Content uploaded by Inazio Marko
Author content
All content in this area was uploaded by Inazio Marko on Nov 29, 2014
Content may be subject to copyright.
1
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Hizkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak
Topaketa
«Hizkuntzaren Arnasguneak eta
Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzukizuna»
J. Inazio Marko Juanikorena
11 / 04 / 14
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneakArnasguneak
BiotopoaBiotopoa
AutopoiesiaAutopoiesia
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
2
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneakArnasguneak
•Gaur egun zabaltzen eta gero eta gehiago
erabiltzen ari den hitza.
•Mikel Zalbidek Fishmanengandik jaso eta euskaraz
sortua.
•Kontzeptua ez da berria:
Seber Altube (1929),
Udalerri Euskaldunen Mugimendua (1989)
•Baina kontzeptuaren izendapena bai, berria da.
Eta baliagarria suertatzen da oso,
argia eta adierazgarria delako
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneaArnasgunea
Nola definitzen da?
PHYSICAL BREATHING SPACEPHYSICAL BREATHING SPACE
arnasteko espazio fisikoa
ARNASGUNEAARNASGUNEA
«euskara ‘bere kabian’ sentitzen den bilgunea, inork xaxatu eta eraso gabe
‘etxeko jaun’ sentitzen den eremua» (Zalbide, 2009)
3
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneaArnasgunea
Espazio bat non:
•Hiztunen (euskaradunen) kontzentrazio
demografikoa agertzen den, eta
•Hizkuntzaren transmisio naturala indarrean
dagoen.
Komunitatearen euskarazko
sozializazioa
eta berezko izate kulturala
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneaArnasgunea
Espazio bat non sortzen diren:
•Hiztun trebeak eta osatuak
•Hizkuntza aberatsa eta kalitatezkoa
•Interkomunikazio jariakor, bizia eta naturalerako
ahalmena
•Arnasa hartzeko gunea
•Trebatzeko espazio naturala
•Euskaldun hiztun eragile eta profesionalez hornitzeko
lekua
4
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneaArnasgunea
Espazio horiek garatzea erabateko lehentasuna:
«Hizkuntza batek, garatuko bada, bera nagusia den esparruak behar
ditu. Arnasgune horietan, eta ez beste inon, bilatu beharko du
biziberritu nahi den hizkuntzak helduleku nahikorik, bai belaunaldiz
belaunaldiko transmisioari, bai hizkuntzaren funtzio
komunikatiboari, bai hizkuntzaren balio erreferentzialari
dagokionez.
Arnasgune horiek zaindu, sortu eta, hala balitz, hedatu ezean, alferrik
izango da, seguruenera, gainerako ahalegin oro. Horrenbestez,
lehentasunezko trataera garbia eman beharko zaie euskararen
arnasguneei XXI. mende hasierako hizkuntza politikan»
(Eusko Jaurlaritza, Euskara-21, 2009)
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneaArnasgunea
Lehentasunezko ildoak EuskaraEuskara--2121 dokumentuan:
1. «Euskararen ezagupena eta erabilera belaunaldi berrietan bermatzea».
2. «Euskara ohiko hizkuntza izango duten arnasgunearnasgune
eta funtzioak zaindu, indartu eta hedatzea, euskararen
belaunez belauneko transmisioa bermatzeko eta
erreferentzialtasun soziala indartzeko».
(Eusko Jaurlaritza, Euskara-21, 2009)
5
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
ArnasguneaArnasgunea
Zer egin arnasguneak indartzeko
arnasgune diren Udalerri Euskaldunetan?
Hiru ildo landu bertako herritarrekin:
JABEKUNTZA: Hizkuntza-ekologiaren metaforak lagunduta, arnasgune izate
horretaz jabetu.
HARROTASUNA: Arnasgune bateko kide izatearen harrotasunaz jantzi, herri
hauek besteei eskaintzen dienaz kontziente izan eta harro
sentitu. Harrotasuna buru-estimu zentzuan.
ERANTZUKIZUNA: Herri hauek eta bertako gizarte-komunitateak arnasgune
izaerari eusteko eta bere balioa besteekin partekatzeko duten
erantzukizuna bereganatu.
Jabekuntza
Harrotasuna
Erantzukizuna
6
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
BiotopoaBiotopoa
Arnasgunea definitzen duen ezaugarri nagusia:
arnasguneaarnasgunea ESPAZIO FISIKOAESPAZIO FISIKOA dada
Gure kasuan,
lurralde bat (espazioa) non
hizkuntza bat garatzen den
testuinguru batean
ekosistema linguistikoa ekosistema linguistikoa
osatuz
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
BiotopoaBiotopoa
Ekosistema bat bi elementu nagusirekin osatzen da:
1. Biozenosia. Komunitatea, leku berean elkarbizitzen duten mota
ezberdinetako izaki bizidunen taldea. Ekosistema linguistikoan,
hizkuntzaren komunitatea eta testuinguruan interakzioan.
2. Biotopoa. Biozenosia garatzen den espazio fisiko, natural eta
mugatua. Ekosistema linguistikoan, hizkuntza garatzen duen
komunitateak bizi duen lurraldea.
7
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
BiotopoaBiotopoa
Zentzu horretan kontsidera daiteke:
Udalerri Euskaldunek hartzen duten lurralde fisikoa
arnasgune gisa osatzen duten
ekosistema linguistikoaren
BIOTOPOABIOTOPOA
dela
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
BiotopoaBiotopoa
Zer egin Udalerri Euskaldunak osatzen duten
arnasguneak indartzeko?
Udalerri Euskaldunen espazio geografikoa
“Babestutako Hizkuntza“Babestutako Hizkuntza--Biotopoa”Biotopoa”
izendatua izan dadin lan egin.
Lurraldearen
hizkuntza-biotopo
izendapena
8
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
AutopoiesiaAutopoiesia
Maturanak eta Varelak garatutako kontzeptua:
Autopoiesiak, sistema biologikoek duten propietate bat
azaltzen du:
Sistema horiek beren burua beren buruz Sistema horiek beren burua beren buruz
produzitzeko eta erreproduzitzeko duten produzitzeko eta erreproduzitzeko duten
propietateapropietatea.
Sistema horiek ingurunearekin lotura dute, materia eta energia
elkartrukatzen dute, baina aldi berean ingurunearengandik
bereizten dira eta autonomoak dira.
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
AutopoiesiaAutopoiesia
Autopoiesiaren kontzeptua gerora gizarte-sistemetara
aplikatu da (Luhmann)
auto-antolakuntza eta auto-erreferentzia ahalmena duten
sistemak izendatzeko.
Sistema autopoietikoak bere ezaugarri propioen
produkzioa antolatzen du, etengabe birsor daitezen.
Sistema alopoietikoa, berriz, erregulazio mekanismoak bere baitan ez
dituen sistema da.
9
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
AutopoiesiaAutopoiesia
Kontsidera ditzakegu Udalerri Euskaldunak
Sistema Autopoietikoak?
Erabili dezakegu metafora hori?
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
AutopoiesiaAutopoiesia
Nola egin Udalerri Euskaldunak
sistema autopoietiko gisa indartzeko?
Udalerriek osatzen duten sistema AHALMENDUZAHALMENDUZ:
KONTZIENTZIA: Herritarrekin landutako ildoak: jabekuntza, harrotasuna,
erantzukizuna.
KONPETENTZIA: Gaitasun politikoa eta gaitasun soziala udalerri mailan.
POTENTZIA: Ekintzarako ekimena eta energia kolektiboa.
Hiru horiek garatuz,
AUTONOMIA LINGUISTIKOA bereganatu eta erreproduzitu.
Ahalmentzea: Kontzientzia
Konpetentzia
Potentzia
Autonomia linguistikoa
10
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Duela zenbait urtetik hona:
•enpresek gizartearekin duten erantzukizunaz hitz
egiten da.
•enpresek gizartearen ongizateari laguntzearen
beharraz eta komenigarritasunak hitz egiten da.
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Zer da?:
Enpresen Gizarte Erantzukizuna (EGE), legeek agintzen dutenaz
haratago, enpresek bere interlokutoreekiko harremanetan eta
jarduera komertzialetan gizarte eta ingurugiro alorreko ardurak
txertatzea da (EB, 2001).
Hau da, enpresek erantzukizuna dute beren jarduerak
lan arloan, gizartearen arloan eta ingurugiroaren arloan
sortzen dituen inpaktuei dagokionean.
11
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Berezko hizkuntza gutxiagotuak dituzten gurea bezalako
herri eta komunitateetan, enpresen gizarte
erantzukizunaren filosofia zabaltzen ari da eta
hizkuntzaren aspektua ere bereganatzen ari da:
EGE → → HEGE
Erakundearen gizarte erantzukizuna →Hizkuntzarekiko Erakundearen gizarte erantzukizuna
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Proposamena:
•Globalizazioaren aspektu ekonomikoetatik eratorritako arriskuei aurre
egiteko,
•EGE (enpresen gizarte erantzukizuna) filosofia sortu, eta honek,
•HEGE (hizkuntzarekiko enpresen gizarte erantzukizuna) planteamenduak zabaldu
dituen moduan
•Globalizazioaren homogeneizaziorako kultur aspektuetatik eratorritako
arriskuei aurre egiteko,
•Komunitatearen Gizarte Erantzukizuna indar-ideia berria sortu, eta
bereziki,
•Hizkuntzarekiko KGE (komunitatearen gizarte erantzukizuna) planteamendua
zabaldu.
12
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Zer izango litzateke:
•Komunitatearen kide garen pertsona eta gizarte-talde ezberdinek
•legeek eta arauek agintzen dutenaren haratago,
•komunitateren ekosistema osoaren garapen jasangarri eta
harmonikoarekin
•dugun Gizarte Erantzukizunaz kontzientzia hartzea, eta
•bakoitzak, ardura dugun era guztietako ‘gizarte-instituzioetan’
positiboki eragitea.
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Ekologiaren ikuspuntuari jarraikiz:
•Hizkuntzak testuinguru jakinetan kokatzen diren entitateak dira.
•Beren eguneroko existentzia eta garapena ekosisteman parte hartzen duten
elementu ezberdinen arteko oreka dinamikoaren menpe dago.
•Euskararen kasuan, bere testuinguruko
ekosistema Euskal Herriko espazioan
kokatzen den komunitatea da. Ez dauka
besterik munduan.
13
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Ulertzeko:
•Ekosistema osoaren garapen jasangarri eta harmonikoarekin
dugun Gizarte Erantzukizuna ez da hautabide pertsonal hutsa.
•Badira ardura eta konpromiso sozialak eskubide pertsonalen
gainetik daudenak.
•Parke natural batean nire kotxea ezin garbitu izatea, kotxea
garbitzeko dudan eskubidearen gainetik dago. Eta ez da soilik
lege kontua. Erantzukizunaren kontzientzia da.
•Era berean, bizi dugun ekosistemako hizkuntzaren garapen
jasangarria, kontzeptualki pertsonen balizko ‘eskubide’
partikularren gainetik dagoen erantzukizun komunitarioa da.
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Hizkuntzarekiko Komunitatearen Gizarte ErantzukizunaHizkuntzarekiko Komunitatearen Gizarte Erantzukizuna
definitzeko:
Komunitatearen kide garen pertsona eta gizarte-talde ezberdinek
legeek eta arauek agintzen dutenaren haratago,
hizkuntzaren garapen jasangarri eta harmonikoarekin
dugun Gizarte Erantzukizunaz kontzientzia hartzea, eta bakoitzak,
gure ardurapeko gizarte-portaeretan eta gizarte-instituzioetan
koherentziaz jardutea.
14
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Gizarte ErantzukizunaGizarte Erantzukizuna
Zer egin
Hizkuntzarekiko Komunitatearen Gizarte Erantzukizuna
indartzeko?
“Diskurtso Soziala” berritzailea hedatu euskaraz/erdaraz
Politika Linguistiko egokiak Politika Linguistiko egokiak alderdiak, instituzioak, …
Marketin positiboa komunikazioa soziala, kanpaina bateratuak, …
Diskurtso sozial berritzailea
Politika linguistikoak
Marketin positiboa
Hizkuntzaren Arnasguneak eta Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzuki zuna -«H izkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak» Topaketa – 11/04/14 – J. Inazio Marko Juanikorena
Diskurtso sozial berritzailea
Politika linguistikoak
Marketin positiboa
Udalerri
Euskaldunak
Arnasguneak Biotopoa
Sistema
autopoietikoak
Hizkuntzarekiko Komunitatearen Erantzukizuna
Jabekuntza
Harrotasuna
Erantzukizuna
Lurraldearen
hizkuntza-biotopo
izendapena
Ahalmentzea: Kontzientzia
Konpetentzia
Potentzia
Autonomia linguistikoa