No full-text available
To read the full-text of this research,
you can request a copy directly from the author.
TARİHSEL PERSPEKTİF İÇİNDE TÜRKİYE'DE MERKEZİ YÖNETİM- YEREL YÖNETİM İLİŞKİSİ i
Abstract
GİRİŞ Bu çalışmanın amacı Türkiye'de, merkezi ve yerel yönetimler arasındaki ilişkiyi değişik boyutları ile tarihsel bir perspektif içinde okuyucuya sunmaktır. Bu çerçevede konu 3 ana başlık altında toplanmıştır. Bunlar sırası ile ; a) politik ve idari düzeyde, b) mali politikalar düzeyinde ve c) kent planlamasına ilişkin yasal ve kurumsal çerçevenin oluşumu düzeyinde; merkezi ve yerel yönetimler arasındaki ilişkilerin tarihsel gelişimidir Türkiye'de kentsel gelişmelerin modern anlamda belediyeler olarak örgütlenmesi l9.yy ortalarına dek iner. Bu makalede anılan yaklaşık 150 yıllık tarihsel geçmişin belirgin bir eğilimini ana tema olarak işlemeyi uygun gördük. Bu eğilim; merkezi yönetimle, yerel yönetimler arasındaki ilişkinin bu 1.5 asırlık dönemde, farklı yoğunluk ve biçimlerde de olsa,merkeziyetci,otoriter ve paternalist niteliğini koruduğu biçiminde özetlenebilir. Bu çalışmada, yerel yönetimle merkezi yönetim arasındaki vesayet ilişkisinin yapısal bir ilişki olduğunu ileri süren görüşümüzün normatif bir değerlendirmesini yapmaktan çok, her alanda liberal politikalar izlediğini savunan mevcut yönetimin 8 yıllık iktidarları döneminde bu mekanizmayı ne ölçüde değiştirebildiğini inceleyeceğiz.
... Bulundukları kentin imar düzeninin yanı sıra para sisteminin, vezir haslarının, esnafın ve narh sisteminin denetimi kadıya ait olduğundan, bu kişiler günümüzdeki anlamıyla zamanının belediye başkanı olarak nitelendirilebilirler (Tabakoğlu, 2000). Kadıların yanı sıra kentlerin sosyal ve teknik altyapı işleri ise vakıflar tarafından gerçekleştiriliyordu (Ersoy, 1989). Yerel nitelikli hizmetlerin görülmesinde görevli diğer bir kurum ise loncalardır. ...
... Türkiye tarihinin yerel yönetimlere geniş özerklik tanıyan ve bu bakımdan en demokratik düzenleme olarak görülen 1921 Anayasası savaşın sona ermesi ve Cumhuriyetin ilanı sonrasında hazırlanan yeni anayasa ile yürürlükten kaldırılmıştır (Ersoy, 1989). 1924Anayasası, 1921 Anayasası'nda düzenlenmiş olan görev ayrımını tanımlamamış, 1876 Anayasası'na benzer bir düzenleme ile illerin yetki genişliği ve görev ayrımı esaslarına göre yürütüleceği belirtilmiştir (Güler, 2000). ...
... Cumhuriyet'in ilk yılları merkeziyetçiliğin ağır bastığı bir dönem olarak görünmektedir. Ancak bu durum bağımsızlığını yeni kazanmış bir ülkede bir zorunluluk olarak değerlendirilmektedir (Ersoy, 1989). ...
