ArticlePDF Available

Wpływ wypasu lokalnych ras bydła na różnorodność biologiczną łąk i pastwisk Polesia Lubelskiego

Authors:

Abstract

Celem badań było określenie wpływu wypasu rodzimych ras bydła na różnorodność biolo-giczną flory i fauny pastwiskowej. Badania przeprowadzono na dwóch powierzchniach prób-nych: WY – powierzchnia o wielkości 3 ha z wypasem bydła rasy białogrzbietej i polskiej czarno-białej, NW – powierzchnia niewypasana o wielkości 3,5 ha. Wybrane do badań dział-ki zlokalizowane były obok siebie w otulinie (tuż przy granicy) Poleskiego Parku Narodowe-go. Wypas prowadzono zgodnie z wymogami pakietu 5.1 programu rolnośrodowiskowego, przy obsadzie nieprzekraczającej 1 DJP/1 ha TUZ, od 1 maja do 15 października 2012 r. Ocenę florystyczną przeprowadzono dwukrotnie w ciągu okresu wegetacyjnego na dwóch reprezentatywnych, jednorodnych płatach roślinności o powierzchni 25 m 2 , na podstawie spisów florystycznych. W ocenie płatów uwzględniono: bogactwo gatunkowe, frekwencję, udział form życiowych oraz przynależność syntaksonomiczną. Liczenie ptaków polegało na przemieszczaniu się po powierzchni próbnej i liczeniu wszystkich widzianych lub słyszanych ptaków. Podstawą do zakwalifikowania do gatunków lęgowych było 3-4-krotne stwierdzenie śpiewającego lub odzywającego się głosem godowym ptaka, obserwacja osobników zaniepo-kojonych, ptaków z pokarmem lub budujących gniazdo. Notowano także gatunki ptaków nielęgowych, które wykorzystywały wypasany lub niewypasany fragment środowiska, a tak-że obecność bydła do zdobywania pożywienia. Przeprowadzone wstępne badania wskazują, że wypas rodzimych ras bydła tylko w nieznacznym stopniu zmniejsza bioróżnorodność flory pastwiskowej, umożliwia jednak zachowanie gatunków cennych, np. Dianthus superbus. Wy-kazano, że odpowiednio prowadzony wypas stwarza dogodne warunki dla ptaków łąkowo-pastwiskowych oraz zwiększa bioróżnorodność ich siedlisk. SŁOWA KLUCZOWE: rodzime rasy bydła / wypas pastwiskowy / bioróżnorodność flory / ptaki łąk i pastwisk / Polesie Lubelskie
81
Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, t. 8 (2012), nr 4, 81-90
Wpływ wypasu lokalnych ras bydła na różnorodność
biologiczną łąk i pastwisk Polesia Lubelskiego
Witold Chabuz1, Grzegorz Grzywaczewski2, Anna Rysiak3,
Szymon Cios2, Grzegorz Podolak1, Zygmunt Litwińczuk1
1Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,

ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin; e-mail: chabuzwitold@interia.pl
2Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,

ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, e-mail: grzegorz.grzywaczewski@up.lublin.pl
3

