Language and Literary Studies of Warsaw. Vol. 4

Abstract

The forth issues of the scholarly journal of the LSW in Warsaw featuring articles in linguistics, literaturę, culture, and history.

Full text

ISSN 2300-5726
Language and Literary Studies of Warsaw
Rocznik Naukowy
Lingwistycznej Szkoły Wyższej
w Warszawie
Nr 4
Warszawa 2014
LSW 2014.indb 1LSW 2014.indb 1 2015-06-03 09:00:482015-06-03 09:00:48

Wydawca / Publisher:
Lingwistyczna Szkoła Wyższa w Warszawie
ul. Żelazna 87, 00-879 Warszawa
Redakcja / Editorial Board:
Redaktor Naczelny / Editor-in-chief: prof. dr hab. Krzysztof Fordońsk i
Redaktor / Editor: dr Paweł Wojtas
Redaktor językow y / English Language Editor: dr Mat thew Foley
Rada Naukowa / External Board:
Przewodnicząca Rady Naukowej: Prof. dr hab. Zo a Jancewicz (Lingwistyczna Szkoła Wyższa w Warszawie)
Prof. dr hab. Leonarda Dacewicz (Uniwersytet w Białymstoku)
Prof. dr hab. Jacek Fabiszak (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu)
Prof. dr hab. Stanisław Obirek ( Uniwersy tet Warszawski)
Prof. dr hab. Piotr Urbański (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu)
Dr Sabina Siebert (Uniwersytet w Glasgow)
Recenzenci / Reviewers:
Prof. dr hab. Silvia Bonacchi
Prof. dr hab. Robert Cieślak
Prof. dr hab. Jacek Fabiszak
Prof. dr hab. Małgorzata Fabiszak
Prof. dr hab. Roman Hajczuk
Prof. dr hab. Zo a Jancewicz
Prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek
Prof. dr hab. Aniela Korzeniowska
Prof. dr hab. Ewa Kujawska-Lis
Prof. dr hab. Halina Stasiak
Prof. dr hab. Piotr Wilczek
Prof. dr hab. Krz ysztof Witczak
Dr Jarosław Aptacy
Dr Sławomira Brud
Dr Dominika Buchowska-Greaves
Dr Wojciech Charchalis
Dr Agnieszka Chmiel
Dr Łukasz Kar piński
Dr Robert Kusek
Dr Joanna Maciulewicz
Dr Piotr Michałowski
Dr Maciej Parkitny
Dr Radosław Piętka
Dr Piotr Podemski
Dr Jacek Pokrzywnicki
Dr Iwona Puchalska
Dr Tomasz Sikora
Dr Elżbieta Zawadowska-Kittel
Projekt okładki / Cover design:
Lingwistyczna Szkoła Wyższa w Warszawie
Skład i łamanie / T ypesetting:
Sowa – Druk na ż yczenie – Piotr Górski
Druk i oprawa / Pr int and binding:
Sowa – Druk na ż yczenie
www.sowadruk.pl
tel. (+48) 22 431 81 40
Wersja papierowa stanowi wersję pierwotną czasopisma.
© Copyright by Lingwistyczna Szkoła Wyższa w Warszawie
Nakład 150 egz.
LSW 2014.indb 2LSW 2014.indb 2 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Spis treści
Od redakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Editors’ Preface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Studia Literaturoznawcze / Literary Studies
Problemy re eksji nad spektaklem wklasycystycznej teorii teatru weFrancji
Michał Bajer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
John Dryden’s Conversion and Its Political Basis in
TheHind and thePanther
Paweł Kaptur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Źródła romantycznej fascynacji Ukrainą izagadnienie
szkoły ukraińskiej
wromantyzmie polskim (debata o„szkołach poetyckich”)
Iwona Boruszkowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Among Devils, Buddhas, and Suburbia: Rushdie’s
TheSatanic Verses
and
Kureishi’s
TheBuddha ofSuburbia
as Exercises inIdentity Formation
Wit Pietrzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Dracula Domesticated: Transformation oftheLiterary Vampire
Agnieszka Pyziak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Sarkastyczny stoik Eeyore aarogancki melancholik Kłapouchy– porównanie
postaci osła w
Winnie-the-Pooh
A.A.Milne’a iwpolskim przekładzie Ireny
Tuwim
Patrycja Obara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Język ohydy. Opolskim przekładzie
Filth
Irvine’aWelsha
Weronika Szemińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Problemy prozodyjnej segmentacji tekstu (II): co kategoryzacja naturalna
isemantyka kognitywna mówią ominimum wierszowej organizacji?
Arkadiusz Sylwester Mastalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
LSW 2014.indb 3LSW 2014.indb 3 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Studia Kulturoznawcze / Cultural Studies
TheSecrets ofaSixteenth-Century Psalter: InPraise ofCircumstances
Magdalena Charzyńska-Wójcik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Irish Secret Societies, TheTimes and theBiased Coverage oftheAgrarian
Violence inIreland inthe1830s
Paweł Hamera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Car Pleasures Revisited: Remarks ontheDiscourse ofAutomotive
Multimodal Aesthetics
Maciej Adamski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Metodyka Nauczania / Foreign Language Teaching
Optimizing English Teaching/Learning Techniques for Primary School
Dyslexic Students
Iwona Skiba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
TheWashback ofLower Secondary School Examinations inEnglish
Dawid Migacz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Cognitive Proactivity ofTranslators-to-be
Katarzyna Klimkowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Geneza irola efektów kształcenia wszkolnictwie wyższym (naprzykładzie
Lingwistycznej Szkoły Wyższej)
Elżbieta Zawadowska-Kittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Studia Językoznawcze / Linguistic Studies
Remarks ontheOrigin of
Gerundivum
and
Gerundium
inLatin and Umbrian
Maciej Grelka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Wybrane elementy opisu języka specjalistycznego (naprzykładzie języka
retoryki)
Łukasz Karpiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Contents
4
LSW 2014.indb 4LSW 2014.indb 4 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Recenzje / Reviews
Paweł Wojtas. 2014.
Translating Gombrowicz’s Liminal Aesthetics
. Peter Lang:
Frankfurt am Main, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien. 208 ss.
Piotr Wilczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Aleksandra Budrewicz-Beratan, 2009.
Stanisław Egbert Koźmian tłumacz
Szekspira
. Kraków: Dom Wydawnictw Naukowych, str. 276.
Krzysztof Fordoński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Billy Kay. 2012.
The Scottish World: AJourney into the Scottish Diaspora
.
Edinburgh and London: Mainstream Publishing. 319 ss.
Krzysztof Fordoński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Authors’ biodata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
Procedura recenzowania iprzyjmowania dodruku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Uwagi techniczne dla autorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
Reviewing and accepting for publication . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Notes for Contributors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
Contents 5
LSW 2014.indb 5LSW 2014.indb 5 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

LSW 2014.indb 6LSW 2014.indb 6 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Od redakcji
Zapraszamy Państwa dolektury czwartego już numeru „Language and Literary Studies
of Warsaw”, rocznika naukowego Lingwistycznej Szkoły Wyższej wWarszawie. Oddaje-
my wPaństwa ręce kolejny tom obszerniejszy, bardziej różnorodny i, mamy nadzieję, cie-
kawszy odpoprzednich. Nasz rocznik powiększył się onową sekcję poświęconą pracom
kulturoznawczym, wtym wydaniu znajdziecie Państwo ażsiedemnaście artykułów itrzy
recenzje. Mijający rok przyniósł naszemu pismu wiele zmian, poraz pierwszy znaleźli-
śmy się naliście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki iSzkolnictwa Wyższego,
powiększyła się nasza Rada Naukowa, dołączyło donas także wielu nowych recenzen-
tów. Nasze pismo znalazło się także nalistach ERIH Plus iIndex Copernicus, zawartość
zaś naszych numerów indeksowana jest przez bazy ABELL (Annual Bibliography of En-
glish Language and Literature) iMLA International Bibliography, dzięki czemu spodzie-
wamy się docierać dowciąż nowych czytelników inowych potencjalnych autorów.
Pierwsza sekcja bieżącego wydania poświęcona jest studiom literaturoznawczym.
Otwiera ją artykuł Michała Bajera omawiający klasycystyczną teorię teatru wsiedemna-
stowiecznej Francji woparciu opracę François Hedelina d’Aubignac Praktyka teatru. Ko-
lejny artykuł porusza kwestie ztej samej epoki, Paweł Kaptur podjął się omówienia poli-
tycznych przyczyn konwersji religijnej Johna Drydena napodstawie poematu TheHind
and the Panther. Iwona Boruszkowska szuka wswej pracy oszkole ukraińskiej źródeł ro-
mantycznej fascynacji Ukrainą upolskich romantyków. Wit Pietrzak poddał wnikliwej
analizie dwie powieści imigrantów zPółwyspu Indyjskiego: Salmana Rushdiego iHanifa
Kureishiego, Agnieszka Pyziak zaś zastanawia się nad sposobami udomawiania wampi-
rów wliteraturze pięknej.
Sekcja literacka obejmuje również dwie prace poświęcone przekładowi literackiemu.
Pierwsza z nich to artykuł Patrycji Obary poświęcony postaci osła wpolskim przekła-
dzie Winnie-the-Pooh A.A. Milne’apióra Ireny Tuwim, druga zaś, autorstwa Weroniki
LSW 2014.indb 7LSW 2014.indb 7 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Szemińskiej, poświęcona jest językowi ohydy Irvine’a Welsha wpolskim przekładzie
powieści Filth. Zamyka zaś tę sekcję część druga artykułu Arkadiusza Sylwestra Mastal-
skiego oproblemach prozodyjnej segmentacji tekstu (część pierwsza ukazała się wrocz-
niku 2013).
Sekcja poświęcona studiom kulturoznawczym, która po raz pierwszy pojawia się
wnaszym roczniku (mamy jednak nadzieję, że odtąd stanie się jego regularną częścią)
obejmuje trzy prace. Magdalena Charzyńska-Wójcik dzieli się znami sekretami rzadkie-
go angielskiego psałterza zpoczątków szesnastegowieku. Paweł Hamera poddał analizie
archiwalne numery dziennika „The Times” zlat trzydziestych XIXwieku, skupiając się
naówczesnych kon iktach wIrlandii. Maciej Adamski zaś omawia rozkosze obcowania
zsamochodem wartykule Car Pleasures Revisited: Remarks on the Discourse of Automo-
tive Multimodal Aesthetics.
Wtrzeciej sekcji bieżącego numeru zgromadziliśmy artykuły poświęcone metodyce
nauczania. Iwona Skiba omawia kwestie związane zdostosowaniem technik nauczania
języka angielskiego dopotrzeb cierpiących nadysleksję uczniów szkół podstawowych.
Dawid Migacz zastanawia się w swoim artykule nad skutkami wprowadzenia egzami-
nów z języka angielskiego na zakończenie nauki w polskich gimnazjach. Katarzyna
Klimkowska poświęciła zaś swoje badania aktywności przyszłych tłumaczy iich eduka-
cji napoziomie akademickim. Sekcję zamyka zaś obszerna analiza genezy iroli efektów
kształcenia w szkolnictwie wyższym, przeprowadzona na przykładzie Lingwistycznej
Szkoły Wyższej wWarszawie przez Elżbietę Zawadowską-Kittel.
Sekcję studiów językoznawczych otwiera artykuł poświęcony dziejom łaciny, ado-
kładnie pochodzeniu łacińskich przypadków, pióra Macieja Grelki. Łukasz Karpiński
zaś przedstawia wybrane elementy opisu języka specjalistycznego naprzykładzie języka
retoryki. Całość numeru zamykają trzy recenzje książek.
Nazakończenie tego zwięzłego wprowadzenia wypada namzłożyć podziękowania.
Dziękujemy władzom Lingwistycznej Szkoły Wyższej zawsparcie  nansowe dla nasze-
go czasopisma. Dziękujemy członkom Rady Naukowej zawsparcie merytoryczne. Dzię-
kujemy recenzentom zaczas iwysiłek włożony wocenę nadsyłanych donaszego pisma
artykułów. Autorom zaś dziękujemy zazaufanie, jakim nas obdarzyli, poddając się su-
rowej ocenie recenzentów znadzieją, iż publikacja w„Language and Literary Studies
of Warsaw” okaże się dla nich sensowną inwestycją. Czytelników zapraszamy zatem
dolektury, autorów zaś doprzesyłania materiałów dorocznika 2015.
Krzysztof Fordoński, Paweł Wojtas, Matt Foley
Od redakcji
8
LSW 2014.indb 8LSW 2014.indb 8 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Editors’ Preface
We would like towelcome you tothefourth issue ofLanguage and Literary Studies ofWar-
saw, thescholarly yearbook ofWarsaw School ofApplied Linguistics. Thepresent edition
is much larger, more various, and, as we hope, ev en more interesting than theearlier
ones. We have further expanded our yearbook bytheaddition ofanew section oncultur-
al studies. This issue includes seventeen papers and three book reviews. 2014 turned out
ayear ofchanges for our journal, our External Board has increased noticeably, we have
als o gained anumber ofnew reviewe rs. We have been i ncluded for t he rst time inthelist
ofa cademic jour nals ofthePolish Minis try ofScien ce and Higher Education . We are now
also listed byERIH Plus and Index Copernicus, thecontents ofour issues are included
inABELL and MLA International Bibliography. We hope all these new developments
will help us reach even more readers and attract new potential authors.
We begin thepresent issue ofour yearbook with literary studies. The rst ofthem,
anarticle byMichał Bajer, deals with theclassicist theory oftheatre as presented
intheworks ofFrançois Hedelin d’Aubignac. We remain inthe17th century as we move
ontoPaweł Kaptur’s paper onJohn Dryden’s religious conversion and his poem TheHind
and thePanther. Iwona Boruszkowska introduces us toPolish romantics and thesources
oftheir fascination with Ukraine intheearly decades ofthe19th century. Wit Pietrzak
deals with themuch more contemporary subject ofidentity formation intheearly nov-
els oftwo migrants from theIndian Subcontinent toGreat Britain: Salman Rushdie and
Hanif Kureishi. Agnieszka Pyzik introduces us totheissue ofdomesticating vampires
inliterary  ction.
Theliterary section includes also two studies inliterary translation. Patrycja Obara
ponders upon thedifferences between thedonkeys intheoriginal ofA. A. Milne’s Winnie-
the-Pooh and inits Polish translation byIrena Tuwim. Weronika Szemińska looks into
theatrocious language ofIrvine Welsh’s novel Filth inits Polish translation. Theliterary
LSW 2014.indb 9LSW 2014.indb 9 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

section ends with thesecond part ofArkadiusz Sylwester Mastalski’s paper onprosodic
organisation ofversi cation (the rst part was included inour 2013 issue).
Cultural studies– anew section inour yearbook which as we hope will become aper-
manent feature from now on– includes three papers. Magdalena Charzyńska-Wójcik
shares with us thesecrets ofarare 16th century English psalter and its authorship. Paweł
Hamera analyses theissues ofThe Times from the1830s and its coverage ofagrarian
violence inIreland. Maciej Adamski debates thepleasures connected with cars inhis re-
marks onthediscourse ofautomotive multimodal aesthetics.
Thethird section includes studies inglottodidactics. We begin with Iwona Skiba who
prop oses w ays o fopt imi sing Engl ish l anguage te achi ng/ learn ing te chni ques t othe nee ds
of dyslexic primary school pupils while Dawid Migacz analyses the washback effect
oftheintroduction ofEnglish language exams toPolish junior high schools. Katarzyna
Klimkowska shares theresults ofher research onthecognitive proactivity oftranslators-
to-be during their academic education and inprofessional life. Thesection closes with
ane xtensive analysis ofthegenesis and role oft heIntended Learning Outcome s inPolish
academic education presented byElżbieta Zawadowska-Kittel onthebasis ofWarsaw
School ofApplied Linguistics.
Linguistic studies which we propose inthepresent issue are quite as varied. Maciej
Grelka’s study concentrates onthehistory ofLatin grammatical cases. Łukasz Karpiński
applies in his paper the methods of description of languages for speci c purposes
tothelanguage ofrhetoric. Thewhole issue ends with three book reviews.
We would like to end this brief introduction by expressing our gratitude. We are
grateful totheauthorities ofWarsaw School ofApplied Linguistics for supporting
thepublication ofour journal  nancially. We would like tothank all themembers ofour
External Board for their kind assistance. We are extremely grateful toour reviewers for
their time and effort. Finally, we thank our authors who chose Language and Literary
Studies ofWarsaw, we hope that time will tell that it was theright decision. Finally, we
would like toinvite our readers tothe2014 issue ofour journal and invite theprospective
authors tosubmit their works tothe2015 issue.
Krzysztof Fordoński, Paweł Wojtas, Matt Foley
Editors’ Preface
10
LSW 2014.indb 10LSW 2014.indb 10 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

STUDIA LITERATUROZNAWCZE
LITERARY STUDIES
LSW 2014.indb 11LSW 2014.indb 11 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

LSW 2014.indb 12LSW 2014.indb 12 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Problemy refleksji nad spektaklem
wklasycystycznej teorii teatru weFrancji
Michał Bajer
Uniwersytet Szczeciński
Abstract
A vast majority of contemporary interpretations of d’Aubignac’s poetry stresses
theauthor’s lack ofinterest for thequestion ofobservable elements ofaperformance.
D’Aubignac would be thecreator oftheconcept ofthetheatre bereft oftheatricality, in-
capable ofgrasping its reality intheoretical terms, as he postulates that all theelements
ofaperformance should be described inthetext ofadrama. Taking astance against this
thesis, Ipropose aninterpretation which stresses thedemand ofapositively value d re-
dundancy, thedemand put forth bytheauthor. Adramatic discourse does not constitute
therendering oftheplot (for thepurpose ofanincreased communicativeness), nor does
it correspond toit (which is pivotal inmodern understanding oftheatricality). Asimulta-
neous expression ofthesame message byboth theimage and thepicture is not ameans,
but rather thegoal initself. Atheatrical performance understood insuch away, based
onapurposeful redundancy,  ts within theart ofBaroque where thenotion ofcopia has
much signi cance. Atthesame time, however, messages equivalent onthelevel oftheir
contents evoke different aesthetic sensations inrecipients. Identicalness onthelevel
ofdocere triggers specialization onthelevel ofdelectare (transl. Rafał Kozłowski).
Keywords: French classicism, poetics, rhetoric, drama, stage directions
LSW 2014.indb 13LSW 2014.indb 13 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Abstrakt
Większość współczesnych odczytań poetyki księdza d’Aubignac podkreśla brak zainte-
resowania autora dla kwestii widzialnych składników przedstawienia. D’Aubignac byłby
twórcą koncepcji teatru wyzutego zteatralności, niezdolnym doteoretycznego ujęcia sce-
nicznej materialności, gdyż postuluje, by wszystkie elementy spektaklu zostały opisane
wtekście dramatu. Występując przeciwko tej tezie, proponuję interpretację kładącą nacisk
nawysuwany przez francuskiego teoretyka postulat poz ytywnie walor yzowanej redundan-
cji. Dyskurs dramatyczny nie stanowi przekładu treści wyrażanych przez spektakl (wcelu
większej komunikatywności), nie wchodzi też wdialog znim (naczym zasadza się współ-
czesne rozumienie teatralności). Symultaniczne wyrażanie tej samej treści przez słowo
iobraz nie jest środkiem ale celem samym wsobie. Tak rozumiane przedstawienie teatral-
ne, oparte naświadomie stosowanej redundancji, wpisuje się wprzestrzeń sztuki baroku,
wktórej duże znaczenie ma pojęcie copia. Równocześnie jednak, ekwiwalentne wwarstwie
treści przekazy dostępne wzrokowi iumysłowi odbiorców wywołują odmienne wrażenia
estetyczne. Identyczność napoziomie docere kryje specjalizację napoziomie delectare.
Słowa klucze: francuski klasycyzm, poetyka, retoryka, dramat, didaskalia.
Pisząc ot ym, co Arystoteles określił jako właściw y teatrowi sposób pr zedst awiania (Ar y-
stoteles 2004), François Hedelin d’Aubignac zatrzymuje się nad myślą noszącą cechy
paradoksu. Zgodnie zpowszechnym inajbardziej intuicyjnym pojęciem– odzwierciedla-
jącym się wetymologii słowa– teatr jest miejscem, gdzie się patrzy: „Ce poème est nom-
mé Drama, c’est-à-dire, Action et non pas le Récit; ceux qui le représentent se nomment
Acteurs, et non pas Orateurs; Ceux là qui s’y trouvent présents s’appellent Spectateurs ou
Regardants” (d’Aubignac 1996, 282). Wyjściowa re eksja zachowuje aktualność wod-
niesiniu dokolejnych komponentów spektaklu: „En n le Lieu qui sert à ces Représen-
tations, est dit Théâtre, et non pas Auditoire, c’est-à-dire, un Lieu où on regarde ce qui s’y
fait, et non pas où l’on écoute ce qui s’y dit” (d’Aubignac 1996, 282). Rozpoczęte wzgodzie
zobiegowymi poglądami rozważania przyjmują jednak pochwili mniej oczekiwany kie-
runek. Mimo wszystkich stwierdzonych faktów– konkluduje teoretyk– wehikułem akcji
dramatycznej pozostaje słowo: „(…) là Parler, c’est Agir (…) les décorations du Théâtre,
(…) les mouvements des Personnages, habillements et gestes nécessaires à l’intelligence
du sujet, doivent être expliqués par les vers qu’il [le poète] fait réciter” (d’Aubignac 1996,
282–283). Zdumiewający wkontekście poprzednich uwag wniosek koresponduje jednak
Michał Bajer
14
LSW 2014.indb 14LSW 2014.indb 14 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

zwywodami rozwiniętymi wjednym zpierwszych rozdziałów traktatu, zatytułowanym
„De quelle maniere le poëte doit faire connoistre la decoration et les actions necessaires
dans une piece de theatre”1. Również itam d’Aubignac silnie zaakcentował konieczność
korespondencji między tekstem a wizualnymi elementami inscenizacji. Ruchy postaci
wprzestrzeni, ich gesty oraz mimika winne posiadać swoje językowe ekwiwalenty.
Jak więc widzimy, podana przez Hédelina seria etymologii słów dramat, akcja, aktor
itp. zostaje niejako wzięta wnawias. Czy tak postrzegany teatr jest sztuką adresowaną
dowzroku, czytylko dowyobraźni widza? Jeśli doobu tych zmysłów równocześnie, za-
dać można pytanie, jaka jest zasada ich interakcji wprocesie odbioru spektaklu? Próba
odpowiedzi nato pytanie stanowić będzie przedmiot poniższego artykułu.
1. Stan badań: trzy hipotezy
Przywołane wyżej fragmenty Praktyki teatru zawierają bodaj najchętniej komentowa-
ne współcześnie tezy klasycystycznej poetyki dramatu. Doprowadziły też dopowstania
niezwykle wpływowej icechującej się swoistym radykalizmem tradycji interpretacyjnej.
Ujej podstaw leżą trzy fundamentalne założenia.
a) Hipoteza retoryczno-literacka
Pierwsze elementy hipotezy, którą określić można jako retoryczno-literacką, wysu-
nięte zostały wopublikowanym w 1977roku artykule autorstwa Hugh’aM.Davidso-
na: „Dramaturg, przyjmujący rady d’Aubignaka ukaże nascenie bardzo mało działań.
1 Jest to rozdział 8 części pierwszej. Jego tytuł daje się przełożyć: „Wjaki sposób poeta po-
winien dać poznać dekoracje ikonieczne działania wsztuce teatralnej”. Odnajdujemy tam nastę-
pujące stwierdzenia: „(…) dans le poëme dramatique, il faut que le poëte s’ explique par labouche
des acteurs : il n’ y peut employer d’ autres moyens, et n’ oseroit pas luy mesme se mesler avec eux
pour achever l’ explication des choses qu’ il ne leur auroit pas fait dire ; si un temple ou un palais
doit faire la decoration de son theatre, il faut que quelqu’ un des acteurs nous l’ apprenne. S’il se
fait un naufrage sur la scene, il y faut quelques acteurs qui pour l’ expliquer, parlent du malheur
de ceux qui perissent, et des efforts de ceux qui se sauvent. S’ il paroist quelque personnage dans
un h abill ement et un e stat ex traor dinaire, i l en faut i ntrodui re d’ autr es qui ledécr ivent, si celuy -là
ne le peut pas faire luy-mesme. En n toutes les choses que le poëte met sur son theatre, et toutes
les actions qui s’ y doivent faire, n’ attendent point son secours pour estre connuës, elles doivent
estre expliquées par ceux qu’ il y fait agir” (d’Aubignac1996, 53–54).
Problemy re fleksji nad spekt aklem w klasyc ystycznej teori i teatr u we Francji 15
LSW 2014.indb 15LSW 2014.indb 15 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

Najważniejszą rolę odgrywa język: spektakl ulega utożsamieniu złańcuchem deklamo-
wanych słów, przemieniając się wdoświadczenie ze swojej istoty słuchowe (…) działa-
nia istnieją przede wszystkim wwyobraźni widza” (Davidson 1977, 171). Argumentem
narzecz podobnego odczytania ma być zaznaczająca się uHédelina tendencja dowska-
zywania lektury tekstu, jako ważnego modelu odbioru dramatu. Wczęsto cytowanym,
opublikowanym osiem lat później studium, Robert Morrissey idzie owiele dalej, niż jego,
w sumie umiarkowany jeszcze poprzednik. Wujęciu które proponuje nie ma miejsca
naniuanse: „(…) prawda akcji nie rezyduje nascenie, ale wdyskursie, ajęzyk staje się
prawdziwym miejscem reprezentacji” (1985, 22). Wmyśl tej pomysłowej iwyrazistej in-
terpretacji, klasycystyczna sztuka teatru ukazuje się jako czysto retoryczna manipulacja
mająca nacelu wytworzenie wwidzu przekonania, że widzi to, oczym wrzeczywistości
tylko słucha. Teatralność sprowadzona zostaje doefektu hipotypozy.
Dokładając starań by zaznaczyć swoją oryginalność, autorka najnowszej edycji
Praktyki teatru, Hélène Baby odwołuje się do analogicznych argumentów, wśród któ-
rych naczelną rolę odgrywać ma przypisana autorowi Praktyki teatru waloryzacja lek-
tury względem spektaklu. „Wten sposób wyjaśniają się sądy oaktorach formułowane
przez d’Aubigaka naprzestrzeni lat (…) Paradoksalne iimplicytne życzenie d’Aubignaka
bymóc obyć się bez aktorów, stanowi jeden zesposobów a rmacji skłonności docichej,
intymnej lektury”. Parafrazując pasaż zprzedmowy do tragedii księdza pt. La Pucelle
d’Orléans (1642), Baby konkluduje: „naturalnym stanem dramatu jest dla d’Aubignaka
jego lektura” (2001, 669). W odróżnieniu od poprzednich badaczy, edytorka kładzie
mniejszy nacisk naretoryczne korzenie tej koncepcji, lecz– ijest to bez wątpienia inte-
resujący pomysł– widzi w niej konsekwencje usytuowania re eksji oteatrze naplanie
rozważań oliteraturze wogóle:
Ta promocja czytania kosztem patrzenia stanowi konsekwencję generalizującego spoj-
rzenia nacałość twórczości literackiej. Taka pozycja nie mogła nie doprowadzić doza-
gubienia teatralnej specy ki. (…) Krytyczny system d’Aubignaka wywiedziony zostaje
z koncepcji inventio wspólnej dla diegesis i mimesis. (…) Powieściowe zawłaszczenie
teatralnej inventio doprowadza dozafałszowania teatralności (Baby 2001, 668–669).
Padając o arą przyjętej przez siebie ogólnoliterackiej perspektywy, d’Aubignac
formułuje poglądy oteatrze, przechodząc mimo samej istoty tej sztuki. Podobne tezy
wysunięte zostały wartykułach François Prodromidèsa (1997) oraz Chae-Kwang Lima
(2006, 23–41).
Michał Bajer
16
LSW 2014.indb 16LSW 2014.indb 16 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

b) Hipoteza empiryczna
Poza położeniem nacisku naretoryczno-literacki charakter systemu d’Aubignaka, drugą
intelektualną podstawą aktualnie obowiązujących odczytań Praktyki teatru zdaje się być
założenie, które proponuję określić jako hipotezę empir yczną. Wypływa ono ze, skądinąd
słusznej obserwacji, iż Hédelin d’Aubignac niezwykle często wygłasza krytyczne uwagi
dotyczące jakości współczesnych mu inscenizacji. Odnajdujemy je zarówno wPraktyce
teatru, jak iwmniejszych dziełach, wtym, wprzywołanej już przedmowie dotragedii La
Pucelle d’Orléans:
Encore est-il certain que la Pucelle d’Orléans fût (…) dé gurée en la représentation (…)
les Comédiens ignorants l’art des machines et refusant par avarice d’en faire la dépense,
s’en sont acquittés si mal qu’ils on rendu ridicules les plus beaux et les plus ingénieux
ornements de cette pièce (…) Au lieu de faire paraître un Ange dans un grand Ciel, dont
l’ouverture eût fait celle du Théâtre, il l’ont fait venir quelquefois à pied et quelquefois
dans une machine impertinemment faite et impertinemment conduite: Au lieu de faire
voir dans le r efondrement et en per spect ive, l’image de la Pucelle au milieu du feu allumé
et environné d’un grand peuple, c omme on leur avait enseigné le moyen, ils  rent peindre
un méchant t ableau sans art, sans raison et tout contraire au sujet… (d’Aubignac, 1642).
Poprawie materialnych warunków spektakli poświęcony jest w większości Projet
Pour le Rétablissement du Théâtre F rançais [Plan odnowy teatru francuskiego], pomyślany
pierwotnie, jako obszerny traktat, ostatecznie opublikowany wformie streszczenia, jako
aneks dopierwszego wydania Praktyki w1657roku. Przedmiotem krytyki staje się nie
tylko niestaranne wykonanie scenogra i, ale przede wszystkim słaba gra. Jakkolwiek
nie jest prawdą, byd’Aubignac ograniczał się wyłącznie dociskania gromów nascenicz-
nych wykonawców– Mondory’emu iBellerose’owi (d’Aubignac 1996, 38–49) przysłu-
guje wtraktacie status ikon– jego sąd otechnicznych możliwościach współczesnych mu
aktorów nie jest pochlebny. Wramach hipotezy empirycznej to nieufnością wstosunku
doinscenizatorów tłumaczyć należy postulat wyposażenia dyskursu wzestaw informa-
cji umożliwiających pełne odtworzenie najdrobniejszych szczegółów teatralnej akcji.
Wsytuacji, gdy owoce pracy rzemieślników iaktorów budzą tak często uzasadnione
rozczarowanie, recytowane nascenie słowa stają się nie tylko podstawowym, ale ijedy-
nym wehikułem sensu. Tylko one gwarantować mogą zrozumienie treści sztuki przez
odbiorców.
Problemy re fleksji nad spekt aklem w klasyc ystycznej teori i teatr u we Francji 17
LSW 2014.indb 17LSW 2014.indb 17 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

c) Hipoteza hierarchiczna
Komplementarnie doprzytoczonych wyżej ustaleń, wyjaśnienie prymatu słowa nad ob-
razem nie musi angażować uzasadnień natur y empirycznej. WArt de parler, traktacie re-
torycznym autorstwa Bernarda Lamy, język naturalny uznany zostaje zanajdoskonalszy
spośród dostępnych człowiekowi systemów znaczeń:
Ils le peuvent faire avec les yeux, et les doits comme font les muets, mais outre que cette
manière d’exprimer ce que l’on pense est très-imparfaite, elle est encore incommode; car
l’on ne peut point, sans se fatiguer, faire connaître avec les yeux et les doits toutes les dif-
férentes choses qui viennent dans l’esprit. Nous remuons la langue avec facilité, et nous
pouvons diversi er le son de notre voix en différentes manières faciles et agréables; c’est
pourquoi la nature aporté les hommes à se servir des Organes de la Voix pour donner
des signes sensibles de ce qu’ils pensent, et de ce qu’ils veulent (Lamy 1678, 1–2)2.
Podobne założenie dostarczałoby prawdopodobnej, apriorycznej przesłanki teoriom
sformułowanym wPraktyce teatru. Tak, jak działalność oratora, spektakl dramatyczny
stanowi konglomerat elementów językowych iwizualnych. Jednak, zarówno wjednym,
jak wdrugim przypadku, dominantę przekazu stanowi artystycznie zorganizowany dys-
kurs, będący jednostkową emanacją logosu. Tym samym zaproponowana przez Hédeli-
na poetyka dramatu nosiłaby wsobie pewne ślady mistyki Słowa, rozwiniętej wokresie
renesansu przez mówców paryskiego parlamentu3.
Wporównaniu z poprzednią, hipoteza ta posiada niewątpliwą zaletę: nie umiesz-
cza koncepcji najważniejszego z klasycystycznych teoretyków dramatu w przestrze-
2 Ta sama myśl powraca w3. rozdziale L’a rt de pa rl er Bernarda Lamy, gdzie autor psługuje
się  kcją w funkcji pedagogicznej, wysuwając przykład społeczeństwa zmuszonego wytworzyć
nowy system komunikacji wwarunkach skrajnie odmiennych odtych, znanych ludziom nowo-
żytnej cywilizacji europejskiej:: «(…) voyons comme les hommes formeraient leur langage, si
lanature les ayant fait naître separément, ils se rencontraient ensuite dans un même lieu. (…) il
yaplaisir dese les imaginer parlant entre eux avec les mains, avec les yeux, par des gestes; et des
contorsions detout le corps; mais apparement ils se laisseraient bien tôt de toutes ces postures, et
le hazard ou la prudence leur enseignerait en peu de temps l’usage de la parole» (1678, 7).
3 Wancien régime, termin ‘parlament’ odnosił się dojednostki władzy sądowniczej. Orene-
sansowej mistyce Słowa patrz m. in.: Fumaroli 1980.
Michał Bajer
18
LSW 2014.indb 18LSW 2014.indb 18 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

ni ersatzu. Legitymuje się bazą aprioryczną. Ponadto wyjaśnia istotną trudność, cał-
kowicie pominiętą przez przywołane wyżej odczytanie. Uzasadniając niechęć wobec
didaskaliów zewnętrznych, d’Aubignac nie ogranicza się doprzywołania sytuacji spekta-
klu (co zgadzało się zkierunkiem interpretacji wskazanym przez hipotezę empiryczną),
ale stara się też dowieść, że umieszczane poza kwestiami postaci wskazówki sceniczne
stanowią przeszkodę wlekturze dramatu. Posługuje się przy tym trzema argumentami.
Popierwsze, didaskalia stanowią intruzję instancji dyskursywnej zewnętrznej wstosun-
ku doświata przedstawionego w sztuce (d’Aubignac 1996, 56). Tym samym, stanowią
niedopuszczalną wyrwę wtkance dramatu, który nieoczekiwanie iwbrew wszelkim sys-
tematyzacjom, przejmuje zaich sprawą elementy struktury właściwej diegesis (d’Aubi-
gnac 1996, 56). Podrugie, pisane prozą didaskalia źle wpisują się wciąg wersów. Potrze-
cie, dezintegrują staranną kompozycję retoryczną dyskursu (d’Aubignac 1996, 56).
Wydaje się, że przywołana k rytyka opiera się nafundamentalnym rozróżnieniu dwóch
typów komunikatów językowych: dyskursu osadzonego wkonkretnej sytuacji iprzypisa-
nego konkretnemu podmiotowi (charakteryzującemu się pewnymi cechami charakteru
imyślenia – ethos i dianoia oraz pisma, którego żywy charakter zatracił się wprocesie
mediatyzacji przez znaki. Didaskalia zewnętrzne przypisane są dodrugiego typu; tyrady
iinne wypowiedzi dramatycznych postaci, dopierwszego. Fakt, że wedycji sztuki, tak
jedne, jak idrugie zanotowane zostają zużyciem tych samym znaków typogra cznych
niczego tu nie zmienia. Charakteryzującą je opozycję między życiem amartwotą, oddaje
często wracająca wklasycystycznym dyskursie estetycznym para „ciepło-chłód”:
(…) c’ est méler de la prose parmy des vers, et de la prose as sez mauvaise, froide etincom-
mode. Encore est-il vray que ces nottes, interrompant la lecture, interrompent lasuite
des raisonnemens et des passions; et divisant l’application de l’ esprit des lecteurs, dis-
sipent les images qu’ ils commençoient à former par l’ intelligence des vers, refroidissent
leur attention, et diminuent de beaucoup leur plaisir4.
Osadzone wkontekście jednostkowego życia podmiotu kwestie dramatyczne uczest-
niczą w żywym słowie w stopniu nieporównanie wyższym, niż lakoniczne wskazówki
sceniczne. Tylko im przysługuje status dyskursu retorycznego wpełnym tego słowa zna-
czeniu. Tylko one uczestniczą wprestiżu najdoskonalszego narzędzia komunikacji, któ-
rego szlachetność każe Lamy’emu czcić twórcę języka wsamym Bogu.
4 D’Aubignac, op.cit., s.51.
Problemy re fleksji nad spekt aklem w klasyc ystycznej teori i teatr u we Francji 19
LSW 2014.indb 19LSW 2014.indb 19 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

2. Dyskusja
Przywołane odczytania są bardzo wpływowe, posiadają jednak znaczące mankamenty. Hi-
poteza retoryczno-literacka niewątpliwie uwodzi swoją wyrazistością opartą nabłyskotli-
wym par adoksie. Formułowana naprzestrzeni ostatnich trz ydziestu lat, bardzo silnie współ-
brzmi z teoretycznymi modami późnego strukturalizmu. Posiada jednak naczelną wadę.
Poza tym, że czyni ona zPraktyki teatru największe nieporozumienie whistorii literatury
europejskiej– książkę oteatrze bez… teatru– dość wyraźnie rozmijają się ztekstem, któ-
ry wzałożeniu interpretuje. Trzeba bowiem pamiętać, że klasycystyczny teoretyk, wwielu
miejscach swojego traktatu podkreślał wagę wizualnych elementów przedstawienia, stwier-
dzając m.in.: „Il est certain que les ornements de la Scène sont les plus sensibles charmes
de cette Magie, qui rappelle au Monde les Héros des siècles passés (d’Aubignac 1996, 355).
D’Aubignac wysoko ocenia też sztuki posługujące się najbardziej spektakularnymi rozwią-
zaniami oferowanymi przez ówczesną technikę teatralną, pochlebnie pisząc otzw.pièces
àmachines, tragediach odgry wanych zużyciem skomplikowanej maszynerii (1996, 56- 62).
Inna wada cechuje zkolei hipotezę empiryczną. Wmyśl tej interpretacji, czynnikiem
determinującym teoretyczną myśl autora Praktyki byłby wcałości aktualny– niezadawa-
lający– stan teatralnej techniki. Wydaje się, że to zadłużenie teorii wobec empirii, aści-
ślej, wobec pewnych dręczących ją anomalii jest słabym punktem omawianej hipotezy.
Wymaga to założenia, jakoby skonstruowany przez Hédelina, skomplikowany system re-
lacji między obrazem asłowem stanowił wyłącznie doraźne rozwiązanie prowizoryczne.
Językowy opis pełniłby tu funkcję ersatzu dobrze zorganizowanego spektaklu. Wchwili
gdy nawyki inscenizatorów ulegną poprawie, Praktyka teatru bezpowrotnie straci swoją
aktualność. Czypodobne założenie nie kompromitowałoby wysiłków teoretyka?
Ostatnia zomawianych hipotez– ta, którą określiłem jako hierarchiczna– również
nie jest wstanie przetrwać konfrontacji ztekstem traktatu. Aby ją odrzucić, przywołać
można zdanie: „(…) wsztuce zgodnej zregułami wszystko winno być równie łatwo po-
znawalne umysłem, jak oczami” (d’Aubignac 1996, 54). Widzialne nie zostaje tu uznane
zamniej istotne niż poznawalne umysłem; nie dzieje się też naodwrót. Oba umieszczone
zostają dokładnie natym samym planie.
Wszystkie te uwagi stanowią punkt wyjścia doposzukiwań innego odczytania trak-
tatu. Poniżej proponuję hipotezę, pozwalającą nawysunięcie takiej interpretacji, pole-
miczną wobec już zastanych5.
5 Część wniosków poświęconych temu zagadnieniu przedstawiłem wefrancuskojęzycznym
artykule La théorie du spectacle chez Hédelin d’Aubignac (wzbiorze Théâtre et imaginaire. Images
Michał Bajer
20
LSW 2014.indb 20LSW 2014.indb 20 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

3. Hipoteza estetyczna
Wramach wszystkich przywołanych uprzednio poglądów, relacja ekwiwalencji między
obecnymi wpolu widzenia publiczności, niewerbalnymi elementami spektaklu aodno-
szącym się do nich dyskursem postaci postrzegana jest wkategoriach konwersji. Kon-
ce pcje te op ierają się n azałoże niu, wmyś l któr ego d’Aubignac p ostulu je, b yscenic zny o b-
raz został przetłumaczony nainny system znaków– słowa. Przyjąć zasady interpretacji
określonej wyżej jako retoryczno-literacka, to uznać, że wszystkie przekazywane przez
klasycystyczny teatr sensy zamykają się napoziomie rezultatu tego tłumaczenia, to jest
włożonej wusta aktora, opisowej wypowiedzi. Wydaje się, że aby odejść odtego sposobu
lektury, konieczne jest nie tylko odrzucenie zaproponowanej przezeń konkluzji. Należy
przede wszystkim zrezygnować zesposobu myślenia, w ramach którego relacja słowa
iobrazu postrzegana jest wogóle jako forma przekładu.
Punktem wyjścia nowej hipotezy jest uznanie symultanicznej obecności słowa iob-
razu nie jako środka dążącego do pewnego celu (którym jest wyrażenie pewnej treści
wsposób możliwie komunikatywny) lecz jako celu samego wsobie. Wrzeczy samej, we-
dług d’Aubignaka dramatyczne słowo ma, po pierwsze, mówić dokładnie to samo, co
pokazuje obraz materialny, apodrugie, czynić to równocześnie. Zarówno ta symulta-
niczność, jak iekwiwalencja nie są przy tym postrzegane jako niedogodność, czystan
przejściowy, ale wręcz przeciwnie, stanowią wyraźnie jądro postulatu.
Wynika ztego ciekawa koncepcja teatru, którą określić można nie tyle jako polifo-
niczną (dotego wymagane bybyło, aby słowo iobraz uzupełniały się wzajemnie6, zamiast
spotykać się w identycznym przekazie), co chóralną. Sceniczne działanie osiąga swoją
pełnię, zyskuje wymaganą konsystencję, swoiście teatralną fakturę wyłącznie jeśli prze-
kazywane jest równocześnie zapośrednictwem dwóch kanałów. Podobne rozwiązanie
interpretowane być może wkategoriach projekcji wstrukturę spektaklu, retorycznego
scéniques et représentations mentales (XVe– XVIIe siècles), Lochet V., De Guardia J., Editions
Universitaires de Dijon, Dijon, 2012). Niniejszy tekst jest tłumaczeniem tamtego studium ipre-
zentuje tezy pod wieloma względami oryginalne. Ponieważ wostatnich latach wypowiedzi sie-
demnastowiecznych teoretyków dramatu i teatru stały się, przynajmniej częściowo, dostępne
polskiemu czytelnikowi, chciałbym uzupełnić teksty źródłowe obardziej wnikliwą prezentację
interpretacyjnych trudności, jakie sprawiają one współczesnym historykom literatury.
6 Uzupełnianie się czydialog słów iobrazów leży upodstaw teatralności w jej dzisiejszym
potocznym rozumieniu. Stosowanie jej wobec korpusu tekstów dawnych jest jednak anachroni-
zmem. Wydaje się, że wten anachronizm popadli historycy zarzucający d’Aubignakowi ignoro-
wanie teatralności wtym rozumieniu.
Problemy re fleksji nad spekt aklem w klasyc ystycznej teori i teatr u we Francji 21
LSW 2014.indb 21LSW 2014.indb 21 2015-06-03 09:00:492015-06-03 09:00:49

ideału copia verborum. Naczelnym pojęciem tak rozumianego teatru byłaby redundancja.
Wtym wymiarze, koncepcja Hédelina, nie poraz pierwszy inie ostatni zresztą, wydaje
się bliska pewnym założeniom estetyki barokowej.
Mimo redundancji napoziomie zawartości komunikatów, nie można tu wżadnym
razie mówić o niekontrolowanym nadmiarze. Dzieje się tak dlatego, że symbolizacja
dokonywana na każdym z dwóch poziomów spektaklu dąży do wywołania uodbiorcy
przyjemności odrębnego typu. Wtym punkcie konieczne jest dokonanie całkowicie po-
mijanego przez badaczy, afundamentalnego dla nowej hipotezy rozróżnienia. Dostrzec
mianowicie należy, że w swoich rozważaniach o relacji między obrazem plastycznym
ijęzykowym, d’Aubignac rozdziela, zjednej strony zagadnienie przepływu informacji,
zdrugiej, problem produkcji przyjemności estetycznej.
Tylko natym pierwszym planie to co wizualne ito co językowe odpowiadają sobie
nazasadzie ekwiwalencji. Materialność sceny nie daje się sprowadzić dodyskursywnego
opisu, jeśli tylko zakryterium przyjmie się wrażenie estetyczne obudzone wodbiorcy:
Ce n’ est pas qu’ il faille entrer dans le détail des choses ou des actions [dans les discours
qui s’y rapportent], nis’ arrester à des minuties et à de legeres circonstances, qui ne
donnent niforce nigrace au theatre ; parce que ce seroit contraindre les decorations qu’
il faut tousjours faire conformément à la piece (…) il suf t de faire connoistre en general
quelle en est la decoration, dont il faut laisser la disposition particuliere à l’ adresse des
ingenieurs (d’Aubignac 1996, 58–59).
Wcytowanym fragmencie spotykają się obie omawiane perspektywy. Napoziomie
przepływu informacji, nic nie sprzeciwia się temu, by bardzo dokładny opis językowy
zdał sprawę znajdrobniejszego szczegółu rzeczywistości dostępnej wzrokowi. Jeśli po-
dobny zabieg jest ostatecznie odradzany, dzieje się tak wwyniku przyjęcie przez d’Aubi-
gnaka drugiej zopisanych perspektyw. Drobiazgowy opis, adekwatny napoziomie do-
cere, jest nieskuteczny napoziomie delectare. Rodzi niesmak, „nie przydaje teatrowi ani
siły, ani czaru”. Informacja daje się przekonwertować zjednego systemu znaków nadru-
gi; zachwyt wobec pięknych przedmiotów zawdzięczanych „zręczności inżynierów” nie
podlega konwersji, jest swoiście przypisany domaterii.
Pojawiająca się wcytowanym fragmencie wzmianka otwórcach przedstawienia od-
powiedzialnych zajego wizualną oprawę sugeruje, że woczach teoretyka, również ta sfe-
ra dostarczyć może estetycznej przyjemności, pod warunkiem, że jej przygotowanie jest
Michał Bajer
22
LSW 2014.indb 22LSW 2014.indb 22 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

umiejętne, powiązane ze„zręcznością”. Przemawiałaby zatym obecność wProjet Pour
leRétablissement du Théâtre Français postulatów dotyczących poprawy jakości material-
nej strony spektakli.
Wprzypadku spektaklu doskonałego– łączącego wdzięk słowa zwdziękiem scenicz-
nego obrazu– dyskurs odnoszący się doelementów dekoracji stanowiącej autonomicz-
ny przedmiot podziwu, może stać się ekfrazą wwąskim znaczeniu tego terminu, jako
opisu dzieła sztuki. Przedstawienie teatralne wcielałoby wtedy wżycie sytuację opisaną
wObrazach Filostratesa. Aktor występowałby tu w roli przewodnika, uzupełniającego
doznania publiczności podziwiającej dzieła sztuki plastycznej oprzyjemność wynikają-
cą zkontaktu z wyszukanym słowem. Zawarte w kwestiach postaci elementy opisowe
przenosiłyby przyjemność estetyczną zdziedziny wzroku dowyobraźni. Ta paralela ko-
responduje zsytuacją odbiorcy dzieła teatralnego. Tak jak chłopiec, doktórego wswojej
książce zwraca się Filostrates, teatralny odbiorca scharakteryzowany jest wPraktyce po-
dwójnie: jako widz isłuchacz równocześnie.
Konkluzja
Nie zacieśniając bynajmniej zasięgu swych koncepcji do żadnego zistniejących typów
scenicznej praktyki, koncepcja d’Aubignaka aspiruje do uniwersalności. Ta wielowy-
miarowość wpisana jest wsamo założenie Praktyki teatru: jej celem jest przecież dostar-
czenie poecie kompletnego zestawu maksym zapewniających powodzenie niezależnie
odwarunków, wktórych przyjdzie mu uprawiać swą sztukę. Gdyby zawarte wniej za-
sady sprawdzały się wyłącznie w odniesieniu dokonkretnego materialnego kontekstu,
ich niezawodność stanęłaby pod znakiem zapytania. Zachowując jedność, wyłożona
wjego traktacie teoria odnosi się równocześnie doteatru „ubogiego”, opartego wyłącz-
nie nasile retorycznego słowa jak idoteatru „bogatego” dysponującego szerokim spek-
trum wizualnych środków. Wpierwszym ztych przypadków, relacja między spektaklem
asłowem opisywana jest namocy hipotezy empirycznej. Jeśli wizualna strona przedsta-
wienia cechuje się zjakichś względów wyraźną niedoskonałością, zasada tłumaczenia
scenicznych obrazów najęzyk dyskursu zapewnia zachowanie minimalnych warunków
komunikowalności. Umożliwi to dramatowi wywołanie wrażenia na widzach, nieza-
leżnie odnieprofesjonalnych warunków jego inscenizacji. Wyłożone wPraktyce reguły
nie przestają obowiązywać również wsytuacji, gdy sceniczna warstwa przedstawienia
Problemy re fleksji nad spekt aklem w klasyc ystycznej teori i teatr u we Francji 23
LSW 2014.indb 23LSW 2014.indb 23 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

została rozwinięta zwielką troską. Akcent przesuwa się wówczas zidei konwersji zna-
czeń między dwoma systemami znaków, kuwspółwystępowaniu wramach jednej struk-
tury artystycznej elementów wywołujących dwa odrębne typy estetycznej przyjemności.
Bibliografia
Arystoteles. 2004. Retoryka. Poetyka. przeł. ioprac. Henryk Podbielski, Warszawa: PWN.
d’Aubignac, François Hédelin. 1996/1927. La Pratique du Théâtre, wyd. Pierre Martino,
Genève: Slatkine.
d’Aubignac, François Hédelin. 1642. La Pucelle d’Orléans, tragédie en prose. Selon la véri-
té de l’histoire et les rigueurs du Théâtre, Paris: François Targa.
Baby Hélène. 2001. Observations sur La Pratique du Théâtre: Hédelin d’Aubignac Fran-
çois, La Pratique du Théâtre, wyd. Hélène Baby, Paris: Champion.
Davidson Hugh M. 1977. «Pratique et rhétorique du théâtre. Etude sur le vocabulaire
etlaméthode de d’Aubignac», «Critique et création littéraires au XVII siècle», Actes
du Colloque internationnal du CNRS, 4–6 juin 1974, Paris: Editions du CNRS.
Fumaroli, Marc. 1980. L’Âge de l’éloquence: rhétorique et «res literaria», de la Renaissance
au seuil de l’époque classique, Genève, Droz.
Lamy Bernard. 1678. L’art de parler, Paris: André Palard.
Lim Chae-kwang. 2006. « L’idéal de l’autonomie esthétique de l’écriture dramatique
àl’époque classique», in Revue d’histoire littéraire de la France, no 106 (1).
Morrissey Robert. 1985. «La Pratique du Théâtre et le langage de l’illusion», XVII siè-
cle, 146 (1985).
Prodromides, Francois. 1997. «Le théâtre et la lecture. Texte et spectacle dans La Pra-
tique du Théâtre», Poétique, n° spécial 112 (1997).
Michał Bajer
24
LSW 2014.indb 24LSW 2014.indb 24 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

John Dryden’s Conversion and Its Political Basis
in
TheHind and thePanther
Paweł Kaptur
University ofInformation Technology and Management, Rzeszów
Abstract
Dryden’s conversion toRoman Catholicism was asurprise for many Englishmen and area-
son for scorn onthepart ofhis enemies. Thepoet’s conversion was not solely based upon
theological foundations but was strongly conditioned byDryden’s desire topromote author-
ity. Catholicism and its representative James II personi ed for him agreater authoritative
power so much needed to nd abalance between thestate and thechurch. Since thepoet
regarded religion as afunction ofthestate, he chose theCatholic faith as themost suitable
religion tomake thestate operate effectively. Dryden’s greatest concern was theenforce-
ment ofpeace, order, freedom, and justice within theEnglish nation, and theCatholic King
was supposed tobe theassurance ofsuch avision. This expectation is strongly underlined
inTheHind and thePanther, which is not only thepoet’s personal confession concerning
his conversion but apoetic debate about theorigins and functions ofauthority.
Keywords: John Dryden, TheHind and thePanther, religion, politics, James II Stuart
Abstrakt
Przejście Drydena nareligię rzym skokatolicką było wielkim zaskoczeniem dla wielu An-
glików ipowodem dodrwin dla wrogów poety. Decyzja Drydena nie ma jednak wyłącznie
LSW 2014.indb 25LSW 2014.indb 25 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

podstaw teologicznych, lecz jest silnie uwarunkowana chęcią wspierania silnej władzy
politycznej. Katolicyzm ikatolicki król Jakub II todla Drydena uosobienie silniejszej wła-
dzy, tak bardzo potrzebnej w budowaniu równowagi pomiędzy państwem a kościołem.
Ponieważ Dryden uważał religię jako element państwowości, wybrał wiarę katolicką jako
tę, która zapewniała efektywne działanie państwa poprzez zapewnienie pokoju, porządku,
wolności isprawiedliwości. Apologet yczny wiersz Drydena TheHind and thePanther tonie
tylko osobista spowiedź poety, ale również poetycka debata oroli ipochodzeniu władzy.
Słowa klucze: John Dryden, TheHind and thePanther, religia, polityka, Jakub II Stuart
The coronation of the Catholic King James II Stuart in 1685 marked the beginning
oft hegradual p ath to supre macy oft heRoman C atholic C hurch over Prot esta ntism. T hena-
tion’s expectations were highly diversi ed. Walter Scott writes that “theaccession ofJames
II totheBritish throne excited new hopes inall orders ofmen. […] theloyal looked tore-
wards, therebellious toamnesty” (1834, 265). Dryden, as apoet  ghting inverse topro-
mote James ontheEnglish throne, rightly expected tohave his position as aPoet Laureate
and Historiographer Royal secured. As acritic points out, he already assured his readers
inThrenodia Augustalis that he believed intheprovidential character ofJames’s succession:
Dryden saw alight inthesky in1685, and he read it tomean that James II’s victory over
the Duke of Monmouth was a special Providence, a divine intervention to show that
theCatholic King’s rule was part ofalarger plan for England (Gardiner 1998, 53).
Dryden’s deep faith inthedivine intervention inJames’s succession did not only al-
low thepoet toexpress his full support for theKing’s political plan but also toconvert
toCatholicism and inthis way align with both themonarch’s policies and religion. Nei-
ther Dryden’s political shift from republicanism tomonarchy nor any other biographical
facts caused so much controversy around theLaureate’s  gure. Critics and his biogra-
phers, from DrJohnson tothe20th century, devote alot ofspace todiscussing themo-
tives ofDryden’s conversion. Some ofthem are convinced that it was amove determined
bythepoet’s desire togain personal bene ts, another sign ofopportunism, while oth-
ers perceive thepoet’s conversion interms ofpolitical prudence, consistent Toryism, or
a rm belief inauthorit y. Saintsbury remarks that apar t from anobvious economic pro t
Paweł Kaptur
26
LSW 2014.indb 26LSW 2014.indb 26 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

emerging from theprolonged position oftheLaureate, which Dryden had already held
before his conversion, there’s no hint ofany particular bene t that thepoet gained from
his shift. Thesame opinion is expressed bySpurr:
Dryden’s conversion was agift tohis literary enemies and his Protestant critics. It looked
toall theworld as though thePoet Laureate had simply adopted thereligion ofthenew
monarch tofeather his own nest. But there is no evidence that Dryden pro ted from his
change ofreligion (2004, 244).
Moreover, Bredvold argues that theconversion did not necessarily have tobe anal-
lurement toDryden and that it was, infact, dangerous: ”TheCatholics were not so happy
inthereign ofJames II. Theconversions were remarkably few, and this fact James and his
advisers laid tothefear oflegal oppression” (1934, 183).
Bredvold here suggests that inthetimes ofJames’s reign those who converted
to Catholicism were prevented from holding legal of ces until they swore allegiance
totheChurch ofEngland. This kind ofoppression was later attempted tobe legally con-
 rmed bytheTest Acts which theKing tried torepeal. Hence, conversion toCatholicism
could not have been as bene cial for Dryden as it might have been expected. It is also
quite unlikely that he saw along-term bene t inhis conversion as in1686 (theyear when
he converted) it was already apparent that Princess Mary, married tothestaunch Prot-
estant William ofOrange, would take over thecrown after her father. Hence, Dryden’s
change ofreligion could not have been determined by a simple desire togain ashort-
lasting bene t but it must have had a rm, theological, or more surely, ideological basis
enhanced byadesire tosupport supreme authority.
Spurr is oftheopinion that Dryden’s conversion cannot be considered interms
ofasingle decision caused byachanging political reality and points atits complexity and
profundity:
[…] This was aprocess which inmany cases might combine anexperience ofgrace, ade-
sire toprotect one’s person, family, and property, acompulsion todemonstrate political
loyalty, and other motives, rather than asimple once-and-for-all change ofinstitutional
membership (2004, 250).
Bredvold shares this view paying attention tothestudy ofDryden’s thought inorder
to nally solve thebiographical problem ofthepoet’s conversion. Thecritic explains that
John Dryden’s Conversion and Its Political Basis in
The Hind and the Panther
27
LSW 2014.indb 27LSW 2014.indb 27 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

Dr yd en’s cha nge ofd irec ti on c anno t be ha sti ly judg ed as a nac co mmo dat ion t othe cha ng-
ing reality but has tobe comprehensively studied both interms ofreligion and politics
(1934, 12). Benson and Atkins emphasize therelation between themotives ofthepoet’s
conversion and its political background. They both argue that for Dryden “theChurch
ofEngland no longer represented ahopeful means for settling thenation’s inseparable
religious and political problems” (Benson 1964, 406) and that ”theChurch ofEngland
was moving inapolitical direction opposite from his own” (403).
Both Benson and Atkins add another element tothepolitical character ofthepoet’s
conversion. Following Dryden’s ideal topromote peace and social order one might notice
that the“public religious dispute was becoming avital threat topublic order [and it] does
give reason tosuppose that since 1682 [Dryden] had come tofeel an absolute need for
a nal authority inpublic religious strife” (Benson 1964, 403). Inthis sense Dryden un-
derstood that only theCatholic King could restore “Common Quiet” and that “theRoman
Catholic Church claimed thespiritual authority necessary […] toguarantee theintegrity
oftheChristian Church inEngland and ofEnglish society” (412). Moreover, Dryden real-
ized that theseparation ofthechurch and state is indispensable for abetter functioning
ofsociety inEngland. For thepoet, theCatholic King ontheEnglish throne did not have
tomean that thenation would become Catholic too. Atkins says that Dryden had always
supported theDivine Right ofKings but he ”also recognized and subscribed tothereli-
gious basis ofthat position” (1980, 99) and since he believed that only theRoman Church
wields thegreatest authority, it provides thebest possible basis for political authority.
Inthis sense, Dryden as asupporter ofsocial order and legal succession is aconsistent
writer. His change ofreligion can be perceived in the categories of thepoet’s continu-
ity inpromoting thelegal, God-given authority which secures peace. This continuity is
indeed apparent when weanalyze Dryden’s TheHind and thePanther remembering his
religious pronouncements in Religio Laici written in1682. Zwicker suggests that ”there
is animplicit continuity between Dryden’s efforts inReligio Laici todistinguish his own
religious confession from that oftheAnglican establishment, toargue atheologically tol-
erant line against theChurch ofEngland’s support for theTest Act” (1984, 134). Bredvold
actually believes that Religio Laici might be treated as akind ofintroduction toTheHind
and thePanther as ”both [poems] are basically skeptical and  deistic” (1934, 121).
TheHind and thePanther is Dryden’s longest poem consisting ofthree parts which
serves as his personal explanation ofhis conversion and adiscussion over theprinciples
and origins ofauthority. Inorder tocomprehend thepolitical character ofTheHind and
thePanther one must understand thetheological argument that Dryden presents inhis
Paweł Kaptur
28
LSW 2014.indb 28LSW 2014.indb 28 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

poem. Thejuxtaposition ofthetwo religions is toprove thesuperiority of Catholicism
over theChurch ofEngland and this relationship is crucial toappreciating thepoet’s po-
litical intention included inthepoem. Dryden starts bycomparing thetwo religions:
AMilk white Hind, immortal and unchang’d,
Fed onthelawns, and intheforest rang’d;
Without unspotted, innocent within,
She fear’d no danger, for she knew no sin.
Yet had she oft been chas’d with horns and hounds,
And Scythian shafts; and many winged wounds
Aim’d ather Heart; was often forc’d to y,
And doom’d todeath, though fated not tody (I: 1–8)
Ga rdine r noti ces that t headj ect ive “mil k wh ite” u sed atthe beg inn ing o fth epo em c re-
ates theimage oftheChurch ofRome as mother who “offers nourishment totheEnglish
intheir “famine”, theword “milk” connecting her food tothedivine “milk” that  owed
from theCreator’s breast […]” (1998, 56). Such animage creates aclear link between
theCatholic authority and its divine origin. Besides, Dryden underlines its innocence and
immortality which prevailed inspite oflong-lasting persecutions and discrimination.
Then Dryden calls theCatholic martyrs “aslaughtered army” and presents the“cap-
tive Israel” as “multiply’d in chains.” The images of Roman Catholicism as a vic-
tim ofProtestantism exposed atthebeginning ofthefable gradually lead thereaders
tothepoet’s personal confession justifying his conversion:
My thoughtless youth was wing’d with vain desires,
My manhood, long misled bywandring  res,
Follow’d false lights; and when their glimps was gone,
My pride struck out new sparkles ofher own.
Such was I, such bynature still Iam,
Be Thine theglory and be mine theshame.
Good life be now my task: my doubts are done,
(What more could fright my faith, than Three inOne?) (I: 72–79)
Dryden says that thechangeable times led him tothechanges inpolitical and reli-
gious siding. But he now assures his readers that his “doubts are done” suggesting that
his new faith is eventually thegoal he has been looking for. Theexplanation has anapolo-
getic tone and it reveals thepoet’s deep faith inGod. Atthis stage ofthepoem, thepoet
John Dryden’s Conversion and Its Political Basis in
The Hind and the Panther
29
LSW 2014.indb 29LSW 2014.indb 29 2015-06-03 09:00:502015-06-03 09:00:50

does not base his argument upon thepolitical elements ofthenew reality inEngland.
Thepolitical character ofTheHind and thePanther appears evident when thepicture
ofthepanther is drawn:
ThePanther sure thenoblest, next theHind,
And fairest creature ofthespotted kind;
Oh, could her in-born stains be wash’d away,
She were too good tobe abeast ofPrey!
How can Ipraise, or blame, and not offend,
Or how divide thefrailty from thefriend?
Her faults and vertues lye so mix’d, that she
Nor wholly stands condemn’d nor wholly free. (I: 327–334)
Dryden presents Protestantism by choosing contradictory adjectives and images
toshow theambivalent nature ofhis former religion. He calls Protestantism “thenoblest”
and “thefairest” atthesame time emphasizing its “spotted kind” which later transforms
into “in-born stains” tobe “wash’d away”. Thepoet sees the ambiguity ofProtestant-
ism as areligion which can neither be “condemn’d” nor “wholly free”, hence, bymeans
ofcontradictions and oppositions he points attheinferiority ofProtestantism with re-
gard toCatholicism, thelatter being characterized bysimplicity and transparency.
What is more, Dryden tries toprove that theChurch ofEngland is no longer capable
ofmaintaining astrong authority ove