ArticlePDF Available

Zagrożenia związane z turystyką i rekreacją na obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim w świetle standardowych formularzy danych (Threats associated with tourism and recreation in Natura 2000 areas in alpine region in the light of Standard Data Forms

January 2012

Authors:

Zbigniew Witkowski

University of Physical Education

Adam Mroczka

District hospital of ortopedic and trauma surgery

Szymon Ciapała

Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie

On the basis of Standard Data Forms human activities connected with tourism and recreation taking place inside of Natura 2000 areas and within their surroundings have been determined. Intensity (A, B or C) and effects (positive, neutral, negative) of the activities were given. Frequency of occurrence of various forms of tourism and recreation was specified as well as relationship between number of the forms and category of protected areas (habitats, birds, common) was described. By comparison with Krzymowska-Kostrowicka classification, anthropopressure force of various forms of tourist and recreation activities was estimated. Because some imprecise registrations in SDF records have been noticed, it seems to be necessary to undertake investigations to recognize actual influence of tourism and recreation on habitats and species being protected within Natura 2000 areas. Keywords: Standard Data Forms, alpine region, Natura 2000, tourist and recreation activity

Content uploaded by Szymon Ciapała

Content may be subject to copyright.

KRAKÓW 2012

AKADEMIA WYCHOWANIA FI ZYCZ NE GO

IM. BRONISŁAWA CZECHA W KRA KO WIE

ISSN 0867-3888

FOLIA

TURISTICA

Nr 26 – 2012

Redaktor naczelny:

Andrzej Matuszyk

Rada naukowa:

Stefan Bosiacki, Milan Ďuriček, Ryszard Gałecki,

Stanisław Liszewski, Krzysztof Podemski, Boris Vukonić, Janusz Zdebski

Kolegium redakcyjne:

Wiesław Alejziak, Zygmunt Kruczek, Ryszard Winiarski

Sekretarz redakcji:

Sabina Owsianowska

Artykuły recenzowane anonimowo

Adiustacja:

Barbara Przybyło – język polski

Sylwia Willcox – Transatlantic Communications – język angielski

Adres Redakcji:

Akademia Wychowania Fizycznego

al. Jana Pawła II 78, 31-571 Kraków

tel. 12 683-12-78

Opracowanie DTP: Ryszard Sasorski (

Dział Projektów Wydawniczych AWF Kraków

)

Druk: Drukarnia Cyfrowa Alnus sp. z o.o.

ul. Cechowa 51, 30-614 Kraków

Nakład: 150 egz.

University School of Physical Education, Cracow, Poland

NR 26 2012

FOLIA TURISTICA

SPIS TREŚCI

107

133

149

163

183

195

213

239

Katarzyna Czernek, Motywacje i cele partnerów w kooperacji na rzecz

rozwoju turystyki w regionie ..........................

Adam R. Szromek, Zastosowanie modeli logistycznych w opisie rozwo-

ju funkcji turystycznej obszaru – przykład wysp Bornholm oraz Isle

of Man .........................................

Karolina Buczkowska, Turysta kulturowy w poszukiwaniu genius

loci ...........................................

Dominik Ziarkowski, Znaczenie obiektów wpisanych na Listę świato-

wego dziedzictwa UNESCO dla turystyki ..................

Dagmara Chylińska, Gerard Kosmala, Turystyka seksualna – re-

kapitulacja ......................................

Zbigniew Witkowski, Adam Mroczka, Szymon Ciapała, Zagro-

żenia związane z turystyką i rekreacją na obszarach Natura 2000

w regionie alpejskim w świetle standardowych formularzy danych

Paweł Wojtanowicz, Anna Sokołowska, Próba oceny działalności

edukacyjno-turystycznej ośrodków edukacyjnych Poleskiego Parku

Narodowego i Roztoczańskiego Parku Narodowego ..........

Natalia Tokarczyk, Znaczenie górnoreglowych polan dla turystyki

w Gorcach ......................................

Beata Gierczak, Benchmarking w zarządzaniu hotelami trzy- i czte-

rogwiazdkowymi na terenie Rzeszowa ....................

Daniel Puciato, Wykorzystanie zarządzania wiedzą w wybranych

przedsiębiorstwach turystycznych z województwa opolskiego ....

Mirosław Zalech, Emilia Lewczuk, Wizerunek turystyczny Turcji

w opinii uczestników programu ERASMUS ...............

Wojciech Cynarski, Zamki obronne na ziemiach polskich. Wykorzy-

stanie dziedzictwa sztuki fortyfikacji w turystyce kulturowej ....

Ewa Roszkowska, Alpejska działalność Mariana Smoluchowskiego .

Elżbieta Biernat, Paweł Tomaszewski, Antoni K. Gajewski, So-

cjodemograficzne determinanty uczestnictwa w turystyce pracują-

cych mieszkańców Warszawy .........................

NR 26 2012

FOLIA TURISTICA

CONTENTS

107

133

149

163

183

195

213

239

Katarzyna Czernek, Motives and aims of partners in cooperation for

tourism development in a region .......................

Adam R. Szromek, Application of logistic models in the description

of the tourist function of area. The case of Bornholm and Isle of

Man islands .....................................

Karolina Buczkowska, Culture tourist in search of genius loci....

Dominik Ziarkowski, The significance of UNESCO World Heritage

Sites for tourism..................................

Dagmara Chylińska, Gerard Kosmala, Sex tourism – recapitula-

tion ...........................................

Zbigniew Witkowski, Adam Mroczka, Szymon Ciapała, Threats

associated with tourism and recreation in Natura 2000 areas in

alpine region in the light of Standard Data Forms ............

Paweł Wojtanowicz, Anna Sokołowska, An attempt to evaluate

the educational and tourism activities of educational centers in the

Polesie National Park and Roztocze National Park ............

Natalia Tokarczyk, Importance of upper montane belt glades for tour-

ism in Gorce Mountains .............................

Beata Gierczak, Benchmarking in three- and four-star hotel manage-

ment in Rzeszow .................................

Daniel Puciato, Use of knowledge management in selected tourism

enterprises in the Opole Voivodeship .....................

Mirosław Zalech, Emilia Lewczuk, The tourist image of Turkey in

the opinion of ERASMUS programme participants ..........

Wojciech Cynarski, Fortified castles in Polish lands. The use of forti-

fication art heritage in cultural tourism ..................

Ewa Roszkowska, Alpine activities of Marian Smoluchowski .....

Elżbieta Biernat, Paweł Tomaszewski, Antoni K. Gajewski,

Socio-demographic Determinants of Participation in Tourism

amongst Working Residents of Warsaw...................

NR 26 2012

FOLIA TURISTICA

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI

NA RZECZ ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE

Katarzyna Czernek*

Zarys treści: W artykule zgłębiono problematykę motywów oraz celów nawiązywania współ-

pracy w regionie turystycznym. Uwagę skupiono przede wszystkim na złożoności i zróżnicowa-

niu tych motywów i celów, co wynika z odmiennych postaw partnerów, będących podmiotami

zarówno indywidualnymi (osoby fizyczne), jak i zbiorowymi (instytucje/organizacje), a także

reprezentujących sektory o odmiennej specyfice funkcjonowania, tj. publiczny i prywatny.

Pokazano również, iż obok tzw. motywów jawnych współpracy istnieją tzw. motywy ukryte

i domniemywane. W założeniu autorki praca ma umożliwić nie tylko lepsze rozpoznanie mo-

tywów i celów kooperacji różnych zaangażowanych w nią stron, ale także wykazać, dlaczego

nawiązanie i rozwój form współpracy na rzecz rozwoju turystyki nie jest zadaniem prostym.

W artykule wykorzystano badania empiryczne przeprowadzone w jednym z polskich regionów

turystycznych, położonym na południu Polski.

Słowa kluczowe: współpraca, motywy, cele, region turystyczny

Wprowadzenie

Kooperacja (współpraca)1 – zarówno wewnątrz-, jak i międzysektoro-

wa (w sektorze publicznym i prywatnym2, a także między reprezentanta-

mi tych sektorów) – jest jednym z warunków zdobywania i utrzymywania

przez regiony turystyczne przewagi konkurencyjnej [Fyall, Garrod 2005;

Crotts, Buhalis, March 2000]. Jest więc istotnym narzędziem rozwoju

turystyki w Polsce [Strategia… 2007; Narodowa… 2007] oraz ważnym

zagadnieniem badawczym. Współpracę taką rozumieć można jako formę

* Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Samodzielnym Zakładzie Turystyki Uniwersy-

tetu Ekonomicznego w Katowicach; e-mail: katarzyna.czernek@ue.katowice.pl.

1 Terminy „kooperacja” i „współpraca” będą używane zamiennie, gdyż zgodnie ze słow-

nikiem synonimów stanowią one wyrazy bliskoznaczne. Por. http://www.slownik-synonimow.

eu/?s=wsp%C3%B3%C5%82praca&x=0&y=0 (stan z dn. 26.03.2012).

2 Podziału sektorów dokonano stosując kryterium formy własności i celu działalności

[Beksiak 2001; Malinowska 1999]. Sektor prywatny reprezentowany jest w artykule przez

przedsiębiorstwa prywatne nastawione na zysk, zaś sektor publiczny – przez samorząd lokalny

(gminny), realizujący potrzeby publiczne.

6KATARZYNA CZERNEK

dobrowolnego współdziałania, w którym autonomiczni interesariusze an-

gażują się w interaktywny proces, wykorzystując wspólne reguły, normy

i struktury, by działać i decydować w sprawach związanych z rozwojem

turystyki w regionie [Wood, Gray 1991, s. 146]. Działania realizowane

w ramach tak szeroko rozumianej kooperacji stanowić mogą przykładowo

konsultacje, łączenie atrakcji turystycznych czy podejmowanie wspólnych

inwestycji infrastrukturalnych. Szczególnie często są to działania marke-

tingowe, ukierunkowane na promowanie wspólnego obszaru turystyczne-

go. Korzyścią współpracy jest obniżenie kosztów podejmowanych działań,

a także większa skuteczność i szersza skala realizacji powierzonych zadań.

Formy organizacyjne współpracy w zakresie turystyki, z którymi mamy

obecnie do czynienia w polskich regionach, to między innymi lokalne/re-

gionalne organizacje turystyczne (LOT-y/ROT-y), związki/porozumienia

międzygminne, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, lo-

kalne grupy działania i inne.

Podmioty podejmują decyzję o współdziałaniu kierując się określone-

go rodzaju motywami, dążąc do realizacji konkretnych celów. W literaturze

przedmiotu [m.in.: Co-operation…2004, s. 1; Fyall, Garrod 2005, s. 139–142;

Wang, Fesenmaier 2007, s. 867; Zmyślony 2008, s. 57] napotykamy wiele ujęć

klasyfikacji motywów i celów kooperacji. Wyniki badań empirycznych, któ-

re przeprowadziła autorka wskazują, iż problematyka ta jest bardzo złożo-

na, stąd też wymaga bardziej pogłębionej analizy. Umożliwi to niewątpliwie

podmiotom zdecydowanym na podjęcie współpracy na rzecz rozwoju tury-

styki lepsze rozeznanie w sferze podejmowanych przez nie decyzji i działań.

Zgłębienie wiedzy z tego zakresu pozwoli teoretykom i praktykom bardziej

skuteczne zachęcać potencjalnych partnerów do współpracy, by dzięki temu

uzyskiwać możliwie największe korzyści indywidualne (dla poszczególnych

partnerów) i zbiorowe (dla regionu).

Intencją artykułu jest pogłębiona analiza motywów i celów nawiązywa-

nia współpracy wewnątrz- i międzysektorowej (publiczno-prywatnej) w re-

gionie turystycznym. Uwagę poświęcono przede wszystkim różnorodności

postaw indywidualnych i grupowych partnerów reprezentujących zarówno

sektor publiczny, jak i prywatny oraz ukrytym i domniemywanym (obok

jawnych) motywom współpracy, a także ich oddziaływaniu – łącznie z ce-

lami kooperacji – na region turystyczny. Realizacja przedstawionego celu

umożliwi także wypełnienie literaturowej luki w zakresie podejmowanej tu

problematyki.

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 7

1. Motywy i cele współpracy w regionie turystycznym

W pierwszej kolejności uwagę skupiono na motywach przystępowania

do współpracy (bodźcach skłaniających do jej podjęcia3), w drugiej – na jej

celach. Podziału motywów kooperacji dokonano na podstawie różnych kry-

teriów – najpierw rodzaju sektora, jaki mogą reprezentować potencjalni

partnerzy – prywatnego i publicznego (por. tabela 1). Biorąc pod uwagę cel

artykułu jest to ważne kryterium klasyfikacji, gdyż motywy przystąpienia

do kooperacji z punktu widzenia reprezentantów tych sektorów mogą być

różne, co wynika ze specyfiki ich funkcjonowania.

