Türkiye Yerli Köpek Irk ve Tipleri (Native Dogs Breeds and Types of Turkey)

Abstract

This study was carried out to gather some information about dogs breeds and types of Turkey. At the present time in Turkey there are dog breeds of Kangal (Karabash) Shepherd, Akbash Shepherd, Kars (Kafkas)
Shepherd, Koyun (Sheep), Karaman, Turkish Tazi (Sighthound), Tarsus Catalburun (Fork-Nose), Dikkulak
(Erect-Ear), Zagar, Zerdava (Kapi Kopegi) and Fino of Tonya (Kobi). In this study some morphological traits
of Kangal (Karabash) Shepherd, Akbash Shepherd, Kars (Kafkas) Shepherd, Koyun (Sheep), Karaman Dogs
were studied. At the conclusion it can be said that Turkish shepherd dog breeds are large size flock guardian dog breeds. Turkish Tazi (Sighthound), Tarsus Catalburun (Fork-Nose), Dikkulak (Erect-Ear), Zerdava (Kapi Kopegi) and Fino of Tonya (Kobi) dog breeds were Turkish local dog breeds which were medium or small in size. All dog breeds are dangered or nearly extinct except Turkish Kangal (Karabash) Shepherd Dog. In the future dangered or nearly extinct dog breeds should be preserved either by state or universities.

Full text

Derleme / Review
ÖZET: Bu çalışmada Türkiye’de bulunan yerli köpek ırk ve tiplerine ait bazı bilgilere yer verilmiştir. Günümüz-
de Türkiye’de Kangal (Karabaş) Çoban, Akbaş Çoban, Kars (Kafkas) Çoban, Koyun, Karaman, Türk Tazısı, Tar-
sus Çatalburun, Dikkulak (Çivikulak), İzci Köpeği Zağar, Zerdava (Kapı Köpeği) ve Tonya Finosu (Kobi) gibi
bazı yerli köpek ırklarının yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu çalışmada Kangal (Karabaş) Çoban, Akbaş Çoban, Kars
(Kafkas) Çoban, Koyun ve Karaman köpeklerine ait bazı morfolojik özellikler incelenmiştir. Sonuç olarak Türk ço-
ban köpeklerinin iri yapılı sürü koruma köpekleri olduğu söylenebilir. Türk Kangal (Karabaş) Çoban Köpeği hariç,
tüm çoban köpeği ırklarının nesli tükenme tehlikesi ya da ağır tehdit altında olduğu söylenebilir. Bu çalışmada ay-
rıca Türk Tazısı, Tarsus Çatalburun, Dikkulak (Çivikulak/Zağar), Zerdava (Kapı Köpeği) ve Tonya Finosu (Kobi)
köpeklerine ait bazı fenotipik özellikler incelenmiştir. Sonuç olarak Türk yerel köpek ırklarının genellikle orta ya
da küçük yapılı köpekler olduğu söylenebilir. Ayrıca nesli tükenme tehlikesi ya da ağır tehdit altında olan köpek
ırklarının korunması gerekli görülmektedir.
Anahtar kelimeler: Çoban köpeği, bekçi köpeği, av köpeği, canlı ağırlık, vücut ölçüsü
ABSTRACT: This study was carried out to gather some information about dogs breeds and types of Turkey. At
the present time in Turkey there are dog breeds of Kangal (Karabash) Shepherd, Akbash Shepherd, Kars (Kaf-
kas) Shepherd, Koyun (Sheep), Karaman, Turkish Tazi (Sighthound), Tarsus Catalburun (Fork-Nose), Dikkulak
(Erect-Ear), Zagar, Zerdava (Kapi Kopegi) and Fino of Tonya (Kobi). In this study some morphological traits
of Kangal (Karabash) Shepherd, Akbash Shepherd, Kars (Kafkas) Shepherd, Koyun (Sheep), Karaman Dogs
were studied. At the conclusion it can be said that Turkish shepherd dog breeds are large size ock guardian dog
breeds. Turkish Tazi (Sighthound), Tarsus Catalburun (Fork-Nose), Dikkulak (Erect-Ear), Zerdava (Kapi Kopegi)
and Fino of Tonya (Kobi) dog breeds were Turkish local dog breeds which were medium or small in size. All dog
breeds are dangered or nearly extinct except Turkish Kangal (Karabash) Shepherd Dog. In the future dangered or
nearly extinct dog breeds should be preserved either by state or universities.
Keywords: Shepherd dog, watch dog, hunting dog, live weight, body size
Türkiye Yerli Köpek Irk ve Tipleri
Native Dogs Breeds and Types of Turkey
Orhan YILMAZ1 Mehmet ERTUĞRUL2
Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
Iğdır University Journal of the Institute of Science and Technology
Cilt: 2, Sayı: 1, Sayfa: 99-106, 2012
Volume: 2, Issue:1, pp: 99-106, 2012
Geliş tarihi / Received: 31.01.2012
Kabul tarihi / Accepted: 29.02.2012
Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 2(1): 99-106, 2012
1 Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Iğdır, Türkiye
2 Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Ankara, Türkiye
Sorumlu yazar/Corresponding Author: Orhan YILMAZ, zileliorhan@gmail.com

Orhan YILMAZ ve Mehmet ERTUĞRUL
Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.
100
GİRİŞ
Türkiye, Asya ve Avrupa arasında gerek coğra
yönden, gerek kültürel yönden bir köprü gibi işlev gör-
mektedir. Binlerce yıllık insanlık tarihi boyunca bir ge-
çit bölgesi olmuş, böylece çok çeşitli uygarlıkların izle-
rine sahip olmuştur. Bu yönü ile Türkiye evcil hayvan
genetik kaynakları yönünden de son derece zengin bir
ülkedir. Birçok evcil hayvan türünü dar bir coğrafyada
bulmak mümkündür. Yurdumuzda Kangal (Karabaş),
Akbaş Çoban, Kars (Kafkas) Çoban, Koyun, Karaman,
Türk Tazısı, Tarsus Çatalburun, Dikkulak, İzci Köpe-
ği Zağar, Zerdava (Kapı) ve Tonya Finosu (Kobi) gibi
bazı yerli köpek ırklarının yetiştiriciliği yapılmaktadır
(Yılmaz, 2007a, b; Yılmaz, 2008; Wilson ve ark., 2011;
Yılmaz ve Ertuğrul, 2011a-e; Yılmaz ve ark., 2011a, b;
Yılmaz ve Ertuğrul, 2012a-f; Yılmaz ve ark., 2012).
Gerçekleştirilen bu çalışmada, Türkiye’nin değişik
yörelerinde yetiştiriciliği yapılan köpek ırkları ve tiple-
rine ait yapılmış araştırmalara ait bazı morfolojik özel-
liklerin bir arada sunulması amaçlanmıştır.
Kangal (Karabaş) Köpeği
Anadolu kökenli olduğu iddia edilmekle birlikte,
Orta Asya kökenli olduğu tahmin edilmektedir (Kırmı-
zı 1994; Yılmaz 2007a; Derbent ve Yılmaz 2008). Türk
Standartları Enstitüsü tarafından 11471 TS 12891 no
ile 27.11.2002 tarihinde bir ırk olarak tescil edilmiştir
(TSE 1997). Kangal adı orijinal adı olmayıp, 1980’ler-
de kullanılmaya başlanmıştır (Broadhead 2003; Reed
2003) ve orijinal adı “Karabaş Köpeği”dir (Dikmen
1936; Tellioğlu 1973; Öncül 1983). Yayılma alanı Ak-
karaman Koyunu yetiştiriciliğinin yaygın olduğu böl-
gelerdir. Sağlam ve gösterişli vücut yapısı, yüzde ve ku-
laklarda siyah maske, kafatasına yapışık kulaklar, hare-
ketli ve uyarılma durumunda yukarı ve öne kıvrık kuy-
ruk yapısı ile tanımlanabilmektedir (Güleç 1996; Ga-
land 1997; Yeşilyurt 1999; Kartay 2002; Yılmaz 2007a).
En yaygın görülen post rengi boz ve bozun tonlarıdır,
ancak kırçıl, yağız, Erzurum Sarısı ve dalkır gibi deği-
şik renk varyasyonları da görülebilmektedir (Robinson
1989). Davranış özelliği olarak cesaretli, sadık ve duy-
gusaldır. Kangal köpeği kendi sürüsünü, sahibini ve ai-
lesini koruma konusunda korkusuz ve yeteneklidir. Sert
iklim koşullarına ve yetersiz bakım-besleme koşulları-
na karşı dayanıklıdır. Bağımsız ve özgür ruhludur. Eği-
timle kontrol edilebilse de iri köpeklere ve diğer yırtı-
cı hayvanlara karşı saldırgandır (Daşkıran, 1995; Pug-
netti, 2001; Kazak ve Bakır 2002; Derbent ve Yıl-
maz 2008; Yılmaz 2008). Ergin ağırlıkları erkeklerde
47.6±0.38 kg ve dişilerde 43.5±0.39 kg, omuz yüksek-
likleri ortalama erkeklerde 75.9±0.27 cm ve dişilerde
ise 73.3±0.29 cm’dir (Yılmaz, 2007b).
Şekil 1. Türk Kangal (Karabaş) Çoban Köpeği.
Akbaş Çoban Köpeği
Türklere ait bir ırktır (Kadiri 1998). Türk Stan-
dartları Enstitüsü tarafından 11471 TS 12891 no ile
27.11.2002 tarihinde bir ırk olarak tescil edilmiştir
(TSE 2002a). Başlıca yayılma alanı, Eskişehir, Afyon
ve Ankara arasında kalan bölgedir. Fakat günümüzde,
bu bölgeler ağırlıklı olmak üzere, yurdun başka bölge-
lerinde de görülebilmektedir.
Şekil 2. Türk Akbaş Çoban Köpeği.
Post rengi istisnasız beyaz ya da haf kirli beyazdır. Boz
Kangal’a göre daha zarif, güzel görünüşlü ve bir kıs-
mı daha sivri burunludur. Tüyleri Boz Kangal’a oran-
la daha yumuşaktır. Huy ve davranış özellikleri yönün-
den Kangal köpeklerinden daha üstün özelliklere sahip
olduğu, bizzat her iki ırkı da yetiştirmiş yetiştiricilerce
ifade edilmektedir (Anonim, 1997; Kartay, 2008; Yıl-

Türkiye Yerli Köpek Irk ve Tipleri
Cilt / Volume: 2, Sayı / Issue: 1, 2012 101
maz 2008). Kangal (Karabaş) köpekleri ile akrabalık-
ları olsa da, ondan ayrı bir ırktır (Togan, 2003). Ergin
ağırlıkları ortalama erkeklerde 44.9±1.07 kg ve dişiler-
de 45.2±1.20 kg, omuz yükseklikleri ortalama erkekler-
de 75.9±0.84 cm ve dişilerde ise 74.4±0.78 cm’dir (Yıl-
maz ve Ertuğrul, 2012a).
Kars (Kafkas) Köpeği
Bu ırk genellikle Kuzeydoğu Anadolu Bölge-
sinde yetiştirilmektedir (Kırmızıbayrak, 2004). Türk
Standartları Enstitüsü tarafından 11472 TS 12892 no
ile 27.11.2002 tarihinde bir ırk olarak tescil edilmiştir
(TSE 2002b). Artvin, Ağrı, Ardahan, Erzurum, Iğdır,
Kars ve Van İllerinde yaygındır. Bu ırk genellikle Kars,
Erzurum, Iğdır ve Ağrı civarında yerel olarak “kıllı”,
Ardahan’da “saçaklı”, Artvin’de “tüylü” olarak adlan-
dırılmaktadır (Yılmaz, 2008). Bu ırkı ilk olarak ABD’li
David Nelson tarafından tanımlanmış ve 1996 yılı Kon-
ya Uluslararası Çoban Köpeği Sempozyumu’nda tanı-
tılmıştır (Nelson and Nelson, 1996). Morfolojik görü-
nüm olarak Caucasian Ovcharka (Kafkas Çoban) Kö-
peğine çok benzerler. Genellikle koyu renkler daha faz-
la alan kaplamak üzere iki hatta üç renkli olabilirler.
Düz siyah, düz beyaz, kırçıl, kırmızı, sarı, kahveren-
gi olmak üzere birçok renk görülebilmektedir. Boyun
kısmı ve arka bacakların, kuyruğa bakan bölgelerinde-
ki tüyler daha uzundur. Boyun yeleli gibi göründüğün-
den, önden bakılınca iri kafalı ve daha korkutucu gö-
rülür. Genellikle tek kişiye bağlanma eğilimindedirler.
Çevreye karşı fazlaca dost canlısı olmayıp, oldukça sert
yapılı köpeklerdir. Ergin ağırlıkları ortalama erkekler-
de 45.3±1.17 kg ve dişilerde 43.3±2.00 kg, omuz yük-
seklikleri ortalama erkeklerde 72.6±0.78 cm ve dişiler-
de ise 71.9±1.55 cm’dir (Yılmaz ve Ertuğrul, 2012e).
Şekil 3. Türk Kars (Kafkas) Çoban Köpeği.
Koyun Köpeği
Sürü koruma köpeği olarak kullanılan yöresel bir
tiptir. Sahibinin mülkü ya da eşyalarını korumak için
de kullanılmaktadır. Genellikle Doğu Karadeniz Böl-
gesinde koyun, keçi ve sığır yetiştirilen yüksek yerler-
de yetiştirilmektedir. Vücut yapısı olarak iri yapılıdır.
Her türlü vücut rengi ve iki renkli post rengi görülebil-
mektedir. Ancak daha çok koyu renklere rastlanmakta-
dır. Post rengi ve diğer morfolojik özellikler yönünden
Kars (Kafkas) Çoban Köpeğine benzemektedir. Arala-
rında kan bağı olup, olmadığı araştırılmaya muhtaçtır.
Hareket halinde ve alarm durumunda iken kuyruğunu
sırtına doğru kıvırır. Engebeli ve sarp arazilerde kolay
yürümesine yardımcı olacak biçimde kuvvetli bir ba-
cak ve vücut yapısına sahiptir. Oldukça sinirli bir ka-
raktere sahiptir ve yabancılar için tehlikeli olabilmek-
tedir. Koruma alanına bir yabancı hayvan ya da insan
girdiğinde, önce kuvvetlice havlayarak yabancıyı kor-
kutur, bu sayede sahibini de uyarmış olur. Omuz yük-
seklikleri ortalama erkeklerde 69.8±0.77 cm ve dişiler-
de ise 68.6±0.92 cm’dir (Yılmaz ve Ertuğrul, 2012b).
Şekil 4. Koyun Köpeği.
Karaman Köpeği
İç Anadolu Bölgesinde Karaman, Konya, Aksa-
ray gibi illerimizde yetiştirilmektedir. Yöresel bir tip-
tir. Kangal (Karabaş) Çoban Köpeğine benzerse de,
postunda her rengin bulunması ile ondan ayrılmaktadır
Kangal (Karabaş) Çoban Köpeği ile yakın akraba olabi-
leceği düşünülmektedir. Ancak bu konu DNA düzeyin-
de bir araştırmaya muhtaçtır. Sağlam bir vücut yapısı-
na ve kuvvetli bacaklara sahiptir. Yörenin zor doğa ve
yetersiz bakım-besleme koşullarına uyum sağlamış ve
yüzyıllardır bu özelliği sayesinde ayakta kalmıştır (Yıl-
maz, 2007a).

Orhan YILMAZ ve Mehmet ERTUĞRUL
Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.
102
Şekil 5. Karaman Köpeği.
Türk Tazısı
Türk Standartları Enstitüsü tarafından 11473 TS
12893 no ile 27.11.2002 tarihinde bir ırk olarak tescil
edilmiştir (TSE 2002c). Türkiye köpek ırkları içinde sa-
yıları çok fazla olmasa da, hakkında en eski tarihi bel-
geler olan ırk Türk Tazısı’dır. Onaltıncı yüzyıldan, Os-
manlılardan kalma bazı minyatürlerde resmedilmiştir.
Kanuni Sultan Süleyman’ın bir şehzadesi, bir tazı ile
avlanırken tasvir edilmiştir. Türk tazısının, Kırgız
Tazısı’ndan geldiği, bunun da Orta Asya’dan
Anadolu’ya yapılan göçler esnasında, Türkler tarafın-
dan getirildiği iddia edilmektedir. Türk Tazısı, günü-
müz tazılarından İran Saluki Tazısı’na benzemektedir,
fakat ondan daha iri yapılıdır. Post her renkte olabil-
mektedir. Türk Tazısı’nın ayakları uzun, vücut ince,
tüyleri kısa, kuyruğu ince ve tüysüz, baş ince ve uzun,
boyun uzun, göğüs derin ve karın çekiktir.
Şekil 6. Türk Tazısı.
Türk Tazısı, daha çok bıldırcın, keklik, tavşan ve til-
ki avının yapıldığı, Orta ve Güney Anadolu’nun sulak
yörelerinde yetiştirilmektedir. Soğuk mevsimlerde üşü-
mesin diye, sırtına çul ya da örtü sarılmaktadır. Ergin
ağırlıkları ortalama erkeklerde 19.0±0.25 kg ve dişiler-
de 17.8±0.28 kg, omuz yükseklikleri ortalama erkekler-
de 63.1±0.47 cm ve dişilerde ise 61.0±0.48 cm’dir (Yıl-
maz, 2008; Yılmaz ve Ertuğrul, 2011b).
Tarsus Çatalburun Köpeği
Tazı gibi av amaçlı kullanılan bir ırkımızdır. Bur-
nunun ucundaki ıslak kesim 2 parçalıdır. Mutasyon so-
nucu meydana geldiği tahmin edilmektedir. Adını da
bu özelliğinden almaktadır. Günümüzde güney illeri-
mizden İçel’de çok az sayıda bulunmakta ve sayıları
gün geçtikçe azalmaktadır. Yetiştirilme amacına uygun
olarak üstün bir koklama yeteneği vardır. Avı arayıp,
bulmak ve kaldırmak konusunda çok yeteneklidir. Er-
gin canlı ağırlıkları ortalama erkeklerde 23.6±0.93 kg
ve dişilerde 20.3±0.49 kg, omuz yükseklikleri ortala-
ma erkeklerde 50.3±1.09 cm ve dişilerde ise 46.9±0.79
cm’dir (Yılmaz ve Ertuğrul, 2012c).
Şekil 7. Tarsus Çatalburun Köpeği.
Dikkulak Köpeği
Dikkulak Köpeği ufak yapılı, bekçilik görevi için
yetiştirilen yöresel bir tiptir. Genellikle Kars Çoban Kö-
peğinin yetiştirildiği Ardahan, Kars, Iğdır, Ağrı ve Er-
zurum yörelerinde yetiştirilmektedir. Yetiştirildiği böl-
geye göre farklılık göstermekle birlikte, çeşitli bölge-

Türkiye Yerli Köpek Irk ve Tipleri
Cilt / Volume: 2, Sayı / Issue: 1, 2012 103
lerde Dikkulak, Çivikulak, Zağar gibi adlarla anılmak-
tadır. Ufak yapılı oldukları için koruma görevi yapa-
masalar da, havlayarak sahibini uyarma ve yabancıyı
caydırma görevini yerine getirmeye çalışırlar. Yetişti-
ricilerce, yetiştirildiği bölgelerdeki sayılarının gide-
rek azaldığı ifade edilmektedir. Ergin ağırlıkları ortala-
ma erkeklerde 10.1±0.26 kg ve dişilerde 10.5±0.24 kg,
omuz yükseklikleri ortalama erkeklerde 27.9±0.31 cm
ve dişilerde ise 27.7±0.27 cm’dir (Yılmaz, 2008 Yıl-
maz ve Ertuğrul, 2011d).
Şekil 8. Dikkulak Köpeği.
İzci Köpeği Zağar
Zağar ırkı Kopay, Kopoy, Tavşancı, İzsüren, Çakır gibi
adlarla da anılır. Genellikle Trakya, Bursa, Uludağ’ın
güney bölgeleri, Manisa, İzmir Bozdağlar, Aydın Bey-
dağı, Denizli, Muğla ve Afyon yörelerinde
Şekil 9. Türk İzci Köpeği Zağar.
özellikle Yörük kültürünün yaşatıldığı bölgelerde ye-
tiştirilir. Kara avcılığında, özellikle tavşan avcılığında
kullanılır. Fenotip olarak siyah ve kahverengi (kestane)
post renkleri görülür. Akıllı, sadık ve hareketli bir ya-
pıya sahiptir. Kötü bakım ve beslenme şartlarına daya-
nıklıdır. Omuz yüksekliği erkeklerde 52.2 cm, dişiler-
de 48.8 cm, ergin canlı ağırlık erkeklerde 19.5 kg, dişi-
lerde 17.6 kg civarındadır (Anonim, 2012).
Zerdava (Kapı) Köpeği
Zerdava Köpeği, günümüzde bir av köpeği olarak
kullanılmak için yetiştirilmekten daha çok, bekçi kö-
peği olarak kullanmak üzere yetiştirilmektedir. Yöre-
sel bir tiptir ve bazı yörelerde Kapı Köpeği olarak da
adlandırılır. Zerdava’da sadece tek post rengi görül-
mektedir Vücudun ana rengi koyu kahverengi ya da ci-
ğer rengi adı verilen renktedir. Bacakların alt kesimle-
ri ile göğüs ve boyun kısmında beyaz zeminli bir bölge
görülmektedir Bu beyaz zemin üzerinde yaklaşık ola-
rak mercimek büyüklüğünde koyu renkli lekeler bulun-
maktadır. Bu koyu lekelere yöre halkı arasında “pul”
adı verilmektedir. Boyunu çepeçevre saran beyaz renk-
li bölgeye ise “peşkir” adı verilmektedir. Yetiştiriciler
diğer fenotipik özellikler olarak kuyruk ucunun beyaz,
yüzde birkaç bölgede 3-5 uzun kıl ve gözlerin sarı renk-
te olmasını da vurgulamaktadırlar. Bu köpek yabancı-
lar için, potansiyel olarak çok saldırgan ve tehlikelidir.
Aynı zamanda çok inatçı bir takipçi, cesur, enerjik ve
çevik olan bu köpek, bazen bir avı birkaç gün süre ile
takip edebilmektedir. Kurtlardan fazla korkmadığı ve
onlara karşı cesur davrandığı için, son yıllarda bu kö-
peklerin en büyük ölüm nedeninin kurt sürüleri tarafın-
dan pusuya düşürülerek öldürülmeleri olduğu yetişti-
riciler tarafından iddia edilmektedir. Omuz yükseklik-
leri ortalama erkeklerde 51.8±0.43 cm ve dişilerde ise
50.7±0.53 cm’dir (Yılmaz ve Ertuğrul, 2012f).
Şekil 10. Zerdava (Kapı) Köpeği.

Orhan YILMAZ ve Mehmet ERTUĞRUL
Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.
104
Tonya Finosu (Kobi)
Köpek sınıarı içinde yer alan Spitz tipindeki kö-
peklere benzer morfolojik yapıya sahiptir. Yöresel bir
tiptir. Bazı bölgelerde “Kobi” olarak da adlandırılır. Sa-
hibinin canlı ya da cansız varlıklarını bekleme görevi
yapmaktadır. Koruma görevi yapamayacak kadar ufak
yapılı olduğu için, genellikle havlama biçiminde gü-
rültü yaparak, sahiplerini uyarmaya, yaklaşan yabancı
insan ya da hayvanı ise uzaklaştırmaya çalışırlar. Sa-
dece beyaz post rengi görülmektedir. Oyuncu, ener-
jik ve özellikle çocuklara karşı dost canlısı bir köpek-
tir. Yetiştiricileri tarafından sayılarının giderek azaldı-
ğı bildirilmektedir. Ergin ağırlıkları ortalama erkekler-
de 10.2±0.18 kg ve dişilerde 9.00±0.22 kg, omuz yük-
seklikleri ortalama erkeklerde 31.4±0.33 cm ve dişiler-
de ise 30.6±0.43 cm’dir (Yılmaz ve Ertuğrul, 2012d).
Şekil 11. Tonya Finosu (Kobi).
SONUÇ
Bu çalışmada incelenen çoban köpeği ırklarından
Kangal Köpeği dışındakiler, yaygın olarak yetiştirici-
liği yapılmayan ve genellikle bölgesel olarak yetiştiri-
len ırklardır. Arazi çalışmaları esnasında, köpek sahip-
leri de çoban köpeği sayısının gün geçtikçe azaldığı-
nı bildirmişlerdir Köyden kente göç olgusu, kırsal ke-
simde gün geçtikçe azalan sayıda büyük ve küçükbaş
hayvan varlığı, bu köpeklerin asıl yetiştirilme amacı-
nı giderek ortadan kaldırmaktadır. Öte yandan, halen
birçok küçükbaş hayvan yetiştiricisi, sürüsünü koruya-
cak kalitede çoban köpeğini, eskiden olduğu gibi ko-
laylıkla bulamadıklarından yakınmaktadırlar. Modern
bitkisel ve hayvansal üretim tekniklerinin çiftçiler ara-
sında daha fazla yer bulmasıyla ileride hayvansal üre-
tim faaliyetlerinin artması umulmaktadır. Hükümetler
de bu konuda zaman zaman çeşitli önlemler almakta-
dır. Gelecekte büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiricili-
ği artış gösterdiğinde, iyi kaliteli çoban köpeği ihtiya-
cının da artacağı açıktır. Marmara Araştırma Merkezi,
Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji Enstitüsü tara-
fından “Türkiye Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynak-
larından Bazılarının in vitro Korunması ve Ön Mole-
küler Tanımlanması-I (TÜRKHAYGEN-I)” adlı bir
proje hazırlanmıştır. Bu projeye 2005 yılında başlan-
mış ve 2011 yılında sona erdirilmiş ve proje kapsamın-
da beş at, beş keçi, 13 koyun, bir manda ve altı sığır
ırkı üzerinde bazı çalışmalar yapılmıştır (Arat, 2011).
Bu projenin bitiminde, devam projesinin daha kapsam-
lı biçimde hazırlanması planlanmaktadır. Hazırlanacak
TÜRKHAYGEN-II projesi kapsamında, nesli tüken-
mekte olan yerli çoban köpeği ırklarının da projelere
kesinlikle dâhil edilmesi gerektiği düşünülmektedir.
Teşekkür
Çalışmalarımı her aşamada destekleyen ve yönlen-
diren sayın Prof. Dr. Mehmet Ertuğrul (Ankara Üniver-
sitesi) ile her zaman önerilerde ve yapıcı eleştirilerde
bulunan, maddi ve manevi destek olan, makalelerin dü-
zeltmelerini yapan Prof. Dr. Fırat Cengiz (Yüzüncü Yıl
Üniversitesi) ve Prof. Dr. Aşkın Kor (Yüzüncü Yıl Üni-
versitesi) hocalara sonsuz teşekkür ederim.
KAYNAKLAR
Anonim, 1997. The Akbash Dog; Premier Livestock Guardian.
Akbash Dog Association of America Inc. in Canis Max, 4,
Spring, 11-14.
Anonim, 2012. İzci Köpeği Zağar. 25.08.2011 tarih ve 28036 sayı-
lı Resmi Gazete.
Arat, S., 2011. Türkiye Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynakla-
rından Bazılarının In Vitro Korunması ve Ön Moleküler
Tanımlanması-I (TÜRKHAYGEN-I). Marmara Araştırma
Merkezi, Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji Enstitüsü,
Gebze, Kocaeli, Türkiye. http://www.turkhaygen.gov.tr/data
(Erişim 22.12.2011)
Broadhead, P., 2003. Karabaş Kangal Çoban Köpeği. I. Uluslarara-
sı Kangal Köpeği Sempozyumu Kitabı, 11.07.2003, Devran
Matbaası, Ankara.
Daşkıran, İ., 1995. Kangal Köpeği Yetiştiriciliği (Yayınlanmamış
Doktora Semineri). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Ens-
titüsü, Ankara.
Derbent, S., Yılmaz, O. 2008. Le Karabash. Öztepe Matbaası, An-
kara.
Derbent, S., Yılmaz, O. 2008. Le Karabash. Öztepe Matbaası, An-
kara.
Dikmen, C F., 1936. Savaş ve Polis Köpeği. Türkiye Basımevi, İs-
tanbul.

Türkiye Yerli Köpek Irk ve Tipleri
Cilt / Volume: 2, Sayı / Issue: 1, 2012 105
Galand, G., 1997. Le Berger Anatolian. Concraid Edition. Mons,
Belgium.
Güleç, E., 1996. Türk Kangal Köpeği (Elde basım). Ankara.
Kadiri, R., 1998. Die Türkischen Hirtenhunde Akbas und Kangal
und Verwandte Rassen aus Mittelasien, Germany.
Kartay, D., 2002. Bozkırın Gözcüsü Kangal Köpeği. Kültür Bakan-
lığı Yayınları, No: 2922, Ankara.
Kartay, D., 2008. Akbaş Köpeği, İlya İzmir Basim Yayım Limited,
İzmir.
Kazak, Y., Bakır, B., 2002. Kangal Köpeği Yetiştirici El Kitabı.
Ulaş TİGEM Yayınları, Sivas.
Kırmızı, E., 1994. Türk Çoban Köpeklerinin Tarihçesi. Türk Veteri-
ner Hekimliği Dergisi, 1(6): 39-41.
Kırmızıbayrak, T., 2004. Some Morphological Characteristics of
Kars Dog. Turkish Journal of Veterinary Animal Science,
28:351-353.
Nelson, D.D., Nelson, J.N., 1996. Classication of the Native Dogs
of Turkey. I. Uluslararası Çoban Köpeği Sempozyumu, Kon-
ya.
Öncül, O., 1983. Sadık Dostumuz Köpekler Ailesi. Dönmez Ofset,
Ankara.
Pugnetti, G., 2001. Köpek Ansiklopedisi. Arkadaş Yayınevi, Anka-
ra.
Reed, S., 2003. İngiltere & Avrupa’da Türk Köpekleri. I. Uluslara-
rası Kangal Köpeği Sempozyumu Kitabı, 11.07.2003, Devran
Matbaası, Ankara.
Robinson, R., 1989. Coat Colour Inheritance in Anatolian Shepherd
Dog. Genetica, 79: 143-145.
Sims, D., 2006. A Brief History of the Akbash Dog. www.white-
lands.com (Erişim 22.12.2009)
Tellioğlu, S., 1973. Tanınmış Köpek Irkları ve Özellikleri. Atatürk
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları Çiftçi Broşürü, No:18,
Erzurum.
Togan, İ., 2003. Kangal Köpeği ile İlgili Bazı Soru ve Sorunlara
Moleküler Yöntemlerle Cevap Arama. I. Uluslararası Kangal
Köpeği Sempozyumu Kitabı, 11.07.2003, Devran Matbaası,
Ankara.
TSE, 1997. Kangal Köpeği Standardı. Türk Standartları Enstitüsü,
TS 12172, Mart 1997. TSE Matbaası, Ankara.
TSE, 2002a. Akbaş Türk Çoban Köpeği Standardı. Türk Standartla-
rı Enstitüsü, TS 12891, Ankara.
TSE, 2002b. Kars Türk Çoban Köpeği Standardı. Türk Standartları
Enstitüsü, TS 12892, Ankara.
TSE, 2002c. Türk Tazısı Standardı. Türk Standartları Enstitüsü, TS
12893, Ankara.
Wilson, R. T., Yılmaz, O., Ertuğrul, M., 2011. The Domestic Li-
vestock Resources of Turkey: Pig. Pig Veterinary Journal, 66:
26-30.
Yeşilyurt, H., 1999. Kangal Çoban Köpeği Tanıtım El Kitabı. Kan-
gal Kaymakamlığı, Köylere Hizmet Götürme Birliği, Sivas.
Yılmaz, O., 2007a. Turkish Kangal (Karabash) Shepherd Dog. Imp-
ress Printhouse, Ankara.
Yılmaz, O., 2007b. Türkiye’nin Çeşitli Bölgelerinde Yetiştirilmekte
Olan Kangal Köpekleri’nin Bazı Morfolojik Özellikleri. (Ya-
yınlanmamış Doktora Tezi) Ankara üniversitesi, Fen Bilimle-
ri Enstitüsü, Ankara.
Yılmaz, O. 2008. Türk Kangal (Karabaş) Çoban Köpeği. Bilge Kül-
tür Sanat Yayınevi, İstanbul.
Yılmaz, O., Akın, O., Ertuğrul, M., Wilson, R. T. 2011a. Running
Head: Cattle Resources and Conservation in Turkey, Journal
of Animal Genetic Resources, 48(2): Baskıda.
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. ve Wilson, R. T. 2011b. The Domestic Li-
vestock Resources of Turkey: Camel. Journal of Camel Prac-
tice and Research, (1) 1-4.
Yılmaz, O., Ertuğrul M. 2011a. Description of Coloured Horses Ra-
ised in Turkey. Journal of Agricultural Science and Techno-
logy, 3(3): 203-206.
Yılmaz, O., Ertuğrul M. 2011b. Some Morphological Characte-
ristics of Turkish Tazi (Sighthound). Journal of Animal and
Plant Sciences, 21(4): 794-799.
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2011c. Spread Story of Kangal (Karabash)
Shepherd Dogs in The World. Iğdır Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü
Dergisi, 1(3): 116-120.
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2011d. Some Morphological Traits of the
Zagar (Erect-ear) Dog in Turkey. Iğdır Ü. Fen Bilimleri Ensti-
tüsü, Dergisi, 1(2): 107-112.
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2011e. Some Morphological Traits of
Donkeys Raised in Igdir, Turkey. Iğdır Ü. Fen Bilimleri Ensti-
tüsü Dergisi, 1(2): 113-116.
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2012a. Determination of Akbash Shepherd
Dog Raised in Turkey. Bitlis Eren University Journal of Sci-
ence and Technology, 1: 37-41.
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2012b. Determination of the Rize Koyun
(sheep) dog in Turkey. Canadian Journal of Applied Sciences,
2(1): 216-221.
Yılmaz, O., Ertuğrul M. 2012c. Some Morphological Characteris-
tics of the Tarsus Fork-nose Dog in Turkey. Bulgarian Journal
of Agricultural Science, 18(1): 111-115.
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2012d. Determination of Fino of Tonya
Dog. Journal of Animal and Plant Sciences, (Under review).
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2012e. Determination of Kars Shepherd
Dog Raised in Turkey. Online Journal of Canine, Feline &
Exotic Pets, (Under review).
Yılmaz, O., Ertuğrul, M. 2012f. Determination of Zerdava Dog. Jo-
urnal of Animal and Plant Sciences (Under review).
Yılmaz, O., Ertuğrul, M., Wilson, R.T., 2012. Domestic Livestock
Resources of Turkey : Water Buffalo. Tropic Animal Health
and Production Journal, 44 (4): 707-714.