Gazetecilerin Etik Algılaması - Nitel Bir Araştırma

Full text

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014, p. 1665-1684, ANKARA-TURKEY
GAZETECİLİĞİN ETİK KURALLARI, İHLALLER VE OLASI
ÖNLEMLER: GAZETECİLERİN ETİK ALGILAMASI, GÖRÜŞ VE
ÖNERİLERİ- NİTEL BİR ARAŞTIRMA*
M. Murat YEŞİL**
ÖZET
Bu çalışmanın amacı medya etik kurallarının ortaya çıkış
nedenlerinin araştırılması, tarihi gelişim süreci içinde geçirdikleri
evrelerin incelenmesi, gazetecilerin etik kuralları nasıl algıladıkları ve
bu algılama sonucu ortaya çıkan sorunların analiz edilmesi ve çözüm
yollarının araştırılması olarak belirlenmiştir. Her mesleğin kendine özgü
çalışma kuralları vardır. Bu kurallar etik kurallar olarak
adlandırılmaktadır. Mesleklerin tüm üyeleri bu kurallara uymakla
yükümlüdür. Etik kurallarının amacı, profesyonel meslek sahibi olan
kişilerin kendi mesleklerine halk nezdinde güven kazandırması,
toplumun değerlerine saygılı olması, toplumun çıkarlarını gözetmesi ve
dürüst bir çalışma sergilemesini amaç edinmektedir. Ülkelerin
dördüncü büyük gücü olarak kabul edilen medya, iletişim ve ulaşım
teknolojilerinde yaşanılan büyük gelişmeler sonucu sadece bulunduğu
ülkede değil aynı zamanda dünyanın her tarafında yaşayan insanları
etkileyebilen bir kuvvet haline gelmiştir. Medyanın kitleler nezdinde
etkinliğini ve güvenilirliğini koruyabilmesi, gazetecilerin etik kurallara
azami ölçüde uyması ile mümkün olabilmektedir. Ancak gazetecilerin
hepsi etik kurallara uymamaktadır. Gazetelerde çıkan haberler, bazı
gazetecilerin etik kuralları çiğnediklerine işaret etmektedir. Gazeteciler,
doğru habere, haberin kaynağına ulaşabilmek adına zaman zaman
kural ihlali yapmak zorunda kaldıklarını söyleyerek kendilerini
savunmaktadırlar. Gazetecilerin etik kuralları umursamaması, hem
kendi mesleki kariyerleri hem de çalıştıkları medya kuruluşlarının
geleceği açısından olumsuz sonuçlar doğurmakta, neticede sadece
gazeteciler değil aynı zamanda gazetecilik mesleği de toplum nezdinde
itibar kaybetmektedir. Gazetecilik eğitimi almamış, mesleki tecrübeden
yoksun kişilere gazetecilik kadrolarında yer verilmesi, olayları takip için
sahaya tecrübesiz gazetecilerin gönderilmesi, etik kurallar ve toplumun
değer yargıları ile ilgili olarak gazetecilerin eğitilmesi gerektiği konusuna
önem verilmemesi gibi faktörler bu olumsuz sonucun alınmasında
başta gelen nedenlerdir denilebilir.
Anahtar Kelimeler: medya, etik kurallar, gazeteci, gazetecilik
*Bu makalenin31 Ekim– 02 Kasım 2013 tarihleri arasında Necmettin Erbakan Üniversitesi tarafından
Konya’da düzenlenen I. Ulusal Değerler Eğitimi Kongresi’nde “Medya çalışanlarının etik algılaması” konu
başlığıyla sunumu yapılmıştır.
Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit
edilmiştir.
** Yrd. Doç. Dr. Necmettin Erbakan Universitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi - Halkla İlişklier ve Reklamcılık
Bölümü, El-mek: myesil@konya.edu.tr

1666 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
THE ETHICAL CODES OF JOURNALISM, VIOLATIONS OF
CODES AND POSSIBLE PREVENTIVE MEASURES:
JOURNALISTS' ETHICAL PERCEPTIONS, COMMENTS AND
SUGGESTIONS – A QUALITATIVE STUDY
ABSTRACT
The purpose of this study is to investigate the reasons behind the
emergence of the media ethical rules, to examine the stages passed
during the historical development process, how journalists perceive the
ethical rules and to analyze the problems originating from their
perception and to try to find out probable solutions to these problems.
Every profession has its own specific working rules. They are called
ethical rules or codes. All members have to obey these rules while doing
their professional work. All the ethical rules of professional occupations
aim their members to bring in confidence to their professions before the
public, to respect values of the society, to observe the public interest
and to work honestly. Media, which is called the fourth estate, has
become a power that can effect not only people of the country they
originate from but people all over the world as a result of important
developments in communication and transportation technologies. Media
can only protect their effectiveness and reliability on the masses only
when journalists fully observe the ethical rules. However, not all the
journalists follow the ethical rules. Newspaper reports indicate that
some journalists are violating ethical rules. The journalists are
defending themselves by claiming that they have to violate the ethical
rules from time to time just because to reach the right news source.
Disregarding the rules of ethics of journalism has negative
consequences for both journalists and the journalism and as a result
not only the journalists but also the journalism profession lose
credibility before the public. It can be said that the main reasons
behind this negative outcome are: to employ persons who have no
journalism educational background, to send inexperienced journalists
to the field to cover events, and not to pay attention to the issue of to
train the journalists on journalism ethics and values of the society.
Key Words: media, ethics, codes, ethical rules, journalist,
journalism
1. Giriş
Günümüz dünyasında sosyal hayat düzeni belli kurallarla sağlanmaktadır. Bu kuralların
takipçisi ve uygulayıcısı toplumun kendisidir. Yerine göre kanunlardan çok daha güçlü olabilen
kurallar, toplumların kültürel özelliklerine göre farklılıklar gösterebilmektedir. Her toplumun kendi
inanç, tarih, kültür, sosyal özelliklerine göre şekil alan bu kurallar dizisi, toplumların bir düzen
içinde varlıklarını sürdürmelerini sağlar.
Toplumları canlı kılan, onların içlerinde barındırdıkları sosyal, ekonomik ve kültürel
alanlarda faaliyet gösteren resmi, özel kurum ve kuruluşlardır. Bunların her birinin düzgün
çalışması toplumların sağlıklı bir yapıda olduğunun göstergesi sayılmaktadır. Bu kurum ve
kuruşlarla bağlantılı ya da bağımsız çalışan farklı meslek grupları, ticari şirketler, sosyal ve siyasi
amaçlı dernekler de kendi amaçlarına ulaşmak, değerlerini korumak için bir takım kaide ve kurallar

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1667
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
tespit ederler. Buna genel olarak etik kuralları denir. Etik kurallar, özel ve resmi tüm kuruluşların
hem kendi çalışanlarına hem de hitap ettikleri çevrelere verdikleri sözlü ve yazılı güven mesajıdır.
Hoo, Yeing ve Chai’ın (2010) tarihli araştırmaları sonucunda dünyada, çalışanlarının ya da
üyelerinin günlük hayatlarında sergileyecekleri davranışları düzenleyecek etik kuralları
uygulamaya koyan ticari şirketler, profesyonel meslek grupları ve derneklerin sayısının hızla
artmakta olduğu ortaya çıkmıştır (s.31).
Rao ve Lee (2005) çalışmalarında, etik uzmanlarının, dünyanın dört bir tarafında yaptıkları
araştırmalarda toplumların farklı etik kurallar ve etik ihlalleri sorunlarına karşı farklı çözüm yolları
geliştirdikleri bulgusuna ulaşmış olduklarını, iyi ve kötü kavramlarının toplumdan topluma hatta
toplum içinde farklı tarih dilimlerde oluşan kültürlerden kültürlere farklılıklar gösterdiğini ifade
etmişlerdir (s. 103) .
Ülkelerin dördüncü büyük gücü olarak kabul edilen medya, iletişim ve ulaşım
teknolojilerinde yaşanılan büyük gelişmeler sonucu, sadece bulunduğu ülkede değil, aynı zamanda
dünyanın her tarafında yaşayan insanları etkileyebilen bir kuvvet haline gelmiştir. Medyanın gerek
ülke içinde ve gerekse ulusaşırı alanlarda yaptığı yayınlarla hitap ettiği kitleler nezdinde etkinliğini
ve güvenilirliğini koruyabilmesi, medya çalışanlarının etik kurallara azami ölçüde uyması ile
mümkün olabilmektedir. Ancak gazetecilerin, mesleklerini icra edebilme adına bu kuralları zaman
zaman görmezden geldikleri gündeme gelmektedir.
Haber konusu tespit edilmesi, habere zemin teşkil edecek yazılı ve sözlü kaynakların
araştırılması, beyanat alma tarzı kısa görüşme ya da mülakat gibi uzun zaman alan görüşmelerin
yapılması, elde edilen bilgi ve belgelerin farklı kaynaklar kullanılarak doğruluk ve güvenilirliğinin
test edilmesi ve haberin yazılmasında ilk görev ve sorumluluk muhabirindir. Haberin yayınlanması
aşaması sürecinde ikinci derecede sorumluluk muhabirden haberi teslim alan ilgili haber
müdürünün, üçüncü derecede sorumluluk, haberin yayınlanmasına karar verme yetkisinde olan
genel yayın yönetmeni olan kişinindir. Nihai sorumluluk ise gazete sahibinindir. Bu kadar çok
kişinin sorumluluğunu paylaştığı “haber” çok ciddi bir iştir. Bu ifadeden de anlaşılacağı gibi çok
yönlü bir çalışmanın ürünü olan haber, kamuoyunu bilgilendirmek, insan haklarını ve toplumun
ortak çıkarlarını korumak, demokratik değerleri sahip çıkmak gibi çok önemli bir misyon
üstlenmektedir.
Gazetecilik etik kuralları işte bu ciddi ve önemli görevin sağlıklı yürütülebilmesi için
ortaya konulmuştur. Günümüz dünyasının tüm diğer meslek gruplarında olduğu gibi gazetecilerin
de mesleklerini icra ederken uymaları zorunlu, mesleğin doğasına uygun olarak tespit edilen etik
kuralları vardır (Whitehouse, 2010, s. 313; Siddiqi, b.t. , s.1; Herrscher, 2002, s. 282; Wilkins ve
Brennen, 2004, s. 299; Bollier,2002, s. 226).
1.1 Tarifler: Değerler, etik kurallar ve medya
1.1.1 Değerler
Bilim dünyasında tarifi üzerinde tartışmaların devam etmekte olduğu “değerler” kavramı,
Business Dictionary’de şöyle tanımlanmaktadır:
Değerler, aynı kültürdeki insanların neyin iyi olduğu, neyin kötü olduğu, neyin arzu edilip
neyin arzu edilmediği, ortak önemi ve sürekliliği olan, inançlar veya ideallerdir. Değerler, insanın
tutum ve davranışlar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir ve her durum karşısında ona rehberlik eden
bir görev üstlenirler (Business Dictionary, b.t.).
Dilmaç’ın değerler kavramı tarifi yukarıdaki tanımla örtüşmektedir: “Davranış bilimciler
ve sosyal psikologlar, değerlerin bir yandan bireysel tutum ve davranıştan bilişsel süreçleri