Jak wskazano w tabeli 1, w przypadku sektora prywatnego motywy

nawiązywania współpracy podporządkowane są przede wszystkim dążeniu

do maksymalizacji zysku przez wzrost przychodów lub obniżenie kosztów

prowadzonej działalności (charakter ekonomiczny)4. Celem podstawowym

3 Słownik języka polskiego online: http://sjp.pwn.pl/szukaj/motyw [dostęp: 27.08.2011].

4 Nie należy także zapominać, że czasami współpraca jest jedynym sposobem uniknięcia

likwidacji przedsiębiorstwa lub przejęcia przez inne [Williams 1997, s. 20–35].

Tabela 1. Podział motywów kooperacji z punktu widzenia rodzaju zaangażowanego w nią sek-

tora

Sektor prywatny Sektor publiczny

Wzrost przychodów dzięki:

• uzyskaniu dostępu do nowej

wiedzy,

• wzrostowi sprzedaży przez

większą skuteczność działań

marketingowych, poprawę

wiarygodności, co służy

wzmocnieniu wizerunku

przedsiębiorstwa,

• uzyskaniu dostępu do nowych

rynków,

• wzmocnieniu pozycji rynkowej.

Obniżenie kosztów działalności w postaci:

• kosztów prowadzenia badań

rynkowych,

• kosztów wytwarzania produktu

oraz świadczenia usług,

• kosztów marketingowych (np.

promocji, dystrybucji),

• kosztów związanych z ryzykiem

działalności.

Możliwość realizacji szerszego zakresu

zadań publicznych i/lub wykonywania ich

w sposób bardziej efektywny i skuteczny

dzięki:

• konsultacjom z różnymi grupami

interesu – większa wiedza

o problemach i potrzebach

społecznych, wymiana

doświadczeń, większy poziom

wiarygodności prowadzonych

działań,

• zdobyciu dodatkowych źródeł

finansowania

• obniżeniu kosztów badań

rynkowych, kosztów

marketingowych (na promocję

gminy/regionu), obniżeniu ryzyka.

Źródło: opracowanie własne.

8KATARZYNA CZERNEK

przedsiębiorstw prywatnych w gospodarce rynkowej jest bowiem generowa-

nie korzyści ekonomicznych przez utrzymywanie się na rynku. U reprezen-

tantów sektora publicznego główną rolę odgrywa natomiast motyw zaspoka-

jania potrzeb społecznych przez realizację zadań publicznych. Podejmowanie

różnych form współpracy umożliwia np. zdobycie większej wiedzy o potrze-

bach i problemach lokalnej społeczności, co w konsekwencji ułatwia wła-

ściwe wykonywanie zadań publicznych powierzonych temu sektorowi. Nie

zmienia to jednak faktu, iż duże znaczenie mają także bodźce ekonomiczne

w postaci mniejszych kosztów lub pozyskania nowych źródeł finansowania,

zwłaszcza w sytuacji powszechnie występującego obecnie ograniczenia bu-

dżetowego w sektorze publicznym. Są one jednak zawsze podporządkowane

realizacji zadań publicznych powierzonych temu sektorowi.

Przyjmując inne kryterium klasyfikacji motywów współpracy można

przeprowadzić ich podział na jawne (deklarowane przez partnerów), ukryte

oraz domniemywane [Huxham, Vangen 2005, s. 62] (por. tabela 2).

Tabela 2. Podział motywów kooperacji z punktu widzenia stopnia jawności i podmiotu formu-

łującego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Huxham, Vangen 2005, s. 62.

Motywy

Jawne/deklarowane Ukryte Domniemywane

Jawnie deklarowane przez

partnerów.

Np. chęć generowania

zysku, chęć zdobycia

dodatkowych źródeł

finansowania itp.

Ukrywane przez partnerów.

Np. przejęcie zasobów

partnera, kontrolowanie

sytuacji itp.

Przypisywane przez

jednych partnerów innym

partnerom.

Np. generowanie własnych

korzyści kosztem innych.

Motywy jawne to bodźce współpracy, które deklarują oficjalnie strony

zaangażowane w kooperację i można do nich zaliczyć wszystkie przedsta-

wione dotąd przykłady motywów. Obok nich istnieją jednak także motywy

ukryte, np. podmiot sektora prywatnego może przystąpić do kooperacji tyl-

ko po to, aby np. mieć większą kontrolę nad działaniami konkurentów i zdo-

być gruntowniejsze rozeznanie w sytuacji panującej w regionie. Motywami

ukrytym mogą być także obawy przed ponoszeniem kosztów związanych

z utratą korzyści wskutek nieprzystąpienia do współpracy, chęć podążania

za modą – z racji popularności trendu współdziałania (dotyczyć to może za-

równo sektora publicznego, jak i prywatnego), a także konieczność uzyska-

nia poparcia mieszkańców, jako obecnego i przyszłego elektoratu w wybo-

rach samorządowych (w odniesieniu do sektora publicznego).

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 9

Dodatkowo, obok motywów jawnych i ukrytych, należy wskazać także

motywy przypisywane określonym partnerom przez inne strony porozu-

mienia, tzw. motywy domniemywane [Huxham, Vangen 2005, s. 62] (por.

tabela 2), z którymi mamy do czynienia wtedy, gdy jedni partnerzy przy-

pisują innym określone motywy podjęcia współpracy i na podstawie tego

domniemania zgłaszają akces do przedsięwzięcia. W związku z tym motywy

domniemywane mogą także determinować proces kooperacji, gdy podmioty

zdecydują się już do niej przystąpić.

Motywy partnerów mogą się różnić i nie muszą być przez nich ujawnia-

ne. Przystąpienie do współpracy wymaga natomiast ustalenia jej wspólnego

celu, tj. wskazania tego, do czego partnerzy razem dążą5. Cel ten powinien

być identyczny dla wszystkich zaangażowanych stron. Dodatkowo ma on

być znany wszystkim partnerom od samego początku i być dla nich atrak-

cyjny, czyli przynajmniej w części zaspokajać motywy, z powodu których

dany podmiot zdecydował się na podjęcie współpracy. W sytuacji, gdy cel jest

akceptowany przez wszystkie współpracujące strony, rośnie prawdopodo-

bieństwo skutecznej (przynoszącej pożądane rezultaty) i sprawnej (efektyw-

nej) kooperacji. Najlepiej, gdy cele są spisane oraz gdy wskaże się narzędzia

i mierniki ich osiągnięcia6.

Cele współpracy w regionie turystycznym należy najogólniej podzielić

na ekonomiczne, społeczno-kulturowe i ekologiczne [Scott 1991, s. 70–71],

co do pewnego stopnia jest konsekwencją przedstawionych motywów współ-

działania. Dotyczą one różnych form organizacyjnych kooperacji (LOT-y/

ROT-y, związki/porozumienia międzygminne itp.). Ustalone przez partne-

rów cele ekonomiczne są związane przede wszystkim z generowaniem do-

chodów płynących z turystyki – zarówno dla pojedynczych partnerów, jak

i dla całych społeczności lokalnych/regionalnych (głównie dzięki tzw. efek-

towi mnożnikowemu)7. Aby te cele osiągnąć, podmioty podejmują działania

na rzecz zapewnienia i utrzymania jak najwyższego poziomu satysfakcji tu-

rysty z realizacji oferty indywidualnej (świadczonej przez poszczególnych

usługodawców) oraz regionalnej. Jednym z możliwych działań w tym zakre-

sie jest właśnie współpraca.

5 Słownik języka polskiego online: http://sjp.pwn.pl/szukaj/cel [dostęp: 27.08.2011].

6 Wskazanie właściwych mierników pomiaru efektów współpracy na rzecz rozwoju tury-

styki w regionie ciągle stanowi wyzwanie zarówno dla praktyków, jak i teoretyków, którzy nie

potrafią opracować skutecznego narzędzia w tym zakresie. Ze względu na złożoność tej proble-

matyki w tym miejscu jedynie zasygnalizowano ten problem, nie będzie on jednak przedmiotem

szerszych rozważań [por. przykładowo: Czernek 2010, s. 117–127].

7 Efekt mnożnikowy polega na tym, że pieniądz wydawany przez turystę krąży w gospo-

darce regionu, zasilając kolejne jej działy i generując dla regionu dodatkowe wpływy pieniężne

[por. Gałecki 2004; Swaniewicz 1994].

10 KATARZYNA CZERNEK

Cele społeczno-kulturowe dotyczą najogólniej budowania społeczeń-

stwa obywatelskiego, ograniczania zjawisk marginalizacji grup społecznych,

ochrony dziedzictwa kulturowego regionu itp., a można do nich zaliczyć np.

wspólną budowę lub renowację zabytków kultury materialnej. Z kolei cele

ekologiczne związane są z zarządzaniem chłonnością turystyczną podpo-

rządkowaną zachowaniu atrakcyjności regionu, należy do nich np. ochrona

ginących gatunków zwierząt i roślin, jak również poprawa stanu środowiska

zniszczonego przez nadmierny rozwój turystyki itp. Ze względu na omó-

wioną wcześniej specyfikę sektora publicznego i prywatnego dla pierwsze-

go z nich kluczowe znaczenie mają cele społeczno-kulturowe i ekologiczne,

a dla drugiego – cele ekonomiczne.

Biorąc pod uwagę fakt, iż współpraca może się odbywać nie tylko mię-

dzy organizacjami, ale także między ludźmi, którzy te organizacje tworzą,

konieczne okazuje się pogodzenie celów struktury partnerskiej oraz celów

indywidualnych i motywów działania dwóch grup podmiotów [Cyert, March

1963, s. 332], tj.:

1) poszczególnych organizacji należących do struktury partnerskiej (np.

odpowiedzialnych za obiekty noclegowe, gastronomiczne, stowarzyszeń

non-profit, jednostek samorządu terytorialnego itp.);

2) indywidualnych osób będących członkami tych organizacji (np. pracow-

ników czy właścicieli przedsiębiorstw).

Cele struktury partnerskiej, jako całości, nie zawsze muszą być zgodne

z celami organizacji członkowskich tej struktury. Celem przedstawicieli eks-

kluzywnego hotelu może być np. pozyskiwanie klientów o wysokim statusie

społecznym, gdy tymczasem celem organizacji partnerskiej, np. LOT-u, do

którego ów hotel należy, są działania, skutkiem których będzie przyjazd do

regionu turystów z segmentu mniej dochodowego. Podobnie inne mogą być

cele pracownika hotelu należącego do danej organizacji partnerskiej, a inne

jego właściciela, reprezentującego hotel w tej strukturze.

Podsumowując tę część rozważań, należy zwrócić uwagę, iż decyzje pod-

miotów w ramach kooperacji na rzecz rozwoju turystyki trzeba rozważać

w perspektywie motywów, jak i celów współpracy. Analiza tych pierwszych

skłania do konstatacji, iż motywów współpracy może być wiele – często

bardzo zróżnicowanych, a niejednokrotnie wzajemnie sprzecznych. Strony

mogą ponadto przypisywać im różne znaczenie. Motywy te mogą być ponad-

to jawne, ukryte i domniemywane. Odnosząc się z kolei do celów kooperacji

należy podkreślić to, o czym już wcześniej przypominano, a mianowicie, że

przyjęte przez partnerów ostateczne cele powinny być akceptowane przez

wszystkie strony. Mając jednak w pamięci fakt, iż partnerem we współpracy

są zarówno podmioty indywidualne, jak i instytucjonalne (dodatkowo re-

prezentujące różne sektory), trzeba wiedzieć, iż wyznaczenie takich celów

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 11

Tabela 3. Motywy i cele partnerów w procesie kooperacji z punktu widzenia osób, organizacji

i struktury partnerskiej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Huxham, Vangen 2005, s. 62.

CELE

Struktury partnerskiej

Organizacji

członkowskich

(co jest celem

organizacji?)

MOTYWY

Organizacji członkowskich (co jest bodźcem do współpracy dla

każdej z organizacji członkowskich?)

Deklarowane/jawne Domniemywane Ukryte

Osób indy-

widualnych

(co jest celem

danej osoby?)

Osób indywidualnych (co jest bodźcem do współpracy dla każdej

osoby indywidualnej z poszczególnych organizacji członkowskich?)

Deklarowane/jawne Domniemywane Ukryte

nie jest zadaniem prostym. Powinny bowiem one zaspokajać zróżnicowane

motywy działania oraz uwzględniać cele indywidualne różnych stron zaan-

gażowanych w kooperację (por. tabela 3).

Niewątpliwie wskutek takiej złożoności motywów i celów różnych pod-

miotów zaangażowanych we współpracę w regionie turystycznym, staje się

ona bardzo skomplikowana, zwłaszcza w przypadku uczestnictwa wielu

stron. Egzemplifikacji tych trudności autorka dokona na podstawie analizy

własnych badań empirycznych, poprzedzonej krótką prezentacją metodolo-

gii badań.

