Kwestionariusz do
Pomiaru Zaburzenia po Stresie Traumatycznym
(K-PTSD) [39]. Kwestionariusz to narzędzie samoopi-
su, lecz jego stosowanie jest uciążliwe ze względu
na czas wymagany na ustosunkowanie się do wszyst-
kich pytań. Strelau i wsp. [40] opracowali Kwestio-
nariusz PTSD — wersja czynnikowa (PTSD-C) do dia-
gnozy głównych wymiarów zespołu stresu pourazo-
wego, uwzględniający 3 kryteria PTSD.
Jednym z bardziej znanych narzędzi do pomiaru
PTSD jest Skala Wpływu Zdarzeń (IES, Impact of
Event Scale). Pierwsza wersja tego narzędzia obej-
mowała dwa wymiary, czyli: intruzję i unikanie [41].
Narzędzie powstało na bazie obserwacji osób ujaw-
niających objawy stresu po urazie. Skala składa się
z 15 twierdzeń i jest uważana za rzetelne i trafne
narzędzie pomiaru. Posiada jednakże dwa istotne
mankamenty. Pierwszy wiąże się ze stosowaniem
dwóch różnych systemów oceny (4- i 5-stopnio-
wy), co utrudnia porównywanie wyników. Drugi
dotyczy pomiaru tylko dwu spośród trzech wymia-
rów składających się na obraz PTSD, czyli intruzji
i unikania. Stąd też skala IES stosowana jest czę-
sto wraz z innymi narzędziami, takimi jak GHQ
Goldberga czy SCL-90 Derogatisa, uzupełniający-
mi pomiar trzeciego elementu PTSD, związanego
z pobudzeniem psychofizjologicznym. W Polsce ob-
szerne badania przy użyciu tej skali prowadziła Lis-
Turlejska [8], potwierdzając jej dużą użyteczność
w różnych sytuacjach.
Skala Wpływu Zdarzeń — opis narzędzia
Z powodów podanych powyżej, do adaptacji przyję-
to zrewidowaną wersję IES autorstwa Weissa i Mar-
mara [42], która zawiera 22 twierdzenia i uwzględ-
nia trzy wymiary PTSD
2
. Zawarte w wersji oryginal-
nej IES 15 twierdzeń zmieniono w nieznacznym stop-
niu. Przede wszystkim twierdzenie dotyczące snu
zastąpiono dwoma, w tym jednym (nr 2) odnoszą-
cym się do Intruzji, drugim (nr 15) do Pobudzenia.
Dodano 7 nowych, w tym 6 dotyczących wymiaru
Pobudzenia i jedno Intruzji (nr 14). Skale Intruzji
i Unikania składają się z 8 twierdzeń, zaś nowa skala
Pobudzenia, dotycząca objawów wyrażających znie-
cierpliwienie, nadmierną koncentrację, czujność
i pobudzenie fizjologiczne, z 6 twierdzeń. W wersji
zrewidowanej (IES-R, Impact of Event Scale-Revised)
zmieniono instrukcję, pytając o reakcje dyskomfortu
odczuwanego w ostatnich 7 dniach w związku
z doświadczonym zdarzeniem.
2
Wersja angielska Impact of Event Scale-Revised jest powszechnie
dostępna w Internecie http://mailer.fsu.edu.
www.psychiatria.viamedica.pl
18
Psychiatria 2009, tom 6, nr 1
Polski przekład IES-R został dokonany zgodnie z przy-
jętymi zasadami adaptacji transkulturowej. Tak przy-
gotowaną wersję, składającą się z 22 stwierdzeń,
najpierw sprawdzono na kilkuosobowej grupie do-
rosłych pod względem zrozumienia treści. Pierwsze
badania przeprowadzono w grupie 60 zawodowych
strażaków narażonych na sytuacje traumatyczne, uzy-
skując zadowalające właściwości psychometryczne dla
stosowanej wersji skali, co pozwoliło na podjęcie dal-
szych prac adaptacyjnych. Kolejne badania prowadzo-
no w kilku różnych grupach osób, które doświadczyły
traumatycznych zdarzeń związanych czy to z chorobą
własną (60 M i 63 K) lub dziecka (n = 67), u straża-
ków (n = 50) oraz u osób skazanych (n = 30).
Skala Wpływu Zdarzeń składa się z 22 twierdzeń
opisujących objawy odczuwanego stresu w ostatnich
7 dniach w związku z doświadczonym zdarzeniem
traumatycznym. Oceny dokonuje się na 5-stopnio-
wej skali typu Likerta (0–4). Służy ona do ustalenia
aktualnego, subiektywnego poczucia dyskomfortu
związanego z zaistniałym specyficznym zdarzeniem.
Ujmuje trzy wymiary PTSD:
— Intruzję, wyrażającą powracające obrazy, sny,
myśli lub wrażenia percepcyjne związane
z traumą;
— Pobudzenie, charakteryzujące się wzmożoną czuj-
nością, lękiem, zniecierpliwieniem, trudnościami
w koncentracji uwagi oraz
— Unikanie, przejawiające się wysiłkami pozbycia się
myśli, emocji lub rozmów związanych z traumą.
Wyniki
Właściwości psychometryczne
Rzetelność skali oceniono poprzez oszacowanie jej
zgodności wewnętrznej i stabilności bezwzględnej.
Zgodność wewnętrzna, oceniona na podstawie
a Cronbacha, wynosi 0,92 dla całej skali, zaś dla In-
truzji, Pobudzenia i Unikania — odpowiednio: 0,89,
0,85 oraz 0,78. Większość twierdzeń koreluje powy-
żej 0,60 z ogólnym wynikiem skali. Jedynie twier-
dzenie 10. posiada niższy wskaźnik korelacji (por.
tab. 1). Dwukrotne badanie 25-osobowej grupy stra-
żaków w odstępie 14 dni dało zadowalające wyniki
stałości, czyli 0,75 dla całej skali oraz 0,79, 0,76
i 0,68 dla 3 wymiarów. W wersji oryginalnej uzyska-
no podobne wskaźniki zgodności wewnętrznej i sta-
bilności bezwzględnej, zróżnicowane w zależności
od rodzaju badanej grupy i czasu, jaki upłynął od
traumatycznego zdarzenia. Krótszy czas zdarzenia od
badania skutkował bardziej rzetelnymi wynikami [42].
