No full-text available
To read the full-text of this research,
you can request a copy directly from the authors.
De rol van scheidbaarheid bij de indeling tussen samengestelde en afgeleide werkwoorden in het Nederlands
Abstract
In vele Nederlandse morfologiestudies valt het onderscheid tussen samengestelde en afgeleide werkwoorden samen met de oppositie tussen scheidbare en onscheidbare werkwoorden. In de categorie "afgeleide werkwoorden" worden enkel de onscheidbare werkwoorden zoals aanváarden en onderdrúkken geklasseerd, terwijl de scheidbare complexe verba zoals óphelderen en úithuwelijken ofwel als samenstellingen ofwel als een tussenliggende categorie tussen samenstellingen en syntactische groepen worden behandeld. In ons doctoraatsonderzoek hebben we ons toegelegd op de studie van werkwoorden ingeleid door een element van prepositionele vorm (op-eten, door-lopen, etc.) en hebben we een typologie opgesteld van de verschillende preverbale constructies van het Nederlands. Op basis van semantische en morfo-syntactische grammaticalisatieparameters kunnen we compositionele (namelijk relationele en predicatieve) preverbale constructies en derivationele preverbale constructies onderscheiden. Opvallend is echter dat deze indeling niet volledig samenvalt met het onderscheid scheidbaar/ onscheidbaar werkwoord: samengestelde werkwoorden ingeleid door een voorzetsel of achterzetsel kunnen scheidbaar (bv. een hoed ópzetten) of onscheidbaar (bv. de hele stad doorlópen) zijn, samengestelde werkwoorden ingeleid door een predicatief bijwoord zijn altijd scheidbaar (bv. de bal ópgooien) en de prefixale of derivationele constructies zijn scheidbaar (bv. een vriend ópvrolijken) of onscheidbaar (bv. de puppy's overvóeden). In onze bijdrage zullen we dieper ingaan op de interactie tussen het traditionele criterium van (on)scheidbaarheid enerzijds en de semantische en morfo-syntactische parameters die de afbakening tussen lexeem (voorzetsel, achterzetsel of bijwoord) en voorvoegsel aangeven anderzijds.
... The uncertainty as to whether a P-item should be classified as a POSTP or as a PTCL.V isas mentioned -also not limited to Afrikaans and is also mentioned in Dutch grammar literature (compare e.g., Koopman 2000, Van Goethem 2007, Capelle 2015. Beliën (2021) lists, among other things, numerous guidelines that can be used to identify a POSTP. ...
Lexical units that are identical in form and that are traditionally referred to as either adpositions, adverbs, or particles (based on their morphosyntactic properties), can also be grouped together (based on semantic properties) under the term P-items (see for example Fontaine 2017). Although it is for most linguistic endeavours sufficient to refer to these items as P-items, it is desirable and sometimes even essential in some usage contexts to be able to determine in which one of the subcategories such lexical items should be categorised. In general Afrikaans and Dutch, for example, a lexical item that functions as a verb particle would in some syntactic contexts be written conjunctively with the verb but in other syntactic contexts not, while this is never the case for an identical form of that lexical item functioning as a postposition. Like in Afrikaans and Dutch, the distinction between different P-items is also not always straightforward in English. This article explores different strategies to distinguish between P-items in these three languages and proposes a set of questions as a strategy to identify postpositions in a more systematic way.
This paper charts the historical development of two sets of verbal prefixes in the West-Germanic languages, which appear to
show a large degree of functional equivalence, although they have rather different morphosyntactic properties. The first set
is inseparable, as found in the Dutch verbs verbranden ‘burn’, beschrijven ‘describe’, ontmoeten ‘meet’; while the second set is separable, as found in the Dutch verbs opbellen ‘call up’, afzeggen ‘call off’, wegblazen ‘blow away’.
This paper investigates the grammaticalization of words into prefixes, via the intermediate stage of separable particles. Particle-verb combinations are analysed as constructional idioms, whereas prefixed verbs are analysed as words. We hypothesize that semantic change triggers the structural change of particles becoming inseparable prefixes. In this way, syntax reflects semantics: the loss of independent semantic content, accompanied by other specific semantic developments, triggers the loss of syntactic independence. Data from Middle and Modern Dutch are discussed to illustrate the validity of the hypothesis and to show that semantic changes indeed precede syntactic changes in the development of particles into prefixes.