1668 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
etkilediğini, diğer yandan toplumun kültürel kalıplarıyla onları yansıttığını kabul etmektedirler”
(2012, s. 1).
Değerler, farklı kültürlerde farklı özellikler taşır (Rao veLee, 2005, s. 104). Etik kurallar
(kodlar) da mesleklere göre farklılıklar gösterir. Ancak hangi mesleğin, kurum ve kuruluşun olursa
olsun etik kuralların ortak çıkış noktası değerlerdir. “Bir etik kuralı yazmak veya bir etik programı
hazırlamak için organizasyonlar kendi ideallerini temsil edecek bir değerler dizisi tespit etmek
zorundadır” (Navran, 2010).
1.1.2 Etik
Değerler kavramı gibi etik kavramının ortak tarifi konusunda bilim dünyasında henüz bir
uzlaşma sağlanmamıştır:“Felsefenin bir kolu olan, iyi ve dürüst davranışlara normlar kazandırma
amacında olan etik kavramı Yunancada adet ve uygulamalar anlamına gelen ethos kelimesinden
gelmektedir” (Kunczik, 2000, s. 31).
Etik kuralların oluşturulması çalışmasının etik kuram çerçevesinde makul bir temele
dayanması gerektiğini ifade eden Belsey ve Chadwick’e göre:
Bilim ve etik alanındaki ilkeler, bir yandan çok önemli sonuçlar elde edilirken bir
yandan da bu çalışmaların hem bir yanılma payının olduğu hem de sonsuzluğunun kabul
edildiği bir süreçte, insan aklının ve insan deneyimlerinin birbirlerini etkileme becerileri
yoluyla keşfedilmelidir. Bu süreç yaşanırken, bir davranış kuralının oluşması etik kuram
çerçevesinde makul bir temele dayanması gerekir. Açıkçası, etik kuram çerçevesinde
davranış kuralı için makul bir temel bulma konusu, ne basit ne de üzerinde kolaylıkla
uzlaşma sağlanabilecek bir konudur (1998, s. 25- 27).
Etik konusu ile ilgili tanımlarında Velasquez, Claire, Shanks, ve Meyer (2010), “etik,
insanların sağlam temellere oturtulmuş haklar, zorunluluklar, toplum yararını gözetme, dürüstlük
konularında ne yapmaları ve yapmamaları gerektiğini tarif eder” şeklinde bir ifade kullanmış ve
etik kuralların duygusal, dini, yasal ve toplum temelli düşüncelere dayandırılamayacağı görüşünü
ileri sürmüştür:
Duygusal temelli olamaz; çünkü her bir bireyin duyguları farklıdır. Dine dayalı
olamaz; çünkü, o zaman sadece dindar insanlara hitap eder, yasalara dayalı olursa,
geçmişte ABD’de ve Güney Afrika’da uygulanan ırkçı kanunlar gibi etik değerlere aykırı
uygulamalarla karşı karşıya kalınabilir, toplumca kabul gören düşüncelere göre olmaz;
çünkü toplumun bir kesimi tarafından değer verilen hususlar, aynı toplumun başka bir
kesimi tarafından kabul görmeyebilir. Örneğin kürtaj konusu toplumun bir kısmı tarafından
onaylanırken bir kısmı da ona karşı çıkmaktadır. (s.1).
1.1.3 Medya
Medya kelimesinin tarihte ilk kullanılmaya başlaması antik çağa kadar
uzanmaktadır.Parry(2011)’nin çalışmasında medya kelimesinin tarihteki ilk kullanımının Roma
İmparatorluğunun yıkılmasından 1000 yıl önce antik çağda Asya kıtasında Hazar Denizi civarında
bir bölgede kullanıldığı, The Oxford English sözlüğünde “kitle iletişim aracı”(The Oxford English
Dictionary, 2014), Merriam-Webster sözlüğünde, “herhangi bir iletişim ajans veya aracı”
(Merriam-Webster,(2014), Encarta’da da “televizyon, radyo, dergi ve gazetelerin de dahil olduğu
çeşitli kitle iletişim araçları” olarak tarif edilmiştir (The Encarta dictionary, 2010-2013).
Günümüzde “medya” kavramı ile ifade edilen basılı, sözlü ve elektronik olarak kitlelere
ulaştırılan yayınların, gazetecilik alanında dünyadaki ilk örneği olan Relation aller Fürnemmen und
gedenckwürdigen Historiena dlı gazete, 1605 yılında Almanya’da (Strasbourg)’da basılmıştır

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1669
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
(History of Newspapers, 2009). ABD’de ilk gazete The Boston News-Letter, 24 Nisan 1704
tarihinde basılmıştır (The Boston Newsletter-number 1, 2014).
Bir medya organı olarak ilk Türkçe gazete ise Mısır’da 1828 yılında Mısır’da basılan
Vakayi-i Mısriye olmuştur (Topuz, 2003, s.13).
Telefon, telgraf, radyo ve televizyonun icat edilmesi ve sonra da internetin de devreye
girmesiyle dünya, medyanın etkisinde bir alan haline gelmiştir. 409 yıl önce bir gazete (Relation
aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien) ile dünya kamuoyuna kendisini tanıtan medya,
fiziki ülke sınırlarını sanal olarak ortadan kaldırmış, dünyanın dört bir yanına ulaşmaya başlamış ve
günümüzde insanların olmazsa olmaz iletişim kaynakları arasına girmiştir.
Farklı kaynaklardan yaptığı kültür, eğitim ve sosyal içerikli yayınlarıyla, insanlara
iletişimin yanısıra eğitim hizmeti de vermeye başlayan medya dünyasının toplum içindeki
temsilcileri sayılan gazeteciler, insanların hem çok takdir ettikleri hem de eleştirdikleri bir mesleğin
mensupları haline gelmiştir. Gazetecilerin zaman zaman yaptıkları yanlı ve yanıltıcı haberler,
toplumları gazeteciler ile ilgili uyulması zorunlu bir dizi etik kurallar ortaya koyma yoluna itmiştir.
Yazdığı bir haber, attığı bir manşetle milyonlarca insanı etkileyebilen gazeteciler, kendi meslek
kuruluşları tarafından mesleğin itibarının korunması için hazırlanan, her toplumda var olan değerler
üzerine bina edilmiş, etik kurallar ile hareket etmek zorunda olduklarını kısmen gönüllü, kısmen de
gönülsüz olarak kabullenmek zorunda kalmıştır.
1.2 Medyanın etik kurallarla tanışması
Haberleşme teknolojisi ve ulaşım alanında meydana gelen önemli gelişmeler, medyanın da
buna paralel olarak gelişmesini ve güçlenmesini sağlamıştır. Bu gelişmelerden önce, gazete ve
dergi gibi basılı yayınlarda etki alanı, basılıp dağıtılabildiği bölgeyle, radyo ve TV gibi yayınlarda
kapsama alanıyla sınırlı olan medya, internet teknolojisindeki hızlı gelişmeler sayesinde dünyanın
dört bir tarafına ulaşır hale gelmiştir. Bu gelişme sonunda da medyanın etki gücü giderek artmaya
başlamıştır.
Toplumları etkileme gücüne sahip olan medya, yararlarının yanı sıra kötü niyetli insanların
elinde çok zararlı hale gelebilmektedir. Bu yüzden, medyanın gazete, dergi, televizyon ve internet
ortamlarında çalışan, haber konusu tespit etme, bu konu ile ilgili bilgi ve doküman toplama, haber
kaynaklarıyla görüşme yapma ve bu çalışmalardan elde ettiği bilgileri haber yapma görevi yapan
kişiler olan gazetecilerin, tüm diğer mesleklerde olduğu gibi, toplumların inanç, tarih, kültür ve
sosyal değerleri üzerine bina edilmiş temel bazı etik kurallara uymaları gerekmektedir. Motlagh,
Bin Hj Hassan, Bin Bolong ve Osman, 2013 tarihli çalışmalarında gazetecilik etik kurallarının
gönüllülük temeli üzerine kurulmasını savunmaktadır:
Gazetecilik etiği, felsefenin, ahlaki olarak yapılmasına izin verilen ve izin
verilemeyen hareketlerini konu alan bir koludur. Gazetecilikte etik önemlidir. Medya etik
kuralları, medya çalışanlarının doğru alternatifler arasından en iyisini seçme kararı
vermesinde yardımcı olur. Medya etiği kuralcı bir davranış bilimi olduğu için gönüllülük
esasına göre uygulanmalıdır (s. 1).
Bir asra yakın bir zamandır dillendirilen bir konu olan gazetecilikte etik ilkelerin hayata
geçirilmesi konusu Karikari ve Piesie-Anto (2010)’nin de belirtttiği gibi zorlukları ve farklı
etkenler nedeniyle uygulama güçlükleri olan bir süreç olarak görülmektedir. Karikari ve Piesie-
Anto, gazetecilik ile etik kurallar arasındaki ilişkiyi, “Etik kuralları, günlük hayata tatbik etmek,
ahlaka uygunluk derecesine ve gazetecilik yapılan siyasi ve ekonomik ortamın şartlarına bağlı
karmaşık bir süreçtir. Gazeteciler sürekli olarak hangi haberin basılıp, hangi haberin basılmayacağı
değerlendirmesini yapmak zorunda oldukları için etik ile ilgili sorunlar, gazetecilik mesleğinin

