Content uploaded by Dorota Małgorzata Wydro
Author content
All content in this area was uploaded by Dorota Małgorzata Wydro on Aug 07, 2015
Content may be subject to copyright.
DZIAŁANIE KWASU POLIMLEKOWEGO W TKANKACH – ASPEKTY
HISTOLOGICZNE
The action of polylactic acid in tissues – histological aspects
Dr Dorota Wydro – specjalista patomorfolog
Streszczenie
Precyzyjny mechanizm działania wywołujący efekt powiększenia objętości w przypadku iniekcji
kwasu polimlekowego (PLLA) nie jest do końca poznany, ale przypuszcza się, że zależy on od
odpowiedzi tkankowej gospodarza i stopniowej degradacji materiału. Iniekcja z PLLA wywołuje
w tkance podskórnej reakcję biologiczną, podobną, ale o mniejszym odczynie zapalnym do tej,
którą widujemy podczas gojenia ran i zakładania szwów chirurgicznych. Po wstrzyknięciu
preparatu następuje naturalne przejście od zapalenia ostrego do zapalenia przewlekłego małego
stopnia. W pracy omówiono budowę PLLA, jego zachowanie w tkankach, działania niepożądane
oraz skuteczność działania w skojarzeniu z zabiegami RF.
Słowa kluczowe
Struktura PLLA, reakcja zapalna, degradacja materiału, ziarniniaki wokół ciała obcego, migracja
w tkankach, efekty uboczne, radioczęstotliwość
Summary
A precise mechanism of action causing an effect of tissue augmentation in case of PLLA
injection is not quite understood, but it is possible, that it depends on host’s tissue response and
gradual material’s degradation. PLLA injections are causing a biological reaction in subcutaneous
tissue similar, but with smaller inflammatory reaction to this seen during a healing of wounds and
putting surgical stitches. After an injection there is a natural passage from acute inflammation to
low grade chronic inflammation. In work author is describing a PLLA’s structure, its action in
tissues, side effects and its efficacy together with RF procedures.
Key words
PLLA structure, inflammatory reaction, material’s degradation, foreign body granulomas,
migration in tissues, side effects, radiofrequency.
Wprowadzenie
Twarz to obszar, na którym oznaki starzenia się widoczne są w pierwszej kolejności.
Grawitacja, zmiany fizjologiczne w obrębie twarzy (resorpcja kości, atrofia mięśni mimicznych
oraz zanik podskórnej tkanki tłuszczowej), wpływ środowiska (promieniowanie słoneczne,
palenie tytoniu, niedobory żywieniowe) z upływem czasu sprawiają, że kontur twarzy staje się
coraz bardziej zniekształcony i wiotki. Samo „odwrócenie” grawitacji okazuje się spektakularne,
jeżeli chodzi o wpływ na wygląd twarzy (na zdjęciu 1 po stronie prawej poprawa (wygładzenie
fałdów) nastąpiło po odwróceniu pacjenta do góry nogami…).
Wypełnianie ubytków tkankowych związanych z procesem starzenia od długiego czasu
jest zabiegiem synergistycznym razem z tradycyjnymi technikami ujędrniającymi (lifting) i
resurfacingiem skóry (zabiegi laserowe i peelingi) w celu odmłodzenia skóry.
Podskórne iniekcje kwasu polimlekowego (PLLA) dołączyły do tej grupy zabiegów sprawdzając
się w leczeniu lipoatrofii i objawów starzenia.
Amerykańska Federacja Leków i Żywności - The United States Food and Drug Administration
(FDA)- 3 sierpnia 2004 roku zaaprobowała preparat Sculptra™ (Dermik Laboratories, Berwyn,
PA, USA) do korygowania ubytków objętościowych powstałych jako konsekwencja lipoatrofii
twarzy u pacjentów zakażonych wirusem HIV. W 1999 roku, identyczna formuła zawierająca
PLLA została dopuszczona do obrotu w Europie pod nazwą NewFill™ (Ashford
Aesthtics, Inc., Belgium) przez odpowiedni francuski departament zdrowotny (Department of
Evaluation of Medical Devices). Początkowo produkt zarejestrowany był jako “wypełniający
zmarszczki”. W 2004 roku dopuszczono go w Europie do korygowania dużych ubytków
objętości u pacjentów cierpiących na lipoatrofię.