Trafność teoretyczną IES-R ustalono, wykorzystując
eksploracyjną analizę czynnikową wyników badania
kilku różnych grup doświadczających sytuacji trau-
matycznych (n = 310). Zarówno kryterium Kaisera,
rekomendujące czynniki o ładunkach powyżej war-
tości 1, jak i wyniki testu „osypiska” uzasadniają przy-
jęcie 3-czynnikowej struktury skali (tab. 2). Analiza
komponent głównych z rotacją ortogonalną Varimax,
w której za istotne przyjęto ładunki czynnikowe po-
wyżej 0,50, potwierdza teoretyczną strukturę usta-
loną dla wersji oryginalnej, oprócz jednego twier-
dzenia. Jak wynika z tabeli 3, twierdzenie 12. („Sta-
rałem się nie przejmować emocjami związanymi
z tym zdarzeniem, mimo że je odczuwałem”) zawie-
ra znaczące ładunki zarówno w czynniku 2, jak
i w czynniku 3. Pierwszy człon zdania mówi co praw-
da o unikaniu, jednak jego druga część potwierdza
występowanie emocji, a więc pobudzenie. Ładunek
czynnikowy twierdzenia 12. jest wyższy dla czynnika
Pobudzenie, dlatego też włączono je do tego wy-
miaru. Przedstawiona struktura czynnikowa wyjaśnia
prawie 66% wariancji, w tym najwięcej czynnik do-
tyczący Intruzji.
W wersji polskiej struktura czynnikowa jest więc zgod-
na z przyjętymi założeniami teoretycznymi. W kilku
innych adaptacjach uzyskano różne rozwiązania. Dla
wersji oryginalnej Weiss i Marmar [42] uzyskali jed-
noczynnikową strukturę, wyjaśniającą 49% warian-
cji. Tymczasem dla wersji hiszpańskiej [43], japoń-
skiej [44] i w badaniach australijskich [45] bardziej
uzasadnione okazało się rozwiązanie 2-czynnikowe,
w którym wymiary Intruzji i Pobudzenia stanowiły
jeden czynnik. Z kolei w wersji francuskiej [46], po
Tabela 1. Wskaźniki rzetelności (a Cronbacha)
podskal IES-R oraz współczynniki korelacji
poszczególnych twierdzeń z ogólnymi wynikami
podskal (n = 60)
Table 1. Reliability coefficients (Cronbach’s
a
)
IES subscales and correlation coefficients of
particular items with total results of subscales
Intruzja Pobudzenie Unikanie
aa
aa
a = 0,89 a a
a a
a = 0,85 a a
a a
a = 0,78
1. 0,68 4. 0,63 5. 0,51
2. 0,81 7. 0,58 8. 0,63
3. 0,74 10. 0,30 11. 0,68
6. 0,69 12. 0,64 13. 0,60
9. 0,45 16. 0,41 17. 0,42
14. 0,70 18. 0,74 22. 0,54
15. 0,62 19. 0,73
20. 0,66 21. 0,62
www.psychiatria.viamedica.pl 19
Zygfryd Juczyński, Nina Ogińska-Bulik, Pomiar PTSD — IES-R
wyeliminowaniu 3 twierdzeń, przyjęto 3-czynnikową
strukturę, wyjaśniającą 56% wariancji. Natomiast
autorzy wersji niemieckiej [47] zidentyfikowali 4-czyn-
nikową strukturę wyjaśniającą 64% wariancji.
W wersji niemieckiej kilka twierdzeń wchodziło za-
równo do intruzji, jak i unikania [48], podobnie
w wersji włoskiej [49].
Warto zauważyć, że struktura konstruktu mierzone-
go za pomocą skali IES-R może się nieco różnić
w zależności od nasilenia objawów stresu trauma-
Tabela 3. Struktura czynnikowa IES-R (n = 310)
Table 3. The factor structure of IES-R (n = 310)
Numer i treść twierdzenia Czynniki
Intruzja Pobudzenie Unikanie
1. Gdy tylko przypominałem sobie to zdarzenie,
wracały emocje ....................................................................... 0,79
2. Miałem trudności z przesypianiem całej nocy ............................. 0,72
3. Inne rzeczy ciągle skłaniały mnie do myślenia o tym ................... 0,74
4. Byłem poirytowany i zły ............................................................. 0,44 0,60
5. Starałem się nie denerwować, gdy sobie o tym pomyślałem
lub coś mi o tym przypomniało ................................................. 0,44 0,63
6. Myślałem o tym, mimo że nie miałem takiego zamiaru .............. 0,79
7. Czułem się, jakby się to nie zdarzyło lub było nierzeczywiste ....... 0,44 0,74
8. Starałem się nie przypominać sobie o tym .................................. 0,77
9. Obraz tego zdarzenia utkwił w moim umyśle ............................. 0,68 0,49
10. Byłem zdenerwowany i zalękniony ............................................. 0,41 0,58
11. Starałem się unikać myślenia o tym zdarzeniu ........................... 0,81
12. Starałem się nie przejmować emocjami związanymi
z tym zdarzeniem, mimo że je odczuwałem ............................... 0,76 0,43
13. Emocje związane z tym zdarzeniem były jakby przytłumione ....... 0,79
14. Uświadamiałem sobie, że postępuję lub czuję się tak,
jakbym cofnął się do chwili, gdy to zdarzenie miało miejsce ........ 0,59
15. Miałem trudności z zasypianiem ................................................. 0,46 0,75
16. Silne emocje związane z tym zdarzeniem pojawiały się i znikały... 0,72 0,42
17. Usiłowałem usunąć to zdarzenie z mojej pamięci ....................... 0,41 0,76
18. Miałem trudności z koncentracją ............................................... 0,85
19. Przypominanie tego zdarzenia wywoływało u mnie takie
reakcje, jak pocenie się, trudności w oddychaniu,
zawroty głowy czy kołatanie serca ............................................. 0,74
20. To zdarzenie pojawiało się w moich snach ................................. 0,75
21. Miałem odczucie, że stałem się bardziej czujny i ostrożny ........... 0,64
22. Starałem się unikać rozmów o tym zdarzeniu ............................ 0,62
*w tabeli opuszczono wartości ładunków poniżej 0,40
Tabela 2. Parametry analizy czynnikowej
Table 2. The factor analysis parameters
Czynniki Wartość Odsetek wariancji Skumulowana
własna wyjaśnionej wariancja
Intruzja 10,21 46,41 46,41
Pobudzenie 2,49 11,31 57,72
Unikanie 1,73 7,86 65,58
www.psychiatria.viamedica.pl
20
Psychiatria 2009, tom 6, nr 1
tycznego i czasu ich trwania. W badaniach australij-
skich [45] porównywano grupę weteranów wojny
wietnamskiej, leczonych z powodu PTSD, z grupą
mężczyzn ujawniających różny poziom nasilenia ob-
jawów stresu potraumatycznego. U tych ostatnich
korelacja między 3 wymiarami PTSD była wyższa niż
w grupie weteranów, u których z kolei objawy były
bardziej nasilone. Innymi słowy, skala IES-R może być
bardziej czuła w badaniach osób ujawniających niż-
szy poziom nasilenia objawów stresu i wtedy struk-
tura skali okazuje się bardziej zwarta. W przedsta-
wionych badaniach polskich znaczący odsetek ba-
danych stanowili strażacy, u których ogólnie nasile-
nie stresu potraumatycznego nie było duże.