1670 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
ayrılmaz bir parçasıdır. Bu nedenle gazeteciliğin olduğu her yerde etik tartışmaları sürecektir”
şeklinde açıklamaktadır (s. 1).
Gazetecilik etik kurallarının ilkdefa uygulamaya konulduğu tarih kesin olarak
bilinmemektedir. Ward (2006)’ın bir araştırmasında “Gazetecilikte etik kuralların tatbik edilmeye
başladığı gerçek tarihi belirlemeye çalışmak modern gazeteciliğin hangi tarihte başladığını
araştırmak kadar ümitsiz bir uğraşı olur” ifadesi kullanılmıştır (s. 3). Ward’ın bu çalışmasında
modern çağın başlarında basılı gazeteciliğin ilk örneği olan bir esere rastlanamadığı gibi
matbaacılardan, yayıncılardan ve broşür yazarlarından farklı çalışmalar yapan bir gruba mensup
kişilerin kendilerini ilk defa hangi tarihte gazeteci olarak adlandırdıklarına dair bir tarih kaydının
bulunmadığı açıklanmaktadır. Çalışmada, gazeteci kelimesinin ilk defa 17. Yüzyılda bilimsel
dergilerde kullanıldığı, bu kelimenin basında ilk olarak 18. Yüzyılın başlarında 1712 yılında
kullanılmaya başladığı belirtilmektedir (2006, s. 3).
Gazeteciliğin etik ilkelerinin ne zaman uygulamaya konulduğu bilinmese de Kunczik
(2000), bu alanda ilk tartışmaları 1676 yılında Almanya’da yayınlanan Ahasver Fritsch ile
Christian Weise adlı gazetelerin başlattını ifade etmiştir ( s. 10). Bu tartışmalar günümüzde de
devam etmektedir. Fred, 1994 tarihli çalışmasında (Aktaran Hulnick, , 2010, s. 4) gazeteciler
arasında etik konusunda yapılan tartışmaların zaman içinde bazen alevlendiğini, sonra
yavaşladığını ifade etmektedir. Tartışmaların ilklerinden birisi de gazetecilik etik kurallarının
ortaya çıkış nedenidir. Bu konudaki görüşlerini aşağıya aldığımız değişik zamanlarda yapılmış dört
çalışmada farklı yorumlar ortaya konulmuştur:
Motlagh, Bin Hj Hassan, Bin Bolong ve Osman (2013), gazetecilerin kendi davranışlarını
sınırlayan etik kuralları, hükümetlerin basın üzerinde kontrolü ele geçirmesini engelleyebilmek için
gönüllü olarak kendilerinin kabul ettiğini görüşünü belirtmişlerdir:
Gazetecilik etik kuralları, hükümetlerin gazeteler üzerindeki baskıları nedeniyle
ortaya çıkmıştır. Bu baskılara medya endüstrisi liderleri, profesyonelleşme ile karşılık
verdi. Medyanın kontrolünü hükümetlere bırakmaktansa gazetecilere profesyonellik eğitimi
vermeyi tercih ettiler. Bütün sorunlu yanlarına rağmen, etik, iyi gazeteciliğin ayrılmaz bir
parçası olarak düşünülmelidir” (s. 2).
Wilkins ve Brennen (2004) ise farklı bir yaklaşım sergileyerek, etik kurallar konusunun,
gazetecilerin asılsız haber yayınlarına karşı kamuoyunda oluşan tepkiler üzerine gündeme geldiği
görüşünü savunmuşlardır: “ABD’de gazetecilerin etik kuralları olması ve bu kurallara uyması
konusu ilk defa, gazetelerin Birinci Dünya Savaşı sırasında yanıltıcı haberler vermeleri ve bunun
sonucu olarak kamuoyunda basına karşı gittikçe artan tepkiler üzerine gündeme gelmiştir” (s. 299).
Kunczik, daha farklı bir yorumla etik tartışmalarını başlatan faktörün “gazetecilerin güç
kazanmaya başlamaları” olduğu görüşünü ileri sürmüştür. Araştırmacı, gazetecilerin güç
kazanmasıyla birlikte ilgili güç odaklarının rahatsız olduğunu bu nedenle gazetecileri kazandıkları
güçle baş başa bırakmak istemediklerini ifade etmiştir: “Güçsüz gazeteciliğin etik kurallara ihtiyacı
yoktur. Gazeteciler güçlü olduklarının farkına vardıkları an etik tartışmaları başladı” (2000, s. 10).
Lee (1937), çalışmasında ( Aktaran: Wilkins ve Brennen, 2004, s. 299), “Gazeteciler,
kamuoyundaki mevcut hoşnutsuzluğu ortadan kaldırmak, meslek çalışanlarının ve meslek itibarını
korumak amacıyla American Society of Newspaper Editors (ASNE)’yi kurdular ve gazetecilerin
davranışlarında uyması gereken etik standartları tespit etmeye çalıştılar” demiştir. Gazeteciler için
etik kuralların tespit edilmesi çalışmalarını,Wilkins ve Brennen (2004) şu şekilde özetlemiştir:
“Nisan 1923’de toplanan ASNE, sorumluluk, basın özgürlüğü, bağımsızlık, dürüstlük, doğruluk,
tarafsızlık ve edep temellerine dayalı Gazetecilik Kanunları adlı etik kurallarını kabul etti” (s. 299).

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1671
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
Farklı görüşlerin ortaya atıldığı etik kurallar tartışmalarının gerekli olduğuna inanan
Herrcher (2002), gazeteciler için kararlaştırılacak uluslararası nitelikte bir etik kurallar dizisinin
faydalı olabileceği görüşünde olduğunu belirtmiştir:
İnsan düşünce ve değer yargılarını etkileme gücü olan gazeteciliğin etik
kurallarının her toplumda tartışılması bir ihtiyaçtır… Gazeteciler için evrensel bağlamda
bir etik kurallar dizisi kabul edilebilir veya uygulanabilir mi bilmiyorum ama en azından
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kadar faydalı olabilir. Dünyada insan hakları hala
ihlal ediliyor ama böyle bir beyanname yayınlanmasaydı çok daha kötü şeylerle
karşılaşabilirdik (s. 288).
Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (the International Federation of Journalists-IJF)
tarafından yayınlanan (2008) To Tell You the Truth- The Ethical Journalism Initative başlıklı bir
araştırma raporunda 1954 ve 1986 tarihlerinde yapılan iki uluslararası kongre, gazetecilik etik
kurallarının tespiti ve uygulanması sürecinde ilk önemli adımlar olarak tanımlanmıştır:
Gazeteciliğin etik kurallarının tespiti için ilk defa 1954 yılında toplanan
Uluslararası Gazeteciler Federasyonu Dünya Kongresi’nde kabul edilen ve 1986 yılında
yapılan ikinci kongrede üzerinde bazı değişiklikler yapılarak son şekli verilen etik kurallar,
farklı kültür ve geleneklere sahip gazeteci dernek ve sendikalarca onaylanmış ve
Japonya’dan Kolombiya’yaya, Kongo’dan Kanada, Malezya, ABD ve İran’a kadar
dünyanın dört bir tarafında görev yapmakta olan yüzbinlerce gazeteciyi, medyada kalitenin
yükseltilmesini sağlamak amacıyla küresel medya standartları şemsiyesi altında toplamıştır
(White, 2008, s. iii).
Bu araştırma raporunda, Uluslararası Gazeteciler Federasyonu-IJF tarafından kabul edilen
gazetecilerin etik kuralları şöyle sıralanmıştır:
Gerçeklere ve kamuoyunun çıkarlarına saygı göstermek, bilgi toplama safhasından
haberin hazırlanması ve yayınlanmasına kadar dürüst davranmak, doğru ve kaynağı bilinen
haberleri yayınlamak, habere temel teşkil edecek bilgi ve belgelerde tahrifat yapmamak,
bilgi ve belge toplarken adil yöntemler uygulamak, yanlış ve hatalı bilgiler olan yazılı
belgeleri doğruluk süzgecinden geçirmek, gizli kalması şartıyla bilgi veren kaynakları
açıklamamak, ırk, cinsiyet, dil, din, siyasi görüş ayırımı yapmamak ve adli kovuşturmaya
neden olacak aşırmacılık, kötü niyetli yanlış beyan, iftira, hakaret, asılsız suçlamalardan
kaçınmak ve haber yayınlama karşılığı herhangi bir biçimde rüşvet kabul etmemek ve bu
fiillerden birisi işlendiğinde yaşanılan ülkenin kanunları dahilinde kendi meslektaşları
tarafından verilecek mesleki hata cezalarını kabul etmek (White, 2008, s. ii).
Bu kongrelerin düzenlenmesinden yaklaşık 40 yıl sonra 1 Temmuz 1993 günü toplanan
Avrupa Konseyi Parlamenterler - Meclisi Kültür ve Eğitim Komitesi, medyanın topluma karşı
sorumlu olduğu, gazetecilerin özgürlüklerin yanında ödev ve sorumluluklarınında bulunduğu,
haber ve yorum arasındaki farklılığın kesin olarak ayırt edilmesi zorunluluğu, doğru haber
verilmesi, dedikodu türü haberlerden uzak durulması, tarafsızlığın korunması gibi 1954 ve 1986
yıllarında Uluslararası Gazeteciler Federasyonu-IJF tarafından düzenlenen kongrelerde alınan
kararlarla örtüşen bir etik kurallar dizisinin hayata geçirilmesini kabul etmiştir (Resolution 1003 on
the ethics of journalism, 1993, 1 Temmuz).
Uluslararası düzeydeki bu kongre ve toplantıların yanında bir çok ülkedeki meslek
kuruluşları da kendi ülkeleri sınırları içinde faaliyet gösteren medya organlarında çalışan
gazetecilerin uyması gerekli etik kurallar kabul etmiştir.