Od tamtego czasu notuje się stopniowy wzrost użycia PLLA poza oficjalnym protokołem w
medycynie estetycznej do poprawy konturu twarzy u pacjentów z objawami starzenia.
Szacuje się, że PLLA został zastosowany u ponad 150,000 pacjentów w ponad 30 krajach na
całym świecie.
Zdj. 1. Starzejąca się twarz = grawitacja + resorpcja kości + atrofia mięśni twarzy i
tłuszczu + czynniki środowiskowe. Samo odwrócenie skutków grawitacji przynosi
spektakularne efekty – czy można je uzyskać inaczej?
Początki kariery PLLA i mechanizm działania
Po raz pierwszy do syntezy PLLA doszło w 1954 roku, a dokonali jej francuscy chemicy. PLLA
jest polimerem złożonym z monomerów kwasu mlekowego otrzymanych podczas fermentacji
kukurydzianej dekstrozy. Molekuła PLLA jest ciężka (140,000 Daltonów) i nieregularna (kryształ
o średnicy 2–50 mikrometrów), co sprawia, że absorbuje się on bardzo wolno w tkankach. Okres
połowicznego rozpadu wynosi 31 dni. Do całkowitego rozpadu PLLA dochodzi po około 18
miesiącach. PLA jest związkiem bioresorbowalnym, ponieważ całkowicie rozkłada się w tkankach
na drodze enzymatycznej i nie enzymatycznej hydrolizy.
Zdj. 2. Cząsteczka PLLA
Metabolizm PLLA jest podobny do metabolizmu innych mleczanów i pirogronianów. Makrofagi
fagocytują pochodne kwasu mlekowego – produktem końcowym jest CO2.
Zdj. 3. Degradacja PLLA
We wrześniu 2004 roku Sculptra™ została zaaprobowana przez Amerykańską Federację Leków i
Żywności (FDA) jako środek terapeutyczny w leczeniu lipoatrofii twarzy związanej z zakażeniem
wirusem HIV.
Zdj. 4. HIV – III stadium lipoatrofii - przed i po zabiegu
KWAS POLIMLEKOWY w ESTETYCZNEJ MEDYCYNIE I DERMATOLOGII
PLLA oferuje lekarzom nowy paradygmat: nie wypełnia tkanek w sposób bezpośredni, ale
odbudowuje objętość i rezpozycjonuje skórę – uważany jest za tzw. „volumizer”. Skuteczność
działania PLLA jako preparatu odmładzającego opisano w wielu pracach na całym świecie.
Wśród nich znaleźć można opisy korzystnego działania PLLA u pacjentów nawet przez 40
miesięcy. Odsetek zadowolonych pacjentów przewyższa 90%. Zdarzają się spektakularne
poprawy wyglądu twarzy pacjentów już po dwóch iniekcjach z PLLA (zdj. 7).
Zdj. 5. Pacjent przed i po kuracji kwasem polimlekowym.
Zdj. 6. Before & after – 5 iniekcji preparatem Sculptra
Zdj. 7. Before & after – 2 iniekcje preparatem Sculptra
Wskazówki techniczne
W odróżnieniu od innych materiałów PLLA nie jest produktem gotowym do użytku, należy go
przygotować co najmniej na 4 godziny przed zabiegiem (niektórzy specjaliści uważają jednak, że
im dłuższy czas hydratacji tym lepsze są rezultaty zabiegu). Generalnie używa się 4-5 ml
bakteriostatycznej wody do rozpuszczenia jednej fiolki PLLA. Jednak w literaturze spotyka się
zalecenia, że używanie 5 do 6 ml wody zmniejsza ryzyko formowania podskórnych guzków. Do
tak przygotowanej zawiesiny można dodać lek znieczulający. Typowym środkiem dodawanym do
zawiesiny PLLA jest 1 tdo2 ml 1% lub 2% lidokainy dodawanej do 4-5 ml zawiesiny PLLA.
Niektórzy lekarze dodają lidokainę z epinefryną I uważają, że taka kombinacja zmniejsza obrzęk i
zasinienia występujące po zabiegu. Należy pamiętać, że nie należy stosować wysokich rozcieńczeń
w obrębie fałdów nosowo-wargowych, policzków, skroni i żuchwy, ponieważ w tych okolicach
niezbędne jest odpowiednie stężenie PLLA, aby zapewnić wystarczające wsparcie dla adekwatnej
reakcji tkankowej i uniknąć migrowania produktu.
