Determining Sleep Quality and its Associated Factors in Patients with Lower Limb Amputation

Abstract

Objective: This study aims to evaluate sleep quality in male patients with lower limb amputation (LLA) and to identify factors that may contribute to sleep disturbance. Material and Methods: This study includes a total of 35 patients with LLA and 35 healthy controls. The demographic data of the patients were recorded, the level of amputation-related pain of the patients was assessed by visual analogue scale, and sleep quality was assessed using the Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI). Furthermore, the emotional state of the patients was assessed by the Beck Depression Inventory (BDI) and Beck Anxiety Inventory (BAI). Results: The patients had significantly higher scores in the subscores, excluding sleep duration, and total scores of PSQI in comparison with the controls. The BAI (p<0.01) and BDI scores (p<0.05) were correlated with PSQI total score in the patients. The multivariate regression analyses indicated that the anxiety state and age were the most significant factors to predict the sleep quality (p<0.05). Conclusion: Our study has revealed that there is impairment in the sleep quality of the patients with LLA compared with that of controls and that age and emotional state are related to the sleep quality. Therefore, in the elderly and in those patients with impaired emotional state, multifaceted treatment approaches are required to resolve sleep disorders. However, there is a requirement for further studies that are to be conducted with larger series of patients demonstrating the reasons for sleep impairment and its effects on the general health. © 2015 by Turkish Society of Physical Medicine and Rehabilitation.

Full text

Orijinal Makale / Original Article
DOI: 10.5152/tftrd.2015.45477
Türk Fiz Tıp Rehab Derg 2015;61:241-6
Turk J Phys Med Rehab 2015;61:241-6
Alt Ekstremite Amputasyonlu Hastalarda Uyku Kalitesi ve
İlişkili Faktörlerin Değerlendirilmesi
Determining Sleep Quality and its Associated Factors in Patients with
Lower Limb Amputation
Serda EM, İbrahim BATMAZ, Mehmet KARAKOÇ, Abdulkadir AYDIN, Mehtap BOZKURT, Mehmet ÇAĞLAYAN, Kemal NAS
Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, Diyarbakır, Türkiye
Özet
Amaç: Alt ekstremite amputasyonlu (AEA) hastalarda uyku kalitesini
değerlendirmek ve uyku bozukluğu ile ilişkili faktörleri belirlemektir.
Gereç ve Yöntemler: Bu çalışmaya AEA’lı 35 hasta ve 35 sağlıklı
kontrol alındı. Çalışma grubunun demograk verileri kaydedildi. Uyku
kalitesi Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (PUKİ) ile değerlendirildi.
Amputasyonla ilişkili ağrı, Vizüel Analog Skala kullanılarak ölçüldü.
Psikolojik durum Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ) ve Beck Anksiyete
Ölçeği (BAÖ) ile değerlendirildi.
Bulgular: Hastalarda PUKİ’nin uyku süresi alt skoru dışında tüm alt
skorları ve total skoru kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksekti.
Total PUKİ skoru ile BDÖ (p<0,05) ve BAÖ (p<0,01) skoru korele
idi. Multipl regresyon analizi ile yaş ve anksiyetenin uyku kalitesini
belirlemede en önemli faktörler olduğu gösterildi (p<0,05).
Sonuç: Çalışmamız kontrol grubuna göre AEA’lı hastalarının uyku
kalitesinde bozulma olduğunu ve buna ek olarak yaş ve emosyonel
durumun uyku kalitesiyle ilişkili olduğunu gösterdi. Bu nedenle ileri
yaşta ve emosyonel durumu bozuk olan hastalarda çok yönlü tedavi
yaklaşımları uyku bozukluğunu gidermek için gereklidir. Ancak uyku
bozukluğunun nedenlerini ve genel sağlık üzerine etkilerini gösteren
daha fazla hasta ile yapılmış ileri çalışmalara ihtiyaç vardır.
Anahtar Kelimeler: Amputasyon, ekstremite, uyku kalitesi, anksiyete,
depresyon
Abstract
Objective: This study aims to evaluate sleep quality in male patients
with lower limb amputation (LLA) and to identify factors that may
contribute to sleep disturbance.
Material and Methods: This study includes a total of 35 patients with
LLA and 35 healthy controls. The demographic data of the patients
were recorded, the level of amputation-related pain of the patients was
assessed by visual analogue scale, and sleep quality was assessed using
the Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI). Furthermore, the emotional
state of the patients was assessed by the Beck Depression Inventory
(BDI) and Beck Anxiety Inventory (BAI).
Results: The patients had signicantly higher scores in the subscores,
excluding sleep duration, and total scores of PSQI in comparison with
the controls. The BAI (p<0.01) and BDI scores (p<0.05) were correlated
with PSQI total score in the patients. The multivariate regression
analyses indicated that the anxiety state and age were the most
signicant factors to predict the sleep quality (p<0.05).
Conclusion: Our study has revealed that there is impairment in the
sleep quality of the patients with LLA compared with that of controls
and that age and emotional state are related to the sleep quality.