Proefschrift Leiden. Bibliogr.: p. 194-202. Samenvatting in het Engels. Ook verschenen als: Leidse germanistische en anglistische reeks van de Rijksuniversiteit te Leiden ; DI 15.
In ons doctoraatsonderzoek hebben we ons toegelegd op de studie van een van de mogelijke resultaten van de grammaticalisatie van voorzetsels, namelijk hun gebruik als prefix en meer bepaald als preverbaal prefix.
In een eerste fase werd vastgesteld dat een strikte syntactische of een uitsluitend lexicalistische benadering van het gebonden gebruik van voorzetsels ontoereikend zijn: het fenomeen stelt belangrijke problemen aan de twee benaderingen. Enerzijds is de syntactische benadering onder meer niet verzoenbaar met de semantische verschillen die vaak tussen voorzetsel en overeenkomend prefix worden opgemerkt (bv. sous-payer vs * Il est payé sous le SMIC ). Anderzijds kunnen bepaalde preverbale voorvoegsels, net als een voorzetsel, nominale groepen met elkaar in verband brengen (bv. L'avion survole les îles Baléares ), wat tegen de lexicalistische hypothese ingaat. De grammaticalisatietheorie biedt daarentegen een gepast kader om de relatie tussen voorzetsel en prefix te bestuderen omdat ze een dynamisch perspectief biedt: zij gaat ervan uit dat een lexicaal element kan evolueren tot een meer grammaticaal, in het bijzonder een gebonden element en dat de elementen die dit gradueel proces ondergaan hybride kenmerken kunnen vertonen ( layering, cf. Hopper 1991).
Op basis van de studies van Amiot (o.m. 2004 en 2005) over prefixatie werden twee parameters voorgesteld die toelaten om de graad van grammaticalisatie, en dus ook van "prefixisatie", van de Franse en de Nederlandse preverbia te bestuderen. Op morfo-syntactisch vlak werd vastgesteld dat werkwoorden ingeleid door een preverbaal element in drie verschillende constructietypes kunnen voorkomen. In de relationele constructie gedraagt het preverbaal element zich als een voorzetsel, of eventueel als een achterzetsel, en brengt het een cible in verband met een site (bv. L'avion survole les îles Baléares; zijn hoed opzetten ("op zijn hoofd") ). Het tweede constructietype, de adverbiale predicatieve constructie, die niet in het Frans voorkomt, is het resultaat van de heranalyse van een resultatief adverbiaal predicaat, van prepositionele vorm, tot partikel van het werkwoord (bv. de soep opeten ). Ten derde kunnen preverbale elementen als echte prefixen beschouwd worden wanneer ze niet langer betrekking hebben op nominale groepen in de zin, maar rechtstreeks op de stam slaan (bv. surestimer ses forces ). Deze drie constructietypes hebben een semantische tegenhanger. In een relationele, resp. bijwoordelijke constructie behoudt het preverbaal element in principe de gebruiken van het homomorfe voorzetsel/ achterzetsel, resp. bijwoord. Dit is echter niet het geval in het derde constructietype: hier ontwikkelt het preverbaal element specifieke gebruiken die vaak van aspectuele of evaluatieve aard zijn. Wanneer het preverbaal element zich op morfo-syntactisch en op semantisch vlak onderscheidt van het overeenkomende voorzetsel, achterzetsel of bijwoord kan het als meer gegrammaticaliseerd beschouwd worden. Ten derde werd vastgesteld dat de studie van de vertaling van een preverbaal element ook aanwijzingen kan geven met betrekking tot zijn grammaticalisatiegraad.
Deze bevindingen werden in de laatste fase toegepast op het preverbaal gebruik van de voorzetsels sur / op, over, contre/ tegen en entre/ tussen . Uit het vergelijkend onderzoek van deze elementen is gebleken dat het preverbaal gebruik van elementen die als voorzetsels belangrijke overeenkomsten vertonen (bv. op de tafel 'sur la table') enorm kan uiteenlopen (bv. surestimer 'overschatten' en opeten 'manger (complètement)'). Twee factoren spelen hierbij een cruciale rol. In de eerste plaats kan de beperkte overeenkomst wijzen op een verschillende oorsprong van de preverbale elementen en op een verschillend proces van grammaticalisatie. Zo werd aangetoond dat op -, in tegenstelling tot sur -, in zijn preverbaal gebruik in de meeste gevallen eigenlijk niet teruggaat op de betekenis en de formele kenmerken van het overeenkomende voorzetsel, maar wel op de specifieke eigenschappen van zijn adverbiale tegenhanger. Een tweede cruciale factor bij de vergelijking van het preverbaal gebruik van Franse en Nederlandse voorzetsels is de graad van grammaticalisatie. Uit de toepassing van de morfo-syntactische en semantische parameters op de gevalstudies blijkt dat de Franse preverbale elementen verder gevorderd zijn in het grammaticalisatieproces dans de Nederlandse. Met andere woorden, ze vertonen over het algemeen meer kenmerken van een echt voorvoegsel dan hun Nederlandse tegenhangers die dikwijls blijven vaststeken in de tussenliggende stadia. Het is dan ook begrijpelijk dat deze verschillen tot uiting komen in de vertaling van de preverbale elementen.
Referenties
Amiot, D. 2004. "Préfixes ou prépositions? Le cas de sur-, sans-, contre- et les autres". Lexique 16. La formation des mots: horizons actuels. 67-83.
Amiot, D. 2005. "Between compounding and derivation: Elements of word formation corresponding to prepositions". In: W.U. Dressler, D. Kastovsky, O.E. Pfeiffer et F. Rainer (éds), Morphology and its Demarcations. Selected Papers from the 11the Morphology Meeting, Vienna, February 2004. Amsterdam: John Benjamins. 183-195.
Hopper, P.J. 1991. "On Some Principles of Grammaticization". In: E. Traugott et B. Heine (éds), Approaches to Grammaticalization. Volume I: Focus on Theoretical and Methodological Issues. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins. 17-35. Dans nos recherches doctorales, nous nous sommes penchée sur l'étude de l'un des résultats possibles de la grammaticalisation des prépositions, à savoir leur emploi en tant que préfixe et plus particulièrement en tant que préfixe préverbal.
Dans une première étape, nous avons constaté qu'une approche strictement syntaxique ou une approche exclusivement lexicaliste de la relation entre la préposition et son pendant lié ne sont pas adéquates: le phénomène pose des problèmes majeurs aux deux approches. D'une part, l'approche syntaxique n'est par exemple pas compatible avec les différences sémantiques qui s'observent souvent entre la préposition et son pendant lié (p.ex. sous -payer vs *Il est payé sous le SMIC ). D'autre part, certains préverbes permettent de relier des groupes nominaux entre eux, tout comme le font les prépositions (p.ex. L'avion survole les îles Baléares ), ce qui va à l'encontre de l'hypothèse lexicaliste. La théorie de la grammaticalisation fournit en revanche un cadre plus approprié pour étudier la relation entre préposition et préfixe parce qu'elle offre une perspective dynamique: elle part de l'hypothèse qu'un élément lexical peut évoluer en un élément plus grammatical, en particulier un élément lié, et que les éléments qui subissent ce processus permettent de concilier des caractéristiques hybrides ( layering , cf. Hopper 1991).
Nous fondant sur les études de Amiot (e.a. 2004 et 2005) sur la préfixation, nous avons proposé deux paramètres qui permettent d'étudier le degré de grammaticalisation, et donc de "préfixisation", des préverbes du français et du néerlandais. Au niveau morpho-syntaxique , les verbes préverbés s'observent dans trois types de constructions différents. Dans la construction relationnelle, le préverbe se comporte comme une préposition, ou éventuellement comme une postposition, et met une cible en rapport avec un site (p.ex. L'avion survole les îles Baléares; zijn hoed opzetten ("op zijn hoofd") ). Le deuxième type de construction, à savoir la construction adverbiale prédicative, qui ne s'observe pas en français, est le résultat de la réanalyse d'un prédicat adverbial résultatif, de forme prépositionnelle, en préverbe (p.ex. de soep opeten ). En troisième lieu, les préverbes peuvent être considérés comme des préfixes à proprement parler lorsqu'ils ne sont plus incidents aux groupes nominaux de la phrase, mais lorsqu'ils portent directement sur leur base (p.ex. surestimer ses forces ). Ces trois types de constructions préverbales ont un pendant sémantique . Dans la construction relationnelle, respectivement adverbiale prédicative, le préverbe maintient en principe les emplois de la préposition/ postposition, respectivement adverbe, homomorphe. Ceci n'est pas le cas dans le troisième type de construction: dans ce cas, le préverbe développe des emplois spécifiques qui sont souvent d'ordre aspectuel ou évaluatif. Lorsque le préverbe se distingue morpho-syntaxiquement et sémantiquement de la préposition, postposition ou adverbe correspondant, il peut être considéré comme plus grammaticalisé. En troisième lieu, nous avons constaté que l'analyse de la traduction du préverbe peut également apporter des indices par rapport à son degré de grammaticalisation.
Dans la dernière phase, ces résultats ont été appliqués à l'emploi préverbal des prépositions sur/ op, over, contre/ tegen et entre/ tussen . De l'analyse comparative de ces éléments, il est ressorti que l'emploi préverbal d'éléments qui présentent des correspondances importantes en tant que prépositions (p.ex. op de tafel 'sur la table') peut diverger dans une grande mesure (p.ex. surestimer 'overschatten' et opeten 'manger (complètement)'). Deux facteurs jouent un rôle crucial pour expliquer ce phénomène. En premier lieu, les divergences peuvent être liées à une origine différente des préverbes en question et à un processus de grammaticalisation différent. Nous avons par exemple montré que le préverbe op -, contrairement à sur -, ne se base pas dans la plupart des cas sur les emplois et les caractéristiques formelles de la préposition correspondante, mais sur les caractéristiques spécifiques de son pendant adverbial. Le deuxième facteur crucial lors de la comparaison de l'emploi préverbal des prépositions du français et du néerlandais est le degré de la grammaticalisation. De l'application des paramètres morpho-syntaxique et sémantique aux cas d'étude, il ressort que les préverbes du français sont plus avancés dans le processus de grammaticalisation que ceux du néerlandais. En d'autres mots, ils présentent en général plus de propriétés d'un vrai préfixe que leurs pendants néerlandais, qui stagnent souvent aux stades intermédiaires. Aussi comprend-on que ces différences se reflètent dans la traduction des préverbes.
Références
Amiot, D. 2004. "Préfixes ou prépositions? Le cas de sur-, sans-, contre- et les autres". Lexique 16. La formation des mots: horizons actuels. 67-83.
Amiot, D. 2005. "Between compounding and derivation: Elements of word formation corresponding to prepositions". In: W.U. Dressler, D. Kastovsky, O.E. Pfeiffer et F. Rainer (éds), Morphology and its Demarcations. Selected Papers from the 11the Morphology Meeting, Vienna, February 2004. Amsterdam: John Benjamins. 183-195.
Hopper, P.J. 1991. "On Some Principles of Grammaticization". In: E. Traugott et B. Heine (éds), Approaches to Grammaticalization. Volume I: Focus on Theoretical and Methodological Issues. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins. 17-35. Doctor in de Taal- en Letterkunde: Romaanse Talen OE Taalk.: Fr.,Ital.& Vergel.Taalk. Faculteit Letteren Faculteit Letteren Doctoral thesis Doctoraatsthesis
Between compounding and derivation: Elements of word formation corresponding to prepositions
- D Amiot
Amiot, D. (2005). 'Between compounding and derivation: Elements of word formation
corresponding to prepositions'. In W.U. Dressler, D. Kastovsky, O.E. Pfeiffer en F. Rainer,
eds, Morphology and its Demarcations. Selected Papers from the 11th Morphology
Meeting, Vienna, February 2004. Benjamins, Amsterdam, 183-195.
Complex Predicates in Dutch. Synchrony and Diachrony. Doctoraal Proefschrift, Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap
- C Blom
Blom, C. (2005) Complex Predicates in Dutch. Synchrony and Diachrony. Doctoraal
Proefschrift, Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap, Amsterdam.
Subjectification in grammaticalisation
- C Lehmann
- München Europa
- E Traugott
Lehmann, C. (1995) Thoughts on Grammaticalization. Lincom Europa, München.
Traugott, E. (1995) 'Subjectification in grammaticalisation'. In S. Stein en S. Wright, eds,
Subjectivity and subjectivisation. Cambridge University Press, Cambridge, 31-54.
Matter and Mind in Morphology. Syntactic and Lexical Deverbal Morphology in Dutch. Doctoraal Proefschrift, Rijksuniversiteit Leiden, Holland academic graphics
- F Van Der Putten
Van der Putten, F. (1997) Matter and Mind in Morphology. Syntactic and Lexical Deverbal
Morphology in Dutch. Doctoraal Proefschrift, Rijksuniversiteit Leiden, Holland academic
graphics, Den Haag.