Content uploaded by Stefanie Christmann
Author content
All content in this area was uploaded by Stefanie Christmann on Jan 02, 2015
Content may be subject to copyright.
Aksakals’ guide on Community-based
Landscape Restoraon (CLR)
Руководство по Общественному восстановлению
ландшафтов (ОВЛ) для аксакалов
Жамоатчилик асосида ландшафтларни тиклаш
(ЖЛТ) бўйича оқсоқоллар учун қўлланма
Stefanie Christmann
Aden A. Aw-Hassan
Toshpulot Rajabov
Himoil Khalilov
ICARDA-SEPRP 2014
List of Contents
1. Acknowledgement
2. ExecuveSummary
3. The value of former forests
4. Howtoaddresstheneedforforestrestoraon?
5. Look at the example of Kadok
6. Howtostartinyourregion?
7. Importantissuesfordiscussioninthevillagemeeng
8. Twogovernanceagreementsarenecessary
8.1 DiscussthepotenalandrulesofaFoothillUserGroup(FUG)
8.2 Forexample:rulesofaFoothillUserGroup
8.3 Forexample:anagreementofaksakalsofneighborvillages
9. Howtorestorethefoothills?
10. Howtoselectsites?
11. Whichplantstouseforrestoraon?
12. How,whenandwheretocollectandprepareseedmaterials?
13. Whyisanurseryimportant?
14. Whatisbestlandpreparaonfordierentslopes?
15. Howtodoseedingandplanng?
Содержание
1. Благодарность
2. Краткийобзор
3. Рольлесоввпрошлом
4. Какдонестинеобходимостьвосстановлениялесов?
5. НапримереселаКадок
6. Счегоначатьввашемселе?
7. Важныеаспектыдляобсуждениянавстречессельскими
жителями
8. Двадоговорапоуправлению
8.1 ПотенциалиправилаГруппыпользователейпредгорьями(ГПП)
8.2 ПримерыправилдляГруппыпользователейпредгорьями
8.3 Пример:Соглашениеаксакаловсоседствующихсел
9. Каквосстановитьпредгорья?
10. Каквыбратьучастки?
11. Какиерастенияиспользоватьдлялесовосстановления?
12. Как,когдаигдесобратьиподготовитьсеменнойматериал?
13. Почемуважныпитомники?
14. Чтоявляетсялучшейподготовкойземливразныхусловиях?
15. Какпроизвестипосевсаженцевисемян?
Мундарижа
1. Миннатдорчилик
2. Қисқачашарҳ
3. Илгаригиўрмонларнингаҳамияти
4. Ўрмонларнитиклашэҳтиёжиниқандаййўналтиришлозим?
5. Қадоқмисолиданазарсолинг
6. Ҳудудингиздаўрмонлаштиришишлариниқандайбошлашкерак?
7. Қишлоқучрашувларидамуҳокамақилинадиганмуҳиммасалалар
8. Иккитабошқарувкелишувинингзарурлиги
8.1 Тоғён-бағирлариданфойдаланувчиларгуруҳи(ТФГ)нинг
потенциаливақоидаларинимуҳокамақилинг
8.2 Намунасифатида:Тоғён-бағирлариданфойдаланувчиларгуруҳи
қоидалари
8.3 Намунасифатида:қўшниқишлоқоқсоқоллариўртасидагикелишув
9. Тоғён-бағирлариниқандайтиклашкерак?
10. Қайсимайдонларнитанлашлозим?
11. Ўрмонларнитиклашдақайсиўсимликларданфойдаланилади?
12. Уруғларниқандай,қачонвақаердантеришкерак?
13. Кўчатхонанимаучунмуҳим?
14. Турлихилқияликлардаэнгмақбулертайёрлашусулиқандай?
15. Уруғларвакўчатларқандайэкилади?
1. Acknowledgement
Community-based Landscape Restoraon (CLR) has now been
implementedfortherst meandwewantto expressour gratude
for the support of the donor, the German Federal Ministry for the
Environment, Nature Protecon and Nuclear Safety, the hosng
country Uzbekistan, Ministry for Agriculture and Water Resources,
Khokimiat Nurata, Prof. Sh.M. Ruziev from Agricultural Scienc
ProduconCenter,naonalagriculturalresearchsystems(NARS),CIM-
expertPeterRohdeandmostofall:thecoreteamofvillageKadokand
villagersfrom Mahalla Kadok, specicallyfromKadok,Tikonli, Barok,
Anna, Hasanota and Nogora.
We write this brochurefor all elected village leaders (aksakals) and
likeminded individuals in foothill areas ready to engage in CLR to
safeguard the environment and wellbeing of local people in the course
of climate change.
1. Благодарность
Общественное восстановление ландшафтов (ОВЛ)реализуется
впервые, и мы хотелибы выразить благодарность за поддержку
донорам, Федеральному Министерству окружающей среды,
охраны природы и безопасности ядерных реакторов, а также
Министерству сельского и водного хозяйства Республики
Узбекистан,ХокимиятуНуратинскогорайона,проф.Ш.М.Рузиеву
из сельскохозяйственного научно-производственного центра,
национальным системам сельскохозяйственных исследований
(НССХИ), CIM-эксперт Питер Роде. Отдельную благодарность
выражаем основной рабочей группе из села Кадок и сельским
жителям из Махалли Кадок, в частности из сел Кадок, Тиконли,
Барок,Анна,ХасанотаиНогора.
Мы подготовили данную брошюру для отобранных сельских
лидеров (аксакалов) и единомышленников, проживающих
в предгорных областях, готовых принять участие в ОВЛ для
обеспечения безопасности окружающей среды и благополучия
местногонаселениявусловияхменяющегосяклимата.
1. Миннатдорчилик
Жамоатчилик асосида ландшафтларни тиклаш (ЖЛТ) бугунги
кунда илк маротаба жорий қилинди ва биз донор Германиянинг
Табиат, Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва Ядро хавфсизлиги
Федерал вазирлигига, мезбон Ўзбекистон давлатига, Қишлоқ ва
сув хўжалиги вазирлигига, Нурота тумани ҳокимиятига, Қишлоқ
хўжалигиилмийишлаб-чиқаришмарказиданпроф.Ш.М.Рўзиевга,
миллий қишлоқ хўжалик илмий-тадқиқот тизимларига, СIM-
экспертПитерРодеваалбатта Қадоққишлоғи асосийгуруҳигава
Қадоқ Маҳалласи аҳлига, айниқса Қадоқ, Тиконли, Бароқ, Анна,
Ҳасанота ва Ноғора қишлоқлари аҳолисига миннатдорчилик
билдирамиз.
Биз ушбу қўлланмани иқлим ўзгариши шароитида атроф-
муҳитнимуҳофазақилишдавамаҳаллийаҳолитурмуштарзининг
фаровонлигини кафолатлаш учун ЖЛТ га тайёр бўлган тоғ олди
ҳудудларида яшовчи барча қишлоқ фаоллари (оқсоқоллар) ва
хайрихоҳинсонларучунтайёрладик.
3
2. Execuve Summary
A century ago forests covered large foothill chains in Uzbekistan and provided
manifoldbenets.Currently,only7.3%ofUzbekistanisforested.Specicallyvillages
belowmountainsorlowerrangessuerfrommudowsaerhailsandevenslight
rains.Climatechangewillfueltheserisks,e.g.byincreaseofhails.Community-based
Landscape Restoraon (CLR)cansignicantlyenhancethelivingcondionsandthe
future prospects along mountainranges. Potenal benets are mulple: reduced
mudowsbyreforestaonofslopes,harvestfromdroughttolerantmedicinaltrees
like Amygdalus or Crataegus,morerain-fedforageshrubstosustainlivestock,beer
localclimate,recreaonalareas for villagersandvisitors,new opon to establish
tapchan-tourism.
CLRisbasedonparcipatorydevelopedlocalclimatechangeadaptaonstrategies.It
includes(1)establishmentofFoothill User Groups(FUG),(2)governanceagreements
withneighbor villages,(3) terracingandestablishmentofanursery(4)connuous
monitoring of controlled grazing by elected local core teams of FUGs. It can be
implementedbyaksakals orotherreputedvillagers withbackingfromKhokimiat.
CLRisalow-costmethodandhasthepotenaltorestorediverseandvaluableforestbycommunity
acontoenhanceclimatechangeresilience.Thismakesitvaluableforoutscalinginmanycountries
inthedrylandsworldwide.
2. Краткий обзор
Еще сто лет назад леса покрывали большую территорию предгорных цепей в Узбекистане,
предоставляялюдям возможностьпользоватьсямногочисленными преимуществамиданных
лесов.Внастоящеевремятолько7,3%территорииУзбекистаназанятолесами.Вчастностисела,
расположенныенижедиапазонагорилинижнихпределовподверженычастымселям,которые
возникают после осадков. Изменение климата будет усугублять данные риски, например,
увеличением осадков в виде града. Общественное восстановление ландшафтов (ОВЛ)
может значительноулучшить условия жизни и перспективы в горных селах. Потенциальные
выгоды многочисленны: сокращение селей посредством восстановления лесных покровов
на склонах; сбор урожая засухоустойчивыхлекарственных растений, таких как миндаль или
боярышник;улучшениеместногоклимата;созданиезонотдыхадляжителейигостей;создание
«тапчанного»туризма;ивыращиваниебогарныхкормовыхкустарниковдляживотноводства.
ОВЛоснованонасовместноразработанных местных стратегиях поадаптациикизменению
климата:(1)создание групп пользователей предгорьями(ГПП);(2)управленческоесоглашение
ссоседнимиселами;(3)террасированиеисозданиепитомника;(4)непрерывныймониторинг
выпаса избранных местной командой ГПП. Данные мероприятия могут быть возглавлены
аксакаламиилидругими авторитетнымижителямиприподдержкеХокимията.ОВЛявляется
недорогим подходом и может помочь восстановить биоразнообразие и ценные лесные
ресурсы с помощью общественной деятельностипо повышению устойчивости к изменению
климата. Именно поэтому данный подход хорошо подходит для многих стран засушливых
регионовмира.
2. Қисқача шарҳ
ЎтганасрдаўрмонларЎзбекистонтоғолдиҳудудларинингкаттақисминиэгаллаганвакўпгина
манфаат келтирган. Ҳозирги кунда Ўзбекистоннинг фақатгина 7,3% майдони ўрмон билан
қопланган. Айниқса тоғ этакларидаги пастки қишлоқлар дўлва ҳатто енгил ёмғирдан кейин
ҳосил бўладиган сел сувлари оқибатида кўп зиён кўрмоқда. Иқлим ўзгариши эса бу каби
хавф-хатарларни айниқса дўл оқибатида янада кескинлаштиради. Жамоатчилик асосида
ландшафтларни тиклаш (ЖЛТ) тоғли ҳудудларда яшовчи аҳолининг яшаш шароитини ва
келажакравнақини сезиларли даражадаяхшилашимконигаэга. Пировардидабуишкўплаб
манфаатолибкелади,яънитоғён-бағирларидагиўрмонларнитиклашорқалиселсувларининг
камайишини таъминлайди, қурғоқчиликка чидамли бодом ва дўлана каби доривор
ўсимликлардан ҳосил олиш имконини беради, қишлоқ аҳолиси ва меҳмонлар учун соғлом
атроф-муҳитваиқлимшароитинияратади,«тапчан»туризминиривожлантириш,чорвачилик
барқарорлигинитаъминлашучунянадакўпроқтабиийем-хашакўсимликлариникўпайтириш
имкониниберади.