Trafność konwergencyjną IES-R ustalono, porównu-
jąc uzyskane wyniki z liczbą doświadczonych zda-
rzeń traumatycznych. Liczba zdarzeń koreluje umiar-
kowanie (0,38) z wynikiem ogólnym, zaś gdy chodzi
o poszczególne wymiary, to nieco wyżej z Pobudze-
niem (0,36) niż z Intruzją (0,33), a najniżej z Unika-
niem (0,26), przy czym wszystkie korelacje okazały
się istotne statystycznie (p < 0,001). Trafność kryte-
rialną weryfikowano, korelując wyniki IES-R 50-oso-
bowej grupy dorosłych z wynikami kwestionariusza
do pomiaru stanu zdrowia psychicznego (GHQ-28)
Goldberga [50]. Najwyższe zależności dotyczyły skali
Pobudzenia (IES-R) z wymiarem niepokoju/bezsenno-
ści (0,46) i zaburzeniami funkcjonowania (0,43) ska-
li GHQ-28 oraz Intruzji z objawami depresji (0,51).
Można zakładać, że doświadczanie objawów stresu
potraumatycznego zależy od tego, jak człowiek radzi
sobie ze stresem. W tabeli 4 przedstawiono współ-
czynniki korelacji strategii radzenia sobie, mierzone
za pomocą skali Mini-COPE (Coping Orientations to
Problems Experienced) [51] oraz Mini-MAC (Mental
Adjustments to Cancer Scale) [52] z ogólnym wyni-
kiem IES-R kobiet po mastektomii. Silna korelacja ujem-
na dotyczy strategii Akceptacji, Pozytywnego przewar-
tościowania i Poczucia humoru, zaś korelacja dodat-
nia strategii Zaprzestania działań, Zażywania substancji
psychoaktywnych i Wyładowania (z inwentarza Mini-
COPE), a objawów stresu potraumatycznego IES-R.
Innymi słowy, dyspozycyjne style radzenia sobie ze stre-
sem korelują z nasileniem objawów stresu potrauma-
tycznego, który jest niższy u osób akceptujących zda-
rzenie, dostrzegających w nim wartości dla swojego
rozwoju. Większe nasilenie PTSD występuje u osób,
które w trudnej sytuacji skłonne są do zaprzestania
Tabela 4. Współczynniki korelacji (r Pearsona) strategii radzenia sobie (Mini-COPE) z PTSD (IES-R) w grupie
kobiet po mastektomii (n = 63)
Table 4. Correlation coefficients of coping strategies (Brief-COPE) and PTSD (IES-R) in a group of women
after mastectomy (n = 63)
PTSD Intruzja Pobudzenie Unikanie
Skala Mini-COPE
Aktywne radzenie sobie –0,08 –0,03 –0,26* 0,13
Planowanie 0,06 0,02 –0,20 0,37**
Pozytywne przewartościowanie –0,46*** –0,46*** –0,55*** –0,08
Akceptacja –0,50*** –0,49*** –0,58*** –0,12
Poczucie humoru –0,40*** –0,35** –0,38** –0,24
Zwrot ku religii 0,20 0,07 0,04 0,41***
Wsparcie ze strony partnera –0,27* –0,23 –0,41** 0,01
Wsparcie ze strony przyjaciół –0,23 –0,13 –0,36** –0,04
Odwracanie uwagi –0,06 –0,13 –0,17 0,17
Zaprzeczanie 0,28* 0,16 0,37** 0,16
Wyładowanie 0,32** 0,35*** 0,21 0,22
Zażywanie substancji psychoaktywnych 0,35** 0,26* 0,42*** 0,15
Zaprzestanie działań 0,36** 0,35** 0,50*** –0,01
Skala Mini-MAC:Skala Mini-MAC:
Skala Mini-MAC:Skala Mini-MAC:
Skala Mini-MAC:
Duch walki –0,16 –0,19 –0,26* 0,01
Stoicka akceptacja –0,25* –0,36** –0,31** 0,10
Bezradność–beznadziejność 0,35** 0,39** 0,44*** –0,01
Zaabsorbowanie lękowe 0,68*** 0,66*** 0,70*** 0,30*
Oznaczenie poziomu istotności: * < 0,05; ** < 0,01; *** < 0,001; PTSD (post-traumatic stress disorder) — zaburzenie po stresie pourazowym; Mini-COPE — Coping
Orientation to Problems Experienced; Mini-MAC — Mental Adjustments to Cancer Scale
www.psychiatria.viamedica.pl 21
Zygfryd Juczyński, Nina Ogińska-Bulik, Pomiar PTSD — IES-R
podejmowania działań, wyładowania swoich emocji,
a więc ogólnie, stosujących mało przystosowawcze
sposoby radzenia sobie ze stresem.
