Skala pomiaru prȩżności

Full text

Wydawca: Pol.Tow.Psychologiczne
Wydanie: I Rok: 2008
ISBN: 0867-7980

39
Nina Ogińska-Bulik, Zygfryd Juczyński
SKALA POMIARU PRĘŻNOŚCI – SPP-25
Wprowadzenie
Termin resilience (resiliency) został wprowadzony do literatury już w latach 50-tych
ubiegłego wieku (Block, Block, 1980) przy okazji długofalowych badań, mających na celu
ocenę osobowości młodzieży. Wyraźny wzrost zainteresowania tym konstruktem w ostatnich
dziesięciu latach wiąże się z wzrastającą popularnością nurtu psychologii pozytywnej,
nastawionej na poszukiwanie czynników i mechanizmów wspomagających zdrowie jednostki.
Konstrukt pozostaje w kręgu zainteresowań nie tylko psychologii, lecz również socjologii
i pedagogiki. Szczególne znaczenie zyskuje w odniesieniu do problematyki osobowości,
stresu i zdrowia. Pomimo niejasności i niejednoznaczności pojęcia, opracowano narzędzia do
jego pomiaru i przeprowadzono stosunkowo dużą ilość badań. Podejmowane są także
działania mające na celu rozwijanie i kształtowanie resilience.
Słowo resilience pochodzi od łacińskiego salire, oznaczającego sprężynować (ang.
spring, spring up) i resilire, tj. odbijać się, powracać do poprzedniego stanu (ang. spring
back). W literaturze używa się dwóch terminów, a mianowicie resilience i resiliency.
Pierwszy jest utożsamiany z procesem skutecznego przezwyciężania negatywnych zjawisk
i wydarzeń życiowych, drugi – oznacza właściwość osobowości lub względnie trwały zasób
jednostki. Pomimo, iż Nadolska i Sęk (2007) postulują, że ze względu na niejednoznaczność
terminu lepiej jest posługiwać się jego angielskim odpowiednikiem, uznaliśmy, że należy
przyjąć jego polski odpowiednik i za taki uznaliśmy pojęcie prężności.
Autorzy konstruktu (Block, Block 1980), prowadząc badania dotyczące samokontroli,
zaproponowali dwuwymiarowy model taksonomii typów osobowości obejmujący prężność
ego, inaczej odporność (ego-resiliency) oraz kontrolę (ego control). Kontrola ego obejmuje
tendencje do powstrzymywania (versus wyrażania) impulsów emocjonalnych i
motywacyjnych. Z kolei prężność ego oznacza dopasowanie typowego sposobu kontroli do
wymagań sytuacji, a więc równoważenie owej impulsywności i jej hamowanie (Oleś, Drat-
Ruszczak, 2008). Prężność ego odnosi się zatem do zdolności jednostki do elastycznego
reagowania na zmieniające się wymogi sytuacji, w tym stres, konflikt czy niepewność.
Większość badaczy, w tym twórcy pojęcia (Block, Block, 1980, Block, Kremen, 1996,
Letzring i in., 2005), traktują prężność jako względnie trwałą dyspozycję determinującą
proces elastycznej adaptacji do ciągle zmieniających się wymagań życiowych. Ujmują ją więc
jako cechę osobowościową (ego-resiliency) istotną w procesie zmagania się, zarówno

40
z wydarzeniami o charakterze traumatycznym, jak zdarzeniami występującymi w życiu
codziennym.
Zaproponowane przez Blocka ujęcie ego resilience wprowadził do literatury polskiej
Z. Uchnast (1997), posługując się terminem prężność ego. Autor wskazuje, że jest to ciągle
rozwijana i udoskonalana zdolność do zaradnego i adekwatnego radzenia sobie w realizacji
codziennych zadań w zmiennych i nierzadko stresujących warunkach. Termin odnosi się więc
do osoby zdolnej do przystosowywania się w sposób adekwatny, spójny i wytrwały do
zmieniających się warunków życiowych, zarówno poprzez odpowiednie dostrajanie własnych
zdolności i sprawności, jak i odpowiedniego wykorzystania czynników znajdujących się
w otoczeniu. Przeciwieństwem są osoby z tzw. „kruchą osobowością”, dla których
charakterystyczny jest niski próg frustracji. Osoby takie na nowe sytuacje reagują
sztywnością i niepokojem. Uchnast uznaje prężność za podstawową właściwość
osobowościowych procesów regulacyjnych i prężność ego, zwaną także prężnością osobową,
traktuje raczej w kategoriach typu niż cechy, wskazując na istnienie specyficznego układu
właściwości charakterologicznych. Rozumienie terminu prężność w kategoriach właściwości
osobowościowych prezentuje także B. Fredrickson (2001), wskazując, że jest to trwały zasób
jednostki, który najczęściej pojawia się w wyniku doświadczania przez osobę poważnych
trudności lub zagrożenia.
Prężność jest również ujmowana w kategoriach procesu. Luthar i in. (2000) zakładają,
iż prężność odnosi się do procesu dynamicznej i pozytywnej adaptacji w obliczu
pojawiających się przeciwności. Aktywowanie resilience wymaga więc doświadczenia
bezpośredniego zagrożenia lub sytuacji o charakterze traumatycznym oraz utrzymania
możliwości i kompetencji pozwalających na poradzenie sobie z nimi. Podobne rozumienie
prezentuje Charney (2004), traktując prężność jako konstrukt wielowymiarowy, obejmujący
istotne czynniki powiązane ze skuteczną adaptacją do stresujących wydarzeń. Wśród nich
wymienia czynniki genetyczne, temperament, cechy osobowości oraz czynniki poznawcze.
Waller (za: Heszen, Sęk, 2007) wskazuje, że prężność jest ujmowana jako
dynamicznie zmieniający się rezultat interakcji sił w kontekście ekosystemu, uwarunkowany
wieloma czynnikami. Nie jest to więc tylko zbiór właściwości osoby, lecz wynik wzajemnego
oddziaływania cech jednostki i środowiska. Jest to właściwość dynamiczna, zależna od
kontekstu życiowego, w związku z czym można ją rozwijać i kształtować. Z polskich autorów
podobne podejście prezentuje Ostaszewski (2005) wskazując, że „jest to wieloczynnikowy
proces pozytywnej adaptacji, w którym czynniki chroniące kompensują lub redukują wpływ
czynników ryzyka” (s.2). Resilience nie jest więc ani cechą osobowości, ani indywidualną
właściwością jednostki, lecz dynamicznym procesem, w którym można wyróżnić dwa
zjawiska. Pierwsze wiążę się z narażeniem jednostki na negatywną sytuację życiową, która