2. Metodologia badań

Na metodologię badań składają się metody gromadzenia danych, spisy-

wanie, analiza, opracowanie i interpretacja wyników [Kostera 2003, s. 22].

W związku z tym, w tej części artykułu omówiono i uzasadniono zastosowa-

ne metody i techniki badawcze oraz omówiono metodę analizy i interpreta-

cji materiału.

Przeprowadzone badania miały charakter eksploracyjnych badań ja-

kościowych8. Wykorzystano w nich metodologię poszerzonego zbiorowego

8 Badania eksploracyjne stosuje się w przypadku, gdy problematyka nie jest szerzej

zbadana, a jednocześnie ma charakter złożony i wielowymiarowy. Badania przeprowadzono

w ramach szerszego projektu badawczego realizowanego w Katedrze Turystyki Uniwersytetu

12 KATARZYNA CZERNEK

studium przypadku9. Dobierając przypadek do badań, autorka ustaliła kry-

teria, jakie musiał spełniać wybrany region. Były one następujące:

1) spójność regionalna – do badań wybrano gminy, które miały tworzyć

w miarę spójny region pod względem społeczno-gospodarczym i kultu-

rowym, a także pod względem walorów naturalnych10;

2) wysoki poziom rozwoju funkcji turystycznej regionu na tle kraju – we

wszystkich gminach tworzących region poziom rozwoju funkcji tury-

stycznej miał być wyższy niż przeciętnie w Polsce11 (pierwsze i drugie

kryterium miało umożliwić analizowanie kooperacji w regionie będą-

cym regionem turystycznym rzeczywistym, a nie potencjalnym);

3) istniejące w regionie (szerzej omówione w dalszej części) doświadczenia

w zakresie kooperacji wewnątrz- i międzysektorowej;

4) rozległość geograficzna i dostępność regionu – biorąc pod uwagę posia-

dane przez autorkę zasoby, rozmiar regionu musiał umożliwiać prze-

prowadzenie zaplanowanych badań, uznano także za wskazany dostęp

do tzw. informatorów, czyli osób znających ważnych potencjalnych roz-

mówców w regionie.

Kierując się tymi kryteriami do badań wybrano region składający się

z pięciu beskidzkich gmin: Szczyrku, Wisły, Ustronia, Brennej i Istebnej.

Wybór tego regionu był ważny szczególnie ze względu na możliwość speł-

nienia trzeciego kryterium. Od 2004 roku gminy te tworzą porozumienie

o nazwie „Beskidzka 5”. Jego celem jest rozwój i promocja turystyki na

Ekonomicznego w Poznaniu (rozprawa doktorska). Jego celem było zidentyfikowanie różne-

go rodzaju uwarunkowań współpracy w regionie turystycznym. Część empiryczna pracy nie

uwzględniała jednak tak pogłębionej analizy motywów i celów współpracy.

9 Metoda case study jest szeroko stosowana w badaniach dotyczących kooperacji w turysty-

ce. [por. np. Lemmetyinen, Go 2009; Tinsley, Lynch 2001; Bhat, Milne 2008; Wang, Fesenmaier

2007; Augustyn, Knowles 2000; Riley, Love 2000; Wilkinson, March 2008].

10 Dla spełnienia tego kryterium korzystano z analizy źródeł wtórnych. Ponadto, ze

względu na fakt, iż formy organizacyjne współpracy, jakie były przedmiotem badań obejmują

jednostki przestrzenne najczęściej według granic administracyjnych (gmina/powiat/wojewódz-

two) oraz ze względu na przyjęte dalsze kryteria doboru regionu (np. wskaźniki, które zostały

obliczone dla gmin) przyjęto, że będzie się on składał z jednostek samorządu terytorialnego na

poziomie gminnym.

11 Dla Szczyrku wskaźnik ten wynosił 22,49, dla Wisły – 19,47, dla Ustronia – 16,66, dla

Istebnej – 2,62, zaś dla Brennej – 2,20 [Majewska 2009]. Funkcję turystyczną gminy wyznaczo-

no na podstawie wskaźnika syntetycznego. Jego wartość równa jedności oznacza średnią war-

tość tego wskaźnika dla wszystkich gmin w Polsce. Wskaźnik syntetyczny obliczono jako śred-

nią arytmetyczną pięciu mierników cząstkowych (wskaźnik Schneidera, wskaźnik Charvata,

wskaźnik Baretje’a i Deferta, liczba podmiotów gospodarczych w sekcji H Polskiej Klasyfikacji

Działalności Gospodarczej na 1000 mieszkańców, udział podmiotów zarejestrowanych w sekcji

H w podmiotach gosp. ogółem). W obliczeniach wskaźnika funkcji turystycznej nie uwzględnio-

no walorów naturalnych. Szerszy opis metodologii badań [por. Majewska 2009].

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 13

obszarze wszystkich pięciu samorządów. Projekty realizuje w imieniu

współpracujących gmin wybrane przez nie stowarzyszenie, skutecznie po-

zyskujące w tym celu fundusze unijne. Równolegle do niego w latach 2005–

2007, realizowany był projekt „Tworzenia Sektorowych Sieci Współpracy

i struktur wspierających w województwie śląskim”12 (w skrócie projekt

„Sieć Turystyczna w Beskidach”). Miał on na celu stworzenie na obszarze

gmin „Beskidzkiej 5” klastra turystycznego, a przez to podniesienie kon-

kurencyjności regionu.

Ze względu na równoległe funkcjonowanie na tym samym obszarze obu

inicjatyw partnerskich, których cele w dużym stopniu wydawały się zbieżne,

przedstawiciele projektu „Sieć Turystyczna w Beskidach” podjęli starania

o połączenie wysiłków podmiotów zaangażowanych w oba projekty. W efek-

cie licznych spotkań uczestników obu inicjatyw wstępnie ustalono, że na

bazie funkcjonującego porozumienia „Beskidzka 5” mogłaby powstać orga-

nizacja (najlepiej w formie LOT-u), zrzeszająca podmioty prywatne, które

zaangażowały się w projekt „Sieć Turystyczna w Beskidach” i które – jako

partner władz samorządowych – wraz z nimi wdrażałyby strategię rozwoju

turystyki opracowaną w ramach „Beskidzkiej 5”.

W styczniu 2008 roku grupa 36 przedsiębiorców utworzyła stowarzysze-

nie o nazwie: Beskidzka Organizacja Turystyczna (BOT). Władze gminne

do BOT jednak nie przystąpiły, twierdząc wówczas, że będą się organizacji

przyglądać i w zależności od oceny jej przyszłego funkcjonowania podejmą

decyzję o swoim przystąpieniu bądź nieprzystąpieniu do kooperacji w tej for-

mie. W efekcie jednak zrezygnowały z akcesu.

Przeprowadzona przez autorkę wnikliwa obserwacja, w ślad za którą

nastąpiła analiza wydarzeń związanych z równoczesnym rozwijaniem się

wymienionych inicjatyw, a także innych form współpracy (np. licznych ust-

nych porozumień) pozwoliły przeanalizować motywy i cele nawiązywania

kooperacji w tych formach. Badania umożliwiły także wyjaśnienie, dlaczego

podmioty mogą być niezainteresowane współpracą. Dzięki przeprowadzonej

analizie dokonano egzemplifikacji złożoności motywów i celów kooperacji,

a w szczególności motywów ukrytych i domniemywanych.

Badania miały charakter dynamiczny i trwały od lipca 2008 roku do

maja 2010 roku. Wykorzystano w nich metodę wywiadu swobodnego pogłę-

bionego (tzw. eksploracyjnego) [Konecki 2000, s. 170]. Oprócz zastosowania

metody wywiadu, dążąc do pogłębienia i zweryfikowania uzyskanej na tej

podstawie wiedzy, zastosowano także metodę obserwacji (udział w spotka-

niach grup partnerskich, wizyty w punktach informacji turystycznej) oraz

12 Projekt finansowany był ze środków Unii Europejskiej, Funduszu Społecznego i bu-

dżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

14 KATARZYNA CZERNEK

analizę dokumentów13. Posłużono się zatem tzw. triangulacją. Jest to strate-

gia rozwiązywania problemów badawczych, która polega między innymi na

łączeniu kilku metod badawczych, a służy do podniesienia trafności badań

[Mason 1996; cyt. za: Silverman 2008, s. 63].

Dobór rozmówców do badań był celowy, umożliwiający zastosowanie

techniki kuli śnieżnej [Babbie 2008, s. 213]. Chodzi w niej o zebranie

informacji od kilku wyszukanych przez badacza członków badanej popu-

lacji, których następnie prosi się o dostarczenie informacji potrzebnych

do doboru do badań kolejnych rozmówców [Babbie 2008, s. 213]. Roz-

mówcami byli:

– przedstawiciele sektora publicznego (wójtowie/burmistrzowie poszcze-

gólnych gmin oraz urzędnicy odpowiedzialni za turystykę w tych gmi-

nach),

– przedstawiciele sektora prywatnego (odpowiedzialni za obiekty noclego-

we, gastronomiczne, atrakcje turystyczne, punkty sprzedaży pamiątek,

biura pośrednictwa w organizowaniu turystyki na miejscu),

– podmioty uznane przez dotychczasowych rozmówców za wartościowe

źródło informacji na temat różnego rodzaju form kooperacji wewnątrz-

i międzysektorowej na obszarze „Beskidzkiej 5”

Łącznie przeprowadzono 66 wywiadów, które były nagrywane za pomo-

cą dyktafonu. Czas trwania wszystkich wywiadów w przybliżeniu wynosił

90 godzin. Najdłuższy wywiad trwał 3 godziny i 50 minut, najkrótszy zaś

przeprowadzono w ciągu 34 minut. Przeciętny wywiad trwał natomiast oko-

ło 1,5 godziny.

Metoda analizy danych pochodzących z wywiadów polegała na kodo-

waniu spisanego tekstu wywiadu – tzw. transkrypcji. Spisaniu i zakodo-

waniu podlegał cały tekst, który obejmował łącznie około 1000 stron prze-

znaczonych do analizy [Hammersley, Atkinson 2000, s. 133]. W ramach

pierwszego etapu analizy podczas dokonywania transkrypcji stworzono dla

każdego z rozmówców kartę przypadku. W kolejnym etapie każdą z kart

przypadków poddano zakodowaniu za pomocą programu Atlas.ti v. 5.0.

W miarę procesu kodowania lista kodów odpowiadających między innymi

motywom i celom współpracy ulegała poszerzeniu14. W razie pojawienia się

kodu, który nie znajdował się w książce kodowej, przeprowadzano ponow-

ną analizę tekstu pod kątem poszukiwania fragmentów odpowiadających

danemu kodowi.

13 Wykorzystano dokumenty (w szczególności planistyczne) jednostek samorządowych,

dokumenty przygotowane na zlecenie współpracujących z sobą gmin, dokumenty struktur

partnerskich (strategie/programy działań, raporty, sprawozdania, statuty, itp.), akty prawne,

dane udostępniane przez GUS, Bank Danych Regionalnych, zasoby Internetu.

14 Lista kodów nazywana jest także książką kodową [por. Saldaña 2009, s. 21].

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 15

Ponieważ w badaniach tego typu konieczne jest przedstawianie bada-

nego terenu w sposób jak najbardziej realistyczny, do głosu dopuszcza się

samych badanych, zamieszczając także cytaty z wywiadów, które to właśnie

uprawomocniają naukowo tekst [Kostera 2003, s. 27]. Jak twierdzi M. Ko-

stera, jest to prawdopodobnie jedyna metoda, która, jako ściśle naukowa,

jednocześnie daje wrażenie osobistego doświadczenia [Kostera 2003, s. 27].

W związku z tym, w niniejszym artykule umieszczono również wybrane wy-

powiedzi rozmówców objętych badaniem.

3. Analiza motywów i celów współpracy na przykładzie

wybranego regionu turystycznego

Jak wykazano na podstawie badań, motywem przystąpienia do koope-

racji przez reprezentantów sektora prywatnego była przede wszystkim dąż-

ność do uzyskiwania większych przychodów z indywidualnej działalności

(motywy ekonomiczne) przez wzrost sprzedaży, który miał być osiągnięty

dzięki większej skuteczności działań marketingowych, dostępowi do nowych

rynków czy też wzmocnieniu pozycji rynkowej. Motywem nawiązywania

współpracy był często także zamiar obniżenia kosztów działalności – głów-

nie przez ograniczanie kosztów działań marketingowych (np. wydawanie

i finansowanie wspólnych publikacji). Powyższe wnioski potwierdzają kolej-

no wypowiedzi jednego z właścicieli pensjonatu z Wisły oraz przedstawiciela

Beskidzkiej Organizacji Turystycznej (BOT):

„Nie jestem członkiem WISTOURU [organizacja zajmująca się pośrednic-

twem w sprzedaży usług noclegowych na miejscu, tj. w Wiśle – przyp. aut.],

choć kiedyś próbowałem. Być może okaże się to konieczne. Bo tak jak mówię,

po sezonie jest coraz mniej ludzi, należałoby się po prostu do kogoś, np. do

takiego WISTOURU, przyłączyć, żeby oni może podsyłali mi ludzi. Przystąpię

na pewno”.