Therefore, in the elderly and in those patients with impaired emotional
state, multifaceted treatment approaches are required to resolve sleep
disorders. However, there is a requirement for further studies that are to
be conducted with larger series of patients demonstrating the reasons
for sleep impairment and its effects on the general health.
Keywords: Amputation, extremity, sleep quality, anxiety, depression
Yazışma Adresi / Address for Correspondence: Dr. Serda Em, E-posta: serdaem@hotmail.com
Geliş Tarihi/Received: Temmuz/July 2014 Kabul Tarihi/Accepted: Eylül/September 2014
©Telif Hakkı 2015 Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Derneği - Makale metnine www.ftrdergisi.com web sayfasından ulaşılabilir.
©Copyright 2015 by Turkish Society of Physical Medicine and Rehabilitation - Available online at www.ftrdergisi.com
Cite this article as:
Em S, Batmaz İ, Karakoç M, Aydın A, Bozkurt M, Çağlayan M, Nas K. Determining Sleep Quality and its Associated Factors in Patients with Lower Limb Amputation. Turk J Phys Med Rehab 2015;61:241-6.
241

Giriş
Ekstremite kaybı tüm dünyada bireylerin iyi olma halini ve
sağlığını etkileyen önemli bir disabilite nedenidir (1). Alt ekstre-
mite amputasyonları (AEA) tüm amputasyonların %80-85’ini
oluşturmaktadır ve ateroskleroz, diyabetes mellitus ve Buerger
hastalığı gibi periferik vasküler hastalıklar kazanılmış alt ekstremi-
te kayıplarının en önemli nedenidir (2). AEA’lı hastaların ziksel
ve mental fonksiyonları devam ettirmede majör problemlere sa-
hip oldukları rapor edilmektedir (3,4).
Genel popülasyonda uyku problemleri görülme sıklığı %24–
27’dir (5,6) ve ziksel sağlıkta kötüleşme, fonksiyonel disabilitede
artış ve yaşam kalitesinde bozulma ile ilişkilidir (7,8). Disabiliteye
neden olan çeşitli nörolojik ve romatizmal hastalıklarda uyku ka-
litesini değerlendiren çalışmalar yapılmıştır (9,10). Ancak önemli
bir disabilite nedeni olduğu halde AEA’lı hastalarda uyku bozuklu-
ğunu değerlendiren çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bunun yanın-
da sadece hastaların yaşam kalitesini değerlendiren çalışmalarda
yaşam kalitesinin alt grubu olarak uyku değerlendirilmiştir (11).
149 amputasyonlu hastanın yaşam kalitesinin değerlendirildiği
çalışmada Nottingham Sağlık Değerlendirme Ölçeği’nin uyku
skoru, kontrol grubuna göre düşük bulunmuştur (12).
Yetersiz uykunun hastalık durumu, davranışsal ve psikosos-
yal faktörler tarafından modüle edildiği bilinmektedir (13,14).
Emosyonel durumun ve kronik ağrının, insomnia ile ilişkili oldu-
ğunu gösteren çok sayıda çalışma literatürde mevcuttur (6,15-
18). Kronik ağrının fonksiyonel durumu, uyku kalitesini ve ya-
şam kalitesini etkilediği bilinmektedir. Yapılan iki farklı çalışmada
amputasyonlu hastaların çoğunda fantom ağrısı olduğu ve bu
hastalarında %62’sinde uyku kalitesinde bozulma olduğu gös-
terilmiştir (19,20).
Daha önceki çalışmalar eşliğinde disabilite yapıcı önemli bir
hastalık olduğu için AEA’lı hastalarda uyku kalitesinin bozulabi-
leceği ve aynı zamanda hastaların klinik özelliklerinin ve emos-
yonel durumunun uyku kalitesini etkileyebileceği hipotezini ileri
sürdük. Bu çalışmanın amacı normal popülasyona göre AEA’lı
hastaların uyku kalitesini değerlendirmek ve bu hastalarda uyku
kalitesi üzerine etkili faktörleri belirlemektir.
Gereç ve Yöntemler
Kesitsel çalışmamıza Ekim 2013-Nisan 2014 tarihleri arasın-
da zik tedavi ve rehabilitasyon polikliniğine başvuran 35 AEA’lı
hasta alındı. Çalışma için Dicle Üniversitesi Tıbbi Araştırma Etik
Komisyonu’ndan onay alındı ve çalışma grubuna çalışmanın
amacı ve içeriğiyle ilgili ön bilgilendirme yapıldı. Çalışmaya ka-
tılmayı kabul edenlere “aydınlatılmış onam formu” imzalatıldı
ve çalışmaya dahil edildi. Amputasyon cerrahisi üzerinden en
az altı ay süre geçenler, amputasyon öncesi uyku ve emosyonel
problemi olmayanlar, kognitif fonksiyonları yeterli olanlar, uyku-
yu etkileyebilecek sistemik hastalığı olmayanlar çalışmaya dahil
edildi. 18 yaş altı 65 yaş üstü hastalar, sistemik hastalığı olanlar
(pulmoner, kardiyovasküler, hepatik, hematolojik renal hastalığı
veya endokrin hastalığı), psikiyatrik hastalığı olanlar, malignen-
sililer, uykuyu etkileyebilecek ilaç kullananlar (antiepileptikler,
antidepresanlar gibi), aşırı alkol veya kafein tüketenler çalışma
dışı bırakıldı.