1672 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
1.2.1 Türkiye’de Medya- Etik kuralları ilişkisi tarihi
Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye’de de gazeteciliğin etik kuralları olması
gerektiği zaman zaman gündeme gelmiş ve bu alanda, kimi başarısızlıkla sonuçlanan, bazı
girişimler yapılmıştır.
Köylü (2006)’nün çalışmasında Türkiye’de de gazetecilerin etik kuralları olması
konusunun ilk defa 1935’de dile getirildiği anlatılmış ve sonraki gelişmeler şu şekilde sıralanmıştır:
Türkiye’de basında etik ilkeler konusu ilk defa 1935 yılında düzenlenen Türk
Basın Kongresi’nde dile getirildi. 1980’li yıllarda kurulan Türk Basın Konseyi, profesyonel
etik kuralları bildirisini yayınladı. Ancak 1946 yılında kurulmuş olan Türkiye Gazeteciler
Cemiyeti, Türk Basın Konseyi’nin tüm gazetecileri temsil etmediğini yayınladığı 1998
tarihli “Türk Gazetecilerin Hakları ve Sorumlulukları” başlıklı bildirisiyle açıklayarak karşı
tavrını ortaya koydu…24 Temmuz 1960 günü bir araya gelen gazeteciler ve gazete
sahipleri BasınOnur Kurulu kurulmasınıve Basın Etik Kuralları adlı bir belgeyi kabul etti.
14 Şubat 1972’de Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, International Press Institute tarafından
uyarlanan Gazeteciliğin Etik Kuralları’nı onayladı (s. 35-41).
1.2.2 Medyanın mevcut durumu - Kamoyunun beklentileri
Etik kurallar, profesyonel meslek mensubu insanların hareketlerini belli şartlara bağlı
olarak sınırlayan ilkeler olarak da tarif edilebilir. Kuralların kabulü ve yazılı metin haline getirilip
yetkililerce imzalanması işin nispeten kolay tarafıdır. Asıl zorluk uygulamadadır. Gazeteciliğin etik
kuralları, bu genel ifadeye uygun olarak, uygulanması, Herrscher’ın da ifade ettiği, gibi kolay
olmayan ilkelerdir : “Şu veya bu etik kurala uyulacağını kim garanti edebilir? Doktorlar, kural
ihlali yapan bir arkadaşlarını meslekten men edebilirler. Gazeteciler, isteseler de bunu yapamazlar”
(2002, s. 282)
Uygulama güçlükleri, sadece gazetecilerin isteksizliğinden kaynaklanmayabilmektedir.
Gazetecinin çalıştığı medya kuruluşunun siyasi eğilimleri ve ekonomik yetersizlikleri, etik
kuralların uygulanması konusunda engeller ortaya koyabilmektedir. Bunun yanında, gazetecilik
mesleğinin doğası gereği, haber yapmak ve yayına hazırlamak için en alt kademedeki nokta
muhabirden, genel yayın müdürüne kadar zamanla yarışır bir tempoda çalışan gazeteciler, gerek
mesleki heyecan ve gerekse amirlerinin baskısı ile bazı etik kuralları görmezden gelmek veya bile
çiğnemek durumunda kalabilmektedir. Rao ve Lee’nin 2005 tarihinde yaptıkları araştırmada ortaya
çıkan verilerin gazetecilerin etik kuralların saygı gösterilmesi gereğine inandıklarını doğrular
nitelikte olduğu belirtilmiştir:
Mülakat yaptığımız gazeteciler, dini ve kültürel farklılıkların dünyanın her
bölgesinde görevli gazetecilerin en başta saygı göstermesi gerekli evrensel temel etik
kurallar olduğuna inanmaktadırlar. Gazeteciler, okuyucularının ya da izleyicilerinin etik
değerlerinin neler olduğunu bildiklerini ve kendi değerlerinin onların değerlerini asla
gölgede bırakmaması gerektiğinin bilincinde olduklarını ifade etmişlerdir (s. 115).
2007 yılında ABD’de başlayan sonra da tüm dünyayı saran ekonomik kriz de medyada
ekonomik çıkar kaygılarını etik kurallarını üstüne çıkarmış görünmektedir :
Avrupa ve Amerikan medyasını derinden etkileyen bir kriz var. Medya patronları
bütçeleri kısıyor, haber merkezleri personel sayısını azaltıyor, yurtdışı bürolarını kapatıyor.
Bir çoğu da etik kurallara uygun ve yüksek standartlarda gazeteciliğin yerini çok zaman
önce finansal ve ticari hedeflerin aldığına inanıyor (White, 2008, s. i).

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1673
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
Gazetecilerin etik kuralları ihlal etmeleri her zaman dış etkenlerden
kaynaklanmayabilmektedir. Gazetecilerin eğitim eksikliği ve tecrübesiz oluşları gibi kişisel
nedenler de etik ihlallerinin önemli nedenlerinden sayılabilir. Gerekli eğitim alt yapısı olmayan,
mesleki tecrübeden yoksun kişilerin etik kuralların önemini kavrayabilmesi zordur. Mesleğinde
belli bir profesyonellik düzeyine erişememiş kişilerin, gazetecilik mesleğine sadece para
kazandıran bir iş olarak bakması eğitim ve tecrübe eksiliğinin doğal bir sonucu olarak ortaya
çıkmaktadır: Mirando, (1998), 1850 ile 1950 yılları arasında görev yapan bazı gazetecilerin haber
hikayesini elde edebilmek için özel hayata müdahale etme gibi etik kuralları çiğneme suçu
işlediklerini itiraf ettiklerini belirtmiş ve 1920 ile 1930’lu yıllara gelinceye kadar etik eğitimi
konusunun umursanmadığını bu yıllar arasında yapılan bazı çalışmalardan sonra bu konunun tekrar
unutulduğunu ve 1970, 1980 ve 1990’lı yıllara kadar tekrar gündeme gelmediğini ifade etmiştir.
Etik ihlallerinin altında yatan bir başka önemli nedenin de gazetecinin kişisel başarı hırsı
olabileceği ileri sürülmüştür. Bu konuyu irdeleyen Hulnick(2010), gazetecilerin zaman zaman bazı
etik ilkeleri, mesleki başarı sağlama heyecanına kurban etmiş olduğunu ifade etmiştir: “Bir çok
gazeteci, kamuoyunun bilgi edinme ve yolsuzlukların üzerine gidilmesi, karanlık olayların
aydınlatılması hakkının, tüm diğer değerlendirmelerin üstünde olduğuna inanmaktadır. Ancak
gazetecilerin tuttuğu ışık çoğu kez yolsuzlukları ve kötü olayları aydınlatma yerine sırf ‘haber
değeri var’ varsayımı ile kişilerin özel hayatlarını deşifre ederek onları iş yapamaz hale
getirmektedir” (s. 3). Hulnick ile aynı doğrultuda düşünen Karikari ve Piesie-Anto (2010),
“Profesyonel gazetecilik itibar konusunda sürekli olarak iniş ve çıkışlar yaşamaktadır. Etik kuralları
çiğneyen gazeteciler, hem kendilerinin hem de çalıştıkları medya kuruluşlarının ayaklarına kurşun
sıkmaktadır” demiştir (s. 3).
Medya etiğinin en fazla tartışılan ve hukuki boyuta taşınan konuların başında, gazetecilerin
kişilerin özel yaşamlarına girme, müdahale etme hakkı ve bunun sınırının nerede başlayıp nerede
bittiği ve kamu çıkarı öne sürülerek mahremiyetin ihlali gelmektedir. Bunun yanında sık rastlanan
ve sadece etik açıdan değil hukuki açıdan da eleştirilen konulardan biri de gazetecilerin, kişilerin
dinsel, ırksal, etnik, cinsel, kültürel ya da ekonomik durumuyla ilgili hakaret, ayrımcılık,
aşağılama, iftira gibi etik dışı yayınlar yapmasıdır (Örs, 2010, s. 3447).
Kamuoyu,gazetecilerden etik değerlere saygı göstermelerini beklemekte ve bu değerleri
çiğneyenleri de hoş görmemektedir. Harris (1998) tarihli çalışmasında bu konuya şöyle bir yorum
getirmiştir:
…gazetecilik kodları (etik kuralları) genellikle güvenilirliği sağlamak için
muhabirlerden yalnızca niteliği belirli olan malzemeleri aktarmalarını ister. Muhabirlerden
gerçeği vermeleri, doğru ve objektif yazı yazmaları, gerçekleri çarpıtmadan, ayıklamadan,
yanlış sunmadan vermeleri, yanlılıktan ve taraf tutmaktan uzak kalmaları, varsayımları ve
görüşleri gerçeklerden ayırmaları istenir (s. 94).
İki yıl sonra yayınlanan bir başka çalışmada Kunczik (2000), Harris’in yorumuyla örtüşen
bir değerlendirme yapmıştır: “Gazetecilerin de her insan gibi kendilerine göre bir görüş açıları
vardır. Ancak onlar “doğru”yu görmezler. Gazeteciler sadece mümkün olduğu kadar objektif
kalarak haber verirler ve bunu yaparken de kendi görüşlerini de aynı objektiflik sınırları içinde
kalarak bildirirler” (s. 13).
“Gazetecilik, daha özenli olmaları gereken, bazıları, hatta çoğu kez bu mesleğin içindekiler
tarafından adına leke sürülse de onurlu bir meslektir” diyen Belsey ve Chadwick (1998)
gazetecilikte dürüstlük ilkesine uyulmasının önemine dikkat çekmiştir: “…gazeteciler hem haberi
araştırırken hem de haberi aktarırken gerçekten de dürüst olmalılar” ( s. 13- 24). Benzer görüşleri
paylaşan Köylü ( 2006), “Bir mesleği diğerlerinden ayıran özellik onun tüm üyelerince paylaşılan