41
wywołuje trudności w przystosowaniu się, drugie ujawnia oznaki pozytywnej adaptacji
jednostki do tej sytuacji, przejawiające się w postaci wzrostu kompetencji społecznych (np.
u dzieci może to być wzrost więzi z matką czy innym opiekunem, lepsze relacje z innymi),
realizacji zadań rozwojowych i braku zaburzeń emocjonalnych lub innych zaburzeń
zachowania.
Charakterystyka prężnej osoby
1
Jeanne i Jack Block (1980) dokonali charakterystyki osób prężnych wskazując, że są to
jednostki pewne siebie, produktywne, wytrwałe w działaniu, ceniące własną niezależność,
posiadające poczucie humoru, potrafiące zjednać sobie przychylność i akceptację innych.
Ponadto, są to osoby, które zdają sobie sprawę z motywów własnego działania, a podjęte
zadania doprowadzają do końca. Cechuje je serdeczność i zdolność do bliskich relacji
z innymi.
Inni autorzy (Fredrickson, 2001, Tugade, Fredrickson, 2004) wskazują jeszcze na takie
charakterystyczne cechy osób prężnych, jak wysoki poziom optymizmu i wewnętrznego
spokoju, większą energię życiową, ciekawość świata i otwartość na nowe doświadczenia.
Connor (2006) dodaje jeszcze, że przejawiają wyższe poczucie własnej wartości
i skuteczności oraz w większym stopniu angażują się w relacje z innymi ludźmi.
Semmer (2006), dokonując przeglądu badań dotyczących tego konstruktu wskazuje,
że prężna jednostka to osoba, która:
 wykazuje tendencje do interpretowania otaczającego środowiska jako ogólnie
sprzyjającego i – podobnie jak optymista – oczekuje, że przydarzy się jej więcej rzeczy
pozytywnych niż negatywnych;
 jest raczej ugodowa i nie wykazuje skłonności do szkodzenia innym;
 spostrzega stresujące wydarzenia przede wszystkim w kategorii wyzwania;
 akceptuje pogorszenie sytuacji i traktuje doświadczane niepowodzenia jako normalne
wydarzenia, które nie muszą wynikać z braku własnych kompetencji lub wskazywać na
istnienie wrogiego świata;
 traktuje życie jako coś, na co ma wpływ, jako wynik własnej aktywności, siebie zaś jako
osobę zdolną do wpływania na nie;
 charakteryzuje się stabilnością emocjonalną (a nie labilnością i skłonnością do
doświadczania negatywnych emocji);
 napotkane trudności traktuje jako szansę na zdobywanie nowych doświadczeń i własnego
rozwoju.
1
Charakterystykę prężnej osoby przedstawiono także w książce Osobowość, stres a zdrowie, Ogińska-Bulik,
Juczyński, 2008.

42
Przedstawiona powyżej charakterystyka wskazuje, że prężność wiąże się z takimi
konstruktami osobowości, jak stabilność emocjonalna, otwartość na doświadczenia,
optymizm, poczucie koherencji (zwłaszcza poczucie sensowności), poczucie kontroli czy
własnej skuteczności. Nieodłącznym elementem prężności jest przeżywanie emocji
pozytywnych. Silny związek prężności z emocjami pozytywnymi i tendencją do skutecznego
radzenia sobie wskazuje także na pewne podobieństwa tego konstruktu do inteligencji
emocjonalnej. Bartone (2006) wskazuje, że zasadniczą właściwością osobowości, prowadzącą
do rozwoju resiliency, jest twardość.
W kontekście powyższych stwierdzeń, rodzi się pytanie: czym różni się prężność od
wymienionych właściwości osobowości? Otóż, wydaje się, że prężność jest pojęciem
szerszym i nadrzędnym. Traktowana jako mechanizm samoregulacji obejmuje zarówno
elementy poznawcze, charakterystyczne dla przekonań i oczekiwań, a dotyczące m. in.
spostrzegania rzeczywistości w kategoriach wyzwania, a także własnych kompetencji, jak
i emocjonalne, obejmujące afekt pozytywny i stabilność emocjonalną oraz behawioralne,
wyrażające się w poszukiwaniu nowych doświadczeń i podejmowaniu różnorodnych
i skutecznych strategii radzenia sobie z problemami. Zgodnie z ujęciem Block i Kremen
(1996), prężność stoi w opozycji, zarówno do braku kontroli (impulsywność), jak jej
nadmiaru (sztywność). Prężność wydaje się odwrotnością osobowości stresowej (typu D),
którą charakteryzuje spostrzeganie świata jako zagrożenia, przeżywanie emocji negatywnych
i radzenie sobie poprzez niewyrażanie emocji i powstrzymywanie się od kontaktów z innymi
ludźmi (Ogińska-Bulik, 2009).
Znaczenie prężności dla funkcjonowania człowieka
Prężność jest związana z doświadczeniem emocji pozytywnych, co dodatnio wpływa na
ocenę sytuacji stresujących (w kategoriach wyzwania), a także na wybór bardziej skutecznych
i dostosowanych do sytuacji strategii radzenia sobie. Prężność łączy się więc z większą
odpornością na sytuacje stresowe. Wagnild i Young (1993) podkreślają, że prężne jednostki
nie są w jakiś cudowny sposób uodpornione na stres, doświadczają go tyle samo co inni,
jednakże osoby te nauczyły się skutecznie radzić sobie z przeciwnościami losu. Wymienieni
autorzy zwracają uwagę, że bycie prężnym nie oznacza, że powraca się niejako
automatycznie do sytuacji sprzed kryzysu, ale że stwarza się możliwość odzyskania
równowagi, a nawet wzrostu czy rozwoju.
Prężność ma także istotne znaczenie dla zdrowia jednostki, szczególnie jego wymiaru
psychicznego (Ogińska-Bulik, w druku). Może chronić przed rozwojem objawów
nieprzystosowania, bądź zmniejszać ich nasilenie, a dotyczy to m in. objawów stresu
potraumatycznego (Connor 2006). Ochronną rolę prężności potwierdzają dane dostarczone