ЖЛТ ҳамкорликда ишлаб чиқилган маҳаллий иқлим ўзгаришигамослашиш стратегияларига
асосланади.Уқуйидагиларниўзичигаолади:(1) Тоғ ён-бағирларидан фойдаланувчилар гуруҳи
(ТФГ)ни ташкил қилиш, (2) қўшни қишлоқлар билан бошқарув келишувлари, (3) террасалар
тайёрлаш ва кўчатхона ташкил қилиш, (4) ТФГ нинг сайланган асосий гуруҳи томонидан
тартиб билан мол боқишни доимий назорат қилиш. ЖЛТ қишлоқ оқсоқоллари ва туман
ҳокимиятлари кўмагига эга бўлган қишлоқ фаоллари томонидан жорий қилиниши мумкин.
ЖЛТкамхаражатлиусулбўлиб,иқлимўзгаришиниолдиниолишучунжамоавийҳашарорқали
хилма-хилвақимматлиўрмонларниқайтатиклашпотенциалигаэга.Буэсадунёдагиқурғоқчил
мамлакатлардакенгжорийқилинишидакаттааҳамияткасбэтади.
4
3. The value of former forests
Great-grandparentsinfoothillareas slltellabout“thegoodmes”,whenforestexistednearthe village.
In Mahalla Kadok forest bordered villages sll in the 1930s. Historically,natural forest supported local
peoplein manyaspects suchasfood,forage,rewood,fencingandbuilding materials.Moreover,people
madesuccessful useofmany navemedicinal plantstosecuretheirhealth andtocure diseases.Dueto
thehealthyforestusuallyraindidnotcausemudows;vegetaonkeptthesoilandprotectedpeople and
elds.Forestprovidedshady treesduring hotsummers.Watercapturebyvegetaonand soilwasbeer
thancurrently ondegraded slopes.Theforesthosted wildlife,e.g. urials(wildsheep), foxes,wolves,wild
pigs,variousspeciesofbirds.Villagersenjoyedthebeautyoftheforestandchildrenhadalottodiscover.
3. Роль лесов в прошлом
Прадедыжителейпредгорныхрегионовдосихпоррассказываюто“хорошихвременах”,когдарядом
сселамибыломногодеревьев.ВМахаллеКадоклесаграничилисселамиещев1930году.Издавна,
естественныелеса былиисточникоммногих ресурсовдляжизнедеятельностиместногонаселения.
Леса для человека были источником питания, корма для животных и дров. Лесные ресурсы
использовалисьв строительствеогражденийи какстроительныйматериал.Крометого, вборьбес
болезнямиидляподдержанияздоровьялюдииспользовалиразнообразныеместныелекарственные
растения. Благодаря нормальному функционированию лесов дожди почти не провоцировали
возникновение селей; богатая растительность защищала почву, поля и самих людей. Леса были
источником тени и прохлады в жаркие летние месяцы. Взаимодействие воды, растительности и
почвы происходило намного продуктивнее, чем в настоящее время в условиях деградированных
склонов.Лесаимелисвоюдикуюфауна.Внихнекогдаобиталиархары,лисицы,волки,дикиекабаны,
атакжеразличныевидыптиц.Сельскиежителинаслаждалиськрасотойлеса,адляподрастающего
поколениялесабылиисточникомновыхзнаний.
3. Илгариги ўрмонларнинг аҳамияти
Тоғ ён-бағирлари ҳудудларида яшовчи бобокалонларимиз қишлоқ
атрофигача ўрмонлар бўлган “ажойиб дамларни” ҳозиргачаэслашади.
Қадоқмаҳалласидаўрмонлар1930йилларгачақишлоқчегарасигатуташ
бўлган. Тарихга назар соладиган бўлсак, табиий ўрмонлар маҳаллий
аҳолини ҳар томонлама, яъни озиқ-овқат, ем-хашак, ўтин, тўсиқ ва
қурилиш материаллари билан таъминлаган. Шунингдек, инсонлар
саломатликларинимустаҳкамлашва касалликларнидаволашда кўпгина
табиий доривор ўсимлик турларидан кенг фойдаланишган. Ўрмонлар
табиийҳолатдабўлганлигисабаблиёмғирданкейин йирикселсувлари
ҳосилбўлмаган;мавжудўсимликлартупроқни мустаҳкамсақлаб турган
вадалаларниҳамдаинсонларниселсувлариданзиёнкўришдансақлаган.
Ўрмонлар жазирама иссиқда соя-салқин жойлар билан таъминлаган.
Ўсимликларватупроқтомониданёғингарчиликсувларинисақлабқолиш
бугунги инқирозга учраган қияликларга нисбатан анча яхши бўлган.
Ўрмондаёввойижонзотлар,масаланархар,тулки,бўри,ёввойичўчқава
кўптурдаги қушларучраган.Қишлоқаҳолиситабиийўрмонгўзаллигидан баҳраолган,болаларэса
табиатқучоғидакўпгинанарсаларниўрганишимконигаэгабўлган.
Amygdalus petunnikovii Amygdalus spinosissima Amygdalus bucharica
Миндаль Петунникова Миндаль колючейшей Миндаль бухарский
Ёввойи бодом Бодомча Аччиқ бодом
Almond oil
Миндальное масло
Бодом мойи
5
4. How to address the need for forest restoraon?
Thecurrentgeneraonwouldliketoprovideagoodenvironmentandincomeoponsinthehome
areaalsoforthenextgeneraon.ButclimatechangehighlyaectsUzbekistan:hailsandstormsare
forecasttoincrease,precipitaonpaernstochange,temperaturestoincreasesignicantly.These
climatechangeeectswillfueldegradaononslopesandatrangelandsandfurtherreducegrowth
ofrain-fedforage.Grapeproduconmightsuerfromincreasingtemperaturesatearlyfruitstage.
Irrigaonwatercouldbecomeevenscarcer.Climatechangeisnotalinearprocess;itstartedslowly,
butnewspeedsup,thereforethecurrentgeneraonshouldancipatefuturechangesandadaptin
me.
Hence the project on Community-based Landscape Restoraon (1.9.2012-28.2.2014) focuses on
restoraonofforestabovefoothillvillagestosafeguardlivelihoodsenvironmentallyandeconomically.
VillagersfromKadokidenedreforestaonashighestpriorityforclimatechangeadaptaon.Slopes
currentlyendangeringvillagesshallcontributetotheirwellbeingagain.Forestedridgescanbebasis
for addional income in future (tapchan-tourism and tourism in general; sustainable harvest of
medicinalplants;sustainableproduconof rain-fedforageshrubs).It might befavorable foryour
village to start such process as well.
4. Как донести необходимость восстановления лесов?
Нынешнеепоколениенамереноулучшитьусловияокружающейсредыивозможностидоходов
врегионеисохранитьвсеэтодляследующихпоколений.Ноизменениеклиматасильновлияет
наУзбекистан:прогнозируетсяростчислаурагановиосадков ввидеграда,изменитьсясама
структураосадков,атемпературазначительновозрастет.Изменениеклиматаусугубиттакжеи
деградациюнапастбищах,расположенныхнасклонахиравнинах,чтоприведетксокращению
кормовыхрастений,произрастающих в условиях богары. Винаградоводство может понести
ущербиз-заростатемпературынараннейстадииформированияплодов.Водыдляорошения
станетещеменьше. Изменение климатанеявляется линейным процессом:начиналосьоно
достаточно медленно, но в настоящее время ускоряется, поэтому нынешнее поколение
должнопредвидетьбудущиеизмененияисвоевременноадаптироваться.
ВсвязисэтимпроектпоОбщественному восстановлению ландшафтов(1.9.2012-28.2.2014)
направлен на восстановление лесов, расположенных вблизи предгорных сел с целью
сохраненияблагоприятныхэкологическихиэкономическихусловий.ЖителиселаКадокотдали
лесовосстановлению наивысший приоритет среди прочих мер по адаптации к изменению
климата.Склоны,в настоящеевремяявляющиесяисточникомугрожающихфакторов,вновь
станутслужитьвоблагочеловека.Восстановленныелесастанутисточникомдополнительного
дохода («тапчанный» туризм и туризма в целом; устойчивое производство лекарственных
растений; устойчивое выращивание кормовых кустарниковв условиях богары). Возможно,
данныемероприятиястанутполезнымииввашемселе.
4. Ўрмонларни тиклаш эҳтиёжини қандай йўналтириш лозим?
Ҳозиргиавлодвакиллариўзлари яшабтурганҳудуддакелажакавлод
учун ҳам соғлом атроф-муҳит ҳамда даромад манбалари билан
таъминлашга хайрихоҳдирлар. Аммо иқлим ўзгариши Ўзбекистонга
сезиларли даражада салбий таъсир кўрсатади: муз кўринишидаги
ёмғир ва бўронларнинг кучайиши, ёғингарчилик ҳодисаларининг
ўзгариши,ҳароратнингсезиларлидаражадаортишибашоратқилинган.
Бу каби иқлим ўзгаришининг таъсири тоғ қияликларида ва текислик
яйловларидаинқироз жараёнлариникучайтирадиваяйловлардаем-
хашак ўсимликларининг ўсишини секинлаштиради. Мева тугишнинг
илк босқичларида ҳаво ҳароратнинг ортиши оқибатида узум
етиштириш зиён кўриши мумкин. Ҳатто суғориладиган сувлар янада
танқис ҳолатга келиши мумкин.Иқлим ўзгариши бир текисда содир
бўладиган жараён эмас, илк босқичларда секин содир бўлди, аммо
ҳозирда кескин кучаймоқда. Шунинг учун бугунги авлод вакиллари
келажакдасодир бўладиган ўзгаришларни ҳозирдан кўра билиши ва
унгамосравишдаўзвақтидамослашишилозим.
Шундай экан, Жамоатчилик асосида ландшафтларни тиклаш
(1.9.2012-28.2.2014) лойиҳаси маҳаллий аҳолининг турмуш-тарзини
экологиква иқтисодийжиҳатданяхшилашучун тоғён-бағирларидаги
қишлоқлар юқорисидаги ўрмонларни тиклашга ўз эътиборини
қаратган. Қадоқ қишлоқ аҳолиси иқлим ўзгаришига мослашиш учун ўрмонларни қайта
тиклашниэнг устувордебтопдилар.Бугунгикунда хавфсолаётганқияликларкелажакдаяна
улартурмуш-тарзинингфаровонлигийўлидахизматқилишикерак.Қайтатикланганўрмонлар
келажакдақўшимча даромад манбаи сифатида хизмат қилади («тапчан»туризмваумумий
туризм; доривор ўсимлкилар ҳосилини барқарор йиғиш; яйлов ем-хашак ўсимликларини
барқарор етиштириш). Бу каби ҳаракатларни сиз яшаб турган қишлоқда ҳам ташкил қилиш
фойдаданхолибўлмайди.
The climate change adaptaon strategy
developed by villagers of Kadok
Стратегия по адаптации к изменению
климата, разработанная жителями села
Кадок
Қадоқ қишлоқ аҳолиси томонидан ишлаб
чиқилган иқлим ўзгаришига мослашиш
стратегияси
6
5. Look at the example of Kadok
VillagersofKadokrealizedthatincaseofnon-aconlivingandproduconcondionsinKadokmightdevelop
extremelyunfavorableinthecourseofclimatechange.Theydecidedto enhancetheir localenvironment
signicantlywithin10yearstoensurebeerchancesfortheyounggeneraon.Withinadecadetheywantto
restorediverseforestonasmanyslopesaspossibletostopmudows,gainaddionalincomefrommedicinal
plantsand forageshrubs.Theforestwillsignicantlyincreasethe naturalaracvenessofthelandscape
andoersoponstoestablishtapchan-tourismasaddionalincomesource.Withinadecadelivestockshall
grazeinatrangelandsonly(withshepherd),butgetaddionalforageharvestedwithincollecveharvest
daysonslopes.Kadok villagers,who arethe realexpertsontheirlocalenvironment,expectalsoposive
eectsfromreforestedareasonthelocalclimate,grapeproduconandwaterresources.Theforestmight
alsosignicantlyenhance pollinaon–and thus quantyandquality - ofapricot,apple and manyother
crops(duetoanotherICARDA-project).