Celem badań było określenie wpływu wypasu rodzimych ras bydła na różnorodność biolo-
giczną ory i fauny pastwiskowej. Badania przeprowadzono na dwóch powierzchniach prób-
nych: WY powierzchnia o wielkości 3 ha z wypasem bydła rasy białogrzbietej i polskiej
czarno-białej, NW – powierzchnia niewypasana o wielkości 3,5 ha. Wybrane do badań dział-
ki zlokalizowane były obok siebie w otulinie (tuż przy granicy) Poleskiego Parku Narodowe-
go. Wypas prowadzono zgodnie z wymogami pakietu 5.1 programu rolnośrodowiskowego,
przy obsadzie nieprzekraczającej 1 DJP/1 ha TUZ, od 1 maja do 15 października 2012 r.
Ocenę orystyczną przeprowadzono dwukrotnie w ciągu okresu wegetacyjnego na dwóch
reprezentatywnych, jednorodnych płatach roślinności o powierzchni 25 m2, na podstawie
spisów orystycznych. W ocenie płatów uwzględniono: bogactwo gatunkowe, frekwencję,
udział form życiowych oraz przynależność syntaksonomiczną. Liczenie ptaków polegało na
przemieszczaniu się po powierzchni próbnej i liczeniu wszystkich widzianych lub słyszanych
ptaków. Podstawą do zakwalikowania do gatunków lęgowych było 3-4-krotne stwierdzenie
śpiewającego lub odzywającego się głosem godowym ptaka, obserwacja osobników zaniepo-
kojonych, ptaków z pokarmem lub budujących gniazdo. Notowano także gatunki ptaków
nielęgowych, które wykorzystywały wypasany lub niewypasany fragment środowiska, a tak-
że obecność bydła do zdobywania pożywienia. Przeprowadzone wstępne badania wskazują,
że wypas rodzimych ras bydła tylko w nieznacznym stopniu zmniejsza bioróżnorodność ory
pastwiskowej, umożliwia jednak zachowanie gatunków cennych, np. Dianthus superbus. Wy-
kazano, że odpowiednio prowadzony wypas stwarza dogodne warunki dla ptaków łąkowo-
-pastwiskowych oraz zwiększa bioróżnorodność ich siedlisk.
SŁOWA KLUCZOWE: rodzime rasy bydła / wypas pastwiskowy / bioróżnorodność ory /
ptaki łąk i pastwisk / Polesie Lubelskie
82
W. Chabuz i wsp.
Zgodnie z zaleceniami ochrony in situ-
 -


     
          
 
loci-

-


         
  

-
         


      -
     

-
-

       -


  -
   




Materiał i metody
-

   -

        


83
Wpływ wypasu lokalnych ras bydła na różnorodność biologiczną łąk ...
-
2
 -
-
-
-



        
 
-


-
          

  
-


Wyniki i dyskusja
-



nad rozpowszechnionymi i pospolitymi. Na powierzchniach wypasanych poszczególne



    
    
-
-

   Salix cinerea, S.
repens ssp. rossmarinifolia oraz Betula pendula
-


       
  

W. Chabuz i wsp.






85
Wpływ wypasu lokalnych ras bydła na różnorodność biologiczną łąk ...
Molinio-Arrhe-
natheretea Stellarietea mediae, antropogenicznych
       
        
         -
          
Festuco-Brometea.
          
-

   -
-

 
       
        -


-
 Dianthus superbus 


go nie odnaleziono.
Tabela 1 – Table 1



Phytosociological class







Alnetea glutinosae 1
Artemisietea 2 2
Epilobietea angustifolii 1
Festuco-Brometea 8
Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis 1 1
Molinio-Arrhenatheretea 31 35
Nardo-Callunetea 2 1
Querco-Fagetea 2 1
Quercetea robori petraeae 1 1
Scheucerio-Caricetea 1 1
Stellarietea mediae 13 11
Trifolio-Geranietea sanguinei  
  

W. Chabuz i wsp.
 -
Alauda arvensis
Sylvia communisSaxicola rubetra
Phasianus colchicus Parus majorVanellus vanel-
lus Crex crexTurdus merula
Motacilla alba Motacilla ava
Emberiza calandraCoturnix coturnixEmberiza
citrinellaCorvus
cornix
 Alauda arvensis  


        
   Hirundo rustica  Sturnus vulgaris  Chroicoce-
phalus ridibundus Passer montanus Pica pica Carduelis
carduelis Carduelis cannabina Columba palumbus kapturka
Sylvia atricapilla Corvus coraz Circus aeruginosus bocian
Ciconia ciconia Lanius collurio Phoenicurus ochruros
Delichon urbicum Aquila pomarina Phyllosco-
pus trochilusGarrulus glandarius Lanius excubitor