Kontrol grubu hastane personeli ve yakınlarından rastgele
seçilen, yaş ve cinsiyet açısından eşleştirilmiş benzer demograk
özelliklere sahip, sağlıklı gönüllü bireylerden oluşturuldu. Çalış-
ma grubunun sosyodemograk verileri ve hastaların amputas-
yonla ilgili klinik özellikleri kaydedildi. Amputasyonla ilişkili ağrı
Vizüel Analog Skalasına (VAS 0-10 cm) göre, son 1 aydaki uyku
kalitesi Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksine (PUKİ) göre değerlen-
dirildi. Emosyonel durumu belirlemek için Beck Anksiyete Ölçeği
(BDÖ) ve Beck Depresyon Ölçeği (BAÖ) kullanıldı.
Ölçümler
Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (PUKİ)
Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi, kişide son bir aylık dönem
için uyku kalitesini, uyku miktarını, uyku bozukluğunun varlığını
ve şiddetini değerlendirmeye yardımcı olan uyku anketidir (21).
Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Ağargün ve ark. (22)
tarafından yapılmıştır.
Bu ölçekte 19 madde vardır ve öznel uyku kalitesi (C1), uy-
kuya dalma süresi (C2), uyku süresi (C3), alışılmış uyku etkinliği
(C4), uyku bozuklukları (C5), uyku ilacı kullanımı (C6) ve gün-
düz işlev bozukluğu (C7) olmak üzere uyku kalitesinin yedi alt
bileşenini ölçer. Total PUKİ skoru, yedi alt skorun toplanması ile
elde edilir ve total skor 0-21 arasındadır. PUKİ total skoru iyi uyu-
yanları (PUKİ total skoru ≤5) kötü uyuyanlardan (PUKİ >5) kesin
bir şekilde ayırır (21).
Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ)
Depresyonda görülen bedensel, duygusal, bilişsel belirtileri
ölçmektedir. 21 belirti kategorisini içeren kendini değerlendirme
ölçeğidir. Alınacak en yüksek puan 63’tür. Toplam puanın yük-
sekliği depresyonun şiddetini gösterir (23). Türkiye’de geçerlilik
ve güvenilirlik çalışması, Hisli (24) tarafından yapılmıştır.
242
Em ve ark.
Alt Ekstremite Amputasyonu ve Uyku Kalitesi
Tablo 1. Hasta ve kontrollerin demograk özellikleri
Hasta (n=35) Kontrol (n=35) p
Yaş (yıl) 42,48±10,71 41,71±10,50 >0,05
Cinsiyet, n (%) >0,05
Kadın 5 (14,3) 7 (20)
Erkek 30 (86,7) 28 (80)
Eğitim, n (%) >0,05
Okuma yazma yok 2 (5,7) 5 (14,3)
Okuma yazma var 33 (94,3) 30 (86,7)
Gelir düzeyi, n (%) >0,05
İyi 9 (25,7) 7 (20)
Orta 11 (31,4) 14 (40)
Kötü 15 (42,9) 14 (40)
Yaşam alanı, % >0,05
Kırsal alan 16 (45,7) 14 (40)
Kent 19 (54,3) 91 (60)

Em ve ark.
Alt Ekstremite Amputasyonu ve Uyku Kalitesi
Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ)
Bireyin yaşadığı anksiyete belirtilerinin sıklığını ölçmektedir.
21 maddeden oluşur, 0-3 arası puanlanan Likert tipi bir kendini
değerlendirme ölçeğidir. Toplam puanın yüksekliği kişinin ya-
şadığı anksiyetenin yüksekliğini gösterir. BAÖ, Beck ve ark. (25)
tarafından geliştirilmiştir ve Ulusoy ve ark. (26) tarafından ülke-
mizde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır.
İstatistiksel Analiz
İstatistik işlemler Statistical Package for the Social Sciences
(SPSS Inc. Chicago, IL, ABD) paket programı versiyon 16 paket
programı kullanılarak yapıldı. Ölçülebilen değişkenler ortalama ±
standart sapma ile kategorik değişkenler sayıyla ve yüzdeyle gös-
terildi. Hasta ve kontrol grubunun vaka sayıları dikkate alınarak
grupların ortalamalarını karşılaştırmak için Student-t testi kulla-
nıldı. Kategorik değişkenler arasındaki fark Ki-kare testi ile hesap-
landı. Uyku kalitesi ile amputasyonun klinik verileri ve emosyonel
durum arasındaki ilişkiye Spearman korelasyon analizi ile bakıldı.