Wielu lekarzy stosujących PLLA przechowuje go w trakcie hydratacji w lodówce. Chociaż nie
przeprowadzano badań dotyczących wpływu temperatury na proces hydratacji, to jednak wydaje
się, że im niższa temperatura, tym wolniejsza hydratacja. Dlatego też ostatnie rekomendacje
wskazują na to, że czas hydratacji powinien wynosić co najmniej 12 godzin, natomiast długość
przechowywania uwodnionego PLLA może wynosić nawet 3 tygodnie i w tym czasie jest
bezpieczny w użyciu. Absolutnym minimum jest 2 godziny, przed ich upływem od rozpoczęcia
hydratacji nie wolno dokonywać iniekcji.
Ponieważ przygotowany do iniekcji PLLA nie jest roztworem, a zawiesiną, należy pamiętać, że
rozpuszczając PLLA w 3 ml zamiast w 6 ml możemy mieć większe problemy w trakcie zabiegu z
często zatykającą się igłą. Poza tym rozpuszczanie PLLA w 3 ml wody obfituje w większe ryzyko
obrzęków, krwiaków i podskórnych grudek. Należy również pamiętać, że nie powinno się
wstrzykiwać rozpuszczonego preparatu bezpośrednio po wyjęciu z lodówki, zawiesina powinna
mieć temperaturę pokojową. Właśnie taka temperatura, a nawet wyższa, bliska temperaturze ciała
pozwala na uzyskanie homogennej zawiesiny. Zimne zawiesiny sprawiają, że zawiesina nie jest
homogenna i grozi tym, że w jedne miejsca wstrzykiwać będziemy większe stężenia kwasu, a w
inne większe ilości wody pozbawionej PLLA.. Zimna zawiesina sprzyja poza tym zatykaniu się
igły podczas zabiegu.
Do wykonania zabiegu wykorzystuje się igły o długości od 1 do 2,5 cm i grubości 26 GA, w
niektórych przypadkach można wykorzystać igłę 25 GA. Wykonanie zabiegu nie powinno być
dłuższe niż 5 do 10 minut. Sculptra™ powinien być wstrzyknięty głęboko śródskórnie,
podskórnie lub nadokostnowo używając techniki depozytowania, tunelowej lub wachlarzowej.
Zdj. 8. Technika tunelowa – iniekcje podskórne
Zdj. 9. Technika depozytowania PLLA - tkanka podskórna
CO DZIEJE SIĘ W TRAKCIE I PO ZABIEGU?
Na rysunkach poniżej przedstawiono kolejne fazy przemian zachodzące w obrębie tkanek, w
które wstrzyknięto preparat Sculptra™.
Zdj. 10. Zmarszczka przed zabiegiem
Zdj. 11. Wstrzyknięty preparat, towarzyszący obrzęk podskórny i krwawienie natychmiast
wypełniają zmarszczkę i inne ubytki objętościowe
Zdj. 12. W ciągu kilku dni woda użyta do rozpuszczenia preparatu PLLA zostaje
wchłonięta, a zmarszczka nieznacznie się pogłębia
Zdj. 13. Naturalny rozrost tkanki łącznej powoduje wygładzenie zmarszczek i korekcję
rysów twarzy
Zdj. 14. Po 6 tygodniach obserwuje się wyraźną poprawę wyglądu
Efekty uboczne
Najczęstszym objawem ubocznym są podskórne guzki, które nie są widoczne i nie powodują
przebarwień skóry, ale są wyczuwalne przez pacjenta. Częstość występowania takich guzków
wynosi od 6 do 40% (dane z różnych źródeł). Guzki powstają zwykle w ciągu kilku tygodni do
miesięcy po zabiegu i mogą się utrzymywać przez 5 do 24 miesięcy. Powodem wystąpienia
guzków jest najczęściej zbyt powierzchowne wstrzyknięcie zawiesiny ( w szczególności w okolicy
ust, dolnych powiek czy powierzchownych zmarszczek gładzizny – w tych okolicach zabiegi
powinny być wykonywane wyłącznie przez ekspertów i zalecane jest wstrzykiwanie niewielkich
ilości materiały wyłącznie nadokostnowo), niejednakowa dystrybucja materiału, (która jest
najczęściej wynikiem zaniechania masażu przez pacjenta), zbyt skoncentrowana zawiesina czy
zaburzenia immunologiczne, które zwiększają ryzyko wystąpienia tego typu guzków. W leczeniu
powodujących dyskomfort u pacjenta guzków wykorzystuje się ostrzykiwanie guzków 5-
flurouracylem, roztworem soli I sterydami, w przypadku guzków opornych na leczenie
farmakologiczne stosuje się chirurgiczne wycięcie.