-
 -
-

 
  -

  -



-

-


  -

-


-
         -

Wpływ wypasu lokalnych ras bydła na różnorodność biologiczną łąk ...
Tabela 2 – Table 2
-
wierzchniach

Lp. Gatunek
Species
Powierzchnia wypasana


Powierzchnia niewypasana


pary

the
breeding
pairs






pary

the
breeding
pairs






1. skowronek Alauda arvensis  3
2. cierniówka Sylvia communis 2-3 
3. Saxicola rubetra 1-2 1
 Phasianus colchicus 1
5. bogatka Parus major 1 
 Vanellus vanellus 1
 derkacz Crex crex 1  1
8. kos Turdus merula 1   
9. pliszka siwa Motacilla alba 1  
10. Motacilla ava 1  
11. potrzeszcz Emberiza calandra 1   
12. przepiórka Coturnix coturnix 1  
13. trznadel Emberiza citrinella 1  1
 wrona siwa Corvus cornix 0-1   
15. dymówka Hirundo rustica  19  
 szpak Sturnus vulgaris   2
 Chroicocephalus ridibundus    
18. mazurek Passer montanus  8 
19. sroka Pica pica  5 
20. Carduelis carduelis  5 
21. Carduelis cannabina  
22. grzywacz Columba palumbus  3 
23. kapturka Sylvia atricapilla  2 
 kruk Corvus corax  2 
25. Circus aeruginosus  11
 Circus pygargus 1
 Ciconia ciconia  11
28. Lanius collurio  11
29. kopciuszek Phoenicurus ochruros  1 
30. oknówka Delichon urbicum  1 
31. orlik krzykliwy Aquila pomarina  1 
32. piecuszek Phylloscopus trochilus  11
33. pierwiosnek Phylloscopus collybita 1
 Garrulus glandarius  13
35. srokosz Lanius excubitor  1 
 Dendrocopos minor 1
 Chroicocephalus ridibundus 2
Liczba gatunków
Number of species 14 19 59
88
W. Chabuz i wsp.
       
-



PIŚMIENNICTWO
1.           
Ardea 
2.            
Zeszyty Naukowe ART Bydgoszcz, Zoo-
technika 
3.           
Roczniki Naukowe Polskiego
Towarzystwa Zootechnicznego, 
 

5. 
bird populations. Biol. Conserv.
 
            

   -
   -
Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 
8.          
Przegląd Hodowlany 
9. 
Acta ornithologica
10. 

Breeding, Archiv fur Tierzucht,
11.   
Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr. PAN, Lublin, 
130-138.
12.          

13.            


  

89
Wpływ wypasu lokalnych ras bydła na różnorodność biologiczną łąk ...
15. -
Przegląd Hodowlany
            

             

18. 

Lublin.
19.           -
tunków siewkowych Charadriiformes Dubelt 
20.  Ekologia ptaków kra-

21. 

J. Appl. Ecol.
22.   
introduction. Journal of Applied Ecology 38, 233-.
23.  -
      

 
Z.,
        Prace i
Materiały Zootechniczne



 
S u m m a r y
  
   


   
 st to October 15th 

2 


90
W. Chabuz i wsp.
     
        
  

        