AEA’lı hastaların uyku kalitesini belirleyen değişkenleri saptamak
için basamaklı çoklu doğrusal regresyon analizi yapıldı. İstatistik-
sel hipotez kontrolleri α=0,05 önem düzeyinde gerçekleştirildi
(yani, p<0,05 değerleri anlamlı olarak kabul edildi).
Bulgular
Hastaların yaş ortalaması 42,48±10,71, kontrol grubunun
41,71±10,50 idi ve yaş açısından iki grup arasında istatistiksel
olarak anlamlı farklılık yoktu (p>0,05) (Tablo 1). 35 hastanın
30’u (%86,7) erkek, 5’i (%14,3) kadındı. Hastaların sadece iki
tanesi hiç okula gitmemişti ve 15 hastanın gelir durumu kötü
düzeydeydi (Tablo 1).
Hastaların amputasyon ameliyatını geçirme yaşlarının or-
talaması 26,88±11,76 idi ve %77’sinde etiyolojik faktör trav-
maydı (Tablo 2). Diz üstü ve diz altı amputasyonlu hasta sayısı
hemen hemen eşitti. Hastaların %40’ında amputasyona bağlı
(fantom ağrısı veya güdük ağrısı) kronik ağrı vardı. Uyku kalite-
si ve emosyonel durum değerlendirildiğinde 29 hastada PUKİ
total skoru 5 ve üzeri iken, 15 hastada (%43) anksiyete skoru 8
ve üzerinde idi. Bu oranlar kontrol grubunun oranları ile karşı-
laştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı farklılık vardı (sırasıyla
p<0,01, p<0,001).
243
Tablo 4. Uyku kalitesi ile klinik özellikler ve emosyonel durum arasındaki korelasyonlar
C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 PUKİTotal
r r r r r r R r
Yaş ,569** ,336* 0,025 0,079 ,524** ,447** ,635** ,621**
Amputasyon süresi 0,158 -0,047 0,14 -0,072 0,105 -0,133 0,076 0,034
Ameliyat yaşı ,406* ,354* -0,087 0,121 ,407* ,499** ,528** ,545**
VASağrı -0,149 0,132 -0,081 -0,157 -0,056 -0,252 -0,18 -0,173
BDÖ ,434** ,397* -0,144 0,01 ,478** 0,147 0,325 ,385*
BAÖ ,515** ,422* -0,082 0,035 ,578** 0,252 ,417* ,493**
İstatistiksel anlamlılık düzeyi: * p<0,05; ** p<0,01
C1: öznel uyku kalitesi; C2: uykuya dalma süresi; C3: uyku süresi; C4: alışılmış uyku etkinliği; C5: uyku bozuklukları; C6: uyku ilacı kullanımı; C7: gündüz işlev bozuk-
luğu; PUKİ: Pittsburgh Uyku Kalite İndeksi; VAS: Vizüel Analog Skala; BDÖ: Beck Depresyon Ölçeği; BAÖ: Beck Anksiyete Ölçeği
Tablo 2. Hastaların klinik özellikleri ve çalışma grubunun uyku ve
emosyonel durumu
Hasta (n=35) Kontrol (n=35) p
Cerrahi geçirme yaşı, (yıl) 26,88±11,76
Amputasyon süresi, (ay) 184,970±98,46
Amputasyon nedeni
Travmatik, n (%) 27 (77,14)
Nontravmatik, n (%) 8 (22,85)
Amputasyon seviyesi
Diz altı, n (%) 18 (51,42)
Diz üstü, n (%) 17 (48,57)
VASağrı 1,53±1,87
Kötü uyku kalitesi, % <0,01
Var 29 (83,1) 18 (51,4)
Depresyon, n (%) 13 (37) 6 (17) >0,05
Anksiyete, n (%) 15 (43) 3 (8,5) <0,001
Tablo 3. Hastaların PUKİ alt skorları ve total skorları
Hasta n=35 Kontrol n=35 p
C1 1,45±0,70 0,54±0,61 <0,01
C2 2,00±0,87 0,62±0,49 <0,001
C3 0,08±0,50 0,00±0,00 >0,05
C4 0,85±0,55 0,40±0,73 <0,05
C5 1,94±0,53 0,14±0,42 <0,001
C6 1,05±0,87 0,62±0,54 <0,05
C7 3,48±1,70 1,45±1,22 <0,001
CTotal 8,40±3,55 6,25±3,04 <0,01
PUKİ: Pittsburgh Uyku Kalite İndeksi; C1: öznel uyku kalitesi; C2: uykuya dalma
süresi; C3: uyku süresi; C4: alışılmış uyku etkinliği; C5: uyku bozuklukları; C6:
uyku ilacı kullanımı; C7: gündüz işlev bozukluğu

Hastaların uyku süresi dışında diğer alt skorlar (öznel uyku
kalitesi, uykuya dalma süresi, alışılmış uyku etkinliği, uyku bozuk-
luğu, uyku ilacı kullanımı, gündüz işlev bozukluğu) ve PUKİ total
skoru kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksekti (Tablo 3).
Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi total skoru ile hastaların kli-
nik özellikleri, emosyonel durumları ve yaşam kalitesi arasındaki
ilişki Tablo 4’de verilmiştir. Hastaların yaşları ile C1, C2, C5, C6,
C7 ve PUKİ total skoru arasında pozitif korelasyon varken, diğer
demograk veriler ile korelasyon mevcut değildi. Total PUKİ sko-
ru ile BDÖ (p<0,05) ve BAÖ (p<0,01) anlamlı korele idi.
Multipl regresyon analizine göre PUKİ total skoru bağımlı de-
ğişken olarak ele alındığında uyku kalitesini etkileyen en önemli
faktörler, hastaların yaşları ve anksiyete durumlarıydı (R2=0,35),
(p<0,05) (Tablo 5).
Tartışma
Bu çalışma AEA’lı hastalarda uyku kalitesini değerlendirmek
ve demograk, klinik ve emosyonel durumun uyku üzerine et-
kilerini araştırmak için yapıldı. Çalışma sonuçları öznel uyku
kalitesi, uykuya dalma süresi, alışılmış uyku etkinliği, uyku bo-
zuklukları, uyku ilacı kullanımı ve gündüz işlev bozukluğu açı-
sından, kontrol grubuna göre hasta grubunda anlamlı bozulma
olduğunu gösterdi. Ayrıca uyku kalitesi ile hastaların yaşları ve
emosyonel durumları arasında da ilişki vardı. Literatür tarama-
mızda AEA’lı hastalarda uyku kalitesinin değerlendirildiği daha
önce yapılmış bir çalışmaya rastlamadık. Bu açıdan çalışmamızın
önemli olduğunu vurguluyoruz.
Literatürde AEA’lı hastaların demograk ve klinik özellikle-
rini araştıran çalışmalarda farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Bäck-
Pettersson ve Björkelund (4) 60 yaş ve üstü AEA’lı hastaların
%56’sının erkek olduğunu ve kardiyovasküler sistem hastalıkla-
rının en sık etiyolojik faktör olduğunu rapor etmiştir. Başka iki
çalışmada AEA’lı hasta yaş ortalaması 55, erkek hasta oranı %81-
83 ve travma sıklığı %53-74 olarak verilmektedir (27,28). Bizim
çalışma verilerimiz son iki çalışma ile uyumludur. Yalnız hasta-
larımızın yaş ortalaması diğer iki çalışmaya göre daha düşüktür
(yaş ort: 26). Hastalarımızın farklı coğrak ve sosyodemograk
özelliklere sahip olması (yarıya yakının kırsal kesimde yaşaması ve
düşük sosyoekonomik düzeyleri) bu farklılığı açıklayabilir.
Uyku bozukluğunun önemli psikolojik ve zyolojik streslerle
ilişkili olduğu, kognitif ve fonksiyonel yetenekleri olumsuz olarak
etkilediği gösterilmiştir (29,30). Tedavi edilmeyen uyku bozuk-
luğu sosyal etkileşimde sınırlanmaya, morbidite ve mortalitede
artışa neden olmaktadır (31,32). Ankilozan spondilit, romatoid
artrit, multipl skleroz ve alzheimer gibi disabilite yapıcı hastalıklar
ile uyku problemleri arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar yapıl-
masına rağmen (9,33,34), AEA’lı hastalarda uyku kalitesini değer-
lendiren çalışma sayısı azdır. Bu çalışmaların hepsi de yaşam kali-
tesinin değerlendirildiği çalışmalardır (3,11,12). Bäck-Pettersson
ve Björkelund (4) alt ekstremite ampütasyonu geçiren hastalarda
altı ay sonra ağrı ve uykuda bozulma geliştiğini bildirmektedir.
Abdelgadir ve ark. (11) diyabetli ve AEA geçirmiş 60 hastanın ya-
şam kalitesi uyku skorunun kontrol grubuna göre anlamlı olarak
düşük olduğunu göstermişlerdir. Biz çalışmamızda uyku kalitesini
değerlendirmek için yaşam kalitesi ölçeğine göre daha öznel veri
sağlayan PUKİ’yi kullandık. Bu değerlendirme ölçeğine göre has-
talarımızın uyku kalitesinin önemli derecede etkilendiğini gördük.