Warto podkreślić, że uważane za najbardziej kon-
struktywne strategie aktywnego radzenia sobie
i planowania słabo korelują z nasileniem PTSD.
Co więcej, okazuje się, że nie dotyczy to tylko wła-
ściwości dyspozycyjnych strategii zaradczych, lecz
również właściwości sytuacyjnych, za jakie należy
uznać 4 strategie skali Mini-MAC. Najbardziej „ko-
rzystna” dla radzenia sobie z chorobą nowotwo-
rową strategia ducha walki, skłaniająca chorego
do traktowania choroby jako osobistego wyzwa-
nia i podejmowanie działań zwalczających choro-
bę, słabo koreluje z objawami PTSD, w przeciwień-
stwie do strategii bezradności i beznadziejności,
a przede wszystkim do zaabsorbowania lękowe-
go. Im większe poczucie zagubienia, bierne pod-
danie się chorobie i zaniepokojenie swoją chorobą,
tym większe nasilenie objawów PTSD.
NormalizacjaNormalizacja
NormalizacjaNormalizacja
Normalizacja oparta na dotychczas przeprowa-
dzonych badaniach nie uprawnia do uogólnień.
Badane osoby należą co prawda do grup, w któ-
rych ryzyko narażenia na zdarzenia traumatyczne
jest większe niż w populacji ogólnej, lecz wśród
badanych są osoby, które doświadczyły takich zda-
rzeń w różnym stopniu. Dla przykładu, w badanej
grupie strażaków 1/5 potwierdza wystąpienie nie
więcej niż jednego zdarzenia traumatycznego, na-
tomiast 2/3 podaje wystąpienie 4 i więcej takich
zdarzeń.
W tabeli 5 przedstawiono wyniki badań osób zali-
czanych do grup ryzyka. Zgodnie z rekomendowa-
nym systemem oceny, zamiast obliczania sumy punk-
tów, przedstawiono średnie wyniki twierdzeń przy-
pisanych do 3 wymiarów i ogólnego wskaźnika PTSD.
Umożliwia to bezpośrednie odniesienie się do po-
ziomu nasilenia objawów w obrębie danego wymia-
ru, jak również dokonanie porównań między wymia-
rami (ocena 0 — wcale nie; 1 — w małym stopniu;
2 — umiarkowanie; 3 — w znacznym stopniu;
4 — zdecydowanie tak).
Ogólnie, średnie wyniki grupy badanych chorych
onkologicznie oraz więźniów wskazują na umiarko-
wany poziom PTSD i jego trzech wymiarów. Zapre-
zentowane wyniki wskazują na istotne statystycznie
zróżnicowanie nasilenia wszystkich wymiarów obja-
wów stresu traumatycznego. Największe nasilenie
ujawniają osoby skazane na pozbawienie wolności
i kobiety po mastektomii. O ile u więźniów, podob-
nie jak u matek, których dzieci leczą się z powodu
leukemii, najwyższe jest nasilenie Intruzji, to u ko-
biet po mastektomii dominują objawy Pobudzenia,
zaś u mężczyzn po zabiegu wyłonienia stomii brzusz-
nej (kolostomii) objawy Unikania.
W ocenie wyniku IES-R wskazane jest przyjęcie warto-
ści granicznej, od której wyniki osoby badanej uznać
można za wskazujące na występowanie stresu po
Tabela 5. Średnie i odchylenia standardowe wyników IES-R
Table 5. The means and standard deviations of IES-R
Badane grupy PTSD Intruzja Pobudzenie Unikanie
M SD M SD M SD M SD
Mężczyźni (kolostomia) 1,97 1,97 1,87 2,07
(n = 60) 0,03 1,01 0,93 0,93
Kobiety (mastektomia) 2,11 2,08 2,29 1,99
(n = 63) 0,72 0,91 0,93 0,79
Matki dzieci z leukemią 1,69 2,09 1,41 1,58
(n = 67) 1,05 0,95 0,81 1,10
Strażacy 0,99 1,03 0,87 1,05
(n = 150) 0,79 0,89 0,81 0,93
Więźniowie 2,22 2,37 2,25 2,04
(n = 30) 0,96 1,13 1,09 1,02
test F 30,70 33,07 28,14 20,07
pu 0,000 0,000 0,000 0,000
PTSD (post-traumatic stress disorder) — zaburzenie po stresie pourazowym
www.psychiatria.viamedica.pl
22
Psychiatria 2009, tom 6, nr 1
doświadczeniu traumy. W różnych badaniach wartość
graniczna oscyluje w granicach od 1,4 (jeżeli oblicza-
my średni wynik) lub 30 punktów (gdy obliczamy sumę
dla całej skali) [44] do 1,5 lub 33 punktów [45].
Przyjmując za wartość graniczną średni wynik 1,5 dla
ogólnego wskaźnika skali, rezultat powyżej tego punk-
tu można traktować jako wskaźnik PTSD. Na tej pod-
stawie w opisanych wyżej grupach badanych należa-
łoby sugerować rozpoznanie PTSD u 82% kobiet po
mastektomii, 77% więźniów, 62% chorych po zabie-
gach stomii, u 33% matek dzieci chorych na leukemię
oraz — najmniej — czyli u 22% strażaków. Przy bar-
dziej restrykcyjnym podejściu, uzasadnionym obowią-
zującymi kryteriami rozpoznawania PTSD, diagnozę
PTSD można by podejrzewać tylko u tych osób, którzy
uzyskują wyniki powyżej punktu przecięcia (>1,5)
w każdym z trzech wymiarów. W opisanej powyżej
grupach wyniki takie uzyskało 51% kobiet po mastek-
tomii, 9% pacjentów po stomii, 6,2% strażaków oraz
5,9% więźniów i matek chorych dzieci. Diagnoza opar-
ta na tym kryterium, czyli wyniku powyżej 1,5 punktu
w każdym z 3 wymiarów, wydaje się trafniej odzwier-
ciedlać skalę zjawiska. Jak zauważa Dudek [2], PTSD
jest stosunkowo rzadkim skutkiem uczestnictwa
w zdarzeniu traumatycznym. W zależności od rodza-
ju zdarzenia diagnoza PTSD dotyczy od kilku do kilku-
nastu procent uczestników.