TheCLR-projectsupportsdevelopmentofnewincomeoponsliketourismandproduconofsouvenirs(a
groupoftrainedyoungwomen).
5. На примере села Кадок
СельскиежителиселаКадокосознали,чтоеслиидальшеничего
неменять,нивсамомстилежизни,нивпринципахпроизводства,
ситуация обретет крайне неблагоприятный характер с учетом
меняющегосяклимата.Последующие 10 лет жителиселаКадок
будут осуществлять меры, которые позволят значительно
улучшить условия окружающей среды, чтобы обеспечить
более благоприятные условия подрастающему поколению. В
течение следующего десятилетия они намерены восстановить
различныелесанамаксимальновозможнойтерриториисклонов,
чтобы сократить число селей и получить дополнительный
доход от производства лекарственных растений и кормовых
кустарников.Лесапозволятзначительноувеличитьестественную
привлекательность ландшафта и наладить «тапчанный» туризм
в качестве дополнительного источника дохода . В течение этих
десятилетскотбудетвыпасатьсятольконаравнинныхпастбищах
(принадзорепастуха),нобудетполучатьприэтомдополнительное
количествокорма,собранноговдниколлективногосбораурожая
кормовых культур, выращиваемых на склонах . Жители села
Кадок, которые хорошо разбираются в особенностях местной
окружающей среды , ожидают положительное влияние данных
мер на окружающую среду, производство винограда и водные
ресурсы.Лесныенасажденияположительновлияютнаопыление,а,следовательно,наурожайность
абрикоса,яблоньимногихдругихкультур(согласнодругогопроектаИКАРДА).
ПроектпоОВЛподдерживаетсозданиеновыхвозможностейдохода,такихкактуризмипроизводство
сувениров(группойобученныхмолодыхженщин).
5. Қадоқ мисолида назар солинг
Қадоққишлоқаҳолисииқлимўзгаришишароитидаунгамослашишчоралариникўрмасданяшашва
маҳсулотлар етиштиришни давом эттиришёмоноқибатларгаолиб келишинианглабетдилар.Улар
атроф-муҳитларини 10 йил ичида сезиларлидаражада яхшилашга ва келажак авлод учун ижобий
ўзгаришларқилишга қарорқилишди. Ўнйиличидаулармумкинқадаркўпроқ қияликлардахилма-
хилвабойўрмонтиклашваселсувлариниолдиниолишҳамдадориворваем-хашакўсимликларидан
қўшимча даромад олиш истагидалар. Ўрмонлар ландшафтларнинг табиий гўзаллигини янада
оширади ва қўшимча даромад манбаи сифатида «тапчан» туризмини ташкил қилишга имкон
яратади.Ўнйилмобайнидачорвамолларитекисликяйловларидабоқилишикерак(чўпонназорати
остида)вақияликлардан жамоавийтарздайиғилганем-хашак қўшимча тарздаберилишимумкин.
АтрофдагитабиатданяхшихабардорбўлганҚадоқаҳолиситикланганўрмонларнингмаҳаллийиқлим
шароитига,узуметиштиришгавасувманбаларигаижобийтаъсиркўрсатишиникутишларимумкин.
Шунингдек,ўрмонлар ўсимликларнингчангланишинияхшилаши ванатижадаўрик, олмавабошқа
кўпгинаэкинларҳосилинингҳамдасифатинингортишигаолибкелишимумкин(бошқабирИКАРДА
лойиҳасигакўра).
ЖЛТлойиҳаситуризмвасувенирларишлабчиқариш(малакалиёшхотин-қизларгуруҳитомонидан)
кабиянгидаромадманбаларинияратишгаимконберади.
Crataegus
Боярышник
Дўлана
Tourists from Europe learning about
climate change from Kadok-villagers
Туристы из Европы узнают об
изменении климата от жителей села
Кадок
Европалик туристлар Қадоқ қишлоқ
аҳолисидан иқлим ўзгариши ҳақида
ўрганмоқдалар
Souvenirs made in Mahalla Kadok
Сувениры из махалли Кадок
Қадоқ маҳалласида тайёрланган
сувенирлар
7
6. How to start in your region?
Reforestaonishardlaborandyouwillhavetocallforcollecveaconoen.Thisrequires
consensusthatthiseortwillbeuseful,necessaryanddurable,sograzingonalreadyrestored
slopesmustbestrictlyprohibited.Togainconsensusforthisissueisnoteasy,butbasedon
enforcedprohibionofgrazingslopescanprovideevenmuchmoreforageforallhouseholds
thancurrently.Thebestoponisgivingalllivestocktoashepherd–eitherinrotaonorpaid.No
watchmencanprotectlargerestoredsites,inparcularwhenlivestockapproachesfromdierent
direcons.
Youmightneedsomealleystoconvinceyourvillageandneighborvillages.Buildagroupofreputed,
reliableandforward-lookingvillagers;involveMahallaandpensionedteacherswhoarededicatedto
theirhomevillageanddiscussrstwiththem.Developastrategyhowtoaddressyourpeople.You
knowthembest.Thenconductavillagemeeng.Furtherdiscusstheissueonceandagainwiththose
householdssllreluctanttocontroltheirlivestock.Youwillnotneedallmentoworkonslopes,but
youwillneedconsensusthatrestoredslopesareprohibitedareaforlivestockandthateachviolaon
hampersfuturelivingcondionsofthevillage.
6. С чего начать в вашем селе?
Лесовосстановление - тяжелый труд, который требует коллективной поддержки,
согласованности и убежденностив том, что данные усилия результативны и востребованы,
а достигнутый результат будет иметь долгосрочный характер. Выпас животных на уже
восстановленныхсклонахдолженбытьстроговоспрещен.Прийтикединогласномусогласию
вданномвопросенетак-то просто, нозапретнавыпасскота на склонах можетобеспечить
гораздобольшекормадлявсехдомохозяйств,чемвнастоящеевремя.Наилучшимрешением
является коллективныйвыпас всего скота под присмотром пастуха (по очередности или на
платнойоснове). Сложно защититьвосстановленные участкиотбесконтрольноговыпасана
такойогромнойтерритории.
Убедитьжителейселаидругихсоседнихсел–задачанеизлегких.Дляэтогобудетнеобходимо
создатьгруппу,вкоторуювойдутизвестныеавторитетныелица,надежныеипрогрессивные
сельские жители. Можно привлечь представителей махаллей и пенсионеров - учителей,
которые являются патриотами своих краев. Необходимо ознакомить данную группу с
целямии обсудить намеченныемеры,совместноразработатьстратегию о том,какубедить
население в необходимости вышеупомянутых мер, так как именно они, как никто другой
знают своих сельчан. После этого необходимо созвать всех жителей сел на встречу. Далее
будетнеобходимообсудитьданныевопросысдомохозяйствами,которые,возможно, будут
неохотно контролировать выпас своего скота. Привлечение всех жителей к работам по
восстановлениюсклоновнеобязательно,нонеобходимоединодушноесогласиевсехжителей
селстем,чтовыпас на восстановленных склонах будетстроговоспрещен,анесоблюдение
данныхмерусугубитдальнейшиеусловиясуществования.
6. Ҳудудингизда ўрмонлаштириш ишларини қандай бошлаш керак?
Ўрмонларни қайта тиклаш оғир меҳнат бўлиб, бунда сиз тез-тез жамоавий ҳашар ташкил
қилишингиз керак бўлади. Бу эса барча ҳаракатлар манфаат келтиришига, уларнинг муҳим
ҳамда давомий эканлигига барчанинг ишончи ва хайрихоҳлигиниталаб қилади, шунингдек
қайтатикланганқияликлардачорвамолларинибоқишқатъиянманқилинишилозим.Буишда
барчанингбирдекрозилигиниолишосонэмас,лекинчорвамолларинибоқишниманқилиш
орқали қияликлар барча оила хўжаликлари учун ҳозиргига нисбатан анча кўпроқ ем-хашак
етказиббераолади.Энгяхшийўлбу-навбатёкиҳақтўлашасосидабарча чорвамолларини
чўпонга бириктириш. Айниқса чорва моллари ҳар томондан келадиган бўлса, назоратчи
тайинлашорқаликаттақияликларнитартибсизмолбоқишданҳимояқилиббўлмайди.
Қишлоғингизни ва қўшни қишлоқларни бу ишда ишонтириш йўлини топишингиз керак.
Бунинг учун қишлоқдаги ҳурмат-иззатга эга бўлган, лаёқатли ва келажакни ўйлаб иш
тутадиган кишилардан иборат гуруҳ тузинг; ўз қишлоқлари учун фидокор бўлган ёши катта
ўқитувчиларнива Маҳалланижалбқилинг вабумасалаларни биринчинавбатда уларбилан
муҳокама қилинг. Қишлоғингизни қандай қилиб йўналтириш стратегиясини ишлаб чиқинг.
Сизуинсонларниҳаммаданяхшибиласиз.Кейинқишлоқдошларингизбиланучрашувташкил
қилинг. Кейинчалик эса ҳали ҳам чорва молларини назорат қилишни истамаётган оила
хўжаликларибиланбумасалаустидаянабирбормуҳокамаўтказинг.Қияликлардақишлоқдаги
барчаэркакларнингишлашишартэмас,лекинсизгашундайрозиликкеракки,токимаҳаллий
аҳолиқайтатикланган қияликларда чорва молларини боқмасин ва ҳар бир тартиббузарлик
қишлоқнингкелажакдагиравнақигатўсиқбўлишинитушунсин.
8
7. Important issues for discussion in the village meeng
Householdscurrentlygrazingtheirlivestockonslopesmightnotsupportprohibionofgrazingonrestored
sitesinthe beginning.Bepreparedthatyouwillhavetotalkwithreluctanthouseholdsmoreoen.Don’t
getfrustrated!Thisisnormal!Discussrstwithyourteamoflike-mindedpeopleandmakealistofallgood
arguments, such as
•notall slopes will be reforestedat thesameme,so in the beginning on someslopesgrazingwith
shepherdwillsllbeallowed;
•forageshrubs(e.g.Artemisia, Halothamnus or Kochia prostrata)willbe seeded,but notgrazed;they
willbecutwhentheyhavefullpotenal,thusthetotalamountofforageperhawillbemuch higher
thaninthecurrentsystem;
•Halothamnuscanproviderewoodforsustainableharvestalreadywithinfewyears;
•forestedslopeswillprovideaddionalharvest,e.g.almond,pistachioorrosehip;
•collecvemanualharvestdaysforeachspeciesallowequalshareofbenetamongallhouseholds;
•whentreesaresomeyearsoldtapchan-tourismcanprovideaddionalincomeandgoodmarketopons
forlocalraisins,cheese,fruits,nuts,meat,eggs,yoghurt,handicraorlocallyproducedsouvenirs.