1674 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
değerleridir. Gazetecilikte bu değerler, halkın ihtiyaç duyduğu, kapsamlı, doğru, amacına uygun ve
dengeli haberler üretmektir” demiştir. (s.18).
Gazetecilerin uyması istenen etik kurallar, hem kendilerinin hem de haber kaynağı olan kişi
ve kuruluşların onurunu ve güvenilirliğini korumaya yöneliktir. Bu konuyu irdeleyen Harris
(1998), çalışmasında şu detayları vermiştir:
Gazeteciler için konulan etik kurallardan doğrudan yararlanan üç kesim vardır.
Birincisi gazetecilerin çalıştıkları gazete ve dergilerin okuyucularıdır. Haberlerin doğru,
geçerli objektif olması. Örneğin, gazetecinin kendisine bilgi veren bir kişinin adını
açıklamaması, güvenini kötüye kullanmaması. İkinci olarak gazetecilerin malzeme temin
ettikleri kişiler gelir. Üçüncü olarak da gazetecinin araştırdığı hikayeye konu olan kişiler
vardır. Bunlar için de etik kurallarda, gazetecinin hakkında yazı yazdığı kişi veya kişilerin
mahremiyetine girmemesi, taciz etmemesi istenebilir (s. 90-91).
Elma, Kesten, Dicle ve Uzun (2010)’un Türkiye’de medya kuruluşlarının etik ilkelere
bağlılığını test ettikleri bir anket çalışmasında elde edilen bulgular (Belsey ve Chadwick, 1998, s.
13; Rao ve Lee, 2005, s. 115; Köylü, 2006, s.18; White, 2008, s. i; Hulnick, 2010, s. 3-13; Karikari
ve Piesie-Anto, 2010, s. 3)’ın çalışmaları sırasında elde ettikleri verileri doğrular niteliktedir:
 Medyanın etiğe uygun davranabilmesinin temel koşulu, kamuoyuna
ulaştırılacak haberin , doğru ve eksiksiz verilmesidir (s. 1414).
 Medya, tarafsızlık ilkesine uymuyor ( s. 1421-1422).
 Medya, kişi haklarına saygı konusunda yeterince hassas davranmıyor ( s. 1424).
 Medya, haberleri saptırarak ve abartarak veriyor. Gerçekle, kurgu birbirine
karıştığından medyaya güveni azaltıyor. Medya, kendi doğrularını topluma dayatıyor (s.
1425-1426).
1.2.3 Gazetecilerin etik kurallarına uyumunun sağlanması: Alınabilecek önlemler
Dünyanın dört bir tarafında gazetecilerin etik kurallarına uyumunun sağlanması konusunda
farklı zamanlarda yapılan farklı araştırmalarda, etik kural ihlali sorunlarına karşı farklı çözüm
yolları önerilmiştir:
Belsey ve Chadwick (1998) etik kural ihlallerine karşı alınabilecek bir tedbir olarak:
“Hekimlikte ve hastabakıcılıkta uygulanan bir yöntem, gazetecilik için de önerilebilir; meslek
ilkelerinin gereklerini ihlal eden gazeteci, “meslek kayıtları”ndan çıkarılarak çalışmaktan men
edilebilir, bazen özel yaşama yapılan müdahaleler, sağlığın zarar görmesinden (kişilerin sosyal
yaşamlarına) daha çok zarar verebilir” görüşünde olduklarını belirtmiş ancak etik kuralları ihlal
eden gazetecilerin ellerinden çalışma lisanslarının geri alınmasının fazla sert ve antidemokratik
olabileceğini de ifade etmişlerdir (s. 23).
Gazetecilik örgütleri, gazetecileri hem haber kaynakları hem de haber tüketicilerine
karşı sorumlu, hesap verebilir ve kendilerine güven duyulan insanlar haline getirmek için
onları etik kurallara saygı duymaları ve uymaları konularında eğitebilir. Gazetecilik

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1675
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
mesleğinin en alt kademesinde çalışanlardan en üstteki yöneticileri de içine alan ciddi bir
eğitim faaliyeti faydalı sonuçlar verebilir (Newton, Hodges ve Keith, 2004, s. 183-187).
Gazetecilerin etik kural ihlallerini önlenmesi konusunda süregelen tartışmalarda, imzasız
okuyucu mektuplarının da etkili olabileceği sık sık gündeme gelmektedir. Ancak mektupların
isimsiz olması güvenilirlik derecesini sorgulanır hale getirebilmektedir. Bu nedenle bir çok gazete,
isimsiz mektuplara itibar etmemektedir. Konuya farklı bir açıdan yaklaşan Reader, (2005) tarihli
çalışmasında, bazı editörlerin isimsiz mektupları yayınlamayı reddetmekle iki yüzlü bir davranış
sergilediklerini ifade etmiştir. Reader, haber toplama konusu gündeme geldiğinde isimsiz
kaynaklara itibar edildiğini ancak gazetede görülen etik kural ihlallerini veya diğer hataları bildiren
isimsiz mektupları yayınlamama eğilimi ortaya çıktığını ve bunun da editörlerin çifte standart
uygulaması olarak nitelendirilebileceğini belirtmiştir (2005, s. 63-64).
Elma, Kesten, Dicle ve Uzun (2010), gazetecilerin etik kurallara uyumunun sağlanması
konusunda medya kuruluşlarının kendi iç denetim sistemlerini çalıştırmalarının yararlı olacağını
düşünmektedir: “Medya kuruluşları, içsel denetimlerini, bir başka ifadeyle özdenetim
mekanizmalarını çalıştırarak dışsal bir müdahaleye gerek kalmadan, belirlenen etik kurallara uyma
konusuna işlerlik kazandırmaları gerekmektedir” (s. 1437).
Okur temsilciliği uygulaması da gazete yönetimlerinden kaynaklanan bazı sorunlarına
rağmen bazı ülkelerde kural ihlallerinin önlenmesi alanında başarılı sonuçlar vermektedir. Atabek
(2006) bu konuyu irdelediği çalışmasında, “Gazetecilerin etik kurallara uyumunun sağlanması
konusunda faydalanmak üzere uzun yıllar önce ortaya atılan okur temsilciği (ombudsmanlık)
sistemi fikri, Türkiye’nin de içlerinde bulunduğu bazı ülkelerde hayata geçirilmiş ve halen
uygulanmaya devam edilmektedir” demiştir (s. 7).
2. Araştırma Yöntemi
Mülakat formu ve kaynak taraması yöntemleriyle elde edilen verilerin analiziyle hazırlanan
bu çalışma, olgubilim (fenomenoloji)deseni kullanılan bir nitel araştırmadır. Nitel araştırma:
“Gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerininin kullanıldığı,
algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konulmasına yönelik
nitel bir sürecin izlendiği araştırma (Yıldırım ve Şimşek, 2006)” şeklinde tanımlanmaktadır.
2.1 Örneklem
Araştırma kapsamında amaçlı- maksimum çeşitlilik örneklemesi tekniği kullanılmıştır.
Yıldırım ve Şimşek (2006) maksimum çeşitlilik örneklemesinin amacını, “göreli olarak küçük bir
örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini
maksimum derecede yansıtmaktır”, şeklinde ifade etmektedir. Türkiye, Zaman ve Taraf gazeteleri
ile IHA, AA ve CHA haber ajanslarında yurt içi ve yurt dışı görevlerde bulunmuş, muhabirlikten
başlayarak, bölge müdürlüğü, haber müdürlüğü, genel yayın müdürlüğü gibi yöneticilik
görevlerinde kadar yükselmiş, 15 yıl ve üzeri gazetecilik tecrübesi bulunan, araştırmanın yapıldığı
1-Ağustos 2013 ile 15 Ekim 2013 tarihleri arasında İstanbul, Ankara ve Konya il merkezlerinde
çalışmakta olan, yaşları 37 ile 55 arasında, 8 gazeteci belirlenmiştir.