Badacz: „Co decyduje o tym, że przedsiębiorcy są zainteresowani przystąpie-

niem do BOT?”

Rozmówca: „Jako BOT możemy efektywnie wydawać i sprzedawać broszury,

foldery katalogi i jesteśmy zarejestrowani jako organizator i pośrednik możemy

sprzedawać imprezy turystyczne i to zaczyna być wdrażane. BOT mógłby też

prowadzić punkt informacji turystycznej tu na miejscu (to mamy zapisane także

w statucie), bo informacja turystyczna jest podstawą”.

Badania potwierdziły z kolei, że motywy przystąpienia do współpra-

cy, którymi kierowali się reprezentanci sektora publicznego, miały przede

wszystkim charakter społeczny, a były nimi: zdobycie większej wiedzy o pro-

16 KATARZYNA CZERNEK

blemach i potrzebach społecznych, wymiana doświadczeń, większy poziom

wiarygodności prowadzonych działań. Potwierdzają to słowa jednego z bur-

mistrzów odnoszące się do porozumienia „Beskidzka 5”:

„Kiedy powstawała »Beskidzka 5«, nie było mowy o możliwości aplikowania

o środki zewnętrzne, np. unijne czy inne, które by mogły być centralnie przy-

dzielane. Bardziej idea »Beskidzkiej 5« oparta była na tym, żeby nasza współ-

praca lokalnych samorządów – gmin, mogła zaowocować jakimś wspólnym sta-

nowiskiem, wspólnymi pomysłami na promowanie tych miast […]. Na to, by

wymieniać się swoimi doświadczeniami, a nie prowadzić pseudo konkurencję,

ale jakąś taką zdrową rywalizację, a na pewnych płaszczyznach wręcz wspólnie

występować i pokazywać to, co jest najlepsze”.

Jednak nie bez znaczenia dla zaspokajania potrzeb lokalnych społecz-

ności poszczególnych gmin okazywały się także motywy ekonomiczne (do-

datkowe źródła finansowania działań oraz obniżenie kosztów badań rynko-

wych czy kosztów marketingowych dzięki współpracy). Potwierdzają to np.

słowa wójta jednej z gmin objętych badaniem:

„Takie wspólne działania są bardziej ekonomiczne dla nas, bo jest to po prostu

tańsze, możemy się wspólnie promować na targach i to też powoduje, że może-

my sobie koszty podzielić”.

Ważnym efektem badań było zidentyfikowanie (obok motywów jaw-

nych) motywów ukrytych i domniemywanych. Istnienie tych pierwszych po-

twierdzają słowa jednego z przedsiębiorców z Wisły, który w rozmowie z au-

torką przyznał, że powodem przystąpienia do Wiślańskiej LOT była przede

wszystkim gruntowniejsza wiedza na temat aktualnej sytuacji w regionie,

jaką chciał uzyskać. Dzięki niej możliwa była z kolei do pewnego stopnia

większa kontrola działań konkurentów. Wśród motywów ukrytych były tak-

że obawy, że zasoby, które można zdobyć dzięki współdziałaniu, zwłaszcza

zasoby wiedzy, zostaną „przechwycone” przez konkurentów. Motywem jaw-

nym, który jednocześnie deklarował ten sam rozmówca, była natomiast chęć

działania na rzecz gminy i regionu:

„Dlatego przystąpiłem do WOT, by wiedzieć co się dzieje, chciałem bronić wła-

snych interesów [...]. Powiedzmy sobie szczerze […], nie jest to zrzeszenie ludzi

z inicjatywą, którzy chcą wspólnie działać, lecz jest to zrzeszenie ludzi, którzy

zabezpieczają się członkostwem przed innowacjami, nowinkami i wtedy mogą

bronić swojej działalności własnym głosem. Mogą być na bieżąco […]. Ludzie nie

zapisują się dlatego, że myślą: o, jest perspektywa przed tą organizacją, wspól-

nie możemy coś zdziałać. Nie, on myśli wtedy: wejdę żeby wiedzieć, co oni mają

w planach i jakby co, będę się mógł zabezpieczyć”.

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 17

W przypadku sektora publicznego nie udało się zidentyfikować moty-

wów ukrytych, które decydowały o nawiązywaniu współpracy np. w formie

porozumienia „Beskidzka 5”. Wskazywano jedynie przedstawione wcześniej

motywy jawne. Wynikało to z pewnością z dbałości władz publicznych o pod-

trzymanie właściwego wizerunku, w tym o zapewnienie badacza, iż takie

wartości, jak odpowiedzialność, sprawiedliwość i wiarygodność, które przy-

pisywane są funkcjonowaniu sektora publicznego, faktycznie są przez niego

wcielane w życie.

W badaniach zidentyfikowano także motywy przypisywane określonym

partnerom przez innych współpracowników (motywy domniemywane). Na

podstawie analizy stwierdzono, iż istnienie motywów domniemywanych

determinuje proces kooperacji oraz decyzje, czy do współpracy przystąpić,

czy też do niej nie przystąpić. Przykładowo wiele podmiotów prywatnych,

z którymi przeprowadzono rozmowy, uznawało, iż prawdziwym i jedynym

motywem przystąpienia władz samorządowych do współpracy w ramach

„Beskidzkiej 5” była chęć zdobycia funduszy unijnych. Jednocześnie roz-

mówcy ci uznawali, że pieniądze te nie są właściwie wydatkowane oraz że

ich zdobycie służy partykularnym interesom władz samorządowych. Ogra-

niczało to zaufanie przedsiębiorców do „Beskidzkiej 5”, a co za tym idzie –

często także chęć nawiązania współpracy z tą organizacją. Potwierdzają to

słowa jednego z przedsiębiorców z Istebnej:

„»Beskidzką 5« oceniam negatywnie. To tylko porozumienie międzygminne.

Nie wiem, czy dobrze, że podpisano porozumienie. Jeśli ma to służyć turystom

i mieszkańcom, to dobrze, jeśli tylko wyciągnięciu pieniędzy unijnych – to źle.

A moim zdaniem właśnie tak jest”.

Z kolei przedstawiciele gmin w większości uważali, że powołanie BOT

wiąże się z działaniami mającymi jedynie służyć osiągnięciu własnych celów

przez przedsiębiorców w postaci maksymalizacji zysków, bez chęci działania

na rzecz dobra wspólnego, jakim jest rozwój turystyki w gminie czy regionie.

Potwierdzają to słowa jednego z przedstawicieli gmin:

„W ogóle mam wrażenie, że oni byli tak zdesperowani, że postanowili stworzyć

BOT jako możliwość zarobku po prostu dla siebie. To nie jest jakaś szczytna

idea rozwoju turystyki w Beskidach. Niestety nie”.

Przypisywanie przedsiębiorcom takich motywów tworzenia BOT ogra-

niczyło zaufanie do tej organizacji, wskutek czego nie doszło do połączenia

wysiłków w zakresie inicjatywy międzygminnej („Beskidzka 5”) oraz pry-

watnej (BOT).

18 KATARZYNA CZERNEK

Jak wcześniej wspomniano, motywy partnerów mogą się różnić, a przy

tym nie muszą być przez nich ujawniane. Przystąpienie do współpracy wy-

maga natomiast ustalenia jej wspólnego celu. Formy współpracy, będące

przedmiotem tych rozważań, miały wyznaczone cele zarówno o charakterze

ekonomicznym, jak i społeczno-kulturowym oraz ekologicznym. W efekcie

badań ustalono jednak, że w opinii partnerów cele te nie zawsze były zbież-

ne z motywami, które skłoniły ich do przystąpienia do kooperacji, a także

z indywidualnymi celami ich działalności. Mimo iż np. w funkcjonowaniu

„Beskidzkiej 5” oficjalnie podkreślano rangę celów o charakterze społeczno-

kulturowym (takich jak lepszy wizerunek regionu) i ekonomicznym (uzyska-

nie większych wpływów z rozwoju turystyki w regionie itp.), za mało miej-

sca poświęcono na wyjaśnienie, jakie jest przełożenie celów ekonomicznych

o charakterze ogólnoregionalnym na możliwość zaspokojenia indywidual-

nych potrzeb i motywów ekonomicznych przedsiębiorców. To bez wątpienia

w większym stopniu zachęciłoby sektor prywatny do poparcia inicjatywy

„Beskidzkiej 5”, co potwierdzają słowa jednego z przedsiębiorców:

„To są jednak urzędnicy, nie przedsiębiorcy i nie posługują się często językiem

przedsiębiorcy i czysto liczbami, czyli zyskiem, a przedsiębiorcy nie robią tego [nie

współpracują – przyp. aut.] z czystej miłości do miejscowości, lecz z chęci zysku,

korzyści finansowych jak najszybciej. Więc tu są bardzo sprzeczne interesy”.

Ponadto, jak wskazano już wcześniej, cele współpracy powinny być znane

i powszechnie akceptowane przez wszystkie zaangażowane w kooperację stro-

ny. Tymczasem, jak wynika z badań, gdyby nie projekt „Sieć Turystyczna w Be-

skidach”, (którego koordynatorzy organizowali dla przedsiębiorców spotkania

szkoleniowe na temat „Beskidzkiej 5”, planując połączenie obu inicjatyw), re-

prezentanci sektora prywatnego niewiele wiedzieliby na temat celów współ-

pracy międzygminnej. Błędem koordynatorów „Beskidzkiej 5” było pomijanie

sektora prywatnego, zwłaszcza we wczesnych etapach rozwoju tej inicjatywy,

w przeświadczeniu, że jest to współpraca gmin, stąd sektor prywatny nie musi

być w nią zaangażowany. Jak stwierdził jeden z koordynatorów projektu:

„Włączenie podmiotów prywatnych do inicjatywy »Beskidzkiej 5« nie było ce-

lem projektu”.

To ponownie ograniczyło zaufanie przedsiębiorców do tej formy koope-

racji międzygminnej.

Badania pokazały także, jak trudno pogodzić cele i motywy działania róż-

nych grup podmiotów (indywidualnych i instytucjonalnych), np. właścicieli

obiektów należących do struktury partnerskiej oraz pracowników zatrud-

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 19

nionych w tych obiektach. Jeden z rozmówców (przedstawiciel organizacji

partnerskiej non-profit działającej na rzecz rozwoju turystyki w Ustroniu)

stwierdził, że organizując rajdy rowerowe często spotyka się z brakiem życz-

liwości ze strony pracowników obiektów noclegowych, będących jednocze-

śnie, co ciekawe, członkiem struktury partnerskiej odpowiedzialnej za or-

ganizację imprezy. W opinii rozmówcy pracownicy nie chcieli np. udzielać

uczestnikom rajdów potrzebnych informacji, gdyż albo nie traktowali tego

jako jednego ze swoich obowiązków, albo też łączyło się to w ich przypadku

z dodatkową pracą, za którą nie byli bezpośrednio wynagradzani:

„Natomiast są obiekty, z którymi dobrze się współpracuje – to zależy ewidentnie

od kierownika, który musi uświadomić pracownikom wagę współpracy. Recep-

cjonistka woli mieć święty spokój – po co ona ma dzwonić do kogokolwiek? Po co

ma mieć dodatkowe obowiązki? A to jest niewątpliwie dodatkowa praca, tylko

trzeba trochę szerzej patrzeć […]”.

Podsumowanie

Badania wykazały, że motywów i celów współpracy może być wiele oraz

że mogą być one bardzo zróżnicowane, a niejednokrotnie sprzeczne, wsku-

tek czego trudno je pogodzić. Wspomniana różnorodność wynika nie tylko

z faktu odmiennej specyfiki partnerów (publicznych i prywatnych oraz indy-

widualnych i instytucjonalnych), lecz także z występowania, obok motywów

jawnych, również motywów ukrytych i domniemywanych. Jak się okazało

na przykładzie przeprowadzonej analizy, mogą one negatywnie oddziaływać

na współpracę, ograniczając już na wstępie liczbę partnerów (tym samym

pozbawiając kooperację potrzebnych zasobów), wywołując przy tym wza-

jemną nieufność, brak poparcia podmiotów na dalszych etapach współpracy

(bojkotowanie założeń) itp. Wszystko to nie sprzyja skuteczności i spraw-

ności kooperacji. Nasuwa się zatem pytanie: co w takiej sytuacji należałoby

zrobić, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia wymienionych problemów, tak by

dzięki współpracy w możliwie najwyższym stopniu zapewnić rozwój tury-

styki (zakładając jednak z góry, że problemów tych nie sposób całkowicie

wyeliminować)?