Inne objawy uboczne to: obrzęki, rumień, wybroczyny i krwiaki.
Zdj. 15. Wyczuwalne i widoczne podskórne smugi PLLA w okolicy ust
HISTOLOGIA PLLA
Precyzyjny mechanizm działania wywołujący efekt powiększenia objętości nie jest do końca
poznany, ale przypuszcza się, że zależy on od odpowiedzi tkankowej gospodarza i stopniowej
degradacji materiału
Iniekcja z PLLA wywołuje w tkance podskórnej reakcję biologiczną, podobną, ale o mniejszym
odczynie zapalnym do tej, którą widujemy podczas gojenia ran i zakładania szwów
chirurgicznych. Następuje tu naturalne przejście od zapalenia ostrego do zapalenia
przewlekłego małego stopnia.
KOLEJNOŚĆ PRZEMIAN
•W DNIU ZABIEGU - w tkankach widoczne są nieregularne, przezroczyste struktury w tkance
podskórnej – bez towarzyszącego zapalenia
•W 5 DNIU – pojawia się dynamiczna reakcja z gromadzeniem makrofagów i wielojądrowych
komórek olbrzymich świadcząca o fagocytozie. Obecność pojedynczych limfocytów, histiocytów
i eozynofilii.
Zdj. 16. Fagocytoza
•PO 2 TYGODNIACH i PO MIESIĄCU – odpowiedź ziarniniakowa trwa – powstają
mikroskopijne „guzki” w tkance podskórnej zawierające kieszonki z polimerem, który wygląda jak
potłuczone szkło.
Zdj. 17. Sculptra w tkankach po 4 tygodniach od zabiegu
Zdj. 18. Sculptra w tkankach po 4 tygodniach od zabiegu
Zdj. 19. Olbrzymia komórka wielojądrzasta
Zdj. 20. Makrofag – mikroskopia skaningowa
•PO 3 MIESIĄCACH – mikrocząsteczki PLLA otoczone są makrofagami, limfocytami i
komórkami olbrzymimi oraz włóknistą torebką zbudowaną głównie z kolagenu.
•6 MIESIĘCY od zabiegu – mikrocząsteczki kwasu stają się porowate i zdeformowane, obecne
są też mniejsze komórki olbrzymie, których pseudopodia (nibynóżki) otaczają PLLA
Zdj. 21. Włókna kolagenowe
•9 MIESIĘCY od zabiegu - NIE OBSERWUJE SIĘ resztkowych polimerów oraz włóknienia;
OBSERWUJE się natomiast zwiększoną liczbę fibroblastów i włókien kolagenowych, których
przybywa w miarę degradacji polimerów.
Zdj. 22. Śródskórne masy ziarniniaków złożonych z histiocytów, wielojądrowych
komórek olbrzymich oraz cząsteczek ciała obcego – powiększenie 34x, barwienie H+E
Zdj. 23. Powiększenie X 340
Zdj. 24. Powiększenie X 340 polaryzacja
ISTOTA EFEKTU KLINICZNEGO
Podsumowując, “zamierzona” reakcja zapalna wokół ciała obcego, fibroplazja (rozrost tkanki
łącznej włóknistej) w skórze, kolagenogeneza pobudzona przez uwolnione do tkanek mleczany
oraz powolna degradacja mikrocząsteczek PLLA to te czynniki, które w różnym stopniu składają
się na długotrwały efekt kliniczny utrzymujący się po zabiegu. Dostępne źródła podają
informacje o efektach utrzymujących się nawet do dwóch lat.