Dianthus superbus


KEY WORDS: native breeds of cattle / pasture grazing / ora biodiversity / avifauna of
meadows and pastures / Polesie Lubelskie region
Book
Full-text available
Ochronna środowiska przyrodniczego jest jednym z priorytetowych działań realizowanych w ostatnich latach przez poszczególne państwa Unii Europejskiej w tym również i Polskę. Główny nacisk kładziony jest na zrównoważony rozwój umożliwiający użytkowanie terenów przyrodniczo cennych z jednoczesnym zachowaniem zróżnicowania na poziomie genotypów, gatunków i ekosystemów określanego mianem bioróżnorodności. Osiągnięcie tego celu wymaga połączenia wiedzy z wielu specjalności, począwszy od genetyki, gleboznawstwa, botaniki, zoologii, poprzez m.in. zootechnikę czy też gospodarkę przestrzenną. Rozważając problematykę związaną z ochroną środowiska przyrodniczego szczególną uwagę należy zwrócić na zachowanie półnaturalnych, nieleśnych zbiorowisk roślinnych, do których należą m.in. torfowiska, łąki, wrzosowiska czy murawy kserotermiczne. Istotnym problemem są potrzeby dużych nakładów związanych z utrzymaniem terenów przyrodniczo cennych w należytym stanie a także zapewnienie ciągłości tych zadań po okresie finansowania przez instytucje rządowe. Jednym ze sposobów umożliwiających rozwiązanie problemu jest przywrócenie wypasu zwierząt. Połączenie działań ochronnych z wypasem oraz aktywizacją mieszkańców może odgrywać istotną rolę w promowaniu zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Mając świadomość znaczenia wagi wspomnianego problemu, interdyscyplinarny zespół naukowców Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie wraz z pracownikami Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie podjęli próbę kompleksowego opracowania zagadnienia związanego z wykorzystaniem zwierząt do czynnej ochrony siedlisk przyrodniczo cennych. Jako autorzy mamy nadzieję, ze niniejsze opracowanie przybliży czytelnikom tematykę z tym związaną oraz stanowić będzie inspirację do dalszych działań mających na celu zachowanie tych terenów w niezmienionej formie dla przyszłych pokoleń.
Article
Full-text available
Zenon L e w a r t o w s k i i Małgorzata P i o t r o w s k a Z g r u p o w a n i a p t a k ó w l ę g o w y c h w d o l i n i e N a r w i L e w a r t o w s k i Z., P i o t r o w s k a M. 1987. [Breeding birds in the valley of the Narew river» Poland.] Acta orn. 23: 215-272. The paper presents the result from studies, based on census work, of breeding birds in the valley of the upper Narew (northeastern Poland), carried out in the years 1979-81. They covered part of the natural valley (201 ha) characterized by a well-developed network of river beds and river expansions and by water and marsh vegetation preserved in its natural state, a stretch of partly reclaimed valley (31 ha) and reclaimed meadows (43 ha). A modified cartographic method was used. In the sample area in the natural part of the valley 50 breeding bird species were found, their average density being 32 pairs/10 ha. The assemblage has a characteristically high proportion of waterfowl and marsh birds, representing about 90% of the whole avifauna. Dominant numerically are Acrocephalus schoenobaenus (34% of all bird pairs), Emberiza schoeniclus (11%), Acrocephalus scirpaceus (8%) and Anas platyrhynchos (5%). In the partly reclaimed area there were 36 breeding species, their density coming up to 44 pairs/10 ha. The following made up the dominant group: Acrocephalus schoenobaenus, Vanellus vanellus, Ghlidonias niger, Anas platyrhynchos, A. querquedula, A. clypeata, Limosa limosa and Acrocephalus scirpaceus. In the sample area located in the reclaimed stretch of the valley 13 species were found, giving a density of 14 pairs/10 ha. Waterfowl and marsh species accounted for only 23% of the whole assemblage. The dominant species group included: Alauda arvensis (53% of all bird pairs), Motacilla flava, Limosa limosa, Vanellus vanellus, Grex crex. The high density recorded for the natural valley of the Narew river seems to be the result of habitat fertility, patchy (mosaic) and zonal vegetation distribution, and easily available food. The bird assemblage of the valley of the Narew differ from the bird assemblages of other marshy areas in eastern Poland by their species composition and numerical propor tions. Zenon Lewartowski,
Article
Full-text available
