Infecties bij amfibieën in Nederland: Amphibiocystidium. RAVON, 54:3, 54-56.

Abstract

Infecties bij amfi bieën in Nederland: Amphibiocystidium Amfi bieën hebben te maken met een groot aantal bedreigingen, waaronder ziektes. Chytridiomycose en Ranavirus zijn de bekendste, maar er zijn meer ziektes waar amfi bieën mee te maken hebben, waaronder Amphibiocystidium-infectie. Maar wat is dat, en hoe herken je het? Tariq Stark & Gaston-Denis Guex Amfi bieziektes Wereldwijd gaat het niet goed met amfibieën door vervuiling, verdroging en vernietiging van hun leefgebied, de introductie van invasieve soorten, klimaatsverandering en door ziektes (Stuart et al., 2004; 2008). Habitatverlies is nog steeds de belangrijkste oorzaak van de achteruitgang, maar ziektes zijn eveneens een zeer belangrijke factor en deze kunnen het proces van achteruitgang en zelfs het uitsterven van soorten versnellen (Daszak, 2003). Twee van de bekendste amfibieziektes zijn Chytridiomycose en Ranavirus (Berger et al., 1998; Daszak, 2003). Beide komen ook in Nederland voor en zorgen lokaal voor de achteruitgang van populaties (Kik et al., 2012; Martel et al., 2013; Spitzen – van der Sluijs et al., 2014). Er zijn echter meer ziektes waar amfibieën mee te maken hebben, waaronder Amphibiocystidium-infecties. Recentelijk worden er steeds meer dieren met de symptomen van een dergelijke infectie gemeld bij RAVON. Maar wat is het nu precies, hoe herken je het en wat zijn de gevolgen voor de besmette dieren? Amphibiocystidium Sinds de jaren negentig wordt een groep een-cellige, schimmelachtige

Full text

54 55
tijdschrift RAVON 54 | OKTOBER 2014 | JAARGANG 16 | NUMMER 3
Infecties bij amfi bieën in Nederland:
Amphibiocystidium
Amfi bieën hebben te maken met een groot
aantal bedreigingen, waaronder ziektes.
Chytridiomycose en Ranavirus zijn de bekendste,
maar er zijn meer ziektes waar amfi bieën mee te
maken hebben, waaronder Amphibiocystidium-
infectie. Maar wat is dat, en hoe herken je het?
Tariq Stark & Gaston-Denis Guex Amfi bieziektes
Wereldwijd gaat het niet goed met
amfibieën door vervuiling, verdroging
en vernietiging van hun leefgebied, de
introductie van invasieve soorten,
klimaatsverandering en door ziektes
(Stuart et al., 2004; 2008).
Habitatverlies is nog steeds de
belangrijkste oorzaak van de
achteruitgang, maar ziektes zijn
eveneens een zeer belangrijke factor en
deze kunnen het proces van
achteruitgang en zelfs het uitsterven
van soorten versnellen (Daszak, 2003).
Twee van de bekendste amfibieziektes
zijn Chytridiomycose en Ranavirus
(Berger et al., 1998; Daszak, 2003).
Beide komen ook in Nederland voor en
zorgen lokaal voor de achteruitgang
van populaties (Kik et al., 2012; Martel
et al., 2013; Spitzen – van der Sluijs et
al., 2014). Er zijn echter meer ziektes
waar amfibieën mee te maken hebben,
waaronder Amphibiocystidium-infecties.
Recentelijk worden er steeds meer
dieren met de symptomen van een
dergelijke infectie gemeld bij RAVON.
Maar wat is het nu precies, hoe herken
je het en wat zijn de gevolgen voor de
besmette dieren?
Amphibiocystidium
Sinds de jaren negentig wordt een
groep een-cellige, schimmelachtige
organismes uit de Klasse Meso-
mycetozoea gelinkt aan massasterfte
bij vissen en amfibieën (Rowley et al.,
2013). De meeste parasieten uit deze
groep behoren tot de ordes Dermo-
cystida en Ichthyophonida (Mendoza
et al., 2002; Pascolini et al., 2003) en zijn
aquatisch waardoor ze in de habitat
van amfibieën kunnen voorkomen
(Glockling et al., 2013). De organismen
geven vrij zwemmende sporen af.