Çalışmamızda aynı zamanda uykuyu etkileyen faktörleri de
değerlendirdik. Yapılan multipl regresyon analizi, yaş ve emosyo-
nel durumun uyku kalitesini etkilediğini; kronik ağrının ise uykuyu
etkilemediğini gösterdi. Kişilerin yaşları ilerledikçe uyku kalitesinde
hem niceliksel hem de niteliksel değişiklikler olduğu bilinmektedir
(35). AEA’lı hastalarda depresyon ve anksiyete oranlarının normal
popülasyona göre arttığı gösterilmiştir (36-38). Aynı zamanda
uyku bozukluğu ile anksiyete ve depresyon arasında ilişki olduğu-
nu gösteren çok sayıda çalışma mevcuttur (8,18,39). Lindberg ve
ark. (39) 529 kişiyi kapsayan epidemiyolojik bir çalışmada çeşitli
uyku bozuklukları ile anksiyete arasında ilişki olduğunu göstermiş-
tir. Shukla ve ark. (40) postoperatif dönemde tüm amputasyonlu
hastaların %60’ında bazı psikiyatrik semptomlar olduğunu vurgu-
lamaktadır. Biz çalışmamızda anksiyete ve depresyon düzeylerini
Shukla’nın çalışmasına göre daha düşük bulduk. Hastalarımızın
amputasyondan en az 6 ay sonra emosyonel açıdan değerlendi-
rilmesi bu farklılığı açıklayabilir. Bizim çalışmamızda aynı zamanda
BAÖ ve BDÖ skorları PUKİ alt ve total skorları ile korele idi. Ancak
sadece anksiyete durumu yaşla birlikte uyku kalitesini belirleyen
bağımsız değişkenlerdi. Uyku bozukluğu önemli bir morbidite ve
mortalite nedenidir ve bu nedenle özellikle yaşlı ve anksiyete dü-
zeyi yüksek olan AEA’lı hastaların uyku bozukluğu açısından yakın
takibi ve tedavisi gerekmektedir.
Amputasyonlu hastalarda kronik ağrı önemli bir sorundur ve
AEA’lı hastalarda görülme oranı %31,7 ile %67 arasında veril-
mektedir (11,41,42). Kronik ağrılı durumların uyku bozukluğu
ile ilişkili olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur (8). Ancak biz
AEA’lı hastalarda kronik ağrı ile uyku kalitesi arasındaki ilişkiyi in-
celeyen bir çalışmaya rastlamadık. Çalışmamız literatürdeki diğer
çalışmalarla uyumlu olarak hastaların %40’ında amputasyonla
ilişkili ağrı olduğunu gösterdi. Ancak kronik ağrı ile uyku kalitesi
arasında bir ilişki bulamadık. Hastalarımızın düşük ağrı şiddetine
sahip olması bunun bir nedeni olabilir.
Bu çalışmanın önemli kısıtlılıklarından biri erkek hastalara
göre kadın hasta sayısının yetersiz oluşudur. Yaşadığımız coğraf-
ya ve sosyokültürel yapıdaki farklılıklar nedeniyle AEA’lı hastaların
büyük çoğunluğunun erkek olması etkili bir faktör olabilir. Diğer
bir kısıtlılığımız uykuyu değerlendirmede polisomnograyi kul-
lanmamaktır. Biz, ucuz ve daha kolay uygulanabilir olduğundan,
ayrıca teknik bir donanım gerektirmediğinden, geçerliliği ve gü-
venirliği kanıtlanmış olan PUKİ’yi kullandık.
Sonuç
Çalışmamız AEA’lı hastaların öznel uyku kalitesinin, uykuya
dalma süresinin, alışılmış uyku etkinliğinin, uyku bozukluklarının,
244
Em ve ark.
Alt Ekstremite Amputasyonu ve Uyku Kalitesi
Tablo 5. Uyku kalitesi ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişki
n=35 β t p
Yaş 0,497 2,834 <0,05
BDÖ -0,193 -0,600 >0,05
BAÖ 0,357 2,089 <0,05
BDÖ: Beck Depresyon Ölçeği; BAÖ: Beck Anksiyete Ölçeği

Em ve ark.
Alt Ekstremite Amputasyonu ve Uyku Kalitesi
uyku ilacı kullanımının ve gündüz işlev bozukluğunun kontrol
grubuna göre anlamlı olarak bozulduğunu gösterdi. Ayrıca yaş
ve emosyonel durum uyku kalitesini belirleyen önemli faktör-
lerdi. Bu nedenle ileri yaşta ve emosyonel durumu bozuk olan
hastalarda çok yönlü tedavi yaklaşımları uyku bozukluğunu gi-
dermek için gereklidir. Ancak uyku bozukluğunun nedenlerini ve
genel sağlık üzerine etkilerini gösteren daha fazla hasta ile yapıl-
mış ileri çalışmalara ihtiyaç vardır.
Etik Komite Onayı: Bu çalışma için etik komite onayı Dicle Üniversi-
tesi Tıbbi Araştırma Etik Komisyonu’ndan alınmıştır.
Hasta Onamı: Yazılı hasta onamı bu çalışmaya katılan hastalardan ve
sağlıklı kontrollerden alınmıştır.
Hakem değerlendirmesi: Dış bağımsız.
Yazar Katkıları: Fikir - S.E., İ.B.; Tasarım - S.E., M.K., A.A.; Denetleme
- S.E., K.N.; Kaynaklar - S.E., M.B.; Malzemeler - S.E., M.Ç., A.A.; Veri top-
lanması ve/veya işlemesi -S.E.; Analiz ve/veya yorum - S.E., İ.B.; Literatür
taraması - S.E., M.B.; Yazıyı yazan -S.E., İ.B.; Eleştirel İnceleme - S.E., K.N.