Natural, semi‐natural and artificial grasslands occur extensively around the globe, but successful management for production and biodiversity poses several dilemmas for conservationists and farmland managers. Deriving from three continents (Africa, Australia and Europe), papers in this Special Profile interface three specific issues: plant responses to grazing, plant invasions and the responses to management of valued grassland biota. Although pivotal in grassland management, plant responses to grazing are sometimes difficult to predict. Two alternative approaches are presented here. The first uses natural variations in sheep grazing around a water hole to model the dynamic population response of a chenopod shrub. The second analyses a long‐term grazing experiment to investigate the links between plant traits and grazing response. Linked often crucially with grazing, but also driven sometimes by extrinsic factors, invasions are often cause for concern in grassland management. The invasions of grasslands by woody plants threatens grassland habitats while the invasions of pastures by alien weeds reduces pasture productivity. The papers in this section highlight how a complementary range of management activities can reduce the abundance of invaders. A final paper highlights how global environmental change is presenting new circumstances in which grassland invasion can occur. The impact of grassland management on biodiversity is explored in this Special Profile with specific reference to invertebrates, increasingly recognized both for the intrinsic conservation value of many groups and for their role in ecosystem processes. The potential for manipulating flooding in wet grasslands to increase the soil invertebrate prey of wading birds is illustrated, together with the roles of management and landscape structure in enhancing insect diversity. In the face of climate change and growing demands for agricultural productivity, future pressures on grassland ecosystems will intensify. In this system in which productivity and conservation are so closely bound, there is a need both to raise the profile of the issues involved, and to improve our understanding of the applied ecology required for successful management.
Article
Diets of chicks of lapwing Vanellus vanellus, black-tailed godwit Limosa limosa, redshank Tringa totanus, ruff Philomachus pugnax and oystercatcher Haematopus ostralegus were studied by faecal analysis. Lapwing chicks feed on surface dwelling organisms, and exploit fauna living inside cow-dung pats. Black-tailed godwit chicks hunt for more mobile prey species, higher in the vegetation. Redshank and ruff take intermediate positions. Oystercatcher chicks are fed on tipulid larvae and earthworms. In may, the number of arthropods in grassland rapidly increases. In June, arthropod abundance may temporarily decrease. Chicks show retarded growth from mid-May onwards, before prey abundance peaks. A hypothesis is proposed that from the energetic point of view, chicks cannot grow up on arthropod fauna alone, but have to switch to earthworms, which may become progressively difficult to obtain later in the season. -from Author
Article
The investigations covered all the cows included in the genetic resources conservation programme and in the registers of the Whiteback breed. The animals are predominantly maintained in small farms in the eastern part of Poland. The genetic variation of these cows was characterized on the grounds of the studies of 11 loci of the DNA microsatellites. In the 11 analysed loci, total 93 alleles were localized, thus mean 8.3 alleles appear in one locus. The alleles from the locus ETH10 of 227bp size, TGLA122 of 170bp, 172bp and 174bp size and ETH3 of 109bp and 115 bp size have not been registered in the world data base so far. Therefore, they may be considered as the typical of the Whiteback cattle. A heterozygosity degree fixed in the analysed cow population proved high – 0.7689,while a polymorphic information content (PIC) ranged from 0.4820 up to 0.8433.The probability of exclusion (PE) for this population amounted to complete 100%. The evaluated cow population was characterized with a mean milk efficiency at 4331.48 kg level with a content of fat – 4.21%,protein – 3.32%,lactose – 4.68% and dry mass – 12.64%.An average rump height of the assessed cows appeared to be 126cm,the body weight – 590kg ,these estimates prove that it represents the "old European" type of dairy -meat cattle.
Article