Pomocne okaże się przestrzeganie kilku zasad w trakcie tworzenia róż-

nego rodzaju form kooperacji. Po pierwsze, (co zaniedbano np. podczas prac

nad „Beskidzką 5”) w proces budowania współpracy należy zaangażować

wszystkie strony, które w sposób nie tylko bezpośredni, lecz także pośred-

nio będą ponosić konsekwencje wynikające z kooperacji. Jeśli wiąże się to

z uczestniczeniem w tym procesie wielu różnych grup interesów, należy

20 KATARZYNA CZERNEK

zapewnić udział pojedynczych przedstawicieli każdej z nich. By zmniejszyć

prawdopodobieństwo negatywnego wpływu motywów ukrytych i domnie-

mywanych, które przypisuje się przedstawicielom tych grup, ich wybór po-

winien być poparty dobrą reputacją i zaufaniem, jakim się cieszą w środo-

wisku (nie mogą to być zatem osoby przypadkowe). Wymaga to z pewnością

większego wysiłku i czasu już na etapie wyboru przedstawicieli, jednak dzię-

ki autorytetowi tych osób rośnie prawdopodobieństwo, że w fazie wdrażania

projektu podmioty będą w większym stopniu utożsamiać się z podejmowa-

nymi działaniami. Zatem nawet w przypadku współpracy międzygminnej

tworzenie programu rozwoju turystyki na wspólnym obszarze kilku gmin

winno być konsultowane z sektorem prywatnym. Wynika to ze złożonego

charakteru regionalnego produktu turystycznego, za którego elementy od-

powiadają zarówno władze samorządowe, jak i sektor prywatny.

Po drugie, w tworzeniu struktur partnerskich niezbędny jest udział

różnego rodzaju konsultantów, w szczególności ekspertów z zewnątrz oraz

mediatorów, którzy pomogą zidentyfikować i w jasny sposób sformułować

cele współpracy, które zaspokajają motywy i cele indywidualne różnych

partnerów (pojedynczych osób i instytucji). Sama szeroka konsultacja nie

wystarczy bowiem do rozwijania różnych form kooperacji. Jak wynika z ba-

dań, partnerzy muszą dostrzegać, iż efekty współpracy mają przełożenie na

rezultaty ich własnej działalności. Często wymaga to jednak podnoszenia

wiedzy na temat potencjalnych korzyści wypływających ze współpracy, i to

równocześnie ze zgłoszeniem akcesu do kooperacji, a więc najczęściej dużo

wcześniej, niż pojawią się jej pierwsze wymierne pozytywne efekty.

W związku z tym należy wysunąć trzeci postulat, iż potrzebne jest orga-

nizowanie szkoleń i warsztatów, mających na celu przedstawianie dobrych

przykładów kooperacji zarówno z kraju, jak i zagranicą. Umożliwią one nie

tylko zdobycie potrzebnej wiedzy, lecz także lepsze poznanie się partnerów

i budowę zaufania między nimi. To z kolei ograniczy doszukiwanie się przez

nich domniemywanych motywów współpracy, które, jak pokazały badania,

mogą być dla tej współpracy niekorzystne.

Na koniec należy podkreślić, że przedstawione badania, z racji swej spe-

cyfiki, mają charter wyjaśniający, a nie rozstrzygający. Jako badania eksplo-

racyjne miały one służyć pokazaniu złożoności analizowanej problematyki,

a ich pośrednim celem miało być lepsze zrozumienie problemów współpra-

cy wynikających z różnorodności motywów i celów partnerów. Mimo tych

ograniczeń wyniki badań mogą jednak stać się dobrym punktem wyjścia do

dalszych pogłębionych rozważań w tym zakresie. Wykorzystać do tego celu

można metody badań o charakterze ilościowym.

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 21

Piśmiennictwo

Augustyn M.M., Knowles T. (2000) Performance of tourism partnerships:

A focus on York, “Tourism Management”, vol. 21, no. 4, s. 341–351.

Babbie E. (2008) Podstawy badań społecznych, WN PWN, Warszawa.

Beksiak J. (2001) Państwo w polskiej gospodarce lat dziewięćdziesiątych XX

wieku, WN PWN Warszawa.

Bhat S.S., Milne S. (2008) Network effects on cooperation in destination web-

site development, “Tourism Management”, vol. 29, no. 6, s. 1131–1140.

Co-operation and Partnerships in Tourism: A Global Perspective (2004) Ca-

nadian Tourism Commission, World Tourism Organization, World To-

urism Organization Business Council, Madrid.

Crotts J.C, Buhalis D., March R. (2000) Introduction: Global Alliances in

Tourism and Hospitality Management [w:] Global Alliances in Tourism

and Hospitality Management, Haworth Hospitality Press, Birmingham,

s. 1–10.

Cyert R.M., March J.G. (1963) A behavioral theory of the firm, Prentice-Hall,

Englewood Cliffs.

Czernek K. (2010) Sposoby i problemy oceny korzyści współpracy w regionie

turystycznym [w:] Potencjał turystyczny. Zagadnienia ekonomiczne, red.

A. Panasiuk, Zeszyty Naukowe nr 591, Uniwersytet Szczeciński, Szcze-

cin, s. 117–127.

Denzin N.K., Lincoln Y.S., red. (1994) Handbook of qualitative research,

Thousand Oaks, CA: Sage.

Fyall A, Garrod B. (2005) Tourism Marketing. A collaborative Approach,

Channel View Publications, Clevedon-Buffalo-Toronto.

Gałecki R. (2004) Znaczenie efektu mnożnikowego wpływów z turystyki dla

rozwoju regionu i miejscowości [w:] Rola i zadania samorządu teryto-

rialnego w rozwoju gospodarki turystycznej, Mazowiecka Wyższa Szkoła

Humanistyczno-Pedagogiczna w Łowiczu, Łowicz, s. 113–117.

Hammersley M., Atkinson P. (2000) Metody badań terenowych, Zysk i S-ka.

Huxham C., Vangen S. (2005) Managing to Collaborate. The Theory and

Practice of Collaborative Advantage, Routledge Taylor & Francis Group,

London and New York.

Konecki K. (2000) Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugrun-

towana, WN PWN Warszawa, 2000.

Kostera M. (2003) Antropologia organizacji. Metodologia badań terenowych,

WN PWN, Warszawa.

Lemmetyinen A., Go F.M. (2009) The key capabilities required for manag-

ing tourism business networks, “Tourism Management”, vol. 30, no. 1,

s. 31–40.

22 KATARZYNA CZERNEK

Majewska J. (2009) Samorząd terytorialny w kształtowaniu funkcji tury-

stycznej gminy, rozprawa doktorska przygotowana w Katedrze Tury-

styki Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań, maszynopis,

aneks.

Malinowska E. i in. (1999) Zakres sektora publicznego w Polsce, IBnGR,

Warszawa.

Mason J. (1996) Qualitative Researching, Sage, London.

Miles M.B., Huberman A.M. (2000) Analiza danych jakościowych, TRANS

HUMANA, Białystok.

Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013 (2007) Mini-

sterstwo Gospodarki, Warszawa.

Riley R.W., Love L.L. (2000) The State of Qualitative Tourism Research, “An-

nals of Tourism Research”, vol. 27, no. 1, s. 164–187.

Saldaña J. (2009) The Coding Manual for Qualitative Researchers, Sage, Los

Angeles-London-New Delhi-Singapore-Washington DC.

Scott J. (1991) Social Network Analysis: A Handbook, Sage Publications,

London.

Silverman D. (2008) Prowadzenie badań jakościowych, WN PWN, Warsza-

wa.

Stake R. (2009) Jakościowe stadium przypadku [w:] N.K. Denzin, Y.S. Lin-

coln, red., Metody badań jakościowych, WN PWN, Warszawa, s. 622–

654.

Strategia rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007-2013 (2007) Ministerstwo

Gospodarki, Warszawa.

Swaniewicz P. (1994) Pobudzanie rozwoju ekonomicznego, a dochody gminy:

korzyść dla budżetu czy kosztowny patriotyzm lokalny? Analiza na przy-

kładzie budżetu miejscowości uzdrowiskowej, „Samorząd Terytorialny”,

nr 9, s. 28–34.

Tinsley R., Lynch P. (2001) Small tourism business networks and destination

development, “International Journal of Hospitality Management”, vol.

20, no. 4, s. 367–378.

Wang Y., Fesenmaier D.R. (2007) Collaborative destination marketing: A case

study of Elkhart county, Indiana, “Tourism Management”, vol. 28, no.

3, s. 863–875.

Wilkinson I., March R. (2008) Conceptual Tools for Evaluating Tourism

Partnerships, w: Network Analysis and Tourism, red. N. Scott, R. Bag-

gio, C. Cooper, Channel View Publications, Clevedon-Buffalo-Toronto,

s. 27–39.

Williams P.W. (1997) Strategic Partnership Development in Small and

Medium Sized Tourism Enterprises, “The Tourism Review”, 1, s.

20–35.

MOTYWY I CELE PARTNERÓW W KOOPERACJI NA RZECZ... 23

Wood D.J., Gray B. (1991) Toward a comprehensive theory of collaboration,

“Journal of Applied Behavioral Science”, vol. 27, no. 2, s. 139–162.

Zmyślony P. (2008) Partnerstwo i przywództwo w regionie turystycznym, AE

Poznań, Poznań.

Strony internetowe

Słownik języka polskiego [online] http://sjp.pwn.pl/szukaj/motyw [dostęp:

27.08.2011].

Słownik języka polskiego [online] http://sjp.pwn.pl/szukaj/cel [dostęp:

27.08.2011].

Słownik synonimów [online] http://www.slownik-synonimow.eu/?s=w-

sp%C3%B3%C5%82praca&x=0&y=0 [dostęp: 26.03.2012].

Abstract

Motives and aims of partners in cooperation for tourism

development in a region

In the article there are analyzed motives and aims of building cooperation for tourism devel-

opment in a region. Attention was especially focused on the complexity and diversity of those

motives and aims what is a result of different attitudes presented by partners being individual

(private people) as well as corporate (institutions/organizations) and representing sectors of

different specificity – public and private one. There was also shown that next to open motives

of cooperation there are also hidden and assumed ones. The article should provide recogniz-

ing of motives and aims of cooperation of different parts engaged in it as well as showing why

building and developing some forms of cooperation for tourism development is not an easy

task. In the article there was used empirical research conducted in one of Polish tourist regions

localized in the south of Poland.

Keywords: cooperation, motives, aims, tourist region

NR 26 2012

FOLIA TURISTICA

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH

W OPISIE ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ

OBSZARU – PRZYKŁAD WYSP BORNHOLM ORAZ

ISLE OF MAN1

Adam R. Szromek*

Zarys treści: Celem niniejszej pracy jest ukazanie znaczenia ilościowych modeli logistycznych

w opisie rozwoju funkcji turystycznej obszaru jako narzędzi identyfikacji faz rozwoju obszaru

turystycznego. Podstawą podziału schematu rozwoju obszarów turystycznych jest koncepcja

TALC (Tourism Area Life Cycle) R.W. Butlera. Autor porównuje zmiany krzywej liczby tury-

stów i wydarzeń historycznych, które miały miejsce w analizowanym okresie. W ten sposób

podejmuje próbę uprawdopodobnienia wystąpienia kolejnych faz rozwoju obszaru. Podmiotem

analizy uczyniono w pracy dwie wyspy – Bornholm oraz Isle of Man.

Słowa kluczowe: funkcja turystyczna, TALC, model logistyczny

Wprowadzenie

Scharakteryzowanie rozwoju funkcji turystycznej obszaru jest niezwy-

kle trudnym przedsięwzięciem. Trudność ta wynika ze złożoności zjawiska

turystyki, które może być rozpatrywane wieloaspektowo. Obecne w litera-

turze przedmiotu koncepcje ewolucji obszarów turystycznych są próbą wyja-

śnienia rozwoju obszarów za pomocą zróżnicowanych cech określających ich

funkcję turystyczną. Niestety, w przeważającej większości koncepcje te mają

charakter deskryptywny i nie zawierają metodologii umożliwiającej bieżącą

identyfikację fazy rozwojowej obszaru. Dlatego tworzeniu kolejnych modeli

ewolucji obszarów towarzyszy również ich krytyka, w której wprost zarzuca

się twórcom koncepcji oraz ich naśladowcom, iż poprzestają na wyjaśnieniu

zachodzących procesów i nie weryfikują przyjmowanych hipotez za pomo-

* Dr inż., Wydział Organizacji i Zarządzania, Politechnika Śląska w Gliwicach, e-mail:

szromek@polsl.pl

1 Publikacja powstała w ramach projektu badań własnych Nr 3709/B/H03/2011/40 pt.

Wskaźniki funkcji turystycznej obszaru recepcji turystycznej. Projekt został sfinansowany ze

środków Narodowego Centrum Nauki na podstawie decyzji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż-

szego RP z dnia 4 lutego 2011 r.