Sposób badania, obliczanie i interpretacja
wyników
Należy przestrzegać obowiązujących zasad przepro-
wadzania badania testowego, które mają zastoso-
wanie zarówno w badaniach indywidualnych, jak
i grupowych. Skala należy do metod typu „papier–
ołówek”, jest narzędziem samoopisu. Należy więc
upewnić się, czy badany potrafi samodzielnie czytać
treść arkusza (zwłaszcza, gdy używa okularów) oraz
czy rozumie treść pytań bądź stwierdzeń. Poprzedza-
jąca pytania instrukcja w wystarczający sposób in-
formuje o sposobie wypełnienia skali, lecz prowa-
dzący badanie musi się upewnić, czy badany potrafi
sobie sam poradzić z zadaniem. W trakcie badania
niewskazane jest konsultowanie odpowiedzi. Bada-
jący może pomóc w wyjaśnieniu znaczenia stwier-
dzenia, lecz nie może sugerować odpowiedzi. Przy
odbieraniu arkusza odpowiedzi należy sprawdzić, czy
badany odpowiedział na wszystkie pytania i w przy-
padku stwierdzenia braków poprosić o uzupełnie-
nie. Standardowa procedura wymaga również, aby
warunki badania były odpowiednie i jednakowe dla
wszystkich. Chodzi o miejsce przeprowadzania ba-
dań, które powinno być wolne od hałasu, wyposa-
żone w odpowiedni stolik i wygodne siedzenie, wła-
ściwe oświetlenie i wentylację. Należy również zapo-
biec nieprzewidzianym przerwom w trakcie badania.
Badania osób chorych lepiej jest prowadzić indywi-
dualnie, ponieważ łatwiej wtedy nawiązać kontakt,
który ma na celu zainteresowanie badanego, skło-
nienie go do współpracy i zachęcenie do szczerych
odpowiedzi. Wymaga to dostosowania podejścia do
wieku badanego i jego stanu zdrowia. Również ba-
danie grupowe wymaga pobudzenia motywacji osób
badanych i wyeliminowania obaw i niepokoju.
Wypełnienie skali zajmuje nie więcej niż 10 minut.
Zamieszczona na wstępie instrukcja
3
informuje o celu
badania i sposobie odpowiadania. Najpierw jednak
badany podaje w zaznaczonym miejscu, o jakie zda-
rzenie chodzi, a następnie ocenia nasilenie występu-
jących objawów, zakreślając odpowiednią cyfrę, która
oznacza: 0 — wcale nie; 1 — w małym stopniu;
2 — umiarkowanie; 3 — w znacznym stopniu;
4 — zdecydowanie tak.
W tabeli 6 podano klucz diagnostyczny dla trzech wy-
miarów skali. Wyniki oblicza się dla całej skali oraz dla
poszczególnych wymiarów. Wynik pomiaru wyraża
dyskomfort badanego związany nie tyle z częstotli-
wością pojawiania się objawów, lecz z ich nasileniem.
Zamiast obliczania sumy punktów (co jest oczywiście
dopuszczalne), rekomendowane jest ustalanie śred-
nich wyników twierdzeń przypisanych do 3 wymia-
rów i ogólnego wskaźnika PTSD. Sumy punktów dla
poszczególnych wymiarów należy więc podzielić przez
liczbę twierdzeń (kolejno: 8, 7, 7). Analogicznie, do
obliczenia ogólnego wskaźnika PTSD należy podzielić
sumę wszystkich punktów skali przez ogólną liczbę
twierdzeń (tj. 22). W rezultacie uzyskany wynik po-
zwala na bezpośrednie odniesienie do nasilenia wy-
stępujących objawów, zarówno Intruzji, Pobudzenia,
Tabela 6. IES-R: klucz diagnostyczny
Table 6. IES-R: diagnostic key
Nazwa podskali Nr twierdzenia
Intruzja (8) 1, 2, 3, 6, 9, 14, 16, 20
Pobudzenie (7) 4, 10, 12, 15, 18, 19, 21
Unikanie (7) 5, 7, 8, 11, 13, 17, 22
3
Instrukcja: wymienione poniżej reakcje występują czasami u ludzi po
bardzo przykrych zdarzeniach życiowych. Proszę zaznaczyć, otaczając
kółkiem odpowiednią cyfrę w każdym zdaniu, w jakim stopniu wymie-
nione reakcje wystąpiły u Ciebie w ostatnich 7 dniach w odniesieniu do
zdarzenia ... (proszę wpisać, czego to dotyczyło) ..................
www.psychiatria.viamedica.pl 23
Zygfryd Juczyński, Nina Ogińska-Bulik, Pomiar PTSD — IES-R
Unikania, jak i ogólnego nasilenia objawów PTSD,
zgodnie z przyjętymi wartościami skali (0 — wcale
nie; 1 — w małym stopniu; 2 — umiarkowanie;
3 — w znacznym stopniu; 4 — zdecydowanie tak).
Wartością graniczną jest wynik 1,5 punktu, odno-
szący się zarówno do poszczególnych wymiarów, jak
i ogólnego wskaźnika nasilenia objawów po stresie
traumatycznym. Wyniki przekraczające wartość 1,5
punktu wskazują co najmniej na umiarkowane nasi-
lenie objawów. Ich podobne nasilenie w każdym
z trzech wymiarów skali uwiarygodnia diagnozę. Na-
leży jednak pamiętać, że diagnoza kliniczna wyma-
ga przeprowadzenia specjalistycznego badania we-
dług kryteriów zawartych w DSM-IV.
Zastosowanie skali IES-R
Skala służy do badania osób dorosłych, którzy uczest-
niczyli w określonym zdarzeniu traumatycznym, jak
naturalne katastrofy, wypadki czy akty przemocy, lub
też należą do grup zawodowych narażonych na ry-
zyko wystąpienia traumy. Skalę można wykorzysty-
wać do monitorowania zmian w nasileniu reakcji
potraumatycznych; przeznaczona jest głównie do
celów badawczych, lecz może znaleźć również za-
stosowanie w praktyce, w badaniach przesiewowych,
profilaktycznych, w ocenie efektywności oddziaływań
terapeutycznych itp. Może służyć jako proste narzę-
dzie do szybkiej oceny zagrożenia związanego z do-
świadczaniem zdarzeń traumatycznych albo do mo-
nitorowania zmian w nasileniu objawów. Jej zasto-
sowanie w badaniach klinicznych wymaga szczegól-
nej ostrożności w interpretacji wyników.