Symptomen
Amfibieën die zijn geïnfecteerd met
soorten uit het genus Amphibiocystidium
vertonen wittige tot doorzichtige
blaasjes op de huid (<1 cm – zie figuren
1, 2 en 3). De blaasjes concentreren
zich doorgaans rond de buik, maar
kunnen ook op andere delen van het
lichaam voorkomen en zijn variabel
van vorm (Densmore & Green, 2007;
Raffel et al., 2008). Zo zijn de blaasjes
bij groene kikkers heel anders van
vorm dan bij bijvoorbeeld bruine
kikkers (zie figuren 2 en 3).
Amphibiocystidium kan ook de lever
infecteren en waarschijnlijk ook de
nieren (Raffel et al., 2008).
Dieren geïnfecteerd met Ichthyophonus
spp (parasieten uit dezelfde groep als
Amphibiocystidium) krijgen vaak last
van zwelling van de spieren en zweren.
Mogelijk wordt de kans dat een
Figuur 1: Kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris) gevonden in Noordwolde
(Drenthe) met een Amphibiocystidium-infectie. De blaasjes op de huid zijn duidelijk
te zien. (Foto: T. Stark)
54-55-56-artikel 2.indd 54 17-09-14 15:21

55 tijdschrift RAVON 54 | OKTOBER 2014 | JAARGANG 16 | NUMMER 3
geïnfecteerd dier gepredeerd wordt
hoger, doordat de spieren worden
vervangen door de sporen van de
parasiet. Bovendien wordt ook het
foerageergedrag beïnvloed, wat de
overlevingskans van een geïnfecteerd
dier kleiner maakt. Gek genoeg
verhinderd het de geïnfecteerde dieren
niet om zich in de lente voort te
planten (Raffel, 2006).
De zweren gaan op hun beurt vaak
gepaard met secundaire bacteriële- en
schimmelinfecties (Herman, 1984;
Raffel, 2006). Hoe Amphibiocystidium en
verwante genera precies hun gastheer
doden is nog weinig onderzocht, maar
er wordt vermoedt dat de elektrolyten-
balans verstoord wordt wat tot de dood
kan leiden. De impact van deze
infecties kan groot zijn (Rowley et al.,
2013). De parasiet heeft een breed
gastheerspectrum, langlevende sporen
die mobiel en zeer besmettelijk zijn. En
het transport van de ziekteverwekker
door mensen of andere vectoren, zoals
(wellicht) vogels, is waarschijnlijk
(Rowley et al., 2013).
Amphibiocystidium en andere ziektes
Een Amphibiocystidium-infectie gaat
vaak gepaard met secundaire infecties.
In Midden-Italië werd een afname van
de poelkikker (Pelophylax lessonae)
geassocieerd met een infectie door
Amphibiocystidium ranae. Jaren voordat
de populatie afnam was de schimmel
Batrachochytrium dendrobatidis [Bd], die
Chytridiomycosis veroorzaakt, al
aanwezig in de populatie, maar dit leek
geen tot weinig negatieve effecten te
hebben. Pas nadat A. ranae de kikkers
begon te infecteren, begon de afname
van de populatie. Opvallend was dat de
bastaardkikkers (Pelophylax kl.
esculentus) in deze populatie niet vaak
geïnfecteerd werden met A. ranae en
ook niet in aantal afnamen. Mogelijk
faciliteert Amphibiocystidium soorten
zoals Bd, waardoor deze een grotere
impact kan hebben dan in populaties
waar Amphibiocystidium weinig of niet
voorkomt (Pereira, 2005).
Amphibiocystidium in Nederland
Meldingen van Amphibiocystidium in
Nederland zijn schaars, maar in 2013
en in 2014 zijn vondsten gedaan in
Limburg en Drenthe (mond. med. A.
Spitzen-van der Sluijs). Tijdens een
veldbezoek aan een populatie
boomkikkers in Noordwolde werd
door de auteur een vrouwtje kleine
watersalamander gevonden met
symptomen van een Amphibiocystidum-
infectie (ziekte geïdentificeerd door
Dr. An Martel en Dr. Gaston-Denis
Guex). Het is bekend dat de kleine
watersalamander, vinpootsalamander,
kamsalamander, groene kikker, bruine
kikker en vroedmeesterpad getroffen
kunnen worden door deze ziekte
(Rowley et al., 2013).