Wpływ RF na zjawisko rozrostu tkanki łącznej włóknistej i kolagenogenezę po
wstrzyknięciu PLA
Z licznych doniesień naukowych wynika, że zabiegi z użyciem technologii RF
(radioczęstotliwość) nie mają wpływu na zachowanie się niektórych materiałów czy wypełniaczy
skórnych oraz towarzyszące im reakcje tkankowe. W 2005 roku grupa naukowców z USA
(England, Shumaker i wsp.) przeprowadzili badanie kliniczne na świnkach Yorkshire, których
model skóry jest identyczny z ludzkim. Badano wpływ zabiegu Thermage na procesy
neokolagenozy w przypadku zastosowania preparatów Sculptra® i Radiesse ®. Okazało się, że w
przypadku Radiesse ® zabiegi RF miały dość istotny wpływ na procesy kolagenogenezy (zdjęcie
25B), natomiast w przypadku PLLA zabieg z użyciem RF nie tylko nie przyspieszył
kolagenogenezy, ale nawet jak to pokazuje wykres na zdjęciu 25A, począwszy od 56 dnia po
zabiegu hamował ją lub zmniejszał.
Zdj. 25. KOLAGENOGENEZA bez i z towarzyszącym zabiegiem RF - Sculptra i
Radiesse
•Kolagenogeneza po leczeniu RF i PLLA nie była statystycznie znacząca
Zdj. 26a i b. SCULPTRA – zabieg RF wykonano tuż po iniekcjach (zdj. po prawej)
MIGRACJA MATERIAŁU W TKANKACH
Materiał wprowadzony metodą iniekcyjną do ludzkich tkanek jest niestety obarczony ryzykiem
migracji
DROGI MIGRACJI MATERIAŁU to:
KRWIONOŚNA - jeżeli przypadkowo uszkodzi się żyłę, cząsteczki materiału mogą się dostać
do krwi i migrować – migracja kończy się zazwyczaj na terenie płuc (dotyczy cząsteczek o
średnicy 8 and 20 mikrometrów);
LIMFATYCZNA – przyczyna i droga jak wyżej;
FAGOCYTOZA – jeżeli cząsteczki materiału zostaną sfagocytowane, mogą zostać
przetransportowane wzdłuż systemu limfatycznego do najbliższych węzłów chłonnych.
MIGRACJA PLA
Jeżeli chodzi o migracje cząsteczek PLLA, jak wynika z licznych doniesień, nie znaleziono
mikrocząsteczek kwasu polimlekowego w węzłach chłonnych ani w narządach odległych, bez
względu na wielkość cząsteczki. Makrofagi, które sfagocytowały drobne mikrocząsteczki PLA
albo nie były zdolne do migracji albo były unieruchomione przez ściśle przylegającą do
wstrzykniętego materiału włóknistą torebkę.
HISTOLOGICZNE REAKCJE PO INIEKCJI RÓŻNYCH WYPEŁNIACZY –
PORÓWNANIE
W celu określenia zachowania materiału w tkankach, jego biokompatybilności i ewentualnej
migracji Lemperle i wsp. Wykonali w 2004 roku badanie kliniczne z udziałem myszy, którym
wstrzyknięto podskórnie w różnych okolicach różne wypełniacze (kwasy hialuronowe, dekstran,
kolagen) oraz kwas polimlekowy. Skóra z miejsc poddanych wstrzyknięciom oraz narządy
wewnętrzne (śledziona, wątroba, płuca i węzły chłonne) zostały poddane badaniu
histopatologicznemu po miesiącu, trzech, sześciu i dziewięciu od wstrzyknięcia. Wycinku skórne
były analizowane pod kątem odpowiedzi gospodarza na wstrzyknięcie materiału, fagocytozy oraz
ewentualnej migracji materiału. Odpowiedź tkankowa była oceniana na podstawie skali Duranti
według następującego schematu:
SKALA DURANTI
•0 – BRAK WIDOCZNEJ REAKCJI
•1 – SŁABA REAKCJA Z OBECNOŚCIĄ NIEWIELKIEJ LICZBY KOMÓREK
ZAPALNYCH
•2 – WYRAŹNA REAKCJA ZAPALNA Z 1-2 KOMÓRKAMI wpw (400X)
•3 – TKANKA ŁĄCZNA WŁÓKNISTA Z KOMÓRKAMI ZAPALNYMI, LIMFOCYTAMI,
KOMÓRKAMI OLBRZYMIMI
•4 – ZIARNINIAKI Z OTOREBKOWANYM MATERIAŁEM I WYRAŹNĄ REAKCJĄ
WOKÓŁ CIAŁA OBCEGO
Fagocytozę ewaluowano we wszystkich miejscach wstrzyknięć i pozostałych narządach, narządy
były również przebadane pod kątem ewentualnej migracji materiału (z każdego narządu badano
co najmniej 4 wycinki, w przypadku wątpliwości badano dodatkowe). Na zdjęciach z mikroskopu
skaningowego przedstawione są poniżej różne cząsteczki materiałów stosowanych w medycynie
estetycznej i ich wygląd w tkankach.