7. Важные аспекты для обсуждения на встрече с сельскими жителями
Жители сел, которые в настоящее время пасут свой скот на склонах, могут не сразу
поддержать решение о запрете на выпас скота на восстановленных участках. Будьте
готовы к тому, что вам придется немного дольше убеждать такие домохозяйства в
целесообразностимер.Нерасстраивайтесь,этонормальноеявление! Обсудитесначала
свашимколлективомединомышленниковвсесуществующиеаргументывпользуданной
меры.Составьтеихсписок.Так,например,всписокможновнестиследующиеаргументы:
• не все склоны будут восстанавливаться одновременно, поэтому на некоторых
склонахещебудетразрешенопастиживотных;
• кормовые виды кустарниковых растений (например, полынь, чогон или изень)
будутвысеяны,нонедлявыпаса:онибудутскошеныприихполномсозревании.Таким
образом,общийобъемкорманагектарбудетгораздовыше,чемпринынешнейсистеме
выпаса;
• Чогонможетбыть хорошим устойчивым источникомдровужечерез несколько
лет;
•Восстановленныелесныенасаждениянасклонахобеспечатдополнительныйурожай,например,
миндаля,фисташкиилишиповника;
•Коллективный ручной сбор урожая каждого вида отдельно позволит разделить собранный
урожайравномерносредивсехдомохозяйств;
•когда деревья вырастут (через несколько лет) «тапчанный» туризм может приносить
дополнительныйдоходипозволитпродаватьтуристамместныйизюмом,сыр,фрукты,орехи,
мясо,яйца,кислоемолоко,атакжеремесленеческиеподелкиисувениры.
7. Қишлоқ учрашувларида муҳокама қилинадиган муҳим масалалар
Чорвамоллариниайнивақтдақияликлардабоқаётганоилахўжаликлариқайтатикланганмайдонларда
молларни боқмасликни аввалига маъқулламасликлари мумкин. Бу каби оила хўжаликлари билан
кўпроқмуҳокамаларолиб боришга тайёрбўлинг. Бундан албаттатушукнликкатушманг! Бу одатий
ҳол!Илк навбатдабуишдакўнгилли кишилар гуруҳибилан муҳокамаолибборингвақуйидагилар
кабияхшитомонларнирўйхатқилинг:
•барча қияликлар бир вақтнинг ўзида қайта тикланмайди, бошида айрим қияликларда чўпон
биланмолбоқишмумкинбўлади;
•Ем-хашак ўсимликлар (масалан, шувоқ, чўғон ёки изен) экилади ва бу майдонларда мол
боқилмайди;улартўла-тўкисўсибривожланганданкейингинайиғиболинишимумкинвашунинг
учунбиргектарданолинишимумкинбўлганҳосилҳозиргитизимдаолинадиганҳосилганисбатан
анчаюқорибўлади;
•Бирнечайиличидачўғонданўтинсифатидафойдаланишмумкин;
•Қияликларда тикланган ўрмонлар бодом, писта, наъматак каби қўшимча ҳосил билан
таъминлайди;
• Жамоавий ҳашар орқали ҳосил йиғиш ҳар бир оила хўжалиги учун фойдани тенг тақсимлаш
имкониниберади;
•Ўрмондаги дарахтлар ўсиб ривожланганидан кейин «тапчан» туризми қўшимча даромад
манбаларинивашунингдекмаҳаллийшароитдаетиштириладиганмайиз, пишлоқ,ёнғоқ,гўшт,
тухум, маҳаллий ҳунармандчилик маҳсулотлари ёки сувенирлар учун бозор имкониятларини
яратади.
9
8. Two governance agreements are necessary
Youwillneedoneagreementwithinyourvillageandonewithneighborvillagestoprotectrestored
sites.Explainthisissueduringthevillagemeeng.DiscussthemodelofaFoothillUserGroup(FUG)
including all households having the same tasks and benets. The signed paper can help you to
convincereluctanthouseholds,butitisonlyoneimportantpartoftheprocess.
Aerwardsmeetwithaksakalsandeldersofneighborvillages,explaintheneedforreforestaonand
thenecessaryrespectforachievementsofneighborvillages.
EnsurebackingbyKhokimiatandmahalla(s).
8. Два договора по управлению
Необходимо подготовить и подписать договор по защите восстановленных участков: один
договорсжителямивашегосела,иещеодинссоседнимиселами.Объяснитенеобходимость
данной официальной договоренности в ходе собрания с сельскими жителями. Обсудите
модельГруппы пользователей предгорьями(ГПП),а такжерольдомохозяйств,имеющихте
жезадачиипреимущества.Подписанныйдокументможетстатьещеоднимаргументомдля
домохозяйств, не желающихпринимать запрет на выпас. Но это только одна важная часть
процесса.
Далеенеобходимовстретиться с аксакаламиистарейшинамисоседних сел и объяснитьим
необходимость восстановления лесов,отметив, также результаты, достигнутые в соседних
селах.
ЗаручитесьподдержкойХокимиятаимахалли(махаллей).
8. Иккита бошқарув келишувининг зарурлиги
Сизқайтатикланганмайдонларниҳимояқилишучунқишлоғингизвақўшниқишлоқларбилан
келишувгаэгабўлишингизлозим.Бумасаланиқишлоқучрашувларидатушунтирибберинг.Бир
хилвазифаваманфаатгаэгабўлганоилахўжаликларибиланбиргаликдаТоғ ён-бағирларидан
фойдаланувчилар гуруҳи(ТФГ)моделинимуҳокамақилинг.Имзоланганкелишувларбетараф
оилахўжаликлариниишонтиришгаёрдамберади,лекинбуушбужараённингфақатбиргина
муҳимтомониҳисобланади.
Шундан сўнг қўшни қишлоқларнинг оқсоқоллари ва ёши катта кишилари билан учрашинг,
уларгаўрмонларнитиклашгабўлганэҳтиёжнивақўшниқишлоқларамалгаоширганишларни
ҳурматқилишнингмуҳимлигинитушунтиринг.
Туманҳокимиятивамаҳаллаларданкўмаколишниҳамэътиборгаолинг.
10
8.1. Discuss the potenal and rules of a Foothill User Group (FUG)
Vegetaononfoothillslopesisacommonresourcesimilartowater.Butwhereasvillagesdevelopedwater
managementsystemsalreadydecadesago,theydidnotdevelopsuchsystemforvegetaononslopes.Do
accordingly:Join all householdstoonegroup withequalrightsand developgovernancerules forsucha
Foothill User Group.Youcanensureequalshareofbenetandavoidoverusebycollecvemanualharvest
days.
Discusswhomight be eligible toactin the managementteam.The core teamhasto organizecollecve
acononslopes,establishthenurseryandmonitorcontrolledgrazing.
Be aware that a single household canruin the achievements of the village by leng livestock graze on
restoredslopes;discussifyouwanttofocusonconsensusoronsancons.Debatetowhichextentyouwant
toinvolvemahalla.Thinkaboutthepotenaloflecturesintheschool.Takecollecveaconalsobyelder
pupilsintoconsideraon. Thismightleadto broad ownershipforrestoredslopes.Themore households
contributetocollecveacon,themorehouseholdswillprotectthesites.
8.1 Потенциал и правила Группы пользователей предгорьями (ГПП)
Растительность на предгорных склонах является общественным ресурсом, так же как и вода. Но
несмотрянато,чтожителиселразработалисистемыуправленияводнымиресурсамиещедесятилетия
назад,аналогичныхсистемпо управлениюрастительнымиресурсами насклонахсозданонебыло.
Необходимопредпринятьследующиешаги:Объединитевседомохозяйстваводнугруппусравными
правами и разработайте правила управления для данной Группы пользователей предгорьями.
Разработанные правила помогут обеспечить равномерное распределение выгод посредством
установленияднейдляколлективногоручногосбораурожая.
Обсудите членство в управленческой команде и возможные кандидатуры. Основная группа
будет ответственназа организацию коллективных работ на склонах, за создание питомников, и
осуществлятьконтрользавыпасом.
Имейте в виду, что даже одна семья может разрушить все созданное, позволив скоту пастись на
восстановленныхсклонах;обсудите,какимобразомможноизбежатьэтогориска;путемконсенсуса
или создания санкций. Обсудите степень участия махаллей в данном процессе. Подумайте о
пропаганде принципов данного подхода в школах. Учтите возможность привлечения старших
школьниковкколлективныммероприятиям.Этоможетпомочьпривлечьбольшезаинтересованных
сторонквосстановлениюсклонов.Чембольшесемейбудетвовлеченовколлективныедействия,тем
большелюдейбудетзаинтересовановзащитеданныхучастковотнежелательноговыпаса.
8.1 Тоғ ён-бағирларидан фойдаланувчилар гуруҳи (ТФГ) нинг потенциали
ва қоидаларини муҳокама қилинг
Тоғ ён-бағирларидаги ўсимликлар тоғлардан тўпланадиган сув каби
умумийтарздафойдаланиладиганманбасаналади.Бирнечаўнйиллар
олдин қишлоқ аҳолиси сувдан фойдаланиш тизимини йўлга қўйган,
аммо қияликлардаги ўсимликлардан фойдаланишда ушбу тизим
улар томонидан ишлаб чиқилмаган. Шундай экан, қуйидагиларгамос
равишдаамалқилинг:тенгҳуқуқлибарчаоилахўжаликларинитўпланг
ваТоғён-бағирлариданфойдаланувчиларгуруҳиучунбошқариштартиб-
қоидалариниишлабчиқинг.Олингандаромаднингтенгтақсимланишига
ваҳосилдантартибсизфойдаланишнижамоавийтарздаҳосилнийиғиш
кунлигийўлибиланбартарафэтишгаишонтиришингизмумкин.
Бошқарувгуруҳидафаолиятюргизишучункимлармуносибэканлигини
муҳокама қилинг. Ушбу асосий гуруҳ қияликларда жамоавий ҳашар
ишларини ташкиллаштириши, кўчатхона ташкил қилиши ва чорва
молларинитартиббиланбоқилишининазоратқилишикеракбўлади.
Шуни ёдда тутингки, битта оила хўжалигининг чорва молларини
қайта тикланган майдонларда ўтлатиши орқали бутун бошли қишлоқ
томонидан эришилган ишларга зиён келтириши мумкин. Тартиб-қоидаларга амал қилишда қайси
усулни, яъни маълум бир келишувниёки бўлмаса жазолаш чораларини кўришни муҳокама қилиб
олинг.Маҳалланиқанчаликдаражадабуишгажалбқилишниўйлабкўринг.Мактабўқитувчиларининг
буишдагипотенциалиниҳам ҳисобга олинг.Ўсмирёшларниҳамжамоавий ҳашар ишларига жалб
қилишга эътибор беринг. Булар ўз навбатида қайта тикланган ҳудудларнинг кўпчилик томонидан
эгалик қилинишига олиб келади. Жамоавий ҳашар ишларида қанчалик кўп оила хўжаликлари
иштирокэтибўзҳиссасиниқўшса,тикланганмайдонларнишунчакўподамларасрабавайлайди.
Collecve water management has
already long-term tradion in foothill
areas
Коллективное управление водными
ресурсами, является стародавней
традицией в предгорных районах
Жамоавий тарзда сувдан фойдаланиш
тоғ ён-бағирлари ҳудудларида узоқ
анъана тусига кирган
In Kadok many (former) teachers are part
of the core team
В селе Кадок бывшие учителя вошли в
основную команду
Қадоқ қишлоғидаги қўпгина
собиқ ўқитувчилар асосий гуруҳ
иштирокчилари саналади
11
8.2. For example: rules of a Foothill User Group
FUG …..(name of the village)......... is founded for restoraon and sustainable use of foothills, to
prevent mudows, to enhance the environment and to give way for new income opons. The FUG
shall ensure equal benet from foothills for all households.
1. All households of ................ village are member of FUG ................, and only households of
................ can be member.
2. All members of FUG ................ stop free grazing by their own livestock, uncontrolled harvesng
and logging on rehabilitated slopes. The members of FUG ................ will enforce the protecon of the
rehabilitated foothills from uproong of plants, cung of trees and grazing of any livestock: Each
member of FUG ................ has to inform the core team in case they noce free grazing, uncontrolled
harvesng or logging on rehabilitated slopes.