43
przez Charneya (2004), wskazujące na jej negatywny związek z różnymi miarami
nieprzystosowania, mierzonymi w okresie dzieciństwa, takimi jak zaburzenia lękowe, fobia
społeczna, depresja.
Szczególnie ważny wydaje się związek prężności z emocjami pozytywnymi. Emocje
pozytywne pośredniczą w procesie przezwyciężania emocji negatywnych. Dzięki temu osoby
doświadczone przykrymi wydarzeniami życiowymi (np. w wyniku poważnej choroby) mogą
zmienić sposób patrzenia na świat, zyskiwać nadzieję i znajdować inne sposoby rozwiązania
swojego problemu, a to sprzyja rozwinięciu spirali procesów korzystnych dla zdrowia
(Fredrickson, 2001). Fredrickson i Losada (2005) wskazują, że prężność jest związana z tzw.
rozkwitaniem (flourishing), oznaczającym optymalny dla jednostki zakres funkcjonowania,
przez co sprzyja zdrowiu psychicznemu.
Pomiar prężności
Do pomiaru prężności u osób dorosłych opracowano kilkanaście narzędzi. Jednym
z pierwszych jest Ego Resilience Scale, której autorami są Block i Kremen (1996). Dużą
popularnością cieszy się Resilient Scale (RS), skonstruowana przez Wagnilda i Young (1993),
stosowana także w badaniach młodzieży. Nowsze narzędzia, to: The Connor-Davidson
Resilience Scale (CD-RISC) (Connor, Davidson, 2003), Baruth Protective Factors Inventory
– BPFI (Ahern i in., 2006), The Resilience Scale for Adults – RSA (Friborg i in., 2003), The
Brief-Resilient Coping Scale – BRCS (Sinclair, Wallston, 2004). Do oceny prężności,
traktowanej w kategoriach procesu, wykorzystuje się także narzędzia służące do oceny
posiadanych zasobów, m. in. poczucia koherencji, umiejscowienia kontroli, twardości,
poczucia własnej wartości czy skuteczności. Służą one jako pośrednie miary prężności.
Brak dostępnych w Polsce narzędzi do pomiaru tego konstruktu zdecydował
o podjęciu prac nad jego opracowaniem
2
. Zrezygnowano z adaptacji wersji obcojęzycznych
ze względu na wielość metod i brak wyraźnej preferencji określonego narzędzia.
Skonstruowana skala służy do pomiaru prężności traktowanej jako właściwość osobowości
istotna w procesie skutecznego radzenia sobie, zarówno z wydarzeniami o charakterze
traumatycznym, jak i stresem dnia codziennego.
Polska skala do pomiaru prężności – SPP-25
Przebieg prac nad konstrukcją narzędzia
Twierdzenia zawarte w skali pochodzą z dwóch źródeł, a mianowicie z przeglądu różnych
dostępnych narzędzi do pomiaru prężności, opracowanych przez autorów zagranicznych oraz
2
Narzędzie do pomiaru prężności opracowano także w Instytucie Psychologii UAM w Poznaniu, jednakże nie
jest ono dostępne, nieznane są także jego właściwości psychometryczne.

44
wyniku prac kilkuosobowego zespołu psychologów i studentów psychologii, którzy –
w oparciu o teoretyczne założenia konstruktu – utworzyli własny zestaw twierdzeń do jego
opisu. Po wyeliminowaniu twierdzeń sformułowanych niejednoznacznie, wstępna wersja
skali zawierała 50 twierdzeń.
Pierwsze badania przeprowadzono na 100 osobowej grupie osób dorosłych, kobiet
i mężczyzn, w wieku od 20 do 50 lat, reprezentujących różne poziomy wykształcenia. Na
postawie oceny mocy dyskryminacyjnej wyeliminowano kilkanaście pozycji, które najsłabiej
korelowały z ogólnym wynikiem (poniżej 0,35). Wyniki pozostawionych twierdzeń poddano
analizie czynnikowej celem ustalenia elementów składowych konstruktu. Po wyeliminowaniu
twierdzeń o słabych ładunkach czynnikowych (poniżej 0,40) i wchodzących w skład kilku
czynników, w ostatecznej wersji pozostawiono 25 twierdzeń.
Tak przygotowaną wersją skali przebadano grupę 500 osób dorosłych,
zróżnicowanych pod względem wykształcenia, wieku, reprezentowanych zawodów, jak
również stanu zdrowia i doświadczeń o charakterze traumatycznym. Wyniki 8 osób
odrzucono ze względu na niekompletność danych. Do dalszej analizy wykorzystano więc
wyniki 492 osób, w tym 263 mężczyzn (53,4%) i 229 kobiet (46,6%). Wiek badanych mieścił
się w zakresie 19-65 lat (M=39,2; SD=11,9).
Właściwości psychometryczne Skali Pomiaru Prężności – SPP-25
Rzetelność
Zgodność wewnętrzna, ustalona na podstawie alfa Cronbacha, wynosi 0,89 dla całej skali, zaś
błąd standardowy pomiaru dla wyniku ogólnego 3,81. Rzetelność wyodrębnionych 5 podskal
jest zbliżona i mieści się w granicach od 0,67 do 0,75. Ponieważ w skład każdej podskali
wchodzi zaledwie 5 twierdzeń, uzyskane wskaźniki należy uznać za zadowalające.
Skorygowane współczynniki korelacji poszczególnych twierdzeń z wynikiem podskal
zamieszczono w tab. 1.
Stabilność bezwzględna, mierzona za pomocą testu-retestu w odstępie czterech
tygodni, na 30 osobowej grupie mężczyzn i kobiet (M wieku=29,4; SD=8,21), wynosi 0,85.
Wskazuje to, że prężność, traktowana w kategoriach właściwości osobowości, wykazuje
wysoką stałość.