Çıkar Çatışması: Yazarlar çıkar çatışması bildirmemişlerdir.
Finansal Destek: Yazarlar bu çalışma için nansal destek almadıkla-
rını beyan etmişlerdir.
Ethics Committee Approval: Ethics committee approval was re-
ceived for this study from the ethics committee of Dicle University Medi-
cal Research Ethics Committee.
Informed Consent: Written informed consent was obtained from
patients and healty controls who participated in this study.
Peer-review: Externally peer-reviewed.
Author Contributions: Concept - S.E., İ.B.; Design - S.E., M.K., A.A.;
Supervision -S.E., K.N.; Resource - S.E., M.B.; Materials - S.E., M.Ç., A.A.;
Data Collection and/or Processing - S.E.; Analysis and/or Interpretation -
S.E., İ.B.; Literature Review - S.E., M.B.; Writer -S.E., İ.B.; Critical Review
- S.E., K.N.
Conict of Interest: No conict of interest was declared by the authors.
Financial Disclosure: The authors declared that this study has re-
ceived no nancial support.
Kaynaklar
1. Leonard JA, Meier RH. Upper and lower extremity prosthetics. In:
Delisa JA, Gans BM, eds. Rehabilitation medicine principles and
practice. Philadelphia: J.B. Lippincott Company. 1998:669-96.
2. Eftekhari N. Amputation rehabilitation: In: O’Young B, Young MA,
Stiens SA, eds. PMR Secrets. Philadelphia Hanley&Belfus, INC.
1999:214-22.
3. Hawamdeh ZM, Othman YS, Ibrahim AI. Assessment of anxiety and
depression after lower limb amputation in jordanian patients. Neu-
ropsychiatr Dis Treat 2008;4:627-33. [CrossRef]
4. Bäck-Pettersson S, Björkelund C. Care of elderly lower limb ampu-
tees, as described in medical and nursing records. Scand J Caring
Sci 2005;19:337-43. [CrossRef]
5. Leger D, Poursain D. An international survey of insomnia: Under-
recognition and undertreatment of a polysymptomatic condition.
Curr Med Res Opin 2005;21:1785-92. [CrossRef]
6. Sutton DA, Moldofsky H, Badley EM. Insomnia and health problems
in Canadians. Sleep 2001;24:665-70.
7. Katz DA, McHorney CA. The relationship between insomnia and
health related quality of life in patients with chronic illness. J Fam
Pract 2002;51:229-35.
8. Da Costa D, Zummer M, Fitzcharles MA. Determinants of sleep
problems in patients with spondyloarthropathy. Musculoskeletal
Care 2009;7:143-61. [CrossRef]
9. Batmaz I, Sarıyıldız MA, Dilek B, Bez Y, Karakoc M¸ Çevik R. Sleep
quality and associated factors in ankylosing spondylitis: relationship
with disease parameters, psychological status and quality of life.
Rheumatol Int 2013;33:1039-45. [CrossRef]
10. Giannoccaro MP, Moghadam KK, Pizza F, Boriani S, Maraldi NM,
Avoni P, et al. Sleep disorders in patients with spinal cord injury.
Sleep Med Rev 2013;17:399-409. [CrossRef]
11. Abdelgadir M, Shebeika W, Eltom M, Berne C, Wikblad K. Health
related quality of life and sense of coherence in Sudanese dia-
betic subjects with lower limb amputation. Tohoku J Exp Med
2009;217:45-50. [CrossRef]
12. Pell JP, Donnan PT, Fowkes FG, Ruckley CV. Quality of life follow-
ing lower limb amputation for peripheral arterial disease. Eur J Vasc
Surg 1993;7:448-51. [CrossRef]
13. Drake CL, Roehrs T, Roth T. Insomnia causes, consequences, and thera-
peutics: an overview. Depress Anxiety 2003;18:163-76. [CrossRef]
14. Power JD, Perruccio AV, Badley EM. Pain as a mediator of sleep
problems in arthritis and other chronic conditions. Arthritis Rheum
2005;53:911-9. [CrossRef]
15. Tsuno N, Besset A, Ritchie K. Sleep and depression. J Clin Psychiatry
2005;66:1254-69. [CrossRef]
16. Hall M, Buysse DJ, Nowell P, Nofzinger EA, Houck P, Reynolds CF
3rd, et al. Symptoms of stress and depression as correlates of sleep
in primary insomnia. Psychosom Med 2000;62:227-30. [CrossRef]
17. LeBlanc M, Beaulieu-Bonneau S, Merette C, Savard J, Ivers H, Morin
CM. Psychological and health-related quality of life factors associ-
ated with insomnia in a population-based sample. J Psychosom Res
2007;63:157-66. [CrossRef]
18. Taylor DJ, Lichstein KL, Durrence H, Reidel BW, Bush AJ. Epidemiol-
ogy of insomnia, depression, and anxiety. Sleep 2005;28:1457-64.