Bij Nederlandse vissoorten zoals
paling, baars, pos, drie- en
tiendoornige stekelbaars, karper,
snoek, brasem, vetje en blauwband zijn
deze infecties ook bekend (Rowley et
al., 2013). Mogelijk kunnen ook andere
inheemse soorten geïnfecteerd
worden.
Wat kunt u doen?
Graag zouden we meer inzicht krijgen in
de verspreiding van deze ziekte in
Nederland, wanneer deze uitbreekt, bij
welke soorten en in welk levensstadium.
Vindt u een dier met verdachte
symptomen, zoals beschreven in dit
artikel, maakt u dan een foto van het dier
en neem contact op met Annemarieke
Spitzen-van der Sluijs (a.spitzen@ravon.
nl) en Tariq Stark (tariqstark@hotmail.
com). Naast fotografisch materiaal,
worden beschrijvingen van het gedrag
dat het dier vertoonde, de locatie, de
soort, het levensstadium en het geslacht
zeer op prijs gesteld.
Figuur 2: Groene kikker (Pelophylax sp) met een Amphibiocystidium-infectie. De
blaasjes zijn heel anders gevormd dan bij andere kikkersoorten en typisch voor
geïnfecteerde groene kikkers. (Foto: Dr. G.D. Guex)
Figuur 3: Bruine
kikker (Rana
temporaria) met
een Amphibio-
cystidium-infectie.
De blaasjes zijn
rond en typisch
voor geïnfecteerde
bruine kikkers.
(Foto: Dr. G.D.
Guex)
54-55-56-artikel 2.indd 55 17-09-14 15:21

56 tijdschrift RAVON 54 | OKTOBER 2014 | JAARGANG 16 | NUMMER 3
Summary
Amphibiocystidium infections in the
Netherlands
Diseases are important drivers of
declines in in amphibians and fi shes.
Relatively well known diseases in
amphibians are chytridiomycosis and
ranavirosis, however fungal-like
organisms from the orders
Dermocystida and Ichthyophonida may
have a large potential impact as well.
Species from the genus
Amphibiocystidium infect amphibians
and cause lesions on the skin and
infect liver and kidneys. Amphibians
infected with species from the genus
Ichtyophonus display lesions on the
skin and swelling of the axial muscles
due to replacement of muscle tissue by
spores of the parasite causing an
increased risk of predation due to
problems in locomotion.
Dermocystidium infections cause
lesions and infection on skin, fi ns and
gills of fi sh and destruction of the
internal organs, hart and muscles.
These parasites have a broad host
spectrum, spores that are long lived,
mobile and highly contagious. Possible
vectors are humans and animals like
birds. Infections by these parasites are
know in Dutch amphibians and fi sh.
This article calls on people in the fi eld
to report infected animals in order to
get a better picture of the distribution
and host range of this disease in the
Netherlands.
Literatuur
Berger, L., R. Speare, P. Daszak, D.E.
Green, A.A. Cunningham, 1998.
Chytridiomycosis causes amphibian
mortality associated with population
declines in the rain forests of
Australia and Central America.
Proceedings of the National
Academy of Sciences USA 95:90:
31–36.
Daszak, P., A.A. Cunningham & A.D.
Hyatt, 2003. Infectious disease and
amphibian population declines.
Diversities and Distributions 9:
141–150.
Densmore, C.L. & D.E. Green, 2007.
Diseases of Amphibians ILAR
Journal. 48(3): 235-254.
Glockling, S.L., W.L. Marshall & F.H.
Gleason, 2013. Phylogenetic
interpretations and ecological
potentials of the Mesomycetozoea
(Ichthyosporea). Fungal Ecology 6(4):
237-247.
Herman, R.L., 1984. Ichthyophonus-like
infection in newts (Notophthalmus
viridescens Rafi nesque). Journal of
Wildlife Diseases 20: 55-56.
Kik, M., A. Martel, A.S. van der Sluijs, F.
Pasmans, P. Wohlsein, A. Grönea &
J.M. Rijks, 2012. Ranavirus-associated
mass mortality in wild amphibians,
The Netherlands, 2010: A fi rst report.