Skala IES-R może być wykorzystywana przez psycho-
logów i psychiatrów, jak również przez innych specja-
listów zajmujących się stresem, promocją zdrowia,
edukacją zdrowotną, profilaktyką czy terapią. W każ-
dym przypadku zastosowania narzędzia wymagane
jest wcześniejsze zapoznanie się z podstawami teore-
tycznymi, przeznaczeniem metody i jej ograniczenia-
mi w stosowaniu. Z kolei, w interpretacji wyników
badania wymagana jest podstawowa wiedza z psy-
chometrii i znajomość zasad interpretacji metody.
Wyniki badań IES-R osób narażonych na zdarzenia
traumatyczne wymagają skonfrontowania z obiek-
tywnymi wskaźnikami stresu. W badaniach niemiec-
kich [53], przeprowadzonych w grupie 129 pacjen-
tów kardiologicznych z wszczepionym defibrylato-
rem, korelowano zmienne IES-R z parametrami psy-
chofizjologicznymi, potwierdzając wysoką trafność
wymiarów intruzji i unikania, umiarkowaną wymia-
ru pobudzenia. W innych badaniach okazało się, że
wymiar pobudzenia jest dobrym predyktorem trau-
my [54]. W badaniach cywilnych ofiar wojny w Ko-
sowie w badanej próbce 214 osób aż 83% potwier-
dzało doświadczenie traumy, ujawniając zarazem
wysoki poziom dyskomfortu psychicznego (wynik
> 33 pkt. w skali IES-R). Predyktorami PTSD okazały
się poczucie własnej wartości i negatywny afekt, na-
tomiast mało znaczące wydało się być poczucie sa-
tysfakcji z życia [55]. Uważa się, że w badaniach stresu
potraumatycznego należy uwzględniać takie cechy
osobowości, jak na przykład odporność psychiczna,
traktowana jako bufor chroniący przed ekstremal-
nym stresem, a równocześnie wpływający na przy-
stosowanie się i samopoczucie [56].
Badacze zajmujący się następstwami doświadczania
traumy koncentrują się prawie wyłącznie na zaburze-
niach nią spowodowanych. Warto jednak zwrócić
uwagę na te doniesienia z badań, których wyniki wska-
zują na pozytywne strony doświadczenia traumy
w postaci rozwoju jednostki, ukształtowania się no-
wego sposobu myślenia i zachowania. Dla przykładu,
w badaniach greckich chorych onkologicznie, a więc
zagrożonych utratą życia, nasilenie objawów PTSD
wiązało się z chemioterapią. Im większe występowało
poczucie zagrożenia, tym większy był rozwój, prze-
wartościowanie dotychczasowego życia, dostrzeganie
dotychczas niedocenianych stron swojego życia [57].
Podobne wyniki, w odniesieniu do świadków sytuacji
traumatycznej związanej z atakiem terrorystycznym
na World Trade Center w Nowym Yorku w 2001 roku,
uzyskano w badaniach Fredrickson i Tugade [58].
O możliwości pozytywnych następstw urazu psychicz-
nego pisze Borys [3], nieco szerzej zaś tę problematy-
kę przedstawiono w książce Osobowość, stres a zdro-
wie [59], gdzie autorzy szczególną uwagę zwracają
na rolę tak zwanej „prężności” (resilience) w przysto-
sowaniu się do traumy. Termin oznacza zdolność jed-
nostki do oderwania się od negatywnych doświad-
czeń i elastycznego przystosowania się do ciągle zmie-
niających się wymagań życiowych. Osoby z wysokim
poziomem „prężności” przejawiają większą energię
życiową, są odporniejsze i otwarte na nowe doświad-
czenia, co pozwala im lepiej radzić sobie z trauma-
tycznymi doświadczeniami.
PIŚMIENNICTWO
1. Lis-Turlejska M. Stres traumatyczny. Występowanie, następstwa,
terapia. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2002.
2. Dudek B. Zaburzenie po stresie traumatycznym. Gdańskie Wy-
dawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
3. Borys B. Sytuacje ekstremalne i ich wpływ na stan psychiczny
człowieka. Psychiatr. 2004; 1: 97–105.
4. Kessler R.C., Sonnega A., Bromet E., Hughes M., Nelson C.B.
Posttraumatic Stress Disorders in the National Comorbidity Su-
rvey. Arch. Gen. Psychiatry 1995; 52: 1048–1060.
www.psychiatria.viamedica.pl
24
Psychiatria 2009, tom 6, nr 1
5. Corneil W., Beaton R., Murphy S., Johnson C., Pike K. Exposure
to traumatic incidents and prevalence of posttraumatic stress
symptomatology in urban firefighters in two countries. J. Oc-
cup. Stress Psychol. 1999; 4: 131–141.
6. Koniarek J., Dudek B. Zespół zaburzeń po stresie urazowym
a stosunek do pracy strażaków. Med. Pr. 2001; 3: 177–183.
7. Dudek B., Koniarek J. Osobowościowe uwarunkowania rozwo-
ju zaburzenia po stresie traumatycznym. W: Strelau J. (red.).
Osobowość a ekstremalny stres. Gdańskie Wydawnictwo Psy-
chologiczne, Gdańsk 2004; 183–198.
8. Lis-Turlejska M. Traumatyczny stres. Koncepcje i badania. Wy-
dawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa 1998.
9. Strelau J., Zawadzki B., Oniszczenko W., Sobolewski A., Paw-
łowski P. Temperament i style radzenia sobie ze stresem jako
moderatory zespołu stresu pourazowego w następstwie prze-
żytej katastrofy. W: Strelau J. (red.). Osobowość a ekstremalny
stres. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004;
48–64.
10. McFarlane A.C., Yehuda R. Resilience, vulnerability and course of
posttraumatic reactions. W: van der Kolk B., McFarlane A. (red.).