1676 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
Tablo 1. Katılımcı gazetecilerin demografik özellikleri
Katılımcı
Kod adı
Cinsiyeti
Yaşı
Görevi
Mesleki Tecrübe
1
G-1
E.
51
Haber Müdürü
25
2
G-2
E.
37
Muhabir
15
3
G-3
K.
38
Muhabir
16
4
G-4
E.
47
Dış Haberler Müdürü
21
5
G-5
K.
50
Muhabir
22
6
G-6
E.
55
Köşe Yazarı
32
7
G-7
E.
49
Bölge Müdürü
23
8
G-8
E.
53
Haber Müdürü
30
2.2 Veri toplama araçları
Araştırmada gazetecilere önceden hazırlanan açık uçlu sorular içeren mülakat formları ( Ek
-1 Mülakatformu) e- maille gönderilmiştir. Gazetecilere yöneltilen sorular, gazetecilerin etik
kurallar kavramından ne anladıkları, etik kural ihlallerinin en sık görüldüğü durumlar ile ilgili
değerlendirmelerinin nasıl olduğu ve etik kural ihlallerinin önlenmesine yönelik tedbirlere ilişkin
görüşlerinin neler olabileceği şeklinde üç ana grupta toplanmıştır:
2.3 Veri toplama süreci
Veriler, İstanbul, Ankara ve Konya il merkezlerinde görev yapan ve Türkiye, Zaman ve
Taraf gazeteleri ile IHA, AA ve CHA haber ajanslarında yurt içi ve yurt dışı görevlerde bulunmuş,
muhabirlikten başlayarak, bölge müdürlüğü, haber müdürlüğü, genel yayın müdürlüğü gibi
yöneticilik görevlerine kadar yükselmiş, 15 yıl ve üzeri mesleki tecrübesi bulunan 8 gazeteciye 1-
Ağustos 2013 ile 15 Ekim 2013 tarihleri arasında cevaplandırılmak üzere 8 soruluk e-mail mülakat
formlarının gönderilmesi ve bu gazetecilerden e-mail ile cevapların alınması şeklinde bir süreç
izlenmiştir.
2.4 İşlem
Gazetecilere gönderilen açık uçlu mülakat formlarındaki soruları cevaplandırıp e-maille
geri gönderen 8 gazetecinin cevapları kategorisel içerik analize tabi tutulmuştur. Bilgin’e (2006)
göre kategorisel analiz yapılırken, ilk olarak belirli bir mesaj, birimlere bölünür, sonra da bu
birimler belirli kriterlere göre kategoriler (temalar) teşkil edilecek şekilde gruplar haline getirilir (s.
18-19). Elde edilen veriler kodlanmış sonra da kodları açıklayan kategoriler (temalar) tespit edilmiş
ve bulguların yorumlanması yapılmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Bu noktadan hareketle
araştırma bulguları sonuç olarak üç ana kategoriye ayrılmıştır:
 Gazeteciliğin etik kuralları: Kavram tarifi
 Sık karşılaşılan etik kural ihlalleri
 Etik kural ihlallerine karşı alınabilecek önlemler

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1677
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
3. Bulgular ve tartışma
3.1 Gazeteciliğin etik kuralları: Kavram tarifi
Tablo 2.Gazeteciliğin etik kuralları kavramı ile ilgili gazetecilerin görüşleri
Tema
Gazetecilerin görüşleri- Doğrudan alıntılar
Odak noktaları
Gazeteciliğin etik kuralları
Kavram tarifi
“Etik kurallar, gazetecilik mesleğinin; farklı coğrafya ve
toplumlarda zaman içerisinde karşılaştığı olay ve olguların
tecrübesinden ortaya çıkan müşterek ahlaki normları ihtiva
eder.”
“Medya çalışanlarının etik kuralları, haberler ve yayınlarda
duygu, inanç, siyasi görüş katılmadan yayıncılık yapılmasını
hedef alır. Medya çalışanının etik kurallara uyumu, ancak
yazdığı, verdiği haberlerde objektif olması ile sağlanabilir”
. Ahlak değerleri
. İnanç değerleri
. Objektiflik
. Doğruluk
Katılımcı gazetecilerden G-1 ve G-7 gazeteciliğin etik kurallarını ahlaki değerler üzerinden
tanımlamıştır. G-1’in açıklaması bu grubun tipik bir örneğini teşkil etmektedir: “Etik kurallar,
gazetecilik mesleğinin; farklı coğrafya ve toplumlarda zaman içerisinde karşılaştığı olay ve
olguların tecrübesinden ortaya çıkanmüşterek ahlaki normları ihtiva eder. Bu kurallar doğru,
güvenilir ve dürüst iletişimin olmazsa olmazıdır. Bu ahlak, gazeteciye, sonuçları ne olursa olsun
gerçeklere ve doğrulara sadakatle bağlık olmak ve uymak gibi bir sorumluluk yükler. Etik
kuralların, meslek çalışanları ve medya organları için önemi ise bir nevi Hipokrat yemini
özdenetim misyonunu ifa etmesidir”. Katılımcı gazetecilerden G-2, G-4 ve G-6, gazetecilerin etik
kuralları kavramını, Harris (1998, s. 94) ve Kunczik (2000, s.13)’in yorumlarıyla örtüşen bir
yaklaşımla: “Gazeteciliğin etik kuralları, haberler ve yayınlarda duygu, inanç, siyasi görüş
katılmadan yayıncılık yapılmasını hedef alır. Gazetecilerin, etik kurallara uyumu, ancak yazdığı,
verdiği haberlerde objektif olması ile sağlanabilir” şeklinde ifade etmişlerdir. Katılımcı
gazetecilerden G-5, etik kurallara uyumda, “vicdan” ölçüsünün önemli olduğu şeklindeki ifadesiyle
G-1 ile aynı görüşü paylaşmıştır.

1678 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
3.2 Sık karşılaşılan etik kural ihlalleri
Tablo 3. Gazeteciliğin etik kurallarının ihlali konusunda sık karşılaşılan durumlar
Tema
Gazetecilerin görüşleri- Doğrudan alıntılar
Odak noktaları
Sık karşılaşılan etik kural ihlalleri
“Ekonomik ve siyasal baskılar ile medya patronlarının
reyting kazanma, gazetecilerin kolay yoldan meşhur olma
hırsları gibi faktörler nedeniyle sansasyonel haberler
yapılmaktadır.”
“Haber kaynaklardan gelen bilgilerin doğruluğunun test
edilmesi bir gazetecinin kesinlikle uyması gereken bir
kuraldır. Bu kurala uymayan gazeteciler vardır ve bu
gazeteciler sonuçta mesleğini başarılı yapamayan, insanlara
ve kurumlara zarar veren bir konuma düşmektedir.”
“Özellikle son yıllarda medya sektöründe birçok gazetecinin
de işinden olmasına neden olan ekonomik sıkıntılar, medya
kuruluşlarını reklam haber yapma hususuna yönlendirmiştir.”
. Sansasyonel
haberlere prim
veriliyor
. Haberi ilk veren
yayın organı olma
uğruna haber
kaynaklarından
alınan bilgiler test
edilmiyor
. Reklam alma
uğruna okuyucuyu
yönlendirici
haberler yapılıyor
Katılımcı gazeteciler, genel olarak medyada sansasyonel haberlerin prim yaptığını, bu
yüzden gazetecilerin doğru bilgilere dayanmayan haberler yapmaya yöneldiğini ifade etmiştir.
Katılımcı gazetecilerden G-1, G-2, G-3 ve G-4, bu konu ile ilgili görüşlerini, ekonomik ve siyasal
baskılar ile medya patronlarının reyting kazanma, gazetecilerin kolay yoldan meşhur olma hırsları
gibi faktörler nedeniyle sansasyonel haberler yapıldığı şeklinde ifade etmişlerdir. Katılımcı
gazeteci G-1, “Medya ile iktidar arasında oluşan görünmez koalisyonlar ve yakın ilişkiler yer yer
‘sansasyonel’ haberler yapılmasına zemin hazırladı. Buna ek olarak geçmiş yıllarda genel yayın
yönetmenlerinin ihtirasları ve komplekslerine yenik düşerek ‘tetikçilik’ diye de tabir edilen
çarpıtma ve asılsız haberlere imza atmaları da etik kuralların ihmal edilmesi sonucunu
doğurdu.”demiştir. Katılımcı gazetecilerin, gazetecilikte haber atlatma olarak tanımlanan ve bir
haberin rakip yayın organlarından daha önce verilmesi anlamına gelen rekabetin, haber
kaynaklarından gelen bilgilerin doğruluğunun test edilmeden yayınlanması gibi önemli bir kural
ihlaline neden olduğu konusunda ortak bir görüşte oldukları görülmüştür. Katılımcı gazetecilerin
tamamının, Uluslararası Gazeteciler Federasyonu, IJF’nin kabul ettiği etik kurallarda (White, 2008,
s. ii) belirtildiği gibi “Haber hazırlanırken kaynaklardan gelen bilgilerin doğruluğu test edilmeli”
konusunda aynı görüşü paylaştıkları ve bunun okuyucu açısından çok önemli olduğunu ifade
ettikleri görülmüştür. Katılımcı gazeteciler, genel anlamda medya kuruluşlarının reklam alabilme
ihtimalinin bulunduğu şirketler ile ilgili haberlerde tarafsız davranmalarının mümkün olmadığını
ifade etmiştir. G-1 ve G-7, American Society of Newspaper Editors (ASNE)’ın Nisan 1923’te
kabul ettiği, Gazetecilik Kanunları adlı etik kurallarla (Brennen, 2004, s. 299) uyumlu olarak,
gazetecilerin her durumda tarafsız haber vermek zorunda olduğunu ifade etmiştir: “Öncelikle
reklam alma amacıyla haber yapmak, etik kurallarla bağdaşmaz. Gazeteci, haber değeri taşıdığına
inandığı veya kamuoyu yararı içeren olay ve olguları haberleştirirken reklam alma gibi çıkar
ilişkilerini aklına getiremez.”

