Rozwój regionalny jest zdeterminowany wieloma czynnikami, przede wszystkim pozostaje uzależniony od podmiotów gospodarczych, zwłaszcza tych, które konkurują na rynkach polskim i międzynarodowym. W związku z powyższym bardzo istotną rolę dogrywają w nim osoby zarządzające przedsiębiorstwami, bo to one stają się liderami przemian dokonujących się zarówno w ich przedsiębiorstwach, jak i regionach. Decydujące znaczenie w rozwoju regionalnym mają również otoczenie prawne, system organizacyjny biznesu, dojrzałość strategii politycznej i jakość funkcjonowania władz publicznych wszystkich szczebli, kultura organizacyjna administracji regionalnej promująca sprawne i skuteczne działanie zgodne z wytyczonymi celami unijnymi i krajowymi, wartości ogólnospołeczne, elity polityczne i urzędnicze kierujące działaniami instytucji publicznych.
Rozwój regionów może opierać się na dwóch grupach czynników – czynnikach endogenicznych i egzogenicznych. Jest rzeczą bezsporną, że decydujące znaczenie dla długotrwałego, samopodtrzymującego się i względnie stabilnego rozwoju mają czynniki endogeniczne, czynniki egzogeniczne natomiast pełnią rolę pomocniczą i dodatkową [Prusek 2009, s. 61]. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że problematyka rozwoju lokalnego i regionalnego zawsze stanowiła jeden z najbardziej istotnych obiektów badawczych. Nowym nurtem w tej dziedzinie jest podejście metodologiczne organizujące myślenie strategiczne. Planowanie strategiczne, analiza strategiczna gminy, strategie wojewódzkie, strategie organizacji publicznych stanowią trzon ujęcia, które można określić mianem strategicznego zarządzania rozwojem lokalnym i regionalnym
. Strategie i programy operacyjne rozwoju lokalnego stały się także w Polsce szybko przyswajanym standardem w integracji europejskiej [Klasik 2003, s. 6].
Wśród wymienianych czynników determinujących rozwój regionalny na szczególną uwagę zasługuje rola sterowania regionalnego stanowiącego motywujące, twórcze i kierownicze działania w procesie rozwojowym. Najważniejsze zadania administracji regionalnej stanowią [Seibert 2006, s. 7–8]: motywowanie organizacji i innych zaangażowanych podmiotów do aktywizacji potencjałów regionalnych, tworzenie sieci organizacyjnych ukierunkowanych na programy rozwojowe, kooperacyjne wypracowywanie wspólnych celów rozwojowych, skupianie zasobów regionalnych, opracowanie strategii rozwojowej i stymulowanie jej realizacji przez projekty, co wymaga kooperacji i nowych wzorców przekazywania informacji.
Wykorzystanie wybranych metod zarządzania w rozwoju regionalnym
Rozwój regionalny jest w dużym stopniu zdeterminowany przez jakość zarządzania i kompetencje włodarzy, gdyż to oni zarządzają regionami i to od nich zależy, w jakim stopniu wykorzystają dostępne zasoby. Organizacje, w tym również gminy, aby realizować długookresowe cele, a tym samym się rozwijać, muszą podejmować działania zmierzające do zdobywania i utrzymywania przewagi konkurencyjnej. Ważnym źródłem uzyskiwania przewagi konkurencyjnej przez jednostki samorządu terytorialnego (dalej JST) jest wykorzystanie przez włodarzy odpowiednich metod zarządzania w procesie sterowania rozwojem gmin (wykorzystanie metod portfelowych jest bardzo przydatne w formułowaniu strategii rozwoju JST, gdyż za pomocą tych metod można określić pozycję konkurencyjną gminy oraz wskazać obszary zmian [Gorzelany-Dziadkowiec i Gorzelany-Plesińska 2013]).
W literaturze znaleźć można opisy wielu metod i technik zarządzania przedsiębiorstwem, które da się przetransponować do sterowania rozwojem regionalnym. Z tych względów włodarze JST powinni dostrzegać możliwości, które daję sprawdzone metody i techniki zarządzania i wykorzystując je w działaniu zapewnią im rozwój. Z tych względów uzasadniony jest pomysł przetransponowania skutecznych i sprawdzonych metod zarządzania przedsiębiorstwem w sterowaniu rozwoju JST.