Türk kamu yönetimi yapısı ve bu yapı içinde merkezi yönetim-yerel yönetim ilişkileri Osmanlı döneminden günümüze dek sürekli tartışma konusu olmuştur ve “İl Özel İdaresi” de kurulduğu tarihten bu yana bu tartışma alanının içinde yer almıştır. Ülkenin içinde bulunduğu koşullar ve o dönemki toplumsal yapının da etkisiyle İl Özel İdaresinin merkezi yönetim ile olan ilişkisi değişkenlik göstermiştir. Ülkenin birlik ve bütünlüğünün korunması için merkezi yönetimin güçlü olmasının gerekli olduğu yıllarda bu kurumun gereksiz olduğu düşünülürken, Avrupa’da başlayan yerel özerklik akımının bir sonucu olan Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nın kabul edildiği yakın tarihimizde ise bu kurumun yetkilerinin arttırılması gerektiği fikri kabul görmüştür. Türkiye, çekince koyduğu maddeleri olsa da bu Şart’ı genel olarak kabul etmiştir. Bu çalışmada da Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nda belirtilen merkez-yerel ilişkileri ile ilgili genel ilkeler çerçevesinde “İl Özel İdaresi” ele alınmıştır.
2000 sonrasında Türkiye kentlerinin geçirdiği dönüşüm önceki dönemleri gölgede bırakır niteliktedir. 1980 sonrasında atılan adımlar, bu durumun başlıca sebebi olarak ortaya konsa da, 1990’lı yılların bu tabloda oynadığı rol açık bir şekilde kentleşme yazınında dillendirilmemiştir. Arada kalmış bir dönem olarak 90’lar hem 80 darbesi sonrasında dönüştürücü neoliberal gündemin sancılarının yoğun bir şekilde çekildiği, hem de 2000’lerin sadece yapılı çevre üretmekle kalan yıkıcı kentleşmesinin ortaya çıkışına zemin hazırlayan dönemdir. Bu bağlamda Türkiye kentleşme yazınının köşe taşı ve kentleşme meraklılarının başucu kitabı olan Prof. Dr. Ruşen Keleş’in 2021 yılında 18. “güncellenmiş” baskısını yapmış “Kentleşme Politikası”, 40 yıla yayılan büyük dönüşüm içerisinde 90’ları diğer dönemlerle bağlantılı olarak incelemek için önemli bir olanak sağlamaktadır. Bu çerçevede çalışmada, 1990’lı yıllardaki baskılar başta olmak üzere kitapta yapılan güncellemeler ve eklemeler incelenerek Türkiye kentleşmesinin 1990’lardaki durumunun ortaya konulması hedeflenmiştir. Böylece, planlama, yerel yönetimler, kalkınma, konut, çevre ve doğal afetler gibi 90’lı yılların kentleşme sürecine ışık tutacak farklı konulara değinilmiştir.
Decentralization policies have become one of the significant execution fields of shifting fromvthe approach of traditional public administration to the approach of new public administration with thevglobalization process. In Turkey, transition to liberal economy has accelerated during the rule ofvMotherland Party (ANAP) and has taken important steps in the name of decreasing centralism andvstrengthening the local governments. At this period when privatization methods were executed in localvpublic services, the economic dimension of decentralization came to the fore. During the rule of Justice and Development Party (AK Party), which came to power in 2002, the public administration
reform, based on the foundation of new public administration approach, has continued. The decentralization efforts have proceeded with legislative arrangements, different methods, and executions. In this study, the decentralization policies of ANAP and AK Party periods are evaluated through the new public administration approach and it has been concluded that the course of the decentralization debates in the context of political conjuncture, economic and political situations in Turkey varies and the centralist tradition cannot be abandoned.
Bu makalenin amacı Cumhuriyet’in ilanından başlayarak 12 Eylül 1980 askeri darbesine kadar Türkiye’de yerel yönetim sisteminin gelişimini ele almak ve farklı dönemlere ilişkin mevzuat, işleyiş ve yerel seçimler bağlamında genel bir değerlendirme yapmaktır. Bu amaca ulaşmak için; ilgili literatür, yasal düzenlemeler ve yerel seçim sonuçları incelenmiştir. Makalenin amacı çerçevesinde ilk olarak tek parti iktidarı dönemindeki yerel yönetim sistemi ve belediyecilik politikaları gözden geçirilmiştir. İkinci olarak 1950 sonrası yerel yönetim sistemi ile tek parti dönemi mukayese edilmiştir. Son olarak 1960 ve 1970’ler Türkiye’sinde yerel yönetim ile merkezi hükümet arasındaki ilişki incelenmiş ve 1970’li yıllarda büyük kentlerdeki belediye başkanlarının uygulamış olduğu politikaların genel çerçevesi, tarihi gelişmeler ve toplumsal koşullar ile ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir.