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1679
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
3.3 Etik kural ihlallerine karşı alınabilecek önlemler
Tablo 4. Etik kural ihlallerine karşı alınabilecek önlemler
Tema
Gazetecilerin görüşleri- Doğrudan alıntılar
Odak noktaları
Etik kural ihlallerine karşı alınabilecek önlemler
“Kurum ve gazeteciler, medya etik kurallarına riayet etmek
zorundadır. Ama bunun önlenmesi için daha ziyade yetkili
kurumların devreye girmesi ve yasal işlem yapması hatta ağır
cezalar getirilmesi uygun olur.”
“Her meslekte olduğu gibi gazetecilik mesleğinde de kalemini
veya konumunu çıkarları uğruna kullanan, suç işleyen yani
yozlaşan kişiler olmuştur. Bu tip yozlaşmaya mahal vermemek
için öncelikle gazetecilik mesleğine aday olan isimlerin seçimine
dikkat etmek gerekiyor.”
“İletişim fakültelerinde medya etiği dersleri mecburi olmalı ve
tecrübeli gazeteciler, 100 civarındakibu ilkeleri öğrencilere bire
bir örnekleri ile ders vermelidir.”
“Etik kural ihlali yapan gazetecilere, “hırsızlık, tecavüz” gibi adi
suç işleyen mahkumlar gibi davranılmalı ve kendileri sürekli
mahcup edilebilecek davranışlar ile yüz yüze bırakılmalıdır.”
“Her şeyden önce medya özgürlüğünü garanti eden demokratik
bir düzen, gazeteci eğitiminin güçlendirilmesi, meslek
örgütlerinin etkinliği, yanlış yapan gazete veya gazetecilerin
öncelikle meslek içinde sorgulanıp hesap vermesinin sağlanması
gerekir.”
“Medya Meslek Birliği oluşturulmalı. Gazeteciler,medya
kuruluşları tarafındanverilecek meslek ve etik ilkeleri
kurslarından sertifika alarak mesleğe başlamalı.”
. Cezai müeyyideler
getirilmesi
. Gazeteci
adaylarının
seçiminde dikkat
edilmesi
. İletişim
fakültelerinde
örnekleri ile etik
kurallar derslerinin
okutulması
. Gazetecilerin
mesleki örgütlere
hesap verir duruma
getirilmesi için
gerekli yasal
düzenlemeler
yapılmalı.
. Gazeteciler,
meslek ve etik
ilkeleri
kurslarından
geçirilmeli
Gazetecilik etik kurallar ihlallerinin önlenmesi konusu ile ilgili olarak katılımcı gazeteciler,
genel olarak etik kural ihlali yapanların cezalandırılması, gazeteci adaylarının seçiminde dikkatli
olunması, gazetecilerin mesleki örgütlere hesap verir duruma getirilmesi için gerekli yasal
düzenlemelerin yapılması, gazetecilerin meslek ve etik ilkeleri kurslarından geçirilmesi ve iletişim
fakültelerinde örnekleri ile etik kurallar derslerinin okutulması noktalarına odaklanmışlardır. G-3,
“Başta basın kuruluşları ve cemiyetler, meslektaşlarını dürüst olarak yönlendirmeli, mesleğe yeni
başlayan gazeteciler, "çırak / usta " usulü ile yetiştirilmelidir, demiştir. G-1 ve G-6, medya
patronları, editörler ve okuyucular, aslı astarı olmayan sansasyonel haberlere prim vermemelidir,
görüşünü belirtmiştir.
G-3 ile G-5, Newton, Hodges ve Keith (2004)’in araştırmalarında ifade edilmiş bulunan:
“Gazetecilik örgütleri, gazetecileri hem haber kaynakları hem de haber tüketicilerine karşı sorumlu,
hesap verebilir ve kendilerine güven duyulan insanlar haline getirmek için onları etik kurallara
saygı duymaları ve uymaları konusunda eğitebilir. Gazetecilik mesleğinin en alt kademesinde

1680 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
çalışanlardan en üstteki yöneticileri de içine alan ciddi bir eğitim faaliyeti faydalı sonuçlar
verebilir” ( s. 183-187) yorumuyla örtüşen görüşler ifade etmişlerdir. G-5, etik kural ihlali yapan
gazetecinin basın kartının elinden alınması ve meslekten çıkarılması görüşünü savunmuştur. G-7 de
kural ihlallerinin önüne geçilebilmesi için, “Oto kontrol yapılmalı, kurum ve sivil toplum
kuruluşlarının kınamaları caydırıcı olabilir” demiştir. G-2, “Etik kuralları ihlal eden gazetecilere,
“hırsızlık, tecavüz” gibi adi suç işleyen mahkumlar gibi davranılmalı ve kendileri sürekli mahcup
edilebilecek davranışlar ile yüz yüze bırakılmalıdır. Ama en önemlisi ve etkilisi de tabii ki, izleyici
ve okuyucunun göstereceği tepkidir” demiştir. G-6, “Medya Meslek Birliği oluşturulmalı.
Gazeteciler, medya kuruluşları tarafındanverilecek meslek ve etik ilkeleri kurslarından sertifika
alarak mesleğe başlamalı, basın kartı alınması için 2 yıllık tecrübe ve meslek sertifikaları alma
zorunluluğu getirilmelidir. Medya Kuruluşlarının üst yayın yöneticileri de yayındaki kusurlardan
sorumlu olmalıdır” görüşünü belirtmiştir. G-8, diğer katılımcı meslektaşlardan farklı bir yaklaşım
tarzıyla, “Meslek etik kurallarına uyan gazetecilerin ödüllendirilmesinin etik kural ihlallerinin
önlenmesi konusunda olumlu bir etki sağlayacağı görüşünde olduğunu ifade etmiştir.
3.4 Sonuç
Her mesleğin olduğu gibi gazeteciliğin de etik kuralları vardır. Medyanın kitleler nezdinde
etkinliğini ve güvenilirliğini koruyabilmesi, gazetecilerin etik kurallara azami ölçüde uyması ile
mümkün olabilmektedir. Ancak gazetecilerin hepsi etik kurallara uymamaktadır. Gazetelerde çıkan
haberler, bazı gazetecilerin zaman zaman etik kuralları çiğnediklerine işaret etmektedir.
Gazeteciler, doğru habere, haberin kaynağına ulaşabilmek adına zaman zaman kural ihlali yapmak
zorunda kaldıklarını söyleyerek kendilerini savunmaktadırlar. Gazetecilerin etik kurallarını ihlal
etmeleri, hem kendi mesleki kariyerleri hem de çalıştıkları medya kuruluşlarının geleceği açısından
olumsuz sonuçlar doğurmakta, neticede sadece gazeteciler değil aynı zamanda gazetecilik mesleği
de toplum nezdinde itibar kaybetmektedir. Araştırma sonunda elde edilen veriler, etik kurallara
uyum konusunda sorunlar olduğunu, gazetecilerin, gazeteciliğin etik kuralları konusunda yüzeysel
düzeyde bilgi sahibi olduğunu, bilgisi olanların da etik kuralları, genel anlamda sadece ahlak ve
vicdan değerleri üzerinden tanımlayabildiklerini göstermiştir.
3.5 Öneriler
Etik kurallar ile ilgili olarak gazetecilere ciddi anlamda bir eğitim verilmemektedir. Bu
yüzden etik kurallar ile ilgili olarak gazetecilerin meslek içi eğitime tutulmasının faydalı
olabileceği düşünülebilir.
Etik kural ihlallerini önlemek için alınabilecek tedbirler konusunda meslek örgütleriyle
üniversiteler tarafından ortaklaşa düzenlenecek konferanslar yararlı olabilir.
Gazetecilerin kısa yoldan şöhrete ulaşma hırsı, yayıncı kuruluşların reyting kazanma ve
reklam alma hırsları, kamuoyunun sansasyonel haberlere itibar etmesi etik kurallara uyum
konusunu geri plana itebilmektedir. Gazetecilik meslek örgütlerine, yayıncı kuruluş yetkilileri ve
gazetecilere hesap sorabilme, gerektiğinde ceza uygulayabilme yetkisi verilmesi etik kural
ihlallerini önlemede faydalı olabilir.
Bu araştırma sonucunda ulaşılan verilerin, gazetecilik mesleğinin sahadaki uygulayıcıları
olan gazetecileri ve medya kuruluşları yetkililerini etik kurallara saygı ve uyumun, kişisel ve
mesleki itibar açısından ne kadar önemli olduğu konusunda uyarıcı nitelikte olduğu ve onları
özeleştiri yapmaya yönelteceği düşünülebilir. Bunun yanında aynı verilerin, üzerinde yıllardır
tartışma yapılan gazeteciliğin etik kuralları konusu ile ilgili olarak, daha derinlemesine araştırma
yapmak isteyebilecek bilim adamlarına uygun bir altyapı oluşturabileceği söylenebilir. İleride aynı
alanda çalışma yapmak isteyebilecek bilim adamları, gazetecilere etik kurallar ile ilgili olarak
uygulanabilecek eğitim programları konusunu araştırabilirler.