19. Ellis K. A review of amputation, phantom pain and nursing respon-
sibilities. Br J Nurs 2002;11:160-3. [CrossRef]
20. Kern U, Busch V, Rockland M, Kohl M, Birklein F. Prevalence and risk
factors of phantom limb pain and phantom limb sensations in Ger-
many. A nationwide eld survey. Schmerz 2009;23:479-88. [CrossRef]
21. Buysse DJ, Reynolds CF 3rd, Monk TH, Berman SR, Kupfer DJ. The
Pittsburgh Sleep Quality Index: A new instrument for psychiatric
practice and research. Psychiatry Res 1989;28:193-213. [CrossRef]
22. Ağargün MY, Kara H, Anlar Ö. Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi’nin
geçerliliği ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 1996;7:107-15.
23. Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for
measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961;4:561-71. [CrossRef]
24. Hisli N. Beck Depresyon Envanteri’nin geçerliği üzerine bir çalışma.
Psikoloji Dergisi 1988;6:118-22.
25. Beck AT, Epstein N, Brown G, Steer RA. An inventory for measur-
ing clinical anxiety: Psychometric properties. J Consult Clin Psychol
1988;56:893-7. [CrossRef]
26. Ulusoy M, Şahin N, Erkmen H. Turkish Version of The Beck Anxi-
ety Inventory: psychometric Properties. J Cognitive Psychotherapy
1998;12:28-35.
27. Ehde DM, Czerniecki JM, Smith DG, Campbell KM, Edwards WT,
Jensen MP, et al. Chronic phantom sensations, phantom pain, re-
sidual limb pain, and other regional pain after lower limb amputa-
tion. Arch Phys Med Rehabil 2000;81:1039-44. [CrossRef]
245

28. Behr J, Friedly J, Molton I, Morgenroth D, Jensen MP, Smith DG. Pain
and pain-related interference in adults with lower-limb amputation:
comparison of knee-disarticulation, transtibial, and transfemoral
surgical sites. J Rehabil Res Dev 2009;46:963-72. [CrossRef]
29. Morin C, Rodrigue S, Ivers H. Role of stress, arousal and coping skills
in primary insomnia. Psychosom Med 2003;65:259-67. [CrossRef]
30. Ohayon MM, Vecchierini MF. Daytime sleepiness and cognitive im-
pairment in the elderly population. Arch Intern Med 2002;162:201-8.
[CrossRef]
31. Foley D, Ancoli-Israel S, Britz P, Walsh J. Sleep disturbances and
chronic disease in older adults: results of the 2003 National Sleep
in America Survey. J Psychosom Res 2004;56:497-502. [CrossRef]
32. Martin JL, Webber AP, Alam T, Harker JO, Josephson KR, Alessi
CA. Daytime sleeping, sleep disturbance and circadian rhythms
in the nursing home. Am J Geriatr Psychiatry 2006;14:121-9.
[CrossRef]
33. Treharne GJ, Lyons AC, Hale ED, Douglas KMJ, Goodchild CE, Booth
DA, et al. Sleep disruption frequency in rheumatoid arthritis: Per-
ceived stress predicts poor outcome over one year. Musculoskeletal
Care 2007;5:51-64. [CrossRef]
34. Palma JA, Urrestarazu E, Iriarte J. Sleep loss as risk factor for neuro-
logic disorders: a review. Sleep Med 2013;14:229-36. [CrossRef]
35. Floyd JA, Janisse JJ, Marshall Medler S, Ager JW. Nonlinear com-
ponents of age-related change in sleep initiation. Nurs Res
2000;49:290-4. [CrossRef]
36. Machado Vaz I, Roque V, Pimentel S, Rocha A, Duro H. Psychosocial
characterization of a Portuguese lower limb amputee population.
Acta Med Port 2012;25:77-82.
37. Asadollahi R, Saghania M, Nassi N, Montazeri A, Asadollahi M,
Khatami M. Anxiety, depression and health-related quality of life
in those injured by landmines, Ilam, Islamic Republic of Iran. East
Mediterr Health J 2010;16:1108-14.
38. Singh R, Hunter J, Philip A. The rapid resolution of depression
and anxiety symptoms after lower limb amputation. Clin Rehabil
2007;21:754-9. [CrossRef]
39. Lindberg E, Janson C, Gislason T, Björnsson E, Hetta J, Boman G.
Sleep disturbances in a young adult population:can gender differ-
ences be explained by differences in psychological status? Sleep
1997;20:381-7.
40. Shukla GD, Sahu SC, Tripathi RP, Gupta DK. A psychiatric study of
amputees. Br J Psychiatry 1982;141:50-3. [CrossRef]
41. Ellis K. A review of amputation, phantom pain and nursing respon-
sibilities. Br J Nurs 2002;11:155-7. [CrossRef]
42. Bone M, Critchley P, Buggy DJ. Gabapentin in postamputation phan-
tom limb pain. Reg Anesth Pain Med 2002;27:481-6. [CrossRef]
246
Em ve ark.
Alt Ekstremite Amputasyonu ve Uyku Kalitesi