Traumatic stress: The effects of overwhelming experience on mind,
body and society. Guilford Press, New York 1995; 155–181.
11. Newman E., Kaloupek D., Keane T. Assessment of posttrauma-
tic stress disorder in clinical and research settings. W: van Der
Kolk B.A., McFarlane A.C, Weisaeth L. (red.). Traumatic stress:
the effects of overwhelming experience on mind, body and so-
ciety. Guilford Press, New York 1996; 136–152.
12. Sundin E., Horowitz M. Horowitz’s Impact of Event Scale: eva-
luation of 20 years of use. Psychol. Med. 2003; 65: 870–876.
13. Wolfe V., Gentile C., Michienzi T., Sas L., Wolfe D. The Chil-
dren’s Impact of Traumatic Events Scale: a measure of post-
sexual abuse PTSD symptoms. Behav. Ass. 1991; 13: 159–383.
14. Kuterovac G., Dyregrov A., Stuvland R. Children in war: A silent
majority under stress. Br. J. Med. Psychol. 1994; 67: 363–375.
15. Carr V., Lewin T., Webster R., Hazell P., Kenardy J., Carter G.
Psychosocial sequelae of the 1989 Newcastle earthquake: I.
Community disaster experiences and psychological morbidity 6
months post-disaster. Psychol. Med. 1995; 25: 539–555.
16. McFarlane A.C. Helping victims of disaster. W: Freedy J., Hob-
foll S.E. (red.). Traumatic stress: from theory to practice. Ple-
num Press, New York 1995; 287–314.
17. Solomon Z. Psychological sequel of war. A 3-year prospective
study of Israeli combat stress reaction casualties. J. Nerv. Ment.
Dis. 1989; 177: 342–346.
18. Hunt N., Robbins I. The long-term consequences of war: The expe-
rience of World War II. Ag. Ment. Health 2001; 5: 183–190.
19. Pfefferbaum B., North C., Flynn B. The emotional impact of in-
jury following an international terrorist incident. Public Health
Rev. 2001; 29: 271–280.
20. Simeon D., Greenberg J., Knutelska M., Schmeidler J., Hollan-
der E. Peritraumatic reactions associated with the World Trade
Center disaster. Am. J. Psychiatry 2003; 160: 1702–1705.
21. Girelli S., Resick P., Marhoefer-Dvorak S., Hutter C. Subjective
distress and violence during rape: IES in nurses working under
SARS threat. Their effects on long-term fear. Violence Vict. 1986;
1: 35–46.
22. Ruchkin V., Eisemann M., Hagglof B. Juvenile male rape vic-
tims: Is the level of post-traumatic stress related to personality
and parenting? Child Abuse Negl. 1998; 22: 889–899.
23. Greenspan A., Kellermann A. Physical and psychological outco-
mes 8 months after serious gunshot injury. J. Trauma 2001; 53:
709–716.
24. Joy D., Probert R., Bisson J., Shepherd J. Posttraumatic stress
reactions after injury. J. Trauma 2000; 48: 490–494.
25. Malt U. The long-term psychiatric consequences of accidental
injury. A longitudinal study of 107 adults. Br. J. Psychiatry 1988;
153: 810–818.
26. Griffiths T. Psychological consequences of burn injury. Burns
1991; 17: 478–480.
27. Kelly B., Raphael B., Smithers M. Psychological responses to
malignant melanoma. An investigation of traumatic stress re-
actions to life-threatening illness. Gen. Hosp. Psychiatry 1995;
17: 126–134.
28. Thewes B., Meiser B., Hickie I. Psychometric properties of the
Impact of Event Scale amongst women at increased risk for
hereditary breast cancer. Psychooncology 2001; 10: 459–468.
29. Rynearson E., McCreery J. Bereavement after homicide: A syner-
gism of trauma and loss. Am. J. Psychiatry 1993; 150: 258–261.
30. Yates B., Booton-Hiser D. Comparison of psychologic stress re-
sponses in patients and spouses ten weeks after a cardiac ill-
ness event. Prog. Cardiovasc. Nurs. 1992; 7: 25–33.
31. Chen C., Yang P., Yen C., Wu H. Validation of Impact of Event
Scale in nurses under threat of contagion by severe acute respi-
ratory syndrome. Psychiatry Clin. Neurosci. 2005; 59: 135–139.
32. Kessler R. Posttraumatic stress disorder: the burden to the indivi-
dual and to the society. J. Clin. Psychiatry 2000; 61 (supl.): 4–12.
33. Bokszczanin A. Negatywne efekty powodzi 1997 roku dla dorasta-
jących: deterioracja wsparcia społecznego oraz symptomy stresu
pourazowego. W: Strelau J. (red.). Osobowość a ekstremalny stres.
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004; 34–47.
34. Kaniasty K. Klęska żywiołowa czy katastrofa społeczna? Gdań-
skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
35. Widera A., Juczyński Z., Popiela T. Psychologiczne wyznaczniki
stresu pourazowego u pacjentów onkologicznych po okalecza-
jących zabiegach chirurgicznych. Psychoonkol. 2005; 7: 31–36.
36. Ogińska-Bulik N., Langer I. Osobowość typu D i strategie radze-
nia sobie ze stresem a nasilenie objawów PTSD w grupie straża-
ków. Med. Pr. 2007; 58: 307–316.
37. Ogińska-Bulik N., Kaflik-Pieróg M. Stres zawodowy w służbach
ratowniczych. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-
Ekonomicznej, Łódź 2006.
38. Lis-Turlejska M., Łuszczyńska-Cieślak A. Adaptacja cywilnej wersji
Kwestionariusza Zespołu Stresu Pourazowego: Mississippi PTSD
Scale. Czas. Psychol. 2002; 7: 165–173.
39. Koniarek J., Dudek B., Szymczak B. Kwestionariusz do pomiaru
zespołu zaburzeń po stresie urazowym (K-PTSD) — zastosowa-
nie PTSD interview Ch. Watson i in. w badaniach grupowych.
Przegl. Psychol. 2000; 43: 205–216.
40. Strelau J., Zawadzki B., Oniszczenko W., Sobolewski A. Kwe-
stionariusz PTSD — wersja czynnikowa (PTSD-C). Konstrukcja
narzędzia do diagnozy głównych wymiarów zespołu stresu
pourazowego. Przegl. Psychol. 2002; 45: 149–176.