8.2 Примеры правил для Группы пользователей предгорьями
ГПП ..... (название) ......... основана для восстановления и устойчивого использования
предгорий, с целью предотвращения селей, улучшения окружающей среды и создания новых
возможностей дохода. Члены ГПП должны обеспечивать равное распределение выгод от
деятельности на предгорьях между всеми домохозяйствами.
1. Все домохозяйства села …..(название).... являются членами ГПП ....... (название)......., и
только домохозяйства села....(название)............могут быть членами ГПП.
2. Все члены ГПП... (название)...... согласны отказаться от свободного выпаса скота,
неконтролируемого сбора урожая и сруба деревьев на реабилитированных склонах. Члены
ГПП ...(название)...... будут следить за тем, чтобы на реабилитированных предгорьях не
выкорчевывали растения, не вырубали деревья и не выпасали скот. В случае если кто-то
из членов ГПП заметит выпас животных, неконтролируемый сбор или вырубку деревьев
на реабилитированных склонах, необходимо проинформировать основную команду о
нарушении.
8.2 Намуна сифатида: Тоғ ён-бағрларидан фойдаланувчилар гуруҳи
тартиб-қоидалари
........(номи)..... Тоғ ён-бағирларидан фойдаланувчилар гуруҳи тоғ ён-бағирларини қайта
тиклаш ва барқарор фойдаланиш, сел сувларидан ҳимоя қилиш ҳамда атроф-муҳитни
яхшилаш орқали аҳолига янги даромад манбаларини яратиш мақсадида ташкил этилди.
ТФГ тоғ ён-бағрларидан фойдаланишда барча хўжаликлар учун тенг манфаат кўришини
таъминлаши лозим.
1. ...... қишлоғидаги мавжуд хўжаликлар ....... ТФГ аъзоси ҳисобланади ва фақат ...... қишлоғи
оила хўжаликлари аъзо бўлишлари мумкин.
2. ...... ТФГ нинг барча аъзолари ўз оила хўжаликларида мавжуд қўй ва эчкиларни тоғ ён-
бағирларига эркин ҳайдаш, ҳосилни назоратсиз йиғиш ва қайта тикланган ҳудудларда
дарахтларни чопишни тўхтатишлари шарт. ...... ТФГ аъзолари қайта тикланган тоғ ён-
бағирларида ўсимликларни чопиб олишдан ҳимоя қилишлари, дарахтларни кесишни ва ҳар
қандай чорва молларини ўтлатишни ман қилишлари лозим. ...... ТФГ нинг ҳар бир аъзоси
тартибсиз мол боқиш, назоратсиз ҳосил йиғиш ва дарахт чопиш ҳолатлари кузатилса,
дарҳол асосий гуруҳ аъзоларига хабар беришлари лозим.
Rosa canina owering
Цветение шиповника
Гуллаётган наъматак
12
3. The members of FUG ................ elect a core team of 10 villagers always for one year.
Each household has one vote. The core team elects a leader. Decisions of the core
team require 60% of votes. The members of the core team work as volunteers for the
benet of the community.
4. The core team ensures stop of free grazing and uncontrolled harvesng either by
shepherd or by rotaonal watchman for rehabilitated slopes. Members of the core
team will also regularly monitor rehabilitated sites. The core team is in charge of
enforcement of rules and can execute sancons to protect the common interests of all
villagers in cooperaon with Mahalla.
5. The core team organizes further reforestaon (by collecve acon and day labor).
6. The core team organizes collecve harvesng and ensures equal share of harvest for
each household (forage, almond, medicinal plants etc.)
3. Члены ГПП ...... (название)...... избирают 10 членов основной команды сроком только на один год.
Каждое домохозяйство имеет один голос. Основная команда избирает лидера. Для выбора членов
основной команды требуется 60% голосов. Члены основной группы работают на бесплатной
основе - на благо сообщества.
4. Основная команда должна осуществлять
контроль за тем, чтобы на участках
не выпасался скот и не осуществлялся
неконтролируемый сбор урожая или
древесины. Процесс может осуществляться
путем назначения сторожа/пастуха на
основе поочередности. Члены основной
команды также будут принимать
участие в осуществлении контроля на
реабилитированных участках. Основная
команда отвечает за соблюдение
правил и может выдвигать санкции для
защиты общих интересов всех жителей
в сотрудничестве с представителями
махалли.
5. Основная команда организует
дальнейшее лесовосстановление
(коллективная деятельность и дни
общественного труда).
6. Основная команда организует
коллективный сбор урожая и обеспечивает
равное распределение урожая среди
домохозяйств (корма, миндаль,
лекарственные растения и т.д.).
3. ...... ТФГ аъзолари 10 кишидан иборат асосий гуруҳни ҳар доим
бир йил муддатга сайлашади. Бунда ҳар бир хўжалик бир овозга
эга. Асосий гуруҳ ўз раҳбарини тайинлайди. Асосий гуруҳ қарорлари
камида 60% овоз билан қабул қилинади. Асосий гуруҳ аъзолари жамоа
манфаати учун кўнгиллилар сифатида фаолият юритишади.
4. Асосий гуруҳ қўй ва эчкиларни тоғ ён-бағирларига эркин
ҳайдаш, ҳосилни назоратсиз йиғишни бартараф этишни, навбат
билан боқишга чўпон тайинлаш ёки қайта тикланган тоғ ён-
бағирларида қоровул тайинлаш орқали таъминлайди. Асосий гуруҳ
аъзолари доимий равишда қайта тикланган тоғ ён-бағирларини
мониторингини юритишади. Асосий гуруҳ маҳалла билан
ҳамкорликда ўрнатилган тартибларни жорий этишга маъсулдир
ва ўрни келганда тартиббузарлар устидан жамоа манфаатларини
ҳимоясини таъминлаш учун керакли жазо чораларини қўллайди.
5. Асосий гуруҳ кейинги даврда тоғ ён-бағрларини ўрмонлаштириш
ишларини ҳашар ёки ёлланма ишчи кучи ёрдамида амалга оширади.
6. Асосий гуруҳ жамоа билан ҳосил йиғинини ташкил этади ва ҳар
бир оилага йиғилган ҳосилни тенг тақсимотини таъминлайди (ем-
хашак, бодом, доривор ўсимликлар ва ҳ.к.).
13
7. The core team organizes and promotes start-up of tourism.
8. The core team informs Mahalla and Khokimiat on status of the reforestaon by yearly reports.
9. The core team provides assistance to other villages on establishment of a governance structure for
reforestaon of foothills.
10. All members of FUG ................ respect reforestaon eorts of other villages and will not use
slopes rehabilitated by other villages.
11. All members of FUG ................ recognize the need to preserve the small forest reserve above
Nogora as a natural seed bank for reforestaon acvies of many Mahallas.
Head of household Signature Date
7. Основная команда организует и способствует налаживанию туризма.
8. Основная команда информирует представителей махалли и Хокимията о состоянии дел
по лесовосстановлению в рамках ежегодного отчета.
9. Основная команда оказывает помощь другим селам в создании структуры управления
для лесовосстановления предгорий.
10. Все члены ГПП ...... (название).......... уважают усилия своих односельчан по
лесовосстановлению и не будут использовать склоны, реабилитированные другими селами.
11. Все члены ГПП.... (название)....... признают необходимость охраны ресурсов небольшого
леса в качестве естественного заповедника/банка семян для осуществления мер по
лесовосстановлению многих махаллей.
Глава домохозяйства Подпись Дата
7. Асосий гуруҳ туризмни ташкил этиб уни кенгайтириш ишларини
юритади.
8. Асосий гуруҳ ҳудуддаги ўрмонлаштириш ҳолати ҳақида ҳокимият ва
маҳаллани йиллик ҳисобот орқали хабардор қилиб боради.
9. Асосий гуруҳ бошқа қишлоқларга ҳам тоғ ён-бағирларини ўрмонлаштириш
бўйича бошқарув тизимини яратишда кўмак беради.
10. ...... ТФГнинг барча аъзолари бошқа қишлоқлар фуқароларининг
ўрмонлаштириш бўйича ҳатти- ҳаракатларини ҳурмат қилишади ва улар
қайта тиклаган ҳудудлардан фойдаланишмайди.
11. ...... ТФГнинг барча аъзолари Ноғора юқорисида ташкил этилган кичик
ўрмончани ҳимоя қилиш бошқа маҳаллаларда ўрмонлаштириш ишларига
табиий уруғ заҳираси сифатида хизмат қилишини тан олишади.
Хўжалик раҳбари Имзо Сана
Foothill areas have a lot of beauful sites tourists would like to see as well
В предгорных районах есть много красивых мест, которые были бы
интересны туристам
Тоғ ён-бағирлари туристлар кўришни хоҳлайдиган кўпгина чиройли
жойларга ҳам эга
The small remaining forest above Nogora
Небольшие сохранившиеся леса над с. Ногора
Ноғора қишлоғи юқорисида сақланиб қолган
ўрмон
14
8.3. For example: an agreement of aksakals of neighbor villages
We,theaksakalsofMahalla…………,supportthereforestaonoffoothills.
Wewillpromoteandensurethatourvillagewillrespectthereforestaoneortsofothervillages.Therewill
benograzingorharvesngfromourvillagersonaslopereforestedbyanothervillage.
Wewillinformourvillageonreforestaoneortsinneighborvillagesandassessinourcommunies,ifthey
want to rehabilitate slopes of their environment as well.
Name village signature date
8.3 Пример: Соглашение аксакалов соседствующих сел
Мы,аксакалымахалли.....(название).......,поддерживаемлесовосстановлениепредгорий.
Мыбудемпоощрятьиспособствоватьтому,чтобыжителинашихселуважалиусилияжителейдругих
сел,направленныеналесовосстановлениепредгорий.Наданныхтерриторияхнебудетпроизводиться
выпасилисборурожаяжителямисоседнихсел.
Мысообщимжителямнашихселомероприятияхполесовосстановлениювсоседнихселахиобсудим
сниминамерениепредпринятьаналогичныедействия.
Ф.И.О. село подпись дата
8.3 Намуна сифатида: қўшни қишлоқ оқсоқоллари ўртасидаги келишув
Биз........Маҳаллаоқсоқолларитоғён-бағирлариниўрмонлаштиришниқўллабқувватлаймиз.
Бизқишлоқаҳлитомониданбошқақишлоқларниўрмонлаштиришбўйичаҳатти-ҳаракатлариниҳурмат
қилинишинитаъминлаймизвақўллаб-қувватлаймиз.Бошқақишлоқфуқаролариўрмонлаштиргантоғ
ён-бағирларидақўйваэчкиларимизниўтлатишниёкиқишлоғимизаҳолиситомониданўсимликларни
чопибкетилишиҳамдаҳосилнийиғиболинишинибартарафэтамиз.
Биз ўрмонлаштириш бўйича қўшни қишлоқларда қиланаётган ҳатти-ҳаракатлардан ўз атроф-
муҳитлариниўрмонлаштиришистагидабўлганқишлоғимизаҳлинихабардорқилибтурамиз.
Исми шарифи қишлоқ имзо сана
15
9. How to restore the foothills?
Restoraonoffoothillforestincludesthree parallelacvies:
-buildingaconsensusonprohibitedgrazingonrestoredsitesandamechanismtoensureit;thisis
byfarthe mostchallengingtaskandneedsconnuousaenon,whereasotheracviesareonly
seasonalanddon’tdemandinvolvementofreallyeachsinglehousehold;toenforcestrictprotecon
ofsitesismostimportantforsuccess;
-terracingofslopes;
-preparingseedlingsandplanng.