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1681
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
KAYNAKÇA
ATABEK, N. (2006). Gazete Haberlerinde Etik Standartların Yükseltilmesinde Okur Temsilcisinin
Rolü. Selçuk İletişim, 4, 2, 2006
____Basın Konseyi. (2013). Basın Konseyi Yurt Gazetesi’nin uyarılmasına karar verdi. Basın
Konseyi kararları-24 Eylül 2013. http://www.basinkonseyi.org.tr/basin-konseyi-
kararlari/basin-konseyi-yurt-gazetesinin-uyarilmasina-karar-verdi(01.10.2013 tarihinde
erişilmiştir)
BARGER, W., & BARNEY, R. D. (2004). Media-Citizen Reciprocity as a Moral
Mandate. Journal Of Mass Media Ethics, 19(3/4), 191-206.
doi:10.1207/s15327728jmme1903&4_4
BELSEY, A. ve CHADWİCK, B. (1998).Medya etik ve siyaset: Kalite arayışı. Medya ve
Gazetecilikte Etik Sorunlar (1. Baskı) içinde (13-29). (N.Türkoğlu, Çev.).İstanbul: Ayrıntı
yayınları.
BİLGİN, N. (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi, Teknikler ve Örnekler Çalışmalar. Ankara:
Siyasal Kitabevi.
BOLLIER, D. (2011). The Evolution of Journalism in a Changing Market Ecology Executive
Summary. The Aspen Institute Communications and Society Program.
http://www.aspeninstitute.org/sites/default/files/content/docs/cands/OLDVALUES4THAN
NJS.PDF (11.07.2013 tarihinde erişilmiştir)
BOLLIER, D. (2000). Disruption and Disorientation: American Journalism in Transition
Communications and Society Program. (23.10.2013 tarihinde erişilmiştir)
http://www.aspeninstitute.org/sites/default/files/content/docs/cands/VALUES.PDF
_____Business Dictionary. (b.t.). http://www.businessdictionary.com/(09.08.2013 tarihinde
erişilmiştir)
DİLMAÇ, B. (2012). İnsanca değerler eğitimi. (2. Baskı). Ankara : Pegem Akademi
ELMA, C., KESTEN, A., DİCLE, A. N., &UZUN, E. (2010). Türkiye'de Medya Okuryazarlığı
Eğitimi: Medyanın İşleyişi ve Etik İlkeler Açısından Bir Değerlendirme. (Turkish).
Educational Sciences: Theory & Practice, 10(3), 1409-1458.
HAFEZ, K. (2002). Journalism Ethics Revisited: A Comparison of Ethics Codes in Europe, North
Africa, the Middle East, and Muslim Asia. Political Communication,19(2), 225-250.
doi:10.1080/10584600252907461
HARRIS, N. G. E. (1998). Gazeteciler için davranış kodları. Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar
(1. Baskı) içinde (85-101). (N.Türkoğlu, Çev.). İstanbul: Ayrıntı yayınları.
HERRSCHER, R. (2002). A Universal Code of Journalism Ethics: Problems, Limitations, and
Proposals. Journal Of Mass Media Ethics, 17(4), 277-289.
____History of Newspapers. (2009). Newspapers. http://www.newspapers.co.uk/history-of-
newspapers/ (02.01.2013 tarihinde erişilmiştir)
HOO, C. H., YEING, S. L. ve CHAI, E. G.(2010).Ethics code awareness, usefulness and
professionalism of Malaysian journalists. Journal of Business Systems, Governance and
Ethics, Vol.5.No 2www.jbsge.vu.edu.au/issues/vol05no2/Hoo.pdf (10.07.2013 tarihinde
erişilmiştir)

1682 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
HULNICK, G. (2010). Defining the line between the public’s right tok and the Individual’s right to
privacy. The Sheldon Chumir Foundation For Ethics in Leadership.
http://www.chumirethicsfoundation.ca/files/pdf/hulnick.pdf
(04.10.2013tarihinde erişilmiştir)
KARIKARI, K. ve PIESIE-ANTO, O. (2010) Journalism Ethics. World Journalism Education
Congress. 5-7 Temmuz, 2010. wjec.ru.ac.za/index.php?option=com (13.09.2013 tarihinde
erişilmiştir)
KÖYLÜ, H. (2006). Press ethics and practice of journalism in Turkey: A case study on Turkish
journalists’ self evaluation of their codes of practice. Unpublished Master of Science thesis.
etd.lib.metu.edu.tr/upload/12607793/index.pdf (25.10.2013 tarihinde erişilmiştir)
KUNCZIK, M. (2000). Freedom of the press - where to draw the line? Friedrich Ebert Stiftung.
http://www.fes.de/fulltext/iez/00710a.htm#E9E1(03.12.2013 tarihinde erişilmiştir)
____Merriam-Webster. (2014). http://www.merriam-webster.com/dictionary/americana (10.10.
2012 tarihinde erişilmiştir)
MIRANDO, J. A. (1998). Lessons on ethics in news reporting textbooks, 1867-1997. Journal Of
MassMedia Ethics, 13(1), 26.
MOTLAGH, N. E., BIN Hj Hassan, M., BIN BOLONG, J., & OSMAN, M. (2013). Role of
Journalists' Gender,Work Experience and Education in Ethical Decision Making.Asian
Social Science, 9(9), 1-10. doi:10.5539/ass.v9n9p1
NAVRAN, F. J. (2010). Defining Values, Morals, and Ethics. Navran Associates.
http://www.navran.com/article-values-morals-ethics.html (10.10. 2012 tarihinde
erişilmiştir)
NEWTON, L. H., HODGES, L., &KEİTH, S. (2004). Accountability in the Professions:
Accountability in Journalism. Journal Of Mass Media Ethics, 19(3/4), 166-190.
doi:10.1207/s15327728jmme1903&4_3
PARRY, R. (2011). The Ascent of Media: From Gilgamesh to Google via Gutenberg. London:
NicholasBrealey Pub.
RAO, S., &LEE, S.T. (2005). Globalizing Media Ethics. An Assessment of Universal Ethics
AmongInternational Political Journalists. Journal Of Mass Media Ethics, 20(2/3), 99-120.
doi:10.1207/s15327728jmme2002&3_2
READER, B. (2005). An Ethical"Blind Spot": Problems of Anonymous Letters to the
Editor. Journal Of Mass Media Ethics, 20(1), 62-76. doi:10.1207/s15327728jmme2001_5
____Resolution 1003 on the ethics of journalism (1993, July 1) . Text adopted by the Parliamentary
Assembly. Council of
Europe.http://assembly.coe.int/documents/adoptedtext/ta93/eres1003.htm(04.08.2013
tarihinde erişilmiştir)
____The Boston Newsletter- number 1. (2014). The Massachusetts Historical Society.
http://www.masshist.org/database/viewer.php?item_id=186 (19.10.2013 tarihinde
erişilmiştir)
____The Encarta dictionary (2010-2013). http://www.really-learn-english.com/encarta-dictionary-
online-college-dictionary.html (21.11.2013 tarihinde erişilmiştir)

Gazeteciliğin Etik Kuralları, İhlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin… 1683
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
____The Oxford English Dictionary. (2014). Oxford University Press. http://www.oed.com/
(21.11.2013 tarihinde erişilmiştir)
____The SPJ Code of Ethics ( 1996).http://www.spj.org/ethicscode.asp (25.10.2013 tarihinde
erişilmiştir)
TOPUZ, H. (2003). II. Mahmut’tan holdinglere: Türk basın tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi
SIDDIQI, M.A. (n.d.). Ethics and responsibility in journalism: An Islamic perspective. WACC.
http://www.waccglobal.org/en/19991-children-and-media/845-Ethics-and-responsibility-in-
journalism-An-Islamic-perspective--.html (21.11.2013 tarihinde erişilmiştir)
WARD, S. A. (2006). The Invention of Journalism Ethics : The Path to Objectivity and Beyond.
Montreal [Que.]: McGill-Queen's University Press.
WHITE, A. (2008).To tell you the truth. the International Federation of Journalists.
http://ethicaljournalisminitiative.org/pdfs/EJI_book_en.pdf (21.11.2013 tarihinde
erişilmiştir)
WHITEHOUSE, G. (2010). Newsgathering and Privacy: Expanding Ethics Codes to Reflect
Change in the Digital Media Age. Journal Of Mass Media Ethics, 25(4), 310-327.
doi:10.1080/08900523.2010.512827
VELASQUEZ, M., CLAİRE, A., SHANKS,T.S.J., ve MEYER, M. J.(2010). What is ethics? Issues
in Ethics IIE V1 N1 (Fall 1987)Revised 2010. Santa Clara University.
http://www.scu.edu/ethics/practicing/decision/whatisethics.html(21.11.2013 tarihinde
erişilmiştir)
YILDIRIM, A. & ŞİMŞEK, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (6. Baskı).
Ankara: Seçkin Yayınları
Ek 1- Gazetecilere gönderilenmülakat formunda yer alan sorular:
1- “Gazeteciliğin etik kuralları” kavramı sizce ne ifade etmektedir?
2- “Haber hazırlanırken kaynaklardan gelen bilgilerin doğruluğu test edilmeli” kuralının
gazeteciler ve okuyucular açısından önemini nasıl açıklarsınız?
3- Bir gazeteci, çalıştığı kurumun reklam alabilme ihtimali olan bir şirket ile ilgili haber
yapması gerektiğinde nasıl bir yol izlemelidir? Haber hazırlanırken çalışılan kurumun
çıkarları ve gazetecilik mesleğinin onuru olan etik kurallar arasında nasıl bir denge
kurulabilir?
4- Medya kuruluşlarının zamanla yarış halinde sürdürdükleri haberi ilk veren yayın organı
olmak için gazetecilerin bazı etik kurallarıçiğnemek zorunda kaldığı zaman zaman yaşanan
örneklerle ispatlanmıştır. Sizce gazetecilerin etik kuralları ihlal etmesine neden olan bu
süreçte kurallara asgari ölçüde de olsa uyumun sağlanması için ne gibi önlemler
alınabilir?

1684 M. Murat YEŞİL
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/2 Winter 2014
5- Türkiye’degazetecilerin gerek bilgi toplama aşamasında ve gerekse elde ettikleri bilgileri
haber haline getirme sırasında:
A) Bilgi kaynaklarına tehdit, şantaj vb. baskı yöntemleri uyguladıkları,
B) Elde edilen bilgilerin çarpıtıldığı şeklinde iddialar sık sık ortaya atılmaktadır.
Sizce, bu iddialardaki gerçeklik payı nedir? Ciddi kural ihlali sayılabilecek bu tür
olayların önlenebilmesi için kurum ve gazeteciler olarak neler yapılabilir?
6- Gazetecilerin etik kurallara uyma konusundaki hassasiyet derecelerinin bu kişilerin eğitim
düzeyleri ile ilgisi olduğu ileri sürülmektedir. Sizin bu konudaki yorumunuz nedir?
7- Sansasyonel haberler yapma uğruna etik kuralların bir kenara itilebildiği ileri
sürülmektedir. Sizce bu sorunun kaynağı nedir?
8- Gazetecilerin meslek etik kurallarına uymasının sağlanması için sizce ne gibi tedbirler
alınabilir?