45
Tab. 1. Właściwości psychometryczne twierdzeń SPP-25
Nr twierdzenia i nazwa czynnika
M
SD
rtt
Ładunek
czynnikowy
1. Wytrwałość i determinacja w działaniu
1.
2,94
0,79
0,45
0,51
6.
2,97
0,79
0,53
0,64
11.
2,79
0,88
0,50
0,58
16.
3,03
0,79
0,52
0,76
21.
2,60
0,96
0,41
0,59
alfa Cronbacha 0,72
% wyjaśnionej wariancji 29,1
2. Otwartość na nowe doświadczenia
i poczucie humoru
2.
2,98
0,81
0,44
0,64
7.
3,04
0,79
0,48
0,66
12.
2,82
0,88
0,46
0,70
17.
2,99
0,76
0,40
0,37
22.
3,25
0,84
0,41
0,46
alfa Cronbacha 0,68
% wyjaśnionej wariancji 6,5
3. Kompetencje osobiste do radzenia
sobie i tolerancja negatywnych emocji
3.
2,77
0,99
0,54
0,57
8.
2,63
0,93
0,49
0,69
13.
2,80
0,91
0,53
0,64
18.
2,66
0,84
0,53
0,60
23.
2,90
0,91
0,45
0,53
alfa Cronbacha 0,74
% wyjaśnionej wariancji 5,5
4. Tolerancja na niepowodzenia
i traktowanie życia jako wyzwania
4.
2,69
0,97
0,43
0,45
9.
2,90
0,98
0,45
0,49
14.
2,70
0,86
0,40
0,61
19.
3,02
0,80
0,46
0,77
24.
2,84
0,89
0,38
0,38
alfa Cronbacha 0,67
% wyjaśnionej wariancji 5,0
5. Optymistyczne nastawienie do życia i zdolność
mobilizowania się w trudnych sytuacjach
5.
2,70
0,90
0,48
0,51
10.
2,80
0,85
0,46
0,41
15.
2,55
0,88
0,55
0,56
20.
2,62
0,96
0,57
0,63
25.
2,89
0,89
0,49
0,66
alfa Cronbacha 0,75
% wyjaśnionej wariancji 4,6

46
Struktura czynnikowa
Trafność teoretyczną oceniono poddając wyniki badania 492 osób dorosłych analizie
czynnikowej (składowych głównych, z zastosowaniem rotacji varimax). W oparciu o
kryterium Kaisera-Guttmana oraz test „osypiska” (ryc. 1) za optymalne uznano rozwiązanie
pięcioczynnikowe (tab. 1), wyjaśniające ogółem 51% wariancji całkowitej. Wszystkie
ładunki czynnikowe są wysokie (powyżej 0,50) poza dwoma twierdzeniami, wchodzącymi do
dwóch różnych czynników. Największy udział wnosi czynnik 1. Wytrwałość i determinacja
w działaniu (29,1%), pozostałe cztery czynniki wyjaśniają łącznie nieco ponad 20% wariancji
zmiennej prężność.
Czynniki
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Wartości
Rycina 1. Wykres wartości własnych
Strukturę czynnikową poddano również analizie konfirmacyjnej, celem potwierdzenia
słuszności przyjętego rozwiązania. Diagram ścieżkowy konfirmacyjnej analizy czynnikowej
dla SPP-25 przedstawia rycina 2. Na diagramie zaznaczono wartości standaryzowanych
współczynników regresji pomiędzy zmienną ukrytą (czynniki), a obserwowanymi zmiennymi
jawnymi (poszczególne twierdzenia). Wartości parametrów oszacowano metodą
uogólnionych najmniejszych kwadratów. Uzyskane wskaźniki dobroci dopasowania

47
(GFI=0,93; AGFI=0,91; RMSEA=0,06) potwierdzają przyjętą 5 czynnikową strukturę
konstruktu prężności.
1.
.55
6.
.65
11.
.63
16.
.63
.54
4.
21.
.50
.55
9.
.53
14.
2.
.55
.60
19.
7.
.62
.48
24.
12.
.59
17.
.48
.57
5.
22.
.52
.54
10.
.65
15.
3.
.64
.69
20.
8.
.59
.60
25.
13.
.64
18.
.64
23.
.53
Rycina 2. Diagram ścieżkowy konfirmacyjnej analizy czynnikowej SPP-25
Oznaczenia:
Czynnik 1. Wytrwałość i determinacja w działaniu;
Czynnik 2. Otwartość na nowe doświadczenia i poczucie humoru;
Czynnik 3. Kompetencje osobiste do radzenia sobie i tolerancja negatywnych emocji;
Czynnik 4. Tolerancja na niepowodzenia i traktowanie życia jako wyzwania;
Czynnik 5. Optymistyczne nastawienie do życia i zdolność mobilizowania się w trudnych
sytuacjach.
Pięcioczynnikową strukturę konstruktu uzyskano również w kilku zagranicznych
skalach (Wagnild, Young, 1993, Connor, Davidson, 2003). Ustalone dla polskiej skali
czynniki wykazują pewne podobieństwo do uzyskanych w The Connor-Davidson Resilience
Scale – CD-RISC (2005). Obejmują one: 1. Kompetencje osobiste, wysokie standardy oraz
nieustępliwość/wytrwałość (Personal competence, high standards, and tenacity), 2. Wiara we
własne instynkty, tolerancja negatywnego afektu i wzmacniające efekty stresu (Trust in ones’
instincts, tolerance of negative affect and strengthening effects of stress, 3. Akceptacja zmian
i bezpieczne relacje z innymi (Positive acceptance of change and secure relationship with
Czynnik
1
Czynnik
2
Czynnik
3
Czynnik
5
Czynnik
4