Küreselleşme süreci ile birlikte geleneksel kamu yönetimi anlayışından yeni kamu yönetimi anlayışına geçişin önemli uygulama alanlarından biri de yerelleşme politikaları olmuştur. Türkiye’de liberal ekonomiye geçiş Anavatan Partisi (ANAP) iktidarı döneminde hız kazanmış ve merkeziyetçiliğin azaltılması, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi için önemli adımlar atılmıştır. Yerel kamu hizmetlerinde özelleştirme yöntemlerinin uygulandığı bu dönemde yerelleşmenin ekonomik boyutu öne çıkmıştır. 2002 yılında iktidara gelen Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) döneminde yeni kamu yönetimi anlayışının temel ilkelerine dayalı kamu yönetimi reformu devam etmiş ve yerel yönetimler idari ve mali olarak yasal bağlamda güçlendirilmeye çalışılmıştır. Yerelleşme çabaları mevzuat düzenlemeleri, farklı yöntem ve uygulamalarla devam etmiştir. Bu çalışmada ANAP ve AK Parti Dönemi yerelleşme politikaları yeni kamu yönetimi anlayışı üzerinden değerlendirilmekte ve Türkiye’de siyasi konjonktür, ekonomik ve siyasi gelişmeler bağlamında yerelleşme tartışmalarının seyrinin değişkenlik gösterdiği ve merkeziyetçi gelenekten vazgeçilemediği sonuca ulaşılmıştır.
Kültürel miras unsurlarının korunmasında, sürdürülebilirliğinin sağlanmasında ve turizm
amaçlı kullanılmasında yerel halkın katılımı oldukça önemlidir. Bursa Cumalıkızık Köyü’de,
sahip olduğu kültürel miras unsurları ile UNESCO Dünya miras listesi içerisinde yer almış
önemli destinasyonlardan bir tanesidir. Bu çalışma; kültürel miras turizmi açısından önemli
kaynaklara sahip Cumalıkızık’da yaşayan yerel halkın turizmi, kültürel miras turizmini ve
kültürel miras kaynaklarının korunmasına yönelik görüşlerini tespit etmeyi amaçlamaktadır.
Nicel yöntemin kullanıldığı çalışmada veri toplama tekniği olarak anket kullanılmıştır. 2018 yılı
Kasım ve Aralık aylarında araştırma amacı doğrultusunda anket çalışması gerçekleştirilmiştir.
Araştırmaya katılan yerel halkın turizm bilincinin yüksek olduğu, kültürel miras turizmine
olumlu yaklaştıkları ve kültürel miras kaynaklarının korunması gerektiğinin bilincinde
oldukları ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte yerel halk turizmden elde edilecek faydanın ve
ortaya çıkabilecek olumsuzlukların da farkındadır.
Bu çalışmada, yönetimler arası kaynak paylaşım sistemleri kuramsal olarak incelenmiş, ardından Türkiye’de uygulanan kaynak paylaşım sistemleri anlatılmıştır. Bu çerçevede 6360 sayılı Kanun ile gelen yeni mali düzenlemeler de ele alınmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise 6360 sayılı Kanun’un etkilerini incelemek amacıyla, Kanun’dan önceki ve sonraki uygulamaları ifade eden iki senaryo üzerinden 2009-2014 yılları için karşılaştırmalı bir analiz yapılmıştır. Yerel yönetimlerin genel bütçe vergi gelirlerinden aldıkları paylardaki mutlak değişime dayanarak yapılan tahminlerin aksine, kişi başına düşen paylardaki nispi değişime bakıldığında il özel idarelerinin hem yatay hem de dikey denge açısından daha avantajlı bir duruma sahip olduğu görülmektedir.