Ten zamiar stanowi cel niniejszej monografii. Celem opracowania jest zatem wskazanie sposobu wykorzystania metod zarządzania przedsiębiorstwem w sterowaniu JST. By zrealizować przedstawiony cel, przyjęto następującą hipotezę badawczą: wykorzystanie metod zarządzania przedsiębiorstwem przez włodarzy JST jest źródłem uzyskiwania przewagi konkurencyjnej, a tym samym wpływa na ich rozwój. W następstwie tak brzmiącej hipotezy sformułowane zostały następujące problemy badawcze, rozwiązywane w kolejnych rozdziałach pracy:
• Czy wykorzystanie marketingu mix przez JST wpływa na rozwój regionalny? • Czy wykorzystanie systemów ocen okresowych wpływa na efektywność
pracy w urzędach samorządowych? • Jak powinna być formułowana strategia rozwoju regionalnego i lokalnego
oraz jakimi analizami winna być poprzedzona?
Czy wykorzystanie pomocy unijnych w strategii rozwoju JST poprawia ich konkurencyjność?
Wstęp
• Czy wykorzystanie rozwiązań idei Smart City wpływa na rozwój regionalny?
• Czy system informacji środowiskowej wpływa na rozwój regionalny? Problemy te były rozwiązywane przy zastosowaniu następujących metod
badawczych: • kwestionariusze diagnozujące organizacje,
• analizy przypadków, • badania ankietowe wśród pracowników urzędów JST, • analiza wykorzystania środków unijnych do realizacji projektów, • analiza wykorzystania idei Smart City w wybranych miastach na świecie
i w Polsce, • analiza wykorzystania środków unijnych do realizacji projektów oraz rozwiązań idei Smart City w wybranych miastach na świecie i w Polsce. Przedstawione wyżej problemy autorzy zaprezentowali w sześciu rozdziałach niniejszej monografii. W rozdziale 1 przedstawiono rolę marketingu mix w sterowaniu JST. Celem tej części opracowania było wskazanie, że formułowanie strategii marketingowej przez JST ma istotne znaczenie dla ich rozwoju. W rozdziale tym przedstawiono istotę i znaczenie: formułowania strategii marketingowej, zarządzania strategicznego w JST oraz marketingu terytorialnego. Zaprezentowano również elementy marketingu mix oraz dokonano obszernej analizy empirycznej formułowania strategii marketingowej dla miasta Olsztyn, wskazane zostały ponadto obszary wymagające zmiany.
W rozdziale 2 poruszono problematykę efektywności pracy w urzędach JST. Celem tej części opracowania była analiza wykorzystania systemów ocen okresowych pracowników w urzędach JST. Podjęta została próba udowodnienia hipotezy badawczej, że wykorzystanie systemów ocen okresowych wpływa na efektywność pracy w urzędach JST. Uwaga skupiona została na charakterystyce kształtowania systemów ocen pracowników oraz na uwarunkowaniach oceny pracowników w urzędach gminnych.
W rozdziale 3 podjęta została problematyka związana z formułowaniem strategii rozwoju na poziomie lokalnym oraz jej oddziaływaniem na rozwój regionalny. W tej części opracowania przyjęto hipotezę, że prawidłowo sformułowana strategia rozwoju gminy wpływa na rozwój regionu oraz jest warunkiem skutecznego zarządzania rozwojem lokalnym i regionalnym. Dla udowodnienia tej hipotezy przybliżona została problematyka dotycząca zarządzania strategicznego oraz formułowania strategii na gruncie przedsiębiorstwa. Następnie zarządzanie strategiczne zostało przeniesione na samorządy terytorialne. Część
empiryczną stanowi bardzo obszerna analiza strategii rozwoju Gmin: Morawica, Daleszyce, Górno i Masłów.
W rozdziale 4 poruszono zagadnienia dotyczące wykorzystania unijnych środków pomocowych w realizacji strategii rozwoju gminy. Cel tej części opracowania stanowiła analiza wykorzystania środków unijnych do realizacji projektów związanych ze strategią rozwoju. Na podstawie przeprowadzonej analizy sformułowane zostały wnioski i zalecenia dla włodarzy gmin. Rozważania rozpoczęto od wskazania istoty i funkcji formułowania strategii rozwoju gminy, następnie dokonano charakterystyki wykorzystania programów unijnych w zarządzaniu rozwojem gminy poprzez projekty, scharakteryzowano również realizowane programy operacyjne. Analiza empiryczna została przeprowadzona na przykładzie gminy Charsznica.
W rozdziale 5 przedstawiona została idea Smart City, która jest obecnie uznawana za czołową koncepcję na świecie, jeśli chodzi o wizję rozwoju miast. Stawia sobie ona za cel poprawę jakości życia mieszkańców oraz prosperowania miasta poprzez zrównoważone, zinformatyzowane planowanie przestrzenne, ochronę środowiska, zarządzanie miastem, gospodarką oraz ograniczonymi zasobami. Celem tej części