48
others), 4. Kontrola (control) oraz 5. Oddziaływania duchowości (Spiritual influences).
Z kolei w chińskiej adaptacji powyższej skali (Yu, Zhang, 2007) uzyskano strukturę
trójczynnikową, obejmującą 1. Nieustępliwość/wytrwałość (Tenacity), 2. Siłę (Strength) oraz
3. Optymizm (Optimism).
Trafność
Trafność kryterialną ustalono korelując wyniki SPP-25 z innymi narzędziami, mierzącymi
zbliżone do prężności właściwości osobowości. Wykorzystano tu pomiar osobowości (NEO-
FFI, Zawadzki i in., 1998), inteligencji emocjonalnej (INTE, Jaworowska, Matczak, 2001),
pozytywnego i negatywnego afektu (PANAS
3
), preferowanych strategii radzenia sobie ze
stresem, traktowanych w kategoriach dyspozycji (Mini-COPE, Juczyński, Ogińska-Bulik,
2009), a także satysfakcji z życia (SWLS, Juczyński, 2001). Wyniki przedstawiono
w kolejnych tabelach 2 i 3.
Tab. 2. Współczynniki korelacji (r Pearsona) wyników SPP-25 z różnymi wymiarami
osobowości (N=100)
Wskaźnik
ogólny
Czynniki
1.
2.
3.
4.
5.
Wymiary Wielkiej Piątki:
Neurotyzm
-0,42**
-0,30*
-0,31*
-0,34**
-0,36**
-0,34**
Ekstrawersja
0,40**
0,19
0,28*
0,34**
0,31*
0,42**
Otwartość
-0,01
0,01
0,13
-0,15
0,11
-0,12
Ugodowość
0,19
0,05
0,33**
0,09
0,34**
-0,04
Sumienność
0,41**
0,44**
0,22
0,29*
0,35**
0,36**
Inteligencja emocjonalna
0,41**
0,31*
0,34**
0,23
0,44**
0,27**
Satysfakcja z życia
0,34**
0,27*
0,26*
0,32**
0,24*
0,26**
Afekt:
pozytywny
0,37**
0,30*
0,33**
0,36**
0,09
0,36**
negatywny
-0,33**
-0,23
-0,28**
-0,16
-0,37**
-0,26**
Oznaczenia:
* - poziom istotności <0,01
** <0,001
Prężność koreluje dodatnio z ekstrawersją, sumiennością (NEO-FFI), inteligencją
emocjonalną (INTE), satysfakcją z życia (SWLS), afektem pozytywnym (PANAS) oraz
przystosowawczymi strategiami radzenia sobie ze stresem (Mini-COPE), takimi jak aktywne
radzenie sobie, planowanie, pozytywne przewartościowanie. Negatywne zależności dotyczą
neurotyczności, afektu negatywnego i nieprzystosowawczych strategii radzenia sobie,
a przede wszystkim zażywania substancji psychoaktywnych i zaprzestania działań.
3
Własna adaptacja.

49
Tab. 3. Współczynniki korelacji (r Pearsona) wyników SPP-25 ze strategiami radzenia sobie
ze stresem (Mini-COPE) (N=100)
Strategie radzenia sobie
Wskaźnik
ogólny
Czynniki
1.
2.
3.
4.
5.
1. Aktywne radzenie sobie
0,39**
0,28*
0,31*
0,25
0,39**
0,25
2. Planowanie
0,27*
0,19
0,19
0,27*
0,25
0,19
3. Pozytywne przewartościowanie
0,37**
0,30*
0,22
0,27*
0,38**
0,29*
4. Akceptacja
0,11
0,08
-0,01
0,05
0,10
0,13
5. Poczucie humoru
-0,10
-0,11
-0,19
0,02
-0,22
0,08
6. Zwrot ku religii
0,05
0,13
-0,18
0,16
-0,03
0,10
7. Poszukiwanie wsparcia emocj.
0,14
0,14
0,04
0,18
0,05
0,16
8. Poszukiwanie wsparcia instrum.
-0,01
0,00
-0,04
0,04
-0,02
0,02
9. Zajmowanie się czymś innym
0,12
0,10
0,15
-0,03
0,19
0,06
10. Zaprzeczanie
-0.19
-0,09
-0,25
-0,08
-0,28*
-0,03
11. Wyładowanie
-0,08
-0,03
-0,11
-0,10
-0,14
0,01
12. Zażywanie substancji psychoakt.
-0,27**
-0,17
-0,25
-0,20
-0,32**
-0,12
13. Zaprzestanie działań
-0,33**
-0,26*
-0,35**
-0,19
-0,38**
-0,14
14. Obwinianie siebie
Oznaczenia: jak w tab. 2
Uzyskane wyniki, dotyczące zależności między prężnością a wymiarami osobowości
modelu Wielkiej Piątki, są w znacznym stopniu zbieżne z rezultatami innych badań
(Campbell i in. 2005), w których prężność, mierzona za pomocą CD-RISC, silnie wiązała się
z neurotycznością (ujemnie) oraz z ekstrawersją i sumiennością (dodatnio). Nie korelowała
natomiast z ugodowością, a słabo (choć istotnie statystycznie) z otwartością na
doświadczenia.
Z kolei w innych badaniach (Yu, Zhang, 2007) uzyskano istotny związek prężności
(ocenianej także za pomocą CD-RISC) ze wszystkimi wymiarami osobowości modelu
Wielkiej Piątki (najsilniejszy dla sumienności – 0,64, dla pozostałych: -0,47 dla
neurotyczności, 0,43 – ekstrawersji, 0,27 – otwartości na doświadczenia, 0,36 – ugodowości)
oraz z satysfakcją z życia (0,48). Podobnie, jak w naszych badaniach, stwierdzono także
pozytywną zależność prężności ze strategiami skoncentrowanymi na zadaniu (mierzonymi za
pomocą the Coping Inventory for Stressful Situation – CISS ) i negatywną, ze strategiami
skoncentrowanymi na emocjach (Campbell i in. 2005).
Normalizacja
W kolejnym kroku analizy ustalono czy płeć, wiek oraz grupa badana różnicują nasilenie
prężności. Dane zawarte w tab. 4 wskazują, że płeć jest czynnikiem różnicującym nasilenie
badanego konstruktu. Mężczyźni uzyskali wyższy wynik w całej skali oraz wyższe wyniki
w zakresie trzech czynników. Wskazuje to, że w porównaniu z kobietami, przejawiają
większe kompetencje osobiste do radzenia sobie i wyższą tolerancję negatywnego afektu.
Mężczyźni wykazują także wyższą tolerancję na niepowodzenia, w większym stopniu traktują