Zdj. 27 a i b. Kolagen 4 mikrometry
Zdj. 28. Kolagen 8 mikrometrów
Zdj. 29. Kolagen 20 mikrometrów
Zdj. 30. Juvederm – kwas hialuronowy 40 mikrometrów
Zdj. 31. KWAS POLIMLEKOWY - 20 do 100 mikrometrów
Rezultaty badania klinicznego Lemperle’go i wsp. przedstawia tabela poniżej. Wynika z niej, że w
porównaniu z wypełniaczami PLLA jest materiałem o bardzo dobrej biokompatybilności
tkankowej. Po jednym, trzech, sześciu i dziewięciu miesiącach od wstrzyknięcia materiału reakcja
histologiczna w tkankach jest niewielka, a w skali Duranti nie przekracza 2 w żadnym z okresów.
1/1/2/0NiewielkaNie
stwierdzono
Sculptra
PLA 80
3/4/3/3SilnaNie
stwierdzono
Reviderm
Dextran 40
3/3/2/2ŚredniaNie
stwierdzono
Juvederm
PMMA 40
2/3/3/2ŚredniaNie
stwierdzono
Artecoll
PMMA 40
1/2/2/2Niewielka
Migracja do
węzła chłonnego
Kolagen
PMMA 8
Skala Duranti
1/3/6/9 mies.
Reakcja
histologiczna
MigracjaNazwa
Wnioski
Kwas polimlekowy PLLA reprezentuje nową generację materiałów wypełniających, które są
zdecydowanie bardziej trwałe niż jakiekolwiek inne dostępne wypełniacze nie permanentne oraz
wyjątkowo dobrze biokompatybilne. Oczywiście konieczne są dalsze badania kliniczne, które w
sposób krytyczny ocenią ryzyko i korzyści ze stosowania PLLA u immunokompetentnych
pacjentów oraz określą w sposób zdecydowany, czy PLLA sprawdza się tak samo dobrze w
konturowaniu twarzy pacjentów leczonych przez lekarzy medycyny estetycznej jak w przypadku
leczenia lipoatrofii u pacjentów zakażonych wirusem HIV.
Bibliografia
1. Abraham M.T., Chiang S.K., Keller G.S., Rawnsley J.D., Blackwell K.E., Elashoff D.A. -
Clinical evaluation of non-ablative radiofrequency facial rejuvenation. J Cosmet Laser Ther 2004;
6(3):136–144.
2. Alster T. S., Tanzi E. - Improvement of neck and cheek laxity with a nonablative
radiofrequency device: A lifting experience. Dermatol Surg 2004;30(4 Pt 1):503–507; discussion
507.
3. Alster T. S., West T. B. - Human-derived and new synthetic injectable materials for soft-tissue
augmentation: Current status and role in cosmetic surgery. Plast. Reconstr. Surg. 105: 2515, 2000.
4. Amard P., Saint-Marc T., Katz P. - The effects of polylactic acid as therapy for lipodystrophy
of the face. Antivir Ther 2000;5:76. Abstract P94.
5. Amard, P. PLA (New-Fill) as management of lipoatrophy of the face. Mag. Aesthetic Surg. 1: 28,
2001.
6. Athanasiou K.A., Niederauer G.G., Agrawal C.M., Landsman A.S.- Applications of
biodegradable lactides and glycolides in podiatry. Clin Podiatr Med Surg 1995: 12: 475–495.
7. Bauer U. Improvement of facial aesthetics at 40 months with injectable poly-L-lactic acid
(PLLA). Poster 164. 17th Congress of the International Society of Aesthetic Plastic Surgery in
Houston, Texas, August, 2004.
8. Beer Kenneth R., Rendon Marta I. - Use of Sculptra™ in Esthetic Rejuvenation
- Semin Cutan Med Surg 25:127-131.
9. Beljaards R.C., de Roos K.P., Bruins F.G.- NewFill for skin augmentation: a new filler or
failure? Dermatol Surg 2005: 31: 772–776; discussion 776.
10. Bergeret-Galley C. - Comparison of resorbable soft tissue fillers. Aesthetic Surg J 2004;24:33–
46.