26 ADAM R. SZROMEK

cą badań empirycznych [Oppermann 1998, s. 179–180]. Pozwoliłoby to na

uzyskanie wiedzy o poszczególnych fazach rozwoju obszarów turystycznych

i umożliwiło praktyczne wykorzystanie opracowanych koncepcji. Nie brak

również kontrargumentów wyjaśniających, iż ze względu na globalizację

i złożoność problemu rozwoju obszarów turystycznych, obejmującego różne

zagadnienia ekonomiczne i społeczne, praktyczne wykorzystanie opracowa-

nych modeli w celach diagnostycznych i predykcyjnych jest obecnie niemoż-

liwe [Butler 2009, s. 346–352].

Dyskusja nad praktyczną użytecznością modeli ewolucji obszarów tury-

stycznych skłania do przyjrzenia się proponowanym dotychczas rozwiąza-

niom. Zauważa się, iż w ostatniej dekadzie coraz częściej pojawiają się prace

teoretyczne, które koncentrują uwagę czytelnika na zagadnieniu identy-

fikacji faz rozwoju obszaru turystycznego przez wykorzystanie metod ilo-

ściowych. Za przykład może posłużyć praca W. Moore i P. Whitehalla [2005,

s. 112–126], stanowiąca próbę identyfikacji fazy rozkwitu i spadku w cyklu

rozwoju turystycznego wyspy Barbados, której autorzy wykorzystują do

tego celu model Markova dla lat 1957–2002.

Próby zbadania zmienności zjawiska turystyki na obszarze turystycz-

nym wyspy Aruba (położonej w archipelagu Małych Antyli), a także wpły-

wu globalizacji na funkcję turystyczną tej wyspy podjął się również S. Cole

[2009, s. 689-714]. Wykorzystuje on do tego celu modele chaosu.

Przegląd literatury przedmiotu potwierdza presupozycję, że istnieją

jeszcze inne metody identyfikacji faz rozwojowych2, jednak najbliższe wy-

jaśnienia fazowości rozwoju obszarów turystycznych wydają się prace S.

Lundtorpa i S. Wanhilla [2001, s. 947–964], którzy zjawisko to opisują za

pomocą krzywej logistycznej. Dlatego celem niniejszej pracy jest ukazanie

roli ilościowych modeli logistycznych opisujących rozwój funkcji turystycz-

nej obszarów, jako narzędzi identyfikacji faz rozwoju obszaru turystycznego.

Podstawą podziału schematu rozwoju obszarów turystycznych jest koncep-

cja TALC (Tourism Area Life Cycle) R.W. Butlera [1980, s. 5–12].

1. Funkcja turystyczna obszaru

Termin „funkcja” ma dość szerokie znaczenie (identyfikuje się dziewięć

znaczeń, wśród których dominuje aspekt odnoszący się m.in. do matematy-

ki, fizyki, chemii, muzyki, językoznawstwa, logiki) [Kopaliński 1989, s. 189].

Powszechne znaczenie tego pojęcia jest utożsamiane z definicjami takich

jego synonimów, jak: czynność, działanie, stanowisko, określona praca i rola.

2 Pewną propozycję przedstawiono również w niektórych pracach autora [Szromek 2006,

s. 36–39].

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH W OPISIE... 27

W opracowaniach dotyczących turystyki termin ten rozumiany jest najczę-

ściej w znaczeniu roli, jaką pełni określony obszar [Funkcja turystyczna…

1989, s. 4] i tak też będzie ono rozumiane w niniejszej pracy3.

Jednak zanim słowo „funkcja” zostało użyte w pracach dotyczących tu-

rystyki, pojawiło się najpierw w pracach geografów w odniesieniu do okre-

ślonej jednostki przestrzennej, a właściwie zaistniało jako składnik terminu

„funkcja miasta”, który zastosował po raz pierwszy F. Ratzel w 1891 [Fi-

schbach 1989, s. 7]. W literaturze przedmiotu znajdujemy wiele definicji

skojarzonych ze słowem „funkcja” w kontekście roli, odnoszących się do

jednostek osadniczych, w szczególności miejskich. I tak na przykład termin

„funkcja miasta” (za [Fischbach 1989, s. 8]):

a) wg J. Webba – to każda działalność społeczno-gospodarcza jednostki

osadniczej niezależnie od jej rangi ekonomicznej i przestrzennej;

b) wg J. Beaujeu-Garniera i G. Chabota – to działalność skierowana na

zewnątrz jednostki (w rozumieniu koncepcji bazy ekonomicznej4), czyli

jest to funkcja miastotwórcza (egzogeniczna), wynikająca z działalności,

która jest racją bytu i podstawą rozwoju miasta, która stwarza zasoby

niezbędne do jego egzystencji;

c) wg C. Lienau – to położenie osiedla w hierarchicznym systemie powią-

zań lub cel istnienia osiedla i zadań, jakie ono spełnia;

d) wg M. Kiełczewskiej-Zaleskiej – to te dziedziny działalności mieszkań-

ców, od których zależy życie i rozwój miasta;

e) wg W. Maika – to działalność miasta będąca nie tylko jego racją bytu, ale

także działalność pozwalająca je wyróżnić i zidentyfikować w przestrze-

ni geograficznej; W. Maik precyzuje, że jest to działalność skierowana

na zewnątrz miasta, która jest podstawą jego rozwoju i stwarza zasoby

niezbędne dla jego egzystencji.

3 Ze względu na wieloznaczność pojęcia „funkcja” oraz stosowanie w niniejszej pracy

funkcji matematycznych do opisu rozwoju funkcji turystycznej obszaru (w znaczeniu roli, jaką

pełni turystyka na określonych obszarze), funkcje matematyczne często określane są, jako

„modele”, będące matematycznym odwzorowaniem występujących zależności lub uzupełniana

jest o przymiotniki: „matematyczna” i „logistyczna”.

4 Koncepcja bazy ekonomicznej H. Hoyta w odniesieniu do turystyki związana jest z poja-

wieniem się czynnika zewnętrznego, będącego inicjatorem rozwoju obszaru, a zarazem źródłem

efektu mnożnikowego oraz czynnika wewnętrznego. Czynnik zewnętrzny to funkcja egzoge-

niczna, określająca działalność świadczoną względem odbiorców zewnętrznych (turystów), na-

tomiast czynnik wewnętrzny to funkcja endogeniczna, określająca działalność na rzecz rynku

lokalnego. Należy jednak pamiętać o zarzutach względem tej koncepcji, gdyż ma ona charakter

uproszczonego modelu obserwowanego na obszarach monofunkcyjnych, a nie polifunkcyjnych,

pominięto w niej wpływ importu na lokalną gospodarkę, a potrzebę jej rozwinięcia sygnalizu-

je również fakt współzależności funkcji endogenicznej i egzogenicznej (przecież czynniki ze-

wnętrzne inicjują zatrudnienie i przyrost naturalny, a tym samym zmieniają wpływ czynników

wewnętrznych na rozwój obszaru).

28 ADAM R. SZROMEK

W przypadku funkcji obszarów i regionów przytacza się wyjaśnienie S.

Berezowskiego [Fischbach 1989, s. 8], który definiuje funkcję miasta jako

rolę, którą dany obszar (region) spełnia w większej całości przestrzennej

(makroregionie, kraju).

W drugiej połowie XIX wieku poszukiwania miejsca funkcji jednostki

przestrzennej w systemie społeczno-gospodarczym skłoniły do wprowadze-

nia specjalizacji tego pojęcia ze względu na wpływ, jaki poszczególne sek-

tory wywierają na gospodarkę narodową analizowanych przestrzeni. Tym

samym dwiema pierwszymi kategoriami ekonomicznymi wynikającymi z tej

specjalizacji były funkcje: rolnicza i turystyczna (wypoczynkowa).

A. Matczak [1982, s. 6] podaje definicję funkcji wypoczynkowej, określa-

jąc ją jako szeroko rozumianą działalność społeczno-ekonomiczną, pełnioną

przez określony obszar (region lub miejscowość) i jego mieszkańców w celu

przywrócenia osobom przybyłym normalnych zdolności psychofizycznych

ich organizmu, utraconych w wyniku zmęczenia, przy wykorzystaniu natu-

ralnych właściwości środowiska geograficznego.

A. Kowalczyk [2002, s. 37] przytacza, a zarazem uzupełnia definicję A.

Matczaka [1982, s. 29], określając funkcję turystyczną jako działalność spo-

łeczno-ekonomiczną (miejscowości lub obszaru), która jest skierowana na

obsługę turystów, i którą miejscowość lub obszar spełnia w systemie gospo-

darki narodowej.

Rozwój funkcji turystycznej obszaru określany jest za pomocą wielu miar,

wśród których dominują mierniki oparte na intensywności ruchu turystycz-

nego (np. wskaźnik Schneidera, Charvata, Deferta) oraz infrastruktury tury-

stycznej znajdującej się na określonym obszarze (np. wskaźnik Baretje’a-De-

ferta, gęstości i rozwoju bazy noclegowej) [Szromek 2007, s. 64–71]. Jednak

podstawą zobrazowania symptomatycznej krzywej rozwoju turystycznego

obszaru jest najczęściej liczba turystów odwiedzających badany obszar tu-

rystyczny. Jej wykorzystanie można zauważyć w wielu koncepcjach ewolucji

obszarów turystycznych (m.in. w koncepcji TALC R.W. Butlera, w modelu

sukcesji klasowej J.M. Thurota, w modelu społeczno-czasowej ewolucji obsza-

ru E. Gormsena, a także w koncepcjach ewolucji obszaru turystycznego J.M.

Miosseca i psychogramu S.C. Ploga) [Pearce 1997, s. 3–14].

2. Wyspa jako obszar badań intensywności ruchu turystycznego

Analiza intensywności ruchu turystycznego identyfikowanego na okre-

ślonym obszarze wiąże się z kilkoma trudnościami, które narzucają przyjęcie

pewnych założeń. Mają one na celu uproszczenie zaistniałych warunków na

potrzeby opracowania modelu, który umożliwi wyjaśnienie określonego zja-

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH W OPISIE... 29

wiska lub mechanizmu rozwojowego. Dlatego jedną z pierwszych trudności

jest skwantyfikowanie ruchu turystycznego. Dotychczas podejmowane próby

opisania aktywności turystycznej społeczeństwa ograniczały się głównie do

przyjęcia określonej zmiennej symptomatycznej, za której sprawą wielkość

ruchu turystycznego była szacowana, a więc określana z pewnym przybliże-

niem i z akceptacją pewnego marginesu odchylenia od rzeczywistej wielko-

ści ruchu. W przypadku obszarów recepcji turystycznej odchylenie związane

z intensywnością ruchu turystycznego wiąże się z faktem braku możliwo-

ści precyzyjnego pomiaru wielkości opisujących to zjawisko, a zatem chodzi

o liczbę odwiedzających (w tym turystów), długość pobytów itp. Wielkości te,

choć obecne w sprawozdawczości statystycznej, prezentują ruch rejestrowany

przez przedsiębiorców i podmioty świadczące usługi turystyczne lub straż gra-

niczną. Nie obejmują jednak całkowitej wielkości ruchu turystycznego, gdyż

turyści mogą skorzystać z wielu alternatyw (pobyt u rodziny, drugie domy,

pobyt nierejestrowany, czyli szara strefa lub pobyt jednodniowy itp.)5.

Wyjątkowym obszarem turystycznym jest pod tym względem obszar bę-

dący wyspą, do której dostęp komunikacyjny jest możliwy tylko i wyłącznie

za sprawą ściśle określonych kanałów transportowych, tj. żeglugi morskiej

i powietrznej. Jeśli na wyspie nie ma lotniska, to do dyspozycji odwiedzają-

cych pozostaje jedynie transport morski (promy, statki itp.). W związku z tym,

iż występują ściśle określone i możliwe do kontrolowania kanały transporto-

we, pojawia się również sposobność do bardziej precyzyjnego rejestrowania

ruchu turystycznego. Trzeba jednak nadmienić, iż choć jest to miara, która

znacząco przybliża badacza do rzeczywistej liczby turystów, to wciąż należy

ją traktować jako wielkość przybliżoną, gdyż ruch pasażerów obejmuje nie tyl-

ko turystów, ale również rezydentów wyspy. Niemniej jednak, ze względu na

marginalność tej wady, obserwacje poczynione w takich warunkach pozwalają

na lepsze przybliżenie do rzeczywistej postaci zjawiska, dzięki czemu prawdo-

podobieństwo występowania błędu fałszującego wynik jest mniejsze6.