The effects of agricultural intensification on biodiversity in arable systems of western Europe have received a great deal of attention. However, the recent transformation of grassland systems has been just as profound. In Britain, the management of grassland has changed substantially in the second half of the 20th century. A high proportion of lowland grassland is managed intensively. The major changes include a doubling in the use of inorganic nitrogen, a switch from hay to silage, and increased stocking densities, particularly of sheep. Structurally diverse and species‐rich swards have been largely replaced by relatively dense, fast‐growing and structurally uniform swards, dominated by competitive species. Most of these changes have reduced the suitability of grassland as feeding and breeding habitat for birds. The most important direct effects have been deterioration of the sward as nesting and wintering habitat, and loss of seed resources as food. Short uniform swards afford poor shelter and camouflage from predators, whereas increased mowing intensities and trampling by stock will destroy nests and young. Increased frequency of sward defoliation reduces flowering and seed set, and hence food availability for seed‐eating birds. The indirect effects of intensification of management on birds relate largely to changes in the abundance and availability of invertebrate prey. The effects of management vary with its type, timing and intensity, and with invertebrate ecology and phenology, but, in general, the abundance and diversity of invertebrates declines with reductions in sward diversity and structural complexity. Low input livestock systems are likely to be central to any future management strategies designed to maintain and restore the ecological diversity of semi‐natural lowland grasslands. Low additions of organic fertilizer benefit some invertebrate prey species, and moderate levels of grazing encourage sward heterogeneity. There is now a need to improve understanding of how grassland management affects bird population dynamics. Particularly important areas of research include: (i) the interaction between changes in food abundance, due to changes in fertilizer inputs, and food accessibility, due to changes in sward structure; (ii) the interaction between predation rates and management‐related changes in habitat; and (iii) the impact of alternative anti‐helminithic treatments for livestock on invertebrates and birds.
Article
Large increases in sheep numbers occurred in most regions of Britain, both upland and lowland, between the mid 1970s and late 1980s, followed by a drop or levelling in numbers. In the mid 1990s numbers of sheep generally remained far higher than in the mid 1970s. Wales stands out as showing an increase throughout the period since 1950 and as a region of exceptionally high sheep density. These broad trends conceal much local variation. There is concern about the implications for bird populations, especially in the Welsh uplands, and the mechanisms are reviewed by which the increase in sheep may have affected birds, especially in semi-natural upland habitats. Grazing can potentially affect bird populations through a large number of mechanisms but principal ones are likely to be: (1) loss of preferred vegetation types, (2) alteration of food supplies and (3) alteration of predation pressure. The recent increases in sheep have almost certainly caused reduction in habitat quality for ground-nesting birds such as grouse and waders in some regions. However, firm evidence linking declines in upland birds to increases in sheep is largely unavailable because (a) there is inadequate monitoring of upland birds, (b) habitat-specific information on changes in grazing pressure is generally lacking, (c) there has been little relevant research on mechanisms, (d) effects of severe grazing cannot be readily isolated from other factors such as acidification and changes in predation pressure. It is suggested that the apparent collapse in Welsh upland bird populations may be a response to this recent increase in grazing pressure superimposed on a long-term reduction in carrying capacity.
Wybrane czynniki warunkujące zachowanie się owiec podczas wypasu. Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, t. 1, supl
  • Chrupek D Jaworski B
  • R Niżnikowski
CHRUPEK D., JAWORSKI B., NIżNIKOWSKI R., MARCINIEC M., 2005 – Wybrane czynniki warunkujące zachowanie się owiec podczas wypasu. Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, t. 1, supl. 1, 91-96.
-Wpływ użytkowania kośnego i pastwiskowego na właściwości fizyczne gleb oraz skład florystyczny zbiorowisk roślinnych na zmeliorowanym torfowisku. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
  • J Kamiński
  • Chrzanowski S
KAMIńSKI J., CHRZANOWSKI S., 2007 -Wpływ użytkowania kośnego i pastwiskowego na właściwości fizyczne gleb oraz skład florystyczny zbiorowisk roślinnych na zmeliorowanym torfowisku. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, t. 7, z. 2b (21), 75-86.
Whitebacks -the native cattle of the Polesie region
  • Z Litwińczuk
  • P Stanek
  • W Chabuz
  • Jankowski P
LITWIńCZUK Z., STANEK P., CHABUZ W., JANKOWSKI P., 2004 -Whitebacks -the native cattle of the Polesie region. Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr. PAN, Lublin, vol. 1, 130-138.