9. Как восстановить предгорья?
Восстановлениепредгорнойместностивключаетвсебятри параллельныхвидадеятельности:
- Достижение консенсуса по запрету выпаса на восстановленных участкахи механизм его
обеспечения - это на сегодняшнийдень наиболее сложная задача, требующая постоянного
внимания. Другие мероприятия носят сезонный характер и не требуют непосредственного
участия каждого отдельного домохозяйства: обеспечениестрогой охраны участков является
наиболееважнымаспектомвдостиженииуспеха;
-Террасированиесклонов;
-Подготовкарассадыипосев.
9. Тоғ ён-бағирларини қандай тиклаш керак?
Тоғён-бағирлариўрмонлариниқайтатиклаш учта параллелтадбирниўзичигаолади:
- қайта тикланган майдонларда мол боқишни бартараф қилиш бўйича келишувни ва уни
таъминлашнингмеханизминияратиш; бу энгқийинвазифабўлиб, доимийэътиборниталаб
қилади, бошқа тадбирлар эса фақат мавсумий бўлиб, ҳар бир оила хўжалигининг иштирок
этишини талаб қилмайди; тикланган майдонларни қаттиқ ҳимоя қилишни жорий қилиш
муваффақиятгаэришишдажудамуҳимсаналади;
-қияликлардатеррасаларҳосилқилиш;
-кўчатларнитайёрлашвауларниўтқазиш.
Farmers aware of climate change can reduce the risks signicantly
Фермеры, осведомленные об изменении климата, могут значительно сократить риски
Иқлим ўзгариши ҳақида хабардор бўлган фермерлар унинг хавфини сезиларли даражада
камайтиришлари мумкин
16
10. How to select sites?
Selectdegradedsitesandsteepfoothills,butforthebeginningmaybenotthose
slopes mostpronetomudows,becauseyouneedtogainsomeexperiencerst.
Amudowonarestoredslopemightdiscouragevillagers.Selectsitesvisiblefrom
andclosetothevillage, maybesiteswhich havesllsubstanalsoilormoisture
– or would later allow tapchan-tourism. Discuss advantages of dierent sites
withvillagers.Selectsitesbare oftreesand valuableforageshrubs,parcularly
consider sites without Amygdalus and Artemisiaspecies,butplentyofunpalatable
plants like Eremurus sp., Tragacantha bactriana, Sophora pachycarpa, Phlomis
thapsoides, Cousinia sp.Suchplantshavenovalueforlivestock.Theoriginalnave
vegetaon plantedand seeded on terraces will sustain on long term, whereas
theseunpalatableweedswill decrease.Payaenontopatchesoferodedsoils
causedbyruno.Themoreerodedthesoilthehighertheriskofmudows.
10. Как выбрать участки?
Выберитедеградированныйземельныйучастокикрутыепредгорья,нодляначала,стоитвыбратьне
те,чтовнаибольшейстепениподверженыселям,потомучтонапервыхпорах,будетважнообрести
опытвданномделе.Селинавосстановленномучасткемогутразрушитьдостигнутыйрезультатитем
самымпошатнутьмотивациюжителей.Дляначалавыберитеучастки,расположенныенедалекоот
села,находящиесявполезрения. Такжеможновыбратьучастки с хорошимипочвеннымислоями,
наместекоторых,вдальнейшемможно будетустроить «тапчанный»туризм.Обсудите исравните
преимущества различных участков с жителями села. Выберите участки, на которых не растут
деревьяи ценныекормовыекустарники. Особоевниманиеуделитеучасткам,гденепроизрастают
такиерастения какминдаль иполынь,норастетмногонепригодныхрастений,таких какэремурус,
трагакант,софора,зопник,кузиния.Такиерастенияне имеютникакойценностидляскота. Полезная
местнаярастительность,высеянная натеррасах,прослужитдолго,втовремякаквышеупомянутые,
непригодныедлякормаскоту,сорнякибудутпостепенноисчезать.Обратитевниманиенаучасткигде
почваразрушенапопричинеселевогостока.Чемболееэродированапочва,темвышерискселей.
10. Қайси майдонларни танлаш лозим?
Инқирозга учраган майдонлар ва тик қияликларни танланг, аммо
ўрмонлаштиришнинг илк босқичларида сел сувлари ҳосил бўлиш
эҳтимоли юқори бўлган қияликларни танламаслик маъқул, чунки сиз бу
каби қияликларни тиклашда аввал тажриба орттиришингиз лозим. Қайта
тикланган қияликларда сел сувларининг ҳосил бўлиши ва уларга зиён
келтириши қишлоқ аҳолисини ташвишга солиб кейинги ўрмонлаштириш
ишларигамаълуммаънодасалбийтаъсиркўрсатишимумкин.Қишлоққаяқин
ва қишлоқдан кўриниб турадиган қияликларни танланг,айниқса қалинроқ
тупроққатламигаэгабўлганва«тапчан»туризмини ташкилқилишмумкин
бўлганжойларнитанлашмақсадгамувофиқ.Бундатурлихилдагимайдонлар
вауларнингафзалликлариниқишлоқаҳолисибиланҳаммуҳокама қилинг.
Табиий дарахтлар ва қимматли ем-хашак ўсимликларидан холи бўлган
майдонларнитанланг,айниқсаёввойибодомвашувоқтурларучрамайдиган
ҳамдачорвамолларитомониданейилмайдиганширач,трагакант,аччиқмия,
қўзиқулоқ,карраккабиўсимликлартарқалганмайдонларниэътиборгаолинг.
Букабиўсимликларчорваучунҳечқандайаҳамиятгаэгаэмас.Террасаларда
экилган табиий ўсимлик уруғлари ва ўтқазилган кўчатлар узоқ муддатда ривожланиб кўпаяди,
бундайшароитдаэсабегонаўсимликларкамаяди. Сувэрозиясиоқибатидаинқрозгаучраганкичик
майдонларгаэътиборберинг.Эрозиягаучрагантупроқюзасиқанчакўпбўлса,селсувларинингҳосил
бўлишхавфиҳамшунчаортади.
This more at area close to the village
would be excellent for tapchan-tourism
under trees – providing always good view
and some wind.
Это более равнинная территория,
расположенная недалеко от
села, превосходно подходит для
«тапчанного» туризма под деревьями
- всегда хороший вид и ветерок.
Ушбу қишлоққа яқин жой дарахтлар
остида «тапчан» туризми учун жуда
мос бўлиб, ҳар доим ажиб манзара ва
шабада туҳфа этади.
It might be risky to start with such steep
slope having scarce soil, besides you have
some very experienced villagers.
Начинать терассирование на
таких крутых склонах, со скудной
почвой, может быть рискованно.
Но, если в вашем селе есть жители,
имеющие опыт в данном деле, можно
попытаться.
Қишлоқда ўрмонлаштириш бўйича
тажрибали кишилар бўлмаса бу
каби тупроғи оз тик қияликларда иш
бошлаш бирмунча қалтис саналади.
17
11. Which plants to use for reforestaon?
Old men and women knew the value of former forest and its plants best. Ask them which plants
(trees,medicinalplantsandforage)weremostimportantconcerningrewood,addionalincome,
medicinalpurposes,protecngmudows,forlocalclimateorasforageplants.Assesswhichplants
disappeared last due to higher drought tolerance.
Aerwards ask them also about Amygdalus bucharica, Amygdalus petunnikovii, Amygdalus
spinosissima, Crataegus turkestanica, Pistacio vera, Rosa canina, Ulmus uzbekistanica, Ulmus densa
and Artemisia species. Also discuss if Kochia prostrata, Ceratoides ewersmanniana or Halothamnus
subaphyllamight growsustainably ontheslopes inyourarea.Mostof theseplantsarenavefor
foothillareasandtheywereabundantinthepast.Thesetreeandshrubspecieshavestronganddeep
roots(upto4-5m),thustheycansustainevenduringverydryperiods.Addionallythestrongroot
systemcanpreventsoilerosionandreduceriskofmudows.Selectaccordingtolocalcondions.
11. Какие растения использовать для лесовосстановления?
Старшее поколение знает и понимает, в чем состоит ценность лесов, поэтому за советом
относительнотого,какиерастениявыбрать,лучше всегообратитьсяименнокним.Спросите
их,какиерастения(деревья,лекарственныеикормовыерастения)использовалисьвкачестве
дров,длядополнительногодохода,влечебныхцелях,длязащитыотселей,дляулучшения
местного климата или в качестве корма. Проанализируйте, степень адаптации растенийк
засухе(какиеисчезлираньше,какиепозже).
Узнайтеужителейотакихрастениях,какминдальбухарский,миндальПетунникова,миндаль
колючейшей, боярышник, фисташка, шиповник, виды вяза и полынь. Также узнайте об
устойчивостиизеня , терескенаили чогона вусловияхвашего региона.Большинствоиз этих
растений берут свое начало именно в предгорных регионах, где в прошлом они обитали в
изобилии.Этидеревьяикустарникиимеютсильныеиглубокие корни (до 4-5 м), поэтому
могутвыжитьдажевоченьзасушливыепериоды.Крометогосильнаякорневаясистемаможет
предотвратитьэрозиюпочвыиснизитьрисквозникновенияселей.Выберите необходимые
растенияисходяихместныхусловия.
11. Ўрмонларни тиклашда қайси ўсимликлардан фойдаланилади?
Ёшикаттаэркак ва аёлларолдингиўрмонларнинг қандайаҳамиятгаэга эканлигиниваунда
ўсганўсимликларнижуда яхши билишади.Улардан қайсиўсимликлар(дарахтлар, доривор
ва ем-хашак ўсимликлари) ўтин, дори-дармон, сев сувларидан ҳимоя қилиш ва қўшимча
даромадолиш,маҳаллий иқлим учун ва ем-хашакжиҳатиданэнг муҳим бўлганлигиҳақида
сўранг.Қурғоқчиликкачидамлилиги учунқайсиўсимликларэнгохирийўқолибкетганлигини
баҳоланг.
Шундан сўнг улардан бодом, бодомча, дўлана, писта, наъматак, қайрағоч ва шувоқ каби
ўсимликларҳақидасўранг.Шунингдек,изен,терескен,чўғонкабием-хашакўсимликларининг
ҳудудингиз қияликларида ўса олиши ҳақида муҳокама қилинг. Юқорида қайд қилинган
кўпчиликўсимликлартоғ ён-бағирлариучунтабиий бўлиб,илгарикўпучраган. Ушбударахт
вабутатурлари кучли вачуқур(4-5 м) илдиз тизимигаэгава шунинг учун қурғоқчилкелган
йиллардаҳамушбуўсимликларўсибривожланаолади.Қолаверса,кучлиилдизтизимитупроқ
эрозиясиваселсувлариниолдиниолади. Маҳаллий табиий шароитни ҳисобга олганҳолда
ўсимликларнитанланг.
Amygdalus bucharica
Миндаль бухарский
Аччиқ бодом
Amygdalus petunnikovii
Миндаль Петунникова
Ёввойи бодом
Kochia prostrata
Изень
Изен
Ulmus Вяз Қайрағоч
18
Whenyouchoose plantsconsidermulplebenets fromsingleplants,e.g. Halothamnus subaphylla is a
forageand rewood shrub and can prevent mudows; Rosa canina canreduce risk of mudows, it has
berriesformedicinaluseandforfurtherprocessing(e.g.jam)andthuscanprovideaddionalincome.Rosa
caninaalsoaractspollinators,whichmightaswellenhancetheharvestingardensandhouseholdplots.