Przykładem takiego specyficznego obszaru turystycznego może być

duńska wyspa Bornholm, której transport opiera się na pasażerskiej żeglu-

dze morskiej (z kilkoma portami morskimi), a od 1982 roku również na pa-

sażerskim transporcie lotniczym. Dominującym środkiem transportowym

poza wyspę jest jednak żegluga promowa – w roku 2009 ten sposób transpor-

tu obejmował ponad 90% całkowitego ruchu w kierunku wyspy i z powro-

tem [Denmarks Statistik 2010, strona www]. Oznacza to, iż ruch lotniczy

(o przepustowości 200 tys. pasażerów rocznie) na tym obszarze należy uznać

za marginalny.

5 Podobna sytuacja występuje w przypadku pomiaru intensywności ruchu na szlakach

turystycznych, na które można w każdym miejscu wejść i w każdym miejscu z nich zejść.

6 Ułatwieniem jest fakt małej zmienności liczby podróżujących rezydentów.

30 ADAM R. SZROMEK

Duński Urząd Statystyczny (Denmarks Statistik) rejestruje ruch pasa-

żerski związany z wyspą od roku 1912, a w pewnych okresach badania te

były poszerzane o dodatkowe kategorie, tj. rodzaj pasażera (rezydent/odwie-

dzający). Obserwacja ta umożliwiła zaobserwowanie stałości tych propor-

cji w latach 1991–2009, kiedy to rezydenci stanowili każdorazowo 30 ± 1%

przewożonych pasażerów [Denmarks Statistik 2010, strona www]. Biorąc

pod uwagę fakt, iż populacja bornholmczyków w okresie ostatniego stule-

cia ulegała nieznacznym wahaniom (wzrastając stopniowo do roku 1965,

a następnie spadając średnio o 305 osób rocznie), wpływ tego zjawiska na

proporcję pasażerów rezydentów i nierezydentów był nieistotny.

Przyjmując stałość proporcji grup pasażerów w badanym okresie 1912–

2009 oraz uprawdopodobnioną (kontrolą ruchu pasażerskiego) wysoką pre-

cyzję kwantyfikowania ruchu turystycznego w ruchu promowym można

więc uznać, iż uzyskany tym sposobem obraz kształtowania się zjawiska

(ryc. 1) odzwierciedla jego stan rzeczywisty.

Ryc. 1. Ruch pasażerski w portach wyspy Bornholm

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: danych udostępnionych przez Bornholm Ferry

Traffic Company za [Lundtorp, Wanhill 2006, s. 146].

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Liczbapasa Ǐerówpromówprzypųywa jČcychnaBornholm (wtys.osób)

Do istotnych wydarzeń historycznych, które mogły mieć wpływ na in-

tensywność ruchu turystycznego na wyspie w analizowanym okresie należy

zaliczyć m.in. takie fakty, jak:

– wydarzenia II wojny światowej (1940–1945), które znacząco zmniejszy-

ły ruch transportowy na wyspę,

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH W OPISIE... 31

– moda na spędzanie przez Duńczyków rodzinnych wakacji nad morzem

(1948-1972),

– zamknięcie w roku 1968 kolei wąskotorowej, która funkcjonowała od

roku 1900, a wraz z tym wydarzeniem – przebudowa transportu we-

wnętrznego,

– wstąpienie Danii do Unii Europejskiej w 1973 roku,

– powstanie terminalu lotniczego na wyspie w roku 1982, co umożliwiło

uruchomienie lotniczego transportu pasażerskiego (w latach 1940–1968

lotnisko służy do innych celów transportowych niż transport pasażer-

ski),

– wprowadzenie nowego prawa lokalowego likwidującego sklepy bezcłowe

na całym obszarze Unii Europejskiej w roku 1999,

– uruchomienie w roku 2000 mostu skracającego podróż ze Szwecji do

Danii oraz nowych szybkich połączeń promowych skracających podróż

na Bornholm z 7 do 3 godzin,

– wstąpienie Danii do strefy Schengen w 2001 roku.

3. Logistyczne modele ruchu turystycznego na Bornholmie

Obserwacja rozwoju ruchu turystycznego na obszarze Bornholmu (moż-

liwa dzięki długoletniej sprawozdawczości statystycznej prowadzonej na

wyspie) sprawiła, iż przykład Bornholmu często jest podstawą testowania

koncepcji cyklu życia obszaru turystycznego R.W. Butlera [1980, s. 5–12].

Schemat rozwoju zidentyfikowany przez R.W. Butlera przyjmuje postać

krzywej asymptotycznej, która dzieli się na sześć faz: eksplorację, wprowa-

dzenie, wzrost, konsolidację, rozkwit i spadek lub ożywienie7. Choć światowa

literatura przedmiotu odnotowuje liczne przypadki potwierdzenia się kon-

cepcji R.W. Butlera (jak te opisane przez R.W. Lagiewskiego [2006, s. 27]), to

niezwykle rzadko obserwowane są cykle stuletnie, które wciąż nie osiągnęły

jeszcze ostatniej fazy rozwoju.

Wśród prac testujących koncepcję R.W. Butlera są prace S. Lundtorpa

i S. Wanhilla, którzy w roku 2001 oszacowali funkcję logistyczną, jako ma-

tematyczne odwzorowanie przebiegu zjawiska rozwoju wyspy Bornholm

7 Tłumaczenie poszczególnych faz modelu R.W. Butlera przyjęto za [Szromek 2010,

s. 17–40]. Stosowane nazewnictwo faz rozwoju obszarów jest podyktowane koniecznością do-

stosowania użytego w modelu nazewnictwa do poprawnej terminologii ekonomicznej. Np. faza

rozkwitu obszaru turystycznego tłumaczona jest przez polskich autorów powołujących się na

model R.W. Butlera, jako faza stagnacji. Tymczasem, nie chodzi o zastój na dnie recesji (ani

depresji), ale wręcz przeciwnie – okres najlepszej sytuacji gospodarczej opisywanego obszaru.

Podobnie fazę rozwoju (aby nie popaść w tautologię, gdyż w pracy omawia się proces rozwoju)

określono mianem fazy wzrostu, a fazę upadku – jako fazę spadku (kryzysu).

32 ADAM R. SZROMEK

[Lundtorp, Wanhill 2001, s. 947–964]. O ile funkcja logistyczna jest bardzo

dobrym modelem objaśniającym rozwój wielu zjawisk ekonomicznych, o tyle

już sama jej interpretacja nie jest zagadnieniem prostym. S. Lundtorp i S.

Wanhill podjęli się jednak oszacowania modelu logistycznego oraz przedsta-

wienia jego własności w kontekście faz opisanych przez R.W. Butlera, wyko-

rzystując do tego dane z okresu 1912–1999. W efekcie opracowali model dla

okresu 1912–1967 w postaci:

(1)

Eksperyment miał na celu zweryfikowanie poprawności szacowania

modelu opisywanego zjawiska na podstawie ograniczonej liczby obser-

wacji. Mimo iż S. Lundtorp i S. Wanhill podkreślali wysoką przydatność

modelowania rozwoju za pomocą matematycznej funkcji logistycznej, to

jednak udowadniali jednocześnie, iż jest ona nieprzydatna przed pełnym

uformowaniem się pierwszych faz cyklu. Tezę tę potwierdzają w kolejnym

swoim artykule z roku 2006 [Lundtorp, Wanhill 2006, s. 146]. Właściwa

postać modelu (z użyciem danych z całego okresu 1912–2009) prezentuje

się następująco:

(2)

Powyższe odwzorowanie ujawnia znaczącą rozbieżność, która odnosi się

do maksimum funkcji matematycznej, a tym samym pozwala zobrazować

wielkość błędu B, wynikającego z różnicy FBSNmax – FBLWmax. Potwierdzono

zatem empirycznie, iż model ma cechy predykcji zjawiska dopiero po ufor-

mowaniu się większości faz, a w dodatku nie daje możliwości przewidywania

ostatniej fazy cyklu (spadku). Pełni on wobec tego jedynie rolę modelu opi-

sującego zjawisko ex post.

Osiągnięciem S. Lundtorpa i S. Wanhilla było jednak dostarczenie

wiedzy na temat fazowego podziału cyklu, który przekroczył tzw. punkt

przegięcia. Analizując własności uzyskanego modelu, a szczególnie jego

charakterystycznych punktów (obliczając miejsca zerowe za pomocą kolej-

nych pochodnych), badacze ustalili, iż naturalnym podziałem wynikającym

z funkcji logistycznej jest podział na pięć faz, z których pierwsza obejmuje

obszar wyznaczony w przedziale od 0% do 9% maksymalnej wartości funkcji

matematycznej, a kolejne: od 9% do 21%, od 21% do 79% i od 79% do 91%

maksimum (100%). Tym samym poprawne oszacowanie matematycznej

funkcji logistycznej pozwala na obliczenie zarówno punktu przegięcia, jak

i maksimum funkcji, a to z kolei umożliwia wyznaczenie poszczególnych faz

modelu (ryc. 2).

FBLW = 35 + 985

1 + e –0,11(t–1960)

FBSN = 985

1 + 71,92e –0,07t

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH W OPISIE... 33

Jak można zaobserwować na rycinie 2, S. Lundtorp i S. Wanhill przy-

jęli jednocześnie założenie, iż fazy wynikające z własności funkcji logi-

stycznej pokrywają się z fazami zdefiniowanymi przez R.W. Butlera [1980,

s. 5–12]. Czy jednak rzeczywiście matematyczne odwzorowanie podziału

funkcji logistycznej odpowiada rzeczywistym okresom fazowym zmian

społeczno-ekonomicznych obszaru? Analizując historię Bornholmu oraz

wydarzenia, które mogły wpłynąć na zmiany ruchu turystycznego na wy-

spie, wydaje się to prawdopodobne.

Zgodnie z dokonaną analizą, faza ekploracji miała miejsce przed rokiem

1940, a więc można przyjąć, iż okres 1912–1940 był czasem odwiedzania wy-

spy jedynie w celach poznania nowego obszaru, bez wyraźnych oznak funk-

cji turystycznej obszaru. Należy tu zaznaczyć, iż ze względu na neutralność

Danii niewidoczny jest wpływ I wojny światowej na intensywność ruchu pa-

sażerskiego w portach Bornholmu.

Druga faza rozwoju turystycznego wyspy (faza wprowadzenia) to lata

1940–1955. Można ją podzielić na dwa ważne okresy w historii wyspy. W la-

tach 1940–1945 obszar Danii zajmowały wojska hitlerowskie. Tym samym

nastąpiła marginalizacja ruchu pasażerskiego na wyspę. Okres powojenny

to dalszy rozwój transportu kolejowego oraz zwiększenie intensywności ru-

chu turystycznego na wyspie wywołane przez powojenną modę Duńczyków

na rodzinne wczasy nad morzem.

Faza wzrostu, ujęta na wykresie w latach 1955–1994, to czas wzrosu

liczby odwiedzających Bornholm. Ów wzrost nie jest regularny, ale wykazu-

Ryc. 2. Funkcje logistyczne ruchu pasażerskiego w portach wyspy Bornholm

Źródło: Opracowanie własne.

34 ADAM R. SZROMEK

je zmienność w określonych momentach historii wyspy. Przykładem może

być widoczne załamanie trendu wzrostowego w latach 1966–1976, kiedy to

nastąpiła transformacja środków transportu wewnętrznego. Kontynuacja

trendu wzrostowego rozpoczyna się wraz ze wstąpieniem Danii do Unii Eu-

ropejskiej, co zapewne zwiększa udział turystów zagranicznych w turystyce

regionu (zweryfikowanie tego przypuszczenia jest niemożliwe).

Po roku 1994 następuje konsolidacja obszaru turystycznego – dotych-

czasowy trend wzrostowy ulega załamaniu, a następnie przybiera nieco

inny kształt, będący wynikiem wyhamowania wzrostu liczby odwiedzają-

cych. Jest to zarazem sygnał wejścia obszaru w fazę rozkwitu.

Analiza techniczna wskazuje na osiągnięcie maksymalnego poziomu

liczby odwiedzających w fazie rozkwitu, a zarazem w całym cyklu (na po-

ziomie 1,7 mln pasażerów) w trzeciej dekadzie XXI wieku. Nie znaczy to,

że przewoźnicy nie odnotują do tego czasu takiej liczebności pasażerów, ale

może ona być nietrwała, a jej stabilizacja na tym poziomie może nastąpić

właśnie po roku 2025.

Uzyskane prognozy są obciążone odpowiednim błędem, gdyż prezentowa-

ny model nie jest odporny na istotne wydarzenia społeczno-polityczne, które

wywierają zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ. Pewnym wydarzeniem

powodującym wzrost liczby pasażerów mogą być duże imprezy sportowe, ta-

kie jak Mistrzostwa Europy w piłce nożnej Euro 2012. Przyjazd mieszkańców

Skandynawii do Polski był również okazją do odwiedzenia wyspy.