Ortaylı, bu yapıtında, Tanzimat'tan başlayarak 19.yüzyıl boyunca Osmanlı Imparatorluğunda mahalli idare sisteminin gelişimini incelemekte ve belediye idarelerinin kuruluşunu, oluşturulan organları
- Bu Dönemin Yerel Yönetim Anlayışı Için Bkz
- Ortaylı
Bu dönemin yerel yönetim anlayışı için Bkz. Ortaylı, 1974. Ortaylı, bu yapıtında, Tanzimat'tan
başlayarak 19.yüzyıl boyunca Osmanlı Imparatorluğunda mahalli idare sisteminin gelişimini
incelemekte ve belediye idarelerinin kuruluşunu, oluşturulan organları, bunların görevlerini ve
mali yapılarını ayrıntılı olarak tartışmaktadır.
Tekeli Cumhuriyet'in yarım yüzyıllık döneminde (1923-1973) Türkiye'de belediyeciliğin evrimini dört ayrı dönem içinde
- Cumhuriyet Dönemine Ilişkin Gelişmeler Için Bkz
- Tekeli
Cumhuriyet dönemine ilişkin gelişmeler için Bkz. Tekeli, 1978. Tekeli Cumhuriyet'in yarım
yüzyıllık döneminde (1923-1973) Türkiye'de belediyeciliğin evrimini dört ayrı dönem içinde
(1923-1929, 1930-1944, 1945-1960, 1960-1973) ele alarak kapsamlı bir incelemesini
yapmaktadır.
bu vergilerde tarh ve tahsilat işlemleri merkezi yönetimin denetimine bırakılmıştır
- Ancak
Ancak, bu vergilerde tarh ve tahsilat işlemleri merkezi yönetimin denetimine bırakılmıştır.
Türkiye'de Mahalli Idareler ve Planlı Kalkınma
- T Aktan
Aktan, T., (1970) Türkiye'de Mahalli Idareler ve Planlı Kalkınma, Ankara.
Cumhuriyet Döneminde (1923-1973) Belediyeciliğin Evrimi
- I Tekeli
Tekeli, I., (1978) "Cumhuriyet Döneminde (1923-1973) Belediyeciliğin Evrimi", Türkiye'de
Belediyeciliğin Evrimi, ed. E.Türkcan, Türk Idareciler Derneği, Ankara.
(1990b) Kesin Hesaplar: Belediyeler, Il Özel Idareleri
- D I E Yılı
- D I E Ankara
D.I.E., (1988b) Kesin Hesaplar: Belediyeler, Il Özel Idareleri, 1984 Yılı, Ankara
D.I.E., (1989) Kesin Hesaplar: Belediyeler, Il Izel Idareleri, 1985 Yılı, Ankara
D.I.E., (1990b) Kesin Hesaplar: Belediyeler, Il Özel Idareleri, 1986 Yılı, Ankara
D.P.T., (1973) 3.Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977, Ankara.
görev ve sorumluluklarını belirleyen 1930 tarihli Belediye Kanunu, önemli bir değişikliğe uğramadan günümüze dek geçerliliğini sürdürürken
- Belediyelerin Nitekim
- Yetki
Nitekim, belediyelerin yetki, görev ve sorumluluklarını belirleyen 1930 tarihli Belediye
Kanunu, önemli bir değişikliğe uğramadan günümüze dek geçerliliğini sürdürürken, aynı
dönemde belediye gelirlerine ilişkin bir çok yasal düzenleme yapılmıştır.
Iller Bankası Genel Müdürlüğü
- Iller Bankası
Iller Bankası, (1989) Iller Bankası Genel Müdürlüğü 1988 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara
Demokratik Gelişmemizde Yerel Yönetimler
- R Keleş
Keleş, R., (1988) "Demokratik Gelişmemizde Yerel Yönetimler", Bahri Savcı'ya Armağan,
Mülkiyeliler Birliği, Ankara.
Imar Planı Nedir, Ne Değildir?
- C Türksoy
Türksoy, C., (1988) "Imar Planı Nedir, Ne Değildir?", Belediyeler, (17:2), ss.57-64.