41. Horowitz M., Wilner M., Alvarez W. Impact of Event Scale: A me-
asure of subjective stress. Psychosom. Med. 1979; 41: 209–218.
42. Weiss D., Marmar C. The Impact of Event Scale-Revised.
W: Wilson J., Keane T. (red.). Assessing psychological trauma
and PTSD: A handbook for practitioners. Guildford Press, New
York 1997; 399–411.
43. Baguena M., Villarroya E., Belena A., Amelia D., Roldan C., Reig
R. Propiedades psicometricas de la version espanola de la Esca-
la Revisada de Impacto del Estressor (EIE-R). Analisisy Nodifica-
tion de Conducta 2001; 27: 581–604.
44. Asukai N., Kato H., Kawamura N. i wsp. Reliability and validity
of the Japanese-language version of the Impact of Event Scale-
revised (IES-R-J): four studies of different traumatic events.
J. Nerv. Ment. Dis. 2002; 190: 175–182.
45. Creamer M., Bell R., Failla S. Psychometric properties of the Impact
of Event Scale-Revised. Behav. Res. Ther. 2003; 41: 1489–1496.
46. Brunet A., St-Hilaire A., Jehel L., King S. Validation of a French
Version of the Impact of Event Scale-Revised. Can. J. Psychiatry
2003; 1: 56–61.
47. Maercker A., Schützwohl M. Erfassung von psychischen Bela-
stungssfolgen: Die Impact of Event Skala-revidierte Version. Dia-
gnost. 1998; 44: 130–141.
48. Schwarzwald J., Solomon Z., Weisenberg M., Mikulincer M.
Validation of the Impact of Event Scale for psychological sequel
of combat. J. Consult. Clin. Psychol. 1987; 55: 251–256.
49. Pietrantonio F, De Gennaro L., Di Paolo MC, Solano L. The Im-
pact of Event Scale: Validation of an Italian version. J. Psycho-
som. Res. 2003; 55: 389–393.
50. Makowska Z., Merecz D. Ocena zdrowia psychicznego na pod-
stawie kwestionariusza Dawida Goldberga. Wydawnictwo In-
stytutu Medycyny Pracy, Łódź 2001.
51. Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. Narzędzia pomiaru stresu i ra-
dzenia sobie ze stresem. Pracownia Testów Psychologicznych,
Warszawa 2009.
www.psychiatria.viamedica.pl 25
Zygfryd Juczyński, Nina Ogińska-Bulik, Pomiar PTSD — IES-R
52. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdro-
wia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzy-
stwa Psychologicznego, Warszawa 2001.
53. Baumert J., Simon H., Gundel H., Schmitt C., Ladwig K. The
Impact of Event Scale-revised: evaluation of the subscales and
correlations to psychophysiological startle response patterns in
survivors of the life-threatening cardiac event. An analysis of
129 patients with an implanted cardioverter defibrillator.
J. Affect. Disord. 2004; 82: 29–41.
54. Briere J. Psychological assessment of adult posttraumatic sta-
tes. American Psychological Association. Washington, D.C. 1997.
55. Morina N., von Collani G. Impact of war-related traumatic events on
self-evaluation and subjective well-being. Trauma 2006; 12: 130–138.
56. Bonanno G., Field N., Kovacevic A., Kaltman S. Self-enhance-
ment as a buffer against extreme adversity: civil war in Bosnia
and traumatic loss in the United States. Pers. Soc. Psychol. Bull.
2002; 28: 184–196.
57. Mystakidou K., Parpa E., Tsilika E., Pathiaki M., Galanos A., Vla-
hos L. Traumatic distress and positive changes in advanced can-
cer patients. Am. J. Hos. Pall. Med. 2007; 24: 270–276. 1.
58. Fredrickson B., Tugade M. What good are positive emotions in
crises? A prospective study of resilience and emotions following
the terrorist attacks on the United States on September 11
th
,
2001. J. Pers. Soc. Psych. 2003; 84: 365–376.
59. Ogińska-Bulik N., Juczyński Z. Osobowość, stres a zdrowie.
Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008.
Streszczenie
Wstęp.Wstęp.
Wstęp.Wstęp.
Wstęp. Artykuł przedstawia polską wersję zrewidowanej Skali Wpływu Zdarzeń (IES-R) Weissa i Marmara. Twier-
dzenia skali odpowiadają objawom stresu pourazowego (PTSD) , czyli rozpoznaniu wprowadzonym do między-
narodowej klasyfikacji chorób i przyczyn śmierci (DSM-IV).
Materiał i metody.Materiał i metody.
Materiał i metody.Materiał i metody.
Materiał i metody. Skala Wpływu Zdarzeń jest metodą samooceny składającą się z 22 twierdzeń i przeznaczoną
do oceny subiektywnego stresu wywołanego traumatycznym zdarzeniem. Za pomocą IES-R przebadano 370
osób, które doświadczyły traumy.
Wyniki.Wyniki.
Wyniki.Wyniki.
Wyniki. Polska wersja IES-R okazała się rzetelnym i trafnym narzędziem. Struktura czynnikowa jest podobna do
zakładanej struktury teoretycznej. Na podstawie analizy czynnikowej zidentyfikowano 3 czynniki (Intruzja, Pobu-
dzenie i Unikanie), które wyjaśniają 66% całkowitej wariancji. Ustalono również tymczasowe dane normalizacyj-
ne IES-R.
Wnioski. Wnioski.
Wnioski. Wnioski.
Wnioski. Uzyskane wyniki wskazują, że IES-R jest użyteczna jako krótkie narzędzie przesiewowej oceny stresu
potraumatycznego. W zastosowaniu klinicznym skala może być użyta jedynie do wstępnej diagnozy PTSD.
Psychiatria 200Psychiatria 200
Psychiatria 200Psychiatria 200
Psychiatria 20099
99
9; ;
; ;
; 6, 16, 1
6, 16, 1
6, 1: :
: :
: 1515
1515
15––
––
–2525
2525
25
słowa kluczowe: IES-R wersja polska, psychometria, uraz, stres pourazowy