50
życie jako wyzwanie oraz prezentują bardziej optymistyczne nastawienie do życia połączone
ze zdolnością mobilizowania się w trudnych sytuacjach.
Tab. 4. Średnie wyniki SPP-25 w zależności od płci
Mężczyźni
(N=263)
Kobiety
(N=229)
M
SD
M
SD
t
p
Prężność – wskaźnik ogólny
72,27
10,44
69,4
5
12,5
5
2,71
0,01
1. Wytrwałość i determinacja w działaniu
14,51
2,50
14,2
1
2,83
1,263
ni
2. Otwartość na nowe doświadczenia
i poczucie humoru
15,14
2,67
15,0
3
2,77
0,446
ni
3. Kompetencje osobiste do radzenia
sobie i tolerancja negatywnych emocji
14,20
2,82
13,2
7
3,43
3,280
0,01
4. Tolerancja na niepowodzenia
i traktowanie życia jako wyzwania
14,42
2,61
13,8
3
3,18
2,268
0,02
5. Optymistyczne nastawienie do życia
i zdolność mobilizowania się
w trudnych sytuacjach
13,99
2,86
13,0
8
3,40
3,205
0,01
Tab. 5 prezentuje zróżnicowanie prężności ze względu na wiek badanych, których
podzielono na młodszych (do 40 roku życia) i starszych (powyżej 40 lat). Okazało się, że
wiek nie różnicuje ogólnego nasilenia prężności. Ujawniono jednak pewne różnice odnoszące
się do trzech czynników. Osoby starsze, w porównaniu z młodszymi, ujawniają większą
wytrwałość i determinację w działaniu (cz. 1) oraz bardziej optymistyczne nastawienie do
życia i zdolność mobilizowania się w trudnych sytuacjach (cz. 5), ale niższą otwartość na
nowe doświadczenia i poczucie humoru (cz. 2).
Tab. 5. Średnie wyniki SPP-25 w zależności od wieku
Młodsi
(N=214)
Starsi
(N=278)
M
SD
M
SD
t
p
Prężność – wskaźnik ogólny
70,24
12,10
71,51
11,08
-1,210
ni
1. Wytrwałość i determinacja w działaniu
14,07
2,87
14,61
2,47
-2,251
0,02
2. Otwartość na nowe doświadczenia
i poczucie humoru
15,42
2,85
14,85
2,58
2,322
0,02
3. Kompetencje osobiste do radzenia
sobie i tolerancja negatywnych emocji
13,55
3,35
13,93
2,99
-1,318
ni
4. Tolerancja na niepowodzenia
i traktowanie życia jako wyzwania
14,07
2,80
14,21
2,98
-0,542
ni
5. Optymistyczne nastawienie do życia
i zdolność mobilizowania się
13,11
3,46
13,92
2,86
-2,826
0,005