11. Bergsma, J. E., Rozema, F. R., Bos, R. R., Boering, G., de Bruijn, W. C., and Pennings, A. J.
In vivo degradation and biocompatibility study of in vitro pre-degraded as-polymerized
polylactide particles. Biomaterials 16: 267, 1995.
12. Brady J.M., Cutright D.E., Miller R.A., Barristone G.C. - Resorption rate, route, route of
elimination, and ultrastructure of the implant site of polylactic acid in the abdominal wall of the
rat. J Biomed Mater Res 1973: 7: 155–166.
13. Burgess C, Quiroga R: Assessment of the safety and efficacy of poly-L-lactic acid for the
treatment of HIV associated facial lipoatrophy. J Am Acad Dermatol 52; 2:233-239, 2005.
14. Coleman, D. L., King, R. N., Andrade, J. D. The foreign body reaction: A chronic
inflammatory response. J. Biomed. Mater. Res. 6: 199, 1974.
15. Dieterich D.T. Long-term complications of nucleoside reverse transcriptase inhibitor therapy.
AIDS Read 2003;13:176-84, 87.
16. Duranti F., Salti G., Bovani B., Calandra M., Rosati M.L. - Injectable hyaluronic acid gel for
soft tissue augmentation. A clinical and histological study. Dermatol Surg 1998;24(12):
1317–1325.
17. Fitzpatrick R., Geronemus R., Goldberg D., Kaminer M., Kilmer S., Ruiz-Esparza J. -
Multicenter study of noninvasive radiofrequency for periorbital tissue tightening. Lasers Surg
Med 2003; 33(4):232–242.
18. Friedman, P. M., Mafong, E. A., Kauvar, A. N., and Geronemus, R. G. - Safety data on
injectable nonanimal stabilized hyaluronic acid gel for soft tissue augmentation. Dermatol. Surg. 28:
491, 2002.
19. Gogolewski S., Jovanovic M., Perren S.M., Dillon J.G., Hughes M.K.- Tissue response and in
vivo degradation of selected polyhydroxyacids: Polylactides (PLA), poly(3-hydroxybutyrate)
(PHB), and poly(3-hydroxybutyrate-co-3-hydroxyvalerate) (PHB/VA). J Biomed Mater Res
1993;27(9):1135–1148.
20. Hotta T. - Dermal fillers. The next generation. Plast Surg Nurs 2004;24(1):14–19.
21. Humble G., Mest D. Soft tissue augmentation using sculptra. Facial Plast Surg 2004: 20: 157–
163.
22. Hruza G.J. - Rejuvenating the aging face. Arch Dermatol 2004;140(11):1383–1386.
23. Kinney, B. M., and Hughes, C. E., III. - Soft tissue fillers: An overview. Aesthetic Surg. J. 21:
469, 2001.
24. Laglenne S. - Un nouveau produit de comblement des rides, entirerment resorbable.
Dermatologie 2000: 54: 30–33.
25. Lemperle G., Romano J.J., Busso M. Soft tissue augmentation with artecoll: 10-year history,
indications, techniques, and complications. Dermatol Surg 2003;29:573-87.
26. Lemperle G., Morhenn V., Charrier U. Human histology and persistence of various injectable
filler substances for soft tissue augmentation. Aesthetic Plast Surg 2003;27(5):354– 366;
discussion 367.
27. Lemperle G., Legaz, M. E. - Biocompatibility of injectable microparticles. Submitted for
publication.
28. Lemperle G., Gauthier-Hazan, N., Lemperle, M. PMMA microspheres (Artecoll) for long-
lasting correction of wrinkles: Refinements and statistical results. Aesthetic Plast. Surg. 22: 365,
1998.
29. Lemperle G., Morhenn V., Pestonjamasp V., Gallo R.
-
Experimental Migration Studies and
Histology of Injectable Microspheres of Different Sizes in Mice - presented at 2005 Annual
Meeting of the American Society of Aesthetic Plastic Surgery in Boston – USA
30. Lemperle G., Morhenn V.B., Pestonjamasp V., Gallo R.L. - Migration studies and histology
of injectable microspheres of different sizes in mice. Plast Reconstr Surg 2004: 113: 1380–1390.
31. Lemperle, G., Ott, H., Charrier, U., Hecker, J., Lemperle, M. - PMMA microspheres for
intradermal implantation: Part I. Animal research. Ann. Plast. Surg. 26: 57, 1991.
32. Lombardi T., Samson J., Plantier F., Husson C., Kuffer R. - Orofacial granulomas after
injection of cosmetic fillers. Histopathologic and clinical study of 11 cases. J Oral Pathol Med
2004; 33(2):115–120.
33. Lowe N., Beer K: New fill: A new material in subdermal sculpting, in Carruthers J, Carruthers
A (eds): Procedures in Cosmetic Dermatology; Soft Tissue Augmentation. Oxford, Elsevier
Saunders, 2005, pp 143-146.
34. Moe K.S., Weisman R.A.. - Resorbable fixation in facial plastic and head and neck
reconstructive surgery: an initial report on polylactic acid implants. Laryngoscope 2001: 111:
1697–1701.
35. Moyle G.J., Lysakova L., Brown S., et al. - A randomized open label study of immediate
versus delayed polylactic acid injections for the cosmetic management of facial lipoatrophy in
persons with HIV infection. HIV Med 2004: 5: 82–87.
36. Morgan A.M. - Localized reactions to injected therapeutic materials. Part 2. Surgical agents. J
Cutan Pathol 1995; 22(4):289–303.
37. Morhenn, V. B., Lemperle, G., and Gallo, R. L. Phagocytosis of different particulate dermal
filler substances by human macrophages and skin cells. Dermatol. Surg. 28: 484, 2002.
38. Nahm W.K, Su T.T., Rotunda A.M., Moy R.L. - Objective changes in brow position, superior
palpebral crease, peak angle of the eyebrow, and jowl surface area after volumetric
radiofrequency treatments to half of the face. Dermatol Surg 2004;30(6):922–928; discussion 928.
39. Narins R.S., Brandt F., Leyden J., Lorenc P., Rubin M., Smith S. - A randomized, double-
blind, multicenter comparison of the efficacy and tolerability of Restylane versus Zyplast for the
correction of nasolabial folds. Dermatol Surg 2003;29:588-95.
40. Orentreich DS. - Liquid injectable silicone: Techniques for soft tissue augmentation. Clin
Plast Surg 2000;27(4):595–612.
41. Pollack S. V. - Some new injectable dermal filler materials: Hylaform, Restylane, and Artecoll.
J. Cutan. Med.Surg. 3 (Suppl. 4): S4, 1999.
42. Requena C., Izquierdo M.J., Navarro M., Martinez A., Vilata J.J., Botella R., Amorrortu J.,
Sabater V., Aliaga A., Requena L.-Adverse reactions to injectable aesthetic microimplants. Am J
Dermatopathol 2001;23(3):197–202.
43. Ruiz-Esparza J., Gomez J.B. - Nonablative radiofrequency for active acne vulgaris: The use of
deep dermal heat in the treatment of moderate to severe active acne vulgaris (thermotherapy): A
report of 22 patients. Dermatol Surg 2003;29(4):333–339; discussion 339.
44. Shumaker P., England L., Dover J., Victor Ross E., Harford R., DeRienzo D., Bogle M.,
Uebelhoer N., Pope K. - Effect of monopolar radiofrequency treatment over soft-tissue fillers in
an animal model: Part 2. Submitted.
45. Spenlehauer, G., Vert, M., Benoit, J. P., and Boddaert, A. In vitro and in vivo degradation of
poly(D,L lactide/glycolide) type microspheres made by solvent evaporation method. Biomaterials
10: 557, 1989.
46. Tomazic-Jezic, V. J., Merritt, K., and Umbreit, T. H. Significance of type and the size of
biomaterial particles on phagocytosis and tissue distribution. J. Biomed. Mater. Res. 55: 523, 2001.
47. Vleggar D., Bauer U.: Facial Enhancement and the European experience with Sculptra. J
Drugs Dermatol 3:542-547, 2004.
48. Woerle B., Hanke C.W., Sattler G.: Poly L lactic acid: a temporary filler for soft tissue
augmentation. J Drugs Dermatol 3:385-389, 2004.
49. Zelickson B.D., Kist D., Bernstein E., Brown D.B., Ksenzenko S., Burns J., Kilmer S.,
Mehregan D, Pope K. Histological and ultrastructural evaluation of the effects of a
radiofrequencybased nonablative dermal remodeling device: A pilot study. Arch Dermatol
2004;140(2):204–209.
Adres autora:
dorota_wydro@onet.eu
W pracy wykorzystano zdjęcia udostępnione przez firmę Sanofi Aventis.