Przyszłe trendy turystyczne na wyspie Bornholm uzależnione są od wie-

lu czynników, jednak – jeśli rozwój turystyki na wyspie osiągnie fazę spad-

ku – oferowany produkt turystyczny może wymagać transformacji zarówno

w aspekcie transportowym, jak i pod względem formy i dostępności atrakcji

turystycznych. Być może koniecznością stanie się rozbudowanie lotniska

i zwiększenie ruchu turystycznego realizowanego właśnie drogą lotniczą.

Konsekwencją tego zjawiska będzie prawdopodobnie całkowite przeobraże-

nie wyspy w ośrodek o określonym profilu rozrywkowym, wypoczynkowym

lub biznesowym.

4. Rozwój ruchu turystycznego na wyspie Isle of Man

Inną wyspą, która jest interesującym przykładem rozwoju obszaru

opisanego za pomocą modelu logistycznego, jest irlandzka wyspa Isle of

Man. Model rozwoju tej wyspy nie jest wprawdzie oparty na tak długim

szeregu czasowym, jak ten zaobserwowany przy okazji analizy wyspy

Bornholm. Charaketryzuje go jednak większa intensywność wzrostu licz-

by turystów.

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH W OPISIE... 35

Ruch turystyczny na Isle of Man zwiększał się z roku na rok od połowy

XIX wieku, aby ustabilizować się na poziomie 600 tys. osób pod koniec dru-

giej dekady XX wieku. Pierwsze dane dotyczące ruchu pasażerów przypły-

wających na wyspę pochodzą z roku 1884, a zatem z okresu, w którym rozwój

turystyczny obszaru był zaawansowany. Jednak jak udowaniają S. Lundtorp

i S. Wanhill, nie jest to żadna przeszkoda. Możliwe jest opisanie rozwoju

obszaru za pomocą funkcji logistycznej, a następnie dokonanie wstecznej

ekstrapolacji oszacowanej funkcji. Funkcja uzyskana na podstawie danych

z okresu 1884–1912 ma postać:

(3)

Jak wynika z ryciny 4, podział zaproponowany przez S. Lundtorpa

i S. Wanhilla osiąga maksimum na poziomie 610 tys. osób, a minimum

– na poziomie 140 tys. osób. Nie jest jasne, dlaczego S. Lundtorp i S.

Wanhill przyjęli właśnie taki poziom początkowy funkcji. Wobec braku

danych sprzed roku 1884, założenie, iż cykl rozpoczął się od poziomu 140

tys. osób jest mniej prawdopodobne niż od poziomu 0. Przyjęcie tego zało-

żenia narzuciło w konsekwencji kąt nachylenia krzywej, a jak to udowod-

niono na przykładzie rozwoju wyspy Bornholm, struktura danych w po-

Ryc. 3. Liczba pasażerów odwiedzających wyspę Isle of Man w latach 1884–1980

Żródło: Opracowanie własne na podstawie [Lundtorp, Wanhill 2001, s. 947–964].

100

200

300

400

500

600

700

1880 1885 1890 1895 1900 1905 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 194 5 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980

Liczba pasaĪerów przybywających na wyspĊ Isle of Man (w tys. osób)

FIMLW = 140 + 470

1 + e –0,11(t–1900)

36 ADAM R. SZROMEK

czątkowych fazach rozwoju może się charakteryzować inną dynamiką

wzrostu liczby odwiedzających niż w fazach mających miejsce w drugiej

części cyklu.

Ryc. 4. Funkcja logistyczna liczby pasażerów odwiedzających wyspę Isle of Man w latach

1884–1980

Żródło: Opracowanie własne.

Oszacowana funkcja pozwoliła również na wprowadzenie hipotetyczne-

go podziału cyklu na poszczególne fazy rozwojowe. Krzywa S. Lundtorpa

i S. Wanhilla wskazuje na występowanie fazy eksploracji do roku 1879 oraz

niespełna dziesięcioletniej fazy wprowadzenia, po której nastąpił stabil-

ny wzrost liczby odwiedzających (1879–1911). W latach 1911–1921 miała

miejsce faza konsolidacji, jednak nie odnotowano tu charakterystycznego

zahamowania tempa wzrostu liczby odwiedzających, a wręcz zmniejszenie

populacji odwiedzających. Po roku 1921 rejestruje się fazę rozkwitu, której

jednak nie sposób określić za pomocą analizy technicznej szeregu czasowego

pasażerów przypływających na Isle of Man.

Analiza wykonana przez S. Lundtorpa i S. Wanhilla wzbudza jednak

kilka wątpliwości związanych z pewnymi cechami określającymi poszczegól-

ne fazy oraz sposobem dopasowania funkcji logistycznej. Jedna z wątpliwo-

ści dotyczy kąta nachylenia funkcji. Obserwując jej dopasowanie do danych

rejestrowanych po roku 1920 trudno oprzeć się stwierdzeniu, iż jest ona

umieszczona zbyt wysoko (poszczególne wartości z tego okresu nie oscylują

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH W OPISIE... 37

wokół niej, ale zwykle wypełniają przestrzeń poniżej funkcji). Może to wy-

nikać z podstawy przyjętej przy szacowaniu parametrów funkcji. Stąd też

wynikają wątpliwości, co do słuszności przyjęcia wysokości podstawy funkcji

na poziomie 140 tys. osób bez uzasadnienia historycznego.

Dokonując aproksymacji funkcji logistycznej dla podstawy wynoszącej 0

uzyskano funkcję (zobrazowaną na ryc. 5), której postać jest następująca:

(4)

Ryc. 5. Funkcja logistyczna liczby pasażerów odwiedzających wyspę Isle of Man w latach

1884–1980

Żródło: Opracowanie własne.

FIMS = 544,2

1 + 3,49e –0,14t

Warto zauważyć, iż maksymalna wartość funkcji to 544,2 tys. osób,

natomiast początek cyklu rozpoczyna się znacznie niżej niż w przypadku

funkcji Lundtorpa-Wanhilla. Zmiana kąta nachylenia krzywej spowodowała

również skrócenie faz wprowadzenia i konsolidacji, a także przesunięcie ich

w czasie.

Analiza cech dla ponownie wyznaczonych faz wykazuje większą zgod-

ność z koncepcją TALC. Świadczy o tym m.in. postać krzywej w fazie konso-

lidacji, w której można zauważyć zahamowanie tempa wzrostu, a następnie

wejście w fazę rozkwitu, kiedy to liczba odwiedzających początkowo jeszcze

38 ADAM R. SZROMEK

wzrasta, ale stopniowo zmienia kierunek i w końcu maleje. Faza spadku

chatakteryzuje się wyraźnym zmniejszeniem popularności wyspy w latach

1920–1927. Trzeba jednak wspomnieć, iż dalsza część okresu badawcze-

go jest trudna do wyjaśnienia, gdyż liczba odwiedzających oscyluje wokół

poziomu maksymalnego funkcji (544,2 tys. osób). Interesujące wydają się

jednak okresy gwałtownego wzrostu zainteresowania wyspą, po których

następuje powolne zmniejszenie liczby odwiedzających. Taka sytuacja mia-

ła miejsce w latach 1927–1931, 1936–1945, 1948–1965. O ile wyjaśnienie

spadku liczby zainteresowanych odwiedzeniem wyspy w okresie II wojny

światowej jest zrozumiałe, o tyle pozostałe dwa okresy spadkowe są już

trudne do wyjaśnienia.

Zakończenie

Przedstawiona powyżej analiza logistycznych modeli opisujących rozwój

obszaru turystycznego ukazuje cenne narzędzie pozwalajace na przybliżoną

ocenę rozwoju funkcji turystycznej obszaru. Połączenie faktów historycz-

nych i modeli ilościowych, które powstały na podstawie zmiennej obrazują-

cej zmiany symptomatycznego wskaźnika wielkości popytu turystycznego

w postaci liczby odwiedzających obszar, umożliwia ich wzajemną aproksy-

mację celem zweryfikowania hipotetycznych etapów rozwoju.

Możliwości deskryptywne funkcji logistycznych w objaśnianiu zja-

wisk ekonomicznych nie są ostatecznym spełnieniem ich roli, gdyż to

zdolność prospektywna nadałaby im większą użyteczność. Jak dowodzą

wspomniane prace S. Lundtorpa i S. Wanhilla, ich modele nie umożliwia-

ją trafnej predykcji zjawiska. Wydaje się jednak, iż przyjęcie niewielkie-

go marginesu tolerancji, związanego z przyspieszeniem lub opóźnieniem

niektórych zmian, a także prace nad uchwyceniem cech charakteryzuja-

cych początkowe fazy rozwoju, mogą dać podstawę do udanego zastoso-

wania tych narzędzi.

Wciąż nierozstrzygalną kwestią wydaje się jednak wyjaśnienie natu-

ry zjawisk ekonomicznych rozwijających się zgodnie z kształtem krzywej

logistycznej. Być może w przypadku obszarów turystycznych jest to kwe-

stia zmiany postrzegania (walorów, atrakcyjności) obszaru przez turystów,

a może szybkości przekazywania informacji o obszarze wśród potencjalnych

turystów. Może to być również efekt syntezy rozkładu liczby turystów przy-

bywających na określony obszar tylko raz (rozkład normalny) oraz tych,

którzy obszar ten wybrali jako swoje stałe miejsce wypoczynku (postać lo-

gistyczna). Być może zmiana profilu turysty pociąga za sobą taki a nie inny

kształt krzywej rozwoju?

ZASTOSOWANIE MODELI LOGISTYCZNYCH W OPISIE... 39

Mimo opublikowania wielu koncepcji ewolucji obszaru turystycznego,

bazujących na wymienionych powyżej pytaniach i sugestiach, które sformu-

łowano w celu wyjaśnienia powodów zachodzących zmian, wciąż nie sposób

wskazać na precyzyjną metodę przewidywania rozwoju obszarów turystycz-

nych. Być może opinia R.W. Butlera o nieprzewidywalności zachodzących

zmian przez globalizację i złożoność zjawiska jest słuszna. Wydaje się jed-

nak, iż wraz z postępem cywilizacyjnym oraz upowszechnianiem się pozy-

tywnych aspektów globalizacji, czyli transferu informacji i wiedzy, zdolności

współczesnych badaczy także rosną. Niewiadomą pozostaje odpowiedź na

pytanie, czy znajdziemy metodę prognozowania rozwoju obszarów turystycz-

nych, ale z pewnością podejmowanie badań w tym zakresie pogłębia wiedzę

o poszczególnych fazach rozwoju i o istniejących między nimi zależnościach,

dlatego każda inicjatywa z tym związana jest warta uwagi, jako przyczynek

do dokładniejszego opisu zjawiska ewolucji obszarów turystycznych.

Piśmiennictwo

Butler R.W. (1980) The Concept of the Tourism Area Cycle Evolution: Im-

plications for Management of Resources, “The Canadian Geographers”,

vol. 24/1, s. 5–12.

Butler R.W. (2009) Tourism in the Future: Cycles, Waves or Wheels?, “Futu-

res”, nr 41, s. 346–352.

Cole S. (2009) A logistic tourism model. Resort Cycles, Globalization, and

Chaos. “Annals of Tourism Research”, vol. 36, nr 4, s. 689–714.

Denmarks Statistik (2010) Baza Urzędu Statystycznego Danii. [online] http://

www.statbank.dk/statbank5a/default.asp?w=1024 [dostęp: 22.10.2010].

Fischbach J. (1989) Funkcja turystyczna jednostek przestrzennych i program

jej badania. Funkcja turystyczna. Acta Universitatis Lodziensis, „Tu-

ryzm” 5, s. 7.

Kopaliński W. (1989) Słownik Wyrazów Obcych i Zwrotów Obcojęzycznych

PWN, Warszawa.

Kowalczyk A. (2002) Geografia turyzmu, PWN Warszawa.

Lagiewski R.M. (2006) The application of the TALC model: A literature su-

rvey [w:] R.W. Butler (red.), The tourism area life cycle, Channel View

Publications, Clevedon, Buffalo, Toronto, s. 27.

Liszewski S., red., (1989) Funkcja turystyczna Augustowa, Instytut Tury-

styki, Warszawa.

Lundtorp S., Wanhill S. (2001) The resort lifecycle theory. Generating Pro-

cesses and Estimation. “Annals of Tourism Research”, vol. 28, nr 4,

s. 947–964.

40 ADAM R. SZROMEK

Lundtorp S., Wanhill S. (2006) Time Path Analysis and TALC Stage Demar-

cation [w:] R.W. Butler ed., The tourism area life cycle. Vol. 2 Conceptu-

al and theoretical issues. Chanel View Publications. Clevedon, Buffalo,

Toronto, s. 146.

Matczak A. (1982) Funkcja wypoczynkowa strefy podmiejskiej Łodzi (maszy-

nopis niepublikowany), Zakład Geografii Miast i Turyzmu. UŁ, Ł