Belediye Hizmetleri Sektör Raporu Belediye Gelirleri ve Harcamaları Araştırması
D.P.T., (1982) Belediye Hizmetleri Sektör Raporu, Ankara
D.P.T., (1987a) Belediye Gelirleri ve Harcamaları Araştırması 1976-1984, Ankara.
- T Akıllıoğlu
Akıllıoğlu, T., (1986) "Imar Hukuku ve Yönetim Hukuku", Amme Idaresi Dergisi, (19:2), ss.93-100.
1973 Sonrası Belediyeler ve Belediyelere Ilişkin Sorunlar
- M Kazancı
Kazancı, M., (1982) "1973 Sonrası Belediyeler ve Belediyelere Ilişkin Sorunlar", Yeni Bir
Belediyeciliğe Doğru, ed. E.Türkcan, Türk Idareciler Derneği, Ankara, ss.237-267.
Imparatorluk Döneminde Mahalli Idareler ve Belediyeciliğin Evrimi
- I Ortaylı
Ortaylı, I., (1978) "Imparatorluk Döneminde Mahalli Idareler ve Belediyeciliğin Evrimi",
Türkiye'de Belediyeciliğin Evrimi 1.Kitap, ed. E.Türkcan, Türk Idareciler Derneği, Ankara.
Büyük Istanbul'un Yönetim Yapısı Üzerine Düşünceler
- M Soysal
Soysal, M., (1974) "Büyük Istanbul'un Yönetim Yapısı Üzerine Düşünceler", Büyük Istanbul
Bölgesi Kent Işletmesi Sorunları Uluslararası Semineri, I.I.B. Yayınları, Ankara, ss.1-5.
yılı için kişi başına düşen Belediye Gelirleri Izmir'de Türkiye ortalamasının iki katı, Ankara'da 5.5 katı, Istanbul'da ise 9
- Örneğin
Örneğin, 1957 yılı için kişi başına düşen Belediye Gelirleri Izmir'de Türkiye ortalamasının iki
katı, Ankara'da 5.5 katı, Istanbul'da ise 9.5 katı olmuştur.(Ülkmen, 1961:2; Tekeli, 1978:256)
Türkiye'de Belediyecilik Deneyiminin Genel Bir Değerlendirmesi ve Yeni Model Arayışı
- I Tekeli
Tekeli, I., (1982) "Türkiye'de Belediyecilik Deneyiminin Genel Bir Değerlendirmesi ve Yeni
Model Arayışı", Yeni Bir Belediyeciliğe Doğru, ed. E.Türkcan, Türk Idareciler Derneği, Ankara,
ss.307-328.
Maliye Bakanlığı Açısından Belediye Gelirleri
- N Özsoy
Özsoy, N., (1972) "Maliye Bakanlığı Açısından Belediye Gelirleri", Belediye Gelirleri Semineri,
Türk Belediyecilik Derneği Yayınları, Ankara, ss.83-99.
Merkezden Yönetim-Yerinden Yönetim Ilişkisi
- Y Ünal
Ünal, Y., (1990) "Merkezden Yönetim-Yerinden Yönetim Ilişkisi", Şehircilik, Hukuk ve Yönetim
Ilişkileri, Ankara.
Imar Konusunda Gözlemler, ODTÜ Yayını
- T Akçura
Akçura, T., (1982) Imar Konusunda Gözlemler, ODTÜ Yayını, Ankara.
Tanzimattan Sonra Mahalli Idareler, TODAIE Yayınları
- I Ortaylı
Ortaylı, I., (1974) Tanzimattan Sonra Mahalli Idareler, TODAIE Yayınları, Ankara.
Mahalli Idareler Belediyesi, SBF Yayınları
- I H Ülkmen
Ülkmen, I. H., (1960) Mahalli Idareler Belediyesi, SBF Yayınları, Ankara.
Kent Planlamasında Kurumsal Yapı Arayışları
- A Vardar
Vardar, A., (1978) Kent Planlamasında Kurumsal Yapı Arayışları, ODTÜ, Unpublished Master
Thesis, Ankara.