Deforestaonleadstolossofpollinators,butvegetableandfruitsmostlyneedinsectpollinators.Don’tfocus
ononeortwoplantsonly:Yourforestwillbemorerobust,ifitcontainsatleast8-10dierentplantspecies.
Cooperatewiththebiology teacher;gathersomeyoungvillagers tocollect respecveseeds oftreesand
shrubs.Organizesearchforandaccumulaonofseedsbycollecveaconforyourlocalyouthandmakeit
a lesson on impact of impoverished landscape.
Привыборерастенийучитывайтеразныепреимуществаотдельныхвидов,например,чогонявляется
кормовым растением, котороеможет быть использовано для древесины и может предотвратить
грязевыепотоки;шиповникможетуменьшитьрискселей,аегоплодыприменяютсявмедицинеили
впищу.Эторастениеможетстатьисточникомдополнительногодохода.Шиповниктакжепривлекает
опылителей, которые способствуют урожайности фруктовых деревьев в садах и приусадебных
участках.Вырубкалесовприводиткпотереприродныхопылителей,но,какфруктовым,такиовощным
культурам необходимо опыление насекомыми. Не концентрируйте все свое внимание только на
одном или двух видах растений. Ваш лес и вы только выиграете от высокого био-разнообразия,
содержащегосявнем.Используйтекакминимум8-10различныхвидоврастений.
Заручитесь поддержкой преподавателей биологии. Привлеките несколько молодых жителей села
для сбора соответствующих семен и саженцев деревьев и кустарников.Организуйте небольшую
экспедициюпосборусемян,вкоторуюможетвойтимолодежвашегосела,ипользуясьвозможностью
расскажитеимоважностипроводимыхмер.
Ўсимликларнитанлаётганвақтдаҳарбирўсимликданкўптомонламафойдаолишниҳам
инобатгаолинг.Масалан,чўғонем-хашакваўтинбўлишибиланбирқатордаселсувларидан
ҳамҳимояқилади;наъматакҳамселсувлариҳосилбўлишхавфиникамайтиради,унинг
меваларидадориворликхусусияти мавжуд ва мевалариданмурабботайёрлашорқали
қўшимчадаромадолинишимумкин.Наъматакёввойичанглатувчиларниҳамўзигажалб
қилади ва шу орқали томорқа ерларидаги мевали дарахтлар ва экинлар ҳосилининг
ортишигаолибкелади.Ўрмонларнинг қисқариши чанглатувчиларнингҳамйўқолишига
олиб келади, ваҳоланки сабзавотлар ва мевалар кўп ҳолларда ҳашаротлар томонидан
чангланишни талаб қилади. Аммо фақат бир ёки икки ўсимлик билан чегаралиниб
қолманг: Сиз тиклаган ўрмон камида 8-10 ўсимлик турларидан таркиб топса унинг барқарорлиги
янадаортади.
Биологияўқитувчиларибиланмаслаҳатлашинг,муҳимдарахтвабуталарнингуруғларинитеришучун
қишлоқдагиёшроқкишиларнитўпланг.Маҳаллий ёшларучунуруғларниизлаш ва теришдаҳашар
ташкилқилингвабуниинқирозгаучраганландшафтларнингтаъсиридарсисифатидаўтказинг.
These plants have a strong root system:
Source: Shamsutdinov, 1975
Данные растения обладают мощной
корневой системой:
Источник: Шамсутдинов, 1975 г.
Ушбу ўсимликлар кучли илдиз
тизимига эга: Манба: Шамсутдинов,
1975
Rosa canina
Шиповник
Наъматак
Halothamnus subaphylla
Чогон
Чўғон
19
12. How, when and where to collect and prepare seed materials?
InSeptember-Octobercollecttheseedsofselectednaveplantsfromremainedtreesonfoothillsor
invillages.InearlyNovembercollectseedsofArtemisiafromtopoffoothillswhereitsllexists.In
caseyoucannotndseedsofKochia, Ceratoides or HalothamnuscontactDr.Khalilov(phone+99895
6034995),whoisinchargeoftheseedmulplicaonsiteofUzbek Reseach Instute of Karakul sheep
breeding and desert ecology near Koktepa village in Nurata.
StarttopreparetheseedingprocedureinmidNovember.Firstkeepcollectedalmondseedsinwater
for3-4days;thenburythemunderorganicmanurefromcaletosmulateseedgerminaon.Keep
buriedseedsunderthemanurefor7-10days(ifweatheriscool:for15-20days).Assoonasseeds
startgerminaon(midDecember)movethemintoplascbags.Puttwogerminatedseedsintoeach
bag.Bringallbagswithseedstooneplaceandprotectthemfromfrostbycoveringthemwithstrong
plascmaterial.KeepallplascbagswithseedsunlmidofFebruary.
12. Как, когда и где собрать и подготовить семенной материал?
Всентябре-октябреорганизуйтесборвыбранныхместныхрастенийнапредгорьяхиливселах.
В начале ноября собирите семена полыни, произрастающейв верхней части предгорий. В
случае,есливынесможетенайтисеменаизеня,терескенаиличогона,свяжитесьсд-ромХ.
Халиловым(телефон:+998956034995),которыйнесетответственностьзасеменнойучасток
Узбекского НИИ Каракулеводства и экологии пустынь. Участок расположен в районе села
КоктепавНуратинскомрайоне.
Начните готовиться к процедурепосева в середине ноября. Поместите собранные семена
миндаля в воду на 3-4 дня, а затем покройте семена органическим удобрением (навоз
крупногорогатогоскота)длястимулированияпрорастаниясемян.Держитесеменавновозев
течение7-10дней(еслипогодапрохладная:15-20дней).Кактолькосеменаначнутпрорастать
(всерединедекабря)переместитеихвпластиковыепакеты.Положитевкаждыйпакетподва
проростка.Переместитевсепластиковыепакетыссеменамивукрытиедлязащитыотмороза
и накройте их прочной пластмассовой тарой. В таком виде продержите их до середины
февраля.
12. Уруғларни қандай, қачон ва қаердан териш керак?
Сентябрва октябр ойларида тоғён-бағирларидаёки қишлоқлардасақланибқолган табиий
дарахтларнингуруғларидантеринг.Ноябрнингбошларидақияликларнингбаландқисмларида
сақланибқолганшувоқтуплариданунингуруғларинитеринг.Агарсизизен,терескенвачўғон
уруғларини топишга қийналсангиз, Нурота тумани Кўктепа қишлоғи яқинидаги Ўзбекистон
Қоракўлчилик ва чўл экологияси илмий-тадқиқот институти тажриба даласининг уруғчилик
майдончасигамасъулб.ф.н.Ҳ.Халиловбиланбоғланинг(телефон:+998956034995).
Ноябр ойининг ўрталарида экиш ишларига тайёргарликни бошланг.Илк навбатда терилган
бодом уруғларини 3-4 кун мобайнида сувда сақланг. Сўнгра уруғларнинг ниш уришини
тезлаштиришучун уларниқорамолгўнгиостигакўмибқўйинг.Уруғларни7-10кундавомида
(агароб-ҳавосалқинбўлса15-20кун)гўнгостидасақланг.Уруғларнишлаганзаҳотиёқ(декабр
ойининг ўрталарида) уларни целлофан ҳалтачаларга кўчиринг. Ҳар бир халтачага иккита
нишлаган уруғларни жойлаштиринг. Уруғлархалтачаларга солингандан сўнг халтачаларнинг
барчасинибиржойгатўплангвасовуқдансақлашучунустиниқалинцеллофанматериалбилан
ёпинг.Ушбухалтачаларнифевральойинингўрталаригачасақланг.
Seeds of Halothamnus subaphylla
Семена чогона
Чўғон уруғлари
Site for germinaon of seeds
Участок для проращивания семян
Уруғларнинг ниш уриши учун жой
20
13. Why is a nursery important?
Thesuccessrateofgengseedlingsismuchhigherinanursery
than by direct seeding on the slopes. Seeds are currently
scarceandyourvillageisinaremotearea.Ifyouhavetobuyall
seedlingsfromfarawayreforestaonwillgettoocostly.Forthe
sustainabilityoffurtherreforestaonacviesinyourvillageit
isthereforeimportanttoestablishaprofessionalnursery.
We recommend a cost eecve way to get plasc bags for
seedling producon: Use scotch and small shopping plasc
bagsandputthemintoshapebya1½l-waterbole.Youcan
starttobuildanurseryinasmallfencedarea(as0.10or0.15
ha),e.g.onthe household plot of onevillager, andextendit
later. Decide who is the most experienced and reliable person
inyourgroupandgivehimorherspecialresponsibilityforthe
nursery.
13. Почему важны питомники?
Выращивать саженцы намного эффективнее в питомниках,нежели использовать прямой посев в
почву.Семенавнастоящеевремянеоченьпростонайти,темболеечтоселорасположеновотдаленном
районе.Еслипридетсяпокупатьсаженцыгде-тодалекоза пределамисельскойместности,томеры
полесовосстановлениюобойдутсяслишкомдорого.Дляустойчивостидальнейшейдеятельностипо
лесовосстановлениюнеобходимосозданиепрофессиональногопитомникавселе.
Мырекомендуемэкономическиэффективныйспособвыращиваниярассадывпластиковыхмешочках:
возьмитескотчинебольшиепластиковые пакеты и придайте им форму с помощью 1 ½ литровой
баклажки. Вы можете начать строить питомник на небольшой огороженной территории (0,10 -
0,15га),например,наприусадебном участке кого-тоизжителей села, а вдальнейшемрасширить
территориюпитомника.Определите,ктоявляетсясамымопытныминадежнымчеловекомввашей
группе,иназначьтеегоответственнымзапитомник.
13. Кўчатхона нима учун муҳим?
Очиққияликлардатўғридан-тўғриуруғларниэкибниҳололишганисбатанкўчатхонадаэкибўстириш
кўпроқ натижа беради. Ҳозирда уруғларни топиш бирмунча қийин ва сизнинг қишлоғингиз чекка
ҳудудда жойлашган. Агар ҳар доим кўчатларни узоқ масофадаги жойлардан сотиб олишингизга
тўғри келса, ўрмонлаштириш ишлари сизга анча қимматга тушади. Шунинг учун истиқболдаги
ўрмонлаштириш ишларининг барқарорлигини таъминлаш учун қишлоғингизда профессионал
кўчатхонаташкилқилишкаттааҳамиятгаэга.
Ниҳолетиштиришучунсизгакамхаражатусулданфойдаланишнитавсияқиламиз:бундаскочвахарид
учун ишлатиладиган кичкина целлофан пакетдан фойдаланинг, 1,5 литрлик баклажкани целлофан
пакетни ичига солиб скоч ёрдамида халтача кўринишига келтиринг. Сиз атрофи ўралган кичкина
майдонда(0,10ёки0,15га)қишлоқодамлариданбиринингтоморқасидакўчатхонаташкилқилишни
бошлашингизмумкинвакейинчаликунингмайдониникенгайтиринг.Гуруҳингиздакатта тажрибага
эгабўлганвалаёқатлиодамнитанлабунгакўчатхонаучунмасъулбўлишнитайинланг.
21
14. What is the best land preparaon for dierent slopes?
Prepareterracesforplanngofseedlings onslopeswhich youselected asreforestaonsites.The
bestmetoestablishterracesisshortlyaerrstrainfallinautumninordertogetsoilfavorablefor
processing.Ifyouprepareterracesalreadyinfallsoilwillhavemoremoistureinspringthansoilon
terracesdevelopedinlateFebruary.Taketheinclinaonofthefoothillslopesintoaccountwhenyou
decideforaspecialkindofterrace.Theterracesshallsupportstorageofrainandsnow;theycanalso
decreasetheriskofmudows.
Preparesemi-cyclecontoursonrelavelyatslopes(inclinaonupto7-10%).
Wesuggestfourdierentkindsofterracesdependingonsteepnessoftheslopesandrocks.
-Prepareterraceswithhorizontalfurrowinslightlysteepareas(inclinaon15-20%).
14. Что является лучшей подготовкой земли в разных условиях?
Подготовьте террасы для посадки саженцев на склонах, которые вы выбрали в качестве
участков для лесовосстановления. Лучшее время для трассирования - сразу после первого
дождя осенью, так как в это время почва наиболее благоприятна для обработки. Если вы
подготовитетеррасыосенью,веснойвпочвебудетбольшевлаги,нежелипритеррасировании
почвы в конце февраля. Не забудьте учесть угол наклона предгорных склонов при выборе
определенного типа террасирования. Созданные террасы будут удерживать дождевые и
снежныеосадки,атакжеснизятрисквозникновенияселей.
Разметьте полукруглые траектории для террасирования на относительно пологих склонах
(наклондо7-10%).
Мыпредлагаемчетыреразличныхтипатеррасвзависимостиотуголанаклонасклонаискалы.
- Подготовьтетеррасы сиспользованиемгоризонтальных бороздна слегкакрутых склонах
(наклон15-20%).
14. Турли хил қияликларда энг мақбул ер тайёрлаш усули қандай?
Ўрмонларни қайта тиклаш учун танлаган майдонлардаги қияликларда кўчатларни ўтқазиш
учунтеррасалартайёрланг.Террасаларнитайёрлашнингэнгмақбулвақтиилккузгиёмғирдан
кейингивақтсаналади,чункиёмғирданкейиннамланганергаяхшиваосонроқишловбериш
мумкин. Агар террасаларни кузда тайёрлаб қўйсангиз, баҳоргакелиб тупроқда нам кўпроқ
тўпланади, аксинча феврал ойида тайёрласангиз террасалардаги тупроқда нам нисбатан
камроқтўпланади.Маълумбирхилтеррасаларнитайёрлашдатоғён-бағирларинингнишаблик
даражасиниэътиборгаолинг.Тайёрлангантерраслардақорваёмғирсувларитўпланишикерак,
шунингдекуларселсувларихавфиниҳамкамайтиради.
Бирмунчатекисқияликларда(нишабликдаражаси7-10%гача)яримойшаклидагиконтурларни
тайёрланг.
Қияликларнинг нишаблик даражасидан келиб чиққан ҳолда тўрт хилдаги террасалар
тайёрлашнитавсияқиламиз.
- Горизонтал жўякли террасаларни бироз тик бўлган майдонларда тайёрланг (нишаблик
даражаси15-20%).
22
-Youcanestablishhorizontalterraceswithslightlybroaderfurrowinrelavelysteepslopes(inclinaon25-
30%);dividethefurrowwithsmallridgesin-between(every3-4m).Byestablishingthistypeofterraceyou
signicantlydelaywaterrun-o.
-Inverysteepslopes(inclinaon40-45%)establishweaved-terracesusingwoodmaterials(vercallystems
andhorizontallybranchesoftreesandshrubs)todecreaseriskofmudows.Ifyouuseseedlingsinsteadof
oraddionaltosckstherootsystemofthetreescanfurtherpreventmudows.Vercaldistancebetween
terracesshouldbe6m.Inthebeginningyouwillbescarceofwood,butyoucanestablishmoreofthiskind
ofterracesassoonasyouhavesucienttwigsinsomereforestedsites.
-Terracesusingstonescanbeestablishedinsteepslopes(inclinaonmorethan40-45%)onhigheraltude
where mudows oen start.You can collect stones from surroundingsand allocate them as a wall-like
shelteragainstbeginningmudows.
- Вы можете создать горизонтальные террасы с несколько -более широкими бороздами на
относительно крутых склонах ( наклона 25-30 %); разделите борозды между собой с помощью
небольших грядок (каждые 3-4 м). Создавая такого рода террасы, вы добьетесь значительного
задержаниястокаводы.
- На очень крутых склонах (наклон 40-45%) создайте сплетенные террасы с использованием
древесныхматериалов(вертикальноустановленныедеревянныекольяигоризонтальновплетенные
ветки деревьев и кустарников), чтобы уменьшить риск селей. Если вы посадите саженцы вместо
или дополнительно к вертикальным кольям, корневая система деревьев может еще больше
предотвратить сель. Вертикальное расстояние между террасами должно быть шесть метров. В
самомначалевамможетнехватитьдревесиныдлясозданияданноготипатеррас,носовременем,
количестводоступнойдревесинывозрастетпомеревосстановлениярастительностинасклонах.
-Созданиетеррассиспользованиемкамнейможетбытьпримененонакрутыхсклонах(наклонболее
40-45%),расположенныхнабольшейвысоте,гдеселиберутсвоеначало.Выможетесобратькамни
наместеивыстроитьизнихпротяжнуюстенудлязащитыотначинающихсяселей.
- Жўяклари бирмунча кенгроқ бўлган горизонтал террасаларни тикроқ қияликларда (нишаблик
даражаси25-30%)тайёрлашангизмумкин.Жўякларниҳар3-4метрдакичикуватчаларбиланажратинг.
Бундайуватчаларҳосилқилишорқалижўяклардагисувнингоқибкетишинисекинлаштирасиз.
-Тикқияликларда(нишабликдаражаси40-45%)селсувларихавфиникамайтиришмақсадидадарахт
шох-шаббалариниўраганҳолда(қалинпояларвертикалвамайдашох-шаббаларгоризонталҳолатда)
тайёрланадигантеррасаларҳосилқилинг.Қўшимчаёғочқозиқларўрнигаёшниҳоллартеррасаолдига
ўтқазилсауларнингилдизлариселсувлариниолдиниолади.Террасаларорасидагивертикалмасофа
6мбўлишикерак. Аввалига букабитеррасаларнитайёрлашда ёғоч танқис бўлишимумкин, аммо
қайтатикланганўрмонлардаетарлишох-шаббаларҳосилбўлишибиланоқсизбукабитеррасаларни
кўпроқтайёрлашингизмумкин.
- Тош ва харсанглар ёрдамида тайёрланадиган
террасаларни одатда сел сувларининг бошланиш
жойларида юқори баландликдаги жуда тик
қияликларда (нишаблик даражаси 40-45% дан
юқори)ўрнатишмумкин.Атрофдантошларнитериб
сел сувлари йўналишига қарама-қарши ҳолатда
деворсимонтўсиқкўринишидажойлаштиринг.
23
15. How to do seeding and planng?
InearlyFebruarystarttransplanngofyoungseedlingstoterracedareas.Digaholewiththedepth
of 30-35 cm for seedlings. In case villagers contribute seedlings from their household plots with
relavely big and thick root system prepare the hole with the depth of 45-50 cm. Arrange the
distancebetweenholesas6m.Whenyoutransplantseedlingscarefullyremoveplascbagsinorder
tocreatefavorablegrowthcondionsfortherootsoftheseedlings.Donotleaveemptyplascbags
onfoothills;theyarehazardousforlivestockandnotdecomposable.Whenvillagerscontributeolder
seedlingsyoucancutsomeabovestemorbranches,sothattherootscanmanagetosustainthetree
duringthe establishmentperiod.Makesuretoplantdierentspeciesoneaeranotherbymixing
theirorderineachterracedline(e.g.Amygdalus - Ulmus - Crataegus - Amygdalus - Rosa caninaetc).
Such order will help to create mixed natural forests. Sow the seeds of semi shrub forage species
(Artemisia, Kochia, Ceratoides, Halothamnus) on terracesbetween planted seedlings. In weaved-
terracesplantseedlingsclosetoeachothertoestablishastronglyrootedlivingbarriertoreduceor
slowdownmudows.
15. Как произвести посев саженцев и семян?
В начале февраля начните посадку молодых саженцев для создания террас. Выкопайте
ямкуглубиной30-35смдлясаженцев.Есликто-тоиз жителейпредложитсаженцысосвоих
приусадебныхучастков(молодыедеревца)сболеекрупнойкорневойсистемой,топодготовьте
ямочки глубиной 45-50 см. Проследите за тем, чтобы расстояние между отверстиями
составлялошестьметров. Припересадкесаженцев осторожноснимитепластиковые пакеты
вцеляхсозданияблагоприятныхусловийроста длякорневойсистемы.Неоставляйтепустые
пластиковыепакетынапредгорьях,онипредставляютопасностьдляскотаинеразлагаютсяв
природныхусловиях.
При посадке саженцев молодых деревьев, можно отрезать некоторые стебли или ветви,
чтобыдеревцубылолегчевыжитьиприспособиться.Проследитезатем,чтобыразныевиды
деревьевчередовалисьдругзадругом,смешиванияихпоочередностьвкаждойлиниитеррас
(например, миндаль - вяз - боярышник - миндаль - шиповник и т.д.). Такой порядок будет
способствоватьсозданию смешанныхприродныхлесов.Сажайтекормовыеполукустарники
(полынь,изень,терескен,чогон)натеррасахвмеждурядьях.Всплетенныхтеррасахсаженцы
сажаются близко друг к другу, чтобы создать прочную корневую систему барьера для
уменьшенияилизамедленияселей.
15. Уруғлар ва кўчатлар қандай экилади?
Феврал ойининг бошида терраса қилинган майдонларда кўчатларни ўтқазишни бошланг.
Чуқурлиги 30-35 см бўлган чуқурчаларни ковлаб тайёрланг. Агар қишлоқ аҳолиси ўз
томорқалариданилдизлари каттароқбўлганкўчатларниолибкелганбўлсачуқурча 45-50см
бўлишикерак.Чуқурчаларорасидагимасофа6мбўлишилозим.Кўчатларниўтқазаётганпайтда
целофан халтачани эҳтиётлик билан кесиб олиб ташланг, бу орқали кўчат илдизларининг
ривожиучунқулай шароитяратилади.Кўчатларданхолибўш целофанхалтачаларни далада
қолдирманг,улар чорва моллариучунхавфливатабиийравишдачиримайди.Агарқишлоқ
аҳолиси томорқаларидан каттароқ кўчатларни олиб ўтқазган бўлсалар уларнинг устки
шохларининг бир қисмини кесиб ташланг,бу илдиз тизимининг яхши ўсиб ривожланишига
ёрдамберади.Тайёрлангантеррасалардакўчаттурлариаралашганҳолдаўтқазилганигаишонч
ҳосил қилинг (масалан, бодом – қайрағоч– дўлана – бодом – наъматак ва ҳ.к.). Бу тарзда
ўтқазилганкўчатлартабиий ўрмон ҳосил қилишда ёрдам беради. Ем-хашак ўсимликларини
(шувоқ, изен, терескен, чўғон) террасаларда ўтқзилган кўчатлар орасига экинг. Ёғочлар
ёрдамида тайёрланган террасаларда ёш кўчатларни бир-бирига яқин қилиб ўтқазинг, улар
ўсибривожлангандансўнгселсувларинисекинлаштиришучунтўсиқвазифасиниўтайди.
Halothamnus subaphylla
Чогон
Чўғон
Amygdalus spinosissima
Миндаль колючейшей
Бодомча
24 Photosandsketches:Rajabov,Christmann,Rabbimov
ICARDA
DaliaBuilding2ndFloor,BashirElKassarStreet
Vedun,Beirut,Lebanon,1108-2010
MailingAddressP.O.Box114/5055,Beirut,Lebanon
Tel.+9611813301/3
Fax.+9611804071
E-Mail:icarda@cgiar.org
Web:www.icarda.org
Photos:RajabovandChristmann