51
w trudnych sytuacjach
Sprawdzono także występowanie różnic w odniesieniu do prężności między różnymi
badanymi grupami osób. Dane zamieszczono w tab. 6. Dane zamieszczone w tab. 6 wskazują
na niezbyt duże zróżnicowanie nasilenia prężności w badanych grupach. Najwyższe
prezentują strażacy, a dalszej kolejności: policjanci, diabetycy oraz osoby po stracie bliskiej
osoby. Najniższe nasilenie prężności zanotowano w grupie dorosłych – pracujących.
Przeprowadzona analiza wariancji potwierdziła zróżnicowanie wyników średnich SPP-25
między badanymi grupami (F(6, 485) = 4,64 p<0,001). Ogólny wskaźnik prężności różnicuje
statystycznie istotnie grupę strażaków (grupa 5) od osób dorosłych pracujących (grupa 1) i
studentów (grupa 2) (test Tukeya i Scheffe p<0,001). Badane grupy różnicują także nasilenie
poszczególnych czynników prężności. I tak strażacy uzyskali istotnie wyższe wyniki
w zakresie czynnika 5 w porównaniu z grupą osób dorosłych pracujących (p<0,03),
studentów (p<0,04), ratowników medycznych (p<00,5) oraz wyższe w czynniku 1, 2 i 4
w porównaniu z grupą osób dorosłych pracujących (p<0,05) oraz czynniku 3 w porównaniu z
grupą studentów (p<0,001).
Tab. 6. Średnie wyniki SPP-25 w różnych grupach badanych
Grupa
Wskaźnik
ogólny
Czynniki
1.
2.
3.
4.
5.
N
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
1.
160
68,56
12,37
13,62
3,31
14,45
2,88
13,78
3,24
13,38
3,32
13,34
3,28
2.
89
69,80
13,01
14,40
3,29
15,63
2,80
12,75
3,75
14,15
2,87
12,83
3,85
3.
88
71,35
11,04
14,66
2,32
15,30
2,72
13,52
3,11
14,42
2,79
13,33
3,03
4.
30
69,67
11,87
13,43
3,11
14,37
3,36
13,73
3,13
14,70
2,38
13,10
2,88
5.
58
77,10
6,45
15,24
1,75
15,95
1,86
15,17
1,56
15,29
1,97
15,45
1,76
6.
42
73,14
8,87
14,88
2,37
15,12
2,17
14,36
2,31
14,38
2,29
14,29
2,16
7.
25
72,75
9,75
15,36
1,78
15,44
1,92
13,96
3,25
14,40
2,81
13,48
2,68
492
70,96
11,54
14,32
2,90
15,09
2,71
13,77
3,15
14,15
2,90
13,57
3,16
Oznaczenie grup:
1 – Osoby dorosłe – pracujące
2 – Studenci
3 – Osoby po stracie kogoś bliskiego
4 – Ratownicy medyczni

52
5 – Strażacy
6 – Policjanci
7 – Diabetycy
Ponieważ ogólny wynik skali nie ujawnia zróżnicowania ze względu na wiek, zaś
niewielkie zróżnicowanie ze względu na płeć nie wpływa istotnie na zróżnicowanie rozkładu
wyników (test Kołmogorowa-Smirnowa), obliczono wspólne normy w skali stenowej (por.
tab. 7).
Tab. 7. Tymczasowe normy (N=492)
Wynik
Sten
– 43
1
44 – 51
2
52 – 59
3
60 – 65
4
66 – 71
5
72 – 77
6
78 – 81
7
82 – 85
8
86 – 89
9
90 –
10
Opis, sposób badania i interpretacja SPP-25
Opis skali i zastosowanie
Skala do pomiaru prężności – SPP-25 jest przeznaczona dla osób dorosłych, zarówno
zdrowych, jak i chorych. Zawiera 25 stwierdzeń dotyczących różnych właściwości
osobowości składających się na prężność, utożsamianą także z odpornością psychiczną.
Oceny dokonuje się na 5 stopniowej skali typu Likerta.
Oprócz wyniku ogólnego skala mierzy 5 następujących czynników:
1. Wytrwałość i determinacja w działaniu;
2. Otwartość na nowe doświadczenia i poczucie humoru;
3. Kompetencje osobiste do radzenia sobie i tolerancja negatywnych emocji;
4. Tolerancja na niepowodzenia i traktowanie życia jako wyzwania;
5. Optymistyczne nastawienie do życia i zdolność mobilizowania się w trudnych sytuacjach.
Prężność, traktowana jako mechanizm samoregulacji, ma charakter uniwersalny
i powinna chronić przed negatywnymi następstwami doświadczanych wydarzeń, zarówno
tych traumatycznych, jak i dnia codziennego. Skala może więc być stosowana do pomiaru
predyspozycji osobowościowych osób narażonych na stres, w tym o charakterze
traumatycznym. Może więc być wykorzystywana jako narzędzi selekcji do niektórych
zawodów, w których występuje wysokie ryzyko narażenia na stres, np. strażaka, policjanta

53
czy ratownika medycznego. Może służyć także do przewidywania reakcji na stres
o charakterze traumatycznym, w tym reakcji na nieuleczalną chorobę własną czy bliskich
osób.
W badaniach Connor (2006) wykazano predykcyjną rolę prężności (mierzonej za
pomocą CD-RISC) w powrocie do zdrowia osób cierpiących na zaburzenie po stresie
traumatycznym, jak i znaczenie tego konstruktu w zapobieganiu wystąpienia tego zespołu.
Z kolei Wagnild i Young (1993) oraz Arethart-Treichel (2005) podkreślają, że prężność nie
tylko służy powracaniu do zdrowia po doświadczonej traumie, lecz może być także
czynnikiem prowadzącym do wzrostu i rozwoju.
Warto byłoby więc w kolejnych badaniach ustalić czy prężność przyczynia się do
zmniejszenia objawów stresu potraumatycznego i czy jest istotnie związana
z potraumatycznym wzrostem u osób, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń
4
.
Konieczne wydaje się także sprawdzenie związku prężności z zasobami osobistymi,
pełniącymi istotną rolę w procesie radzenia sobie ze stresem, w tym twardością, optymizmem
życiowym, poczuciem koherencji, kontroli czy własnej skuteczności, a także zasobami
społecznymi, w postaci wsparcia społecznego.
Sposób badania
SPP-25 jest narzędziem samopisu. Wypełnienie skali zajmuje ok. 10 minut. Badania można
prowadzić indywidualnie bądź grupowo. Zamieszczona na wstępie instrukcja informuje o
celu badania i sposobie odpowiadania. Osoba badana ustosunkowuje się do podanych
stwierdzeń, otaczając odpowiednią cyfrę, która oznacza:
0 – zdecydowanie nie
1 – raczej nie
2 – ani tak, a nie nie/trudno powiedzieć
3 – raczej tak
4 – zdecydowanie tak
Obliczanie i interpretacja wyników
W tab. 8 podano klucz diagnostyczny. Wyniki oblicza się zarówno dla całej skali, jak i dla
poszczególnych czynników. Im wyższa ilość punktów tym wyższe nasilenie prężności.
Ogólny wynik SPP-25 można wyrazić w skali stenowej, gdzie wyniki w zakresie 1-4
oznaczają niską, 5-6 – przeciętną, a 7-10 – wysoką prężność. W badanej grupie osób
dorosłych (N=492) niską prężność zanotowano u 28%, przeciętną u 41%, a wysoką u 31%
badanych.
4
Autorzy artykułu aktualnie prowadzą badania dotyczące polskiej adaptacji inwentarza do badania
potraumatycznego wzrostu – the Posttraumatic Growth Inventory, której autorami są Tedeschi i Calhoun i
związku tego konstruktu z prężnością.

54
Tab. 8. SPP-25 – klucz diagnostyczny
Nazwa skali
Twierdzenia
1. Wytrwałość i determinacja w działaniu
1, 6, 11, 16, 21
2. Otwartość na nowe doświadczenia i poczucie humoru
2, 7, 12, 17, 22
3. Kompetencje osobiste do radzenia sobie i tolerancja negatywnych
emocji
3, 8, 13, 18, 23
4. Tolerancja na niepowodzenia i traktowanie życia jako wyzwania
4, 9, 14, 19, 24
5. Optymistyczne nastawienie do życia i zdolność mobilizowania się
w trudnych sytuacjach
5, 10, 15, 20, 25
Literatura
Ahern, N., Kiehl, E., Lou Sole, M., Byers, J. (2006). A review of instruments measuring
resilience. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 29(2), 103-125.
Arehart-Treichel J. (2005). Resilience shown in youth protects against adult stress.
Psychiatric News, 40(17), 14-15.
Bartone, P. (2006). Resilience under military operational stress: Can leaders influence
hardiness? Military Psychology, 18(3), 131-148.
Block, J. H., Block, J. (1980). The role of ego-control and ego-resiliency in the origination of
behavior. W: W. A. Collings (red.), The Minnesota Symposia on Child Psychology
(39-101). NJ: Hillsdale, Erlbaum.
Block, J., Kremen, A. M. (1996). IQ and ego-resiliency: Conceptual and empirical
connections and separateness. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 349-
361.
Campbell-Sils, L., Cohan, S.L., Stein, M. B. (2005). Relationship of resilience to personality,
coping, and psychiatric symptoms in young adults. Behavior Research and Therapy,
44(4), 585-599.
Charney, D. S. (2004). Psychobiological mechanisms of resilience and vulnerability:
implications for successful adaptation to extreme stress. American Journal of
Psychiatry, 161, 195-216.
Connor, K. M. (2006). Assessment of resilience in the aftermath trauma. Journal of Clinical
Psychiatry, 67(2), 46-49.
Connor, K. M., Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor-
Davidson Resilience Scale (CD-RISC). Depression and Anxiety, 18, 76-82.
Fredrickson, B. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-
and build theory of positive emotions. American Psychologist, 56, 218- 226.
Friborg, O., Hjemdal, O., Rosenvinge, J. H., Martinussen, M. (2003). A new rating scale for
adult resilience: What are the central protective resources behind healthy adjustment?
International Journal of Methods in Psychiatric Research, 12, 65–76.
Heszen, I., Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN.
Jaworowska, A., Matczak, A. (2001). Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej INTE -
podręcznik. Warszawa: Wyd. Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Juczyński, Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2009). Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze
stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Letzring, T., Block, J., Funder, D. (2005). Ego-control and ego-resiliency: Generalization of a

55
self-report scales based on personality descriptions from acquaintances, clinicians and
self. Journal of Research in Personality, 39(4), 395-422.
Luthar, S., Cicchetti, D., Becker, B. (2000). The construct of resilience: critical evaluation and
guidelines for future work. Child Development, 71, 543-562.
Nadolska, K., Sęk, H. (2007). Społeczny kontekst odkrywania wiedzy o zasobach
odpornościowych, czyli czym jest resilience i jak ono funkcjonuje. W: Ł. Kaczmarek,
A. Słysz (red). Bliżej serca - zdrowie i emocje (13-37). Poznań: Wyd. UAM.
Oleś, P., Drat-Ruszczak, K. (2008). Osobowość. W: J. Strelau, D. Doliński (red.),
Psychologia, t. 1 (rozdz. 8, 651-764). Gdańsk: GWP.
Ogińska-Bulik, N. (2009). Osobowość typu D: teoria i badania. Łódź: Wyd. WSHE.
Ogińska-Bulik, N. Prężność jako właściwość osobowości sprzyjająca zdrowiu (w druku)
Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2008). Osobowość, stres a zdrowie. Warszawa: Wyd.
Difin.
Ostaszewski, K. (2005). Druga strona ryzyka. Remedium, 2, 1-3.
Semmer, N. (2006). Personality, stress and coping. W: M. Vollrath (red.), Handbook of
Personality and Health (73-113). Chichester: Wiley.
Sinclair, V. G., Wallston, K. A. (2004). The development and psychometric evaluation of the
Brief Resilient Coping Scale. Assessment, 11, 94–101.
Tugade, M., Fredrickson, B. (2004). Resilient individuals use positive emotions to bounce
back from negative emotional experiences. Journal of Personality and Social
Psychology, vol. 86(2), 320-333.
Uchnast, Z. (1997). Prężność osobowa: Empiryczna typologia i metoda pomiaru. Roczniki
Filozoficzne, XLV(4), 27-49.
Wagnild, G. M., Young, H. M. (1993). Development and psychometric evaluation of the
Resilience Scale. Journal of Nursing Measurement 1, s. 165-178.
Yu X., Zhang J. (2007). Factor analysis and psychometric evaluation of the Connor-Davidson
Resilience Scale (CD-RISC) with Chinese people. Social Behavior and Personality,
35(1), 19-30.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz osobowości NEO-
FFI Costy i McCrae. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.