The Veterinary Journal. 190(2): 284-
286.
Martel, A., A.S. van der Sluijs, M. Blooi, W.
Bert, R. Ducatelle, M.C. Fisher, A.
Woeltjes, W. Bosman, K. Chiers, F.
Bossuyt & F. Pasmans, 2013.
Batrachochytrium salamandrivorans
sp. nov. causes lethal
chytridiomycosis in amphibians.
Proceedings of the National
Academy of Sciences USA. 110(38):
15325–15329.
Mendoza, L., J.W. Taylor & L. Aljello, 2002.
The Class Mesomycetozoea: A
Heterogeneous Group of
Microorganisms at the Animal-
Fungal Boundary. Annual Review of
Microbiology 56: 315-344.
Pascolini, R., P. Daszak, A.A. Cunningham,
S. Tei, D. Vagnetti & S. Bucci, 2003.
Parasitism by Dermocystidium ranae
in a population of Rana esculenta
complex in Central Italy and
description of Amphibiocystidium n.
gen. Diseases of Aquatic Organisms
56: 65–74.
Pereira, C.N., I. Di Rosa, A. Fagotti, F.
Simoncelli, R. Pascolini & L. Mendoza,
2005. The pathogen of frogs
Amphibiocystidium ranae is a member
of the order Dermocystida in the
class Mesomycetozoea. Journal of
Clinical Microbiology 43: 192-198.
Raff el, T.R., 2006. Causes and
consequences of seasonal dynamics
in the parasite community of red-
spotted newts (Notophthalmus
viridescens). Doctoral Dissertation,
The Pennsylvania State University.
The Graduate School Eberly College
of Science.
Raff el, T.R., T. Bommarito, D.S. Barry, S.M.
Witiak & L.A. Shackelton, 2008.
Widespread infection of the Eastern
red-spotted newt (Notophthalmus
viridescens) by a new species of
Amphibiocystidium, a genus of fungus-
like mesomycetozoan parasites not
previously reported in North America.
Parasitology 135(2): 203-215.
Rowley, J.J.L., F.H. Gleason, D. Andreaou,
W.L. Marshall, O. Lilje & R. Gozlan,
2013. Fungal Biology Reviews 27(3-4):
100-111.
Spitzen-van der Sluijs, A.M., A. Martel, C.A.
Hallmann, W. Bosman, T.W.J. Garner,
P. van Rooij, R. Jooris, F. Haesebrouck
& F. Pasmans, 2014. Environmental
Determinants of Recent Endemism of
Batrachochytrium dendrobatidis
Infections in Amphibian Assemblages
in the Absence of Disease Outbreaks.
Conservation Biology DOI: 10.1111/
cobi.12281
Stuart S.N., J.S. Chanson, N.A. Cox, B.E.
Young, A.S.L. Rodrigues & D.L.
Fischman, 2004. Status and trends of
amphibian declines and extinctions
worldwide. Science 306: 1783-1786.
Stuart, S.N., M. Hoff mann, J.S. Chanson,
N.A. Cox, R.J. Berridge, P. Ramani &
B.E. Young, 2008. Threatened
Amphibians of the World. Lynx
Editions, Barcelona, Spain; IUCN,
Gland, Switzerland and Conservation
International, Arlington, Virginia, USA.
Bsc. Tariq Stark
Visschersdijk 4, 7475 PG Markelo
tariqstark@hotmail.com
Dr. Gaston-Denis Guex
Institute of Evolutionary Biology and
Environmental Studies, University of
Zürich, Fieldstation, Hauptstr. 2/Dätwil
CH-8452 Adlikon b. Andelfi ngen
guex@access.uzh.ch
Niet alleen amfi bieën kunnen door
deze ziekte getroff en worden maar
ook vissen. Meestal wordt er bij
vissen gesproken van een
Dermocystida-infectie in plaats van
Amphibiocystidium (wat meer met
amfi bieën wordt geassocieerd).
Ook hier vertonen de dieren
blaasjes en zweertjes op huid en
kieuwen en zelfs vernietiging van
de interne organen. Soms zijn de
uitwendige blaasjes afwezig maar
is de schade intern wel aanwezig.
54-55-56-artikel 2.indd 56 17-09-14 15:21