KÖKNAR (Abies) KOZALAKLARINDAN ELDE EDİLEN RENKLER VE BU RENKLERİN YÜN HALI İPLİKLERİ ÜZERİNDEKİ HASLIK DEĞERLERİ (THE COLORS OBTAINED FROM FIR (Abies) CONE AND THE FASTNESS VALUES OF THESE COLORS ON WOOL CARPET YARNS)

Abstract

Beşeriyetin başlangıcından itibaren insan hayatında yer eden önemli hususlardan biri de boyama olmuştur. İnsanlar, tabiatta buldukları her türlü maddeyi boya ve boyarmadde haline getirmişlerdir. Bunlar günümüzdeki bitkisel boyacılığın temelini oluşturmuştur. Ülkemizde bitki çeşitliliğinin fazla olması ve çok kolay elde edilmesinden ötürü bitkisel boyacılık günümüzde halen yapılmaktadır. Avrupa ve ülkemizin bazı yörelerinde yetişen ve içerisinde boyarmadde bulunan köknar kozalağının bitkisel boyacılıkta kullanımına dair bir çalışma daha önceden yapılmamıştır. Bu yüzden ileride doğal boyamacılığa katkı sağlayacağı için böyle bir araştırma planlanmış ve yapılmıştır. Yün iplik ağırlığına göre %100, %150 ve %200 oranlarında alınan köknar kozalağı 1 saat kaynatılarak sıcak ekstrakt elde edilmiştir. İlmelik yün halı ipliklerinin mordansız ve yün iplik ağırlığına göre %3 oranında alınan 10 farklı mordan ile 1 saat mordanlanması ve hazırlanan sıcak ekstraktla da 1 saat işlem görmesi sonucunda 90 adet boyama yapılmıştır. Boyanmış ilmelik yün halı ipliklerinden elde edilen renkler subjektif ve objektif (colorimeter cihazı) yöntemlerle değerlendirilmiştir. Boyamalar sonucu somon ve sütlü kahve renkleri ağırlıklı olarak 15 farklı renk ve tonu elde edilmiştir. Elde edilen renklerin ışık haslığı 2 ile 8, sürtünme haslığı 1 ile 4-5, yaş su damlası haslığı 2 ile 5, kuru su damlası haslığın da ise 3 ile 5 arasında değişen değerler bulunmuştur. Boyamalarda bitki oranının farklılığı, mordan çeşitliliği ve boyama yöntemleri etkili olmuştur. (Dyeing is one of important consideration in people life from start of antiquity. People have made colour and pigment whatever they find in the nature. This compose the base of natural dyeing today. Tha natural dyeing is done still today because of extra herb variation and achieve very easy in our country. The labour about using fir cone which blossoms in Europe and some vicinity in our country and contains pigment, in natural dyeing hadn’t been done. Because of this, such a labour has been planned and done for additive natural dyeing in the future. The fır cone, taken in 100 %, 150 % and 200 % ratios according to wool yarn, were conditioned to boiled for 1 hour in hot extract. The wool yarns taken in 3 percent based on to their weights were mordanted by 10 different mordants and for wool yarns without mordant. Then, after boiled in hot extract, totaly 90 unit dyeings were performed. Colours obtained from wool carpet yarns were evaluated by objective (with colorimeter) and subjective methods. The results of the dyeings are 15 different colours mostly peach and milky coffee colours. Situated colours’s light fastness is between 2-8, abrasion fastness is between 1-5, wet water spotting fastness is between 2-5, dry water spotting fastness is between 3-5. Difference of herb incidence, mordant variation and technic of dyeing were effective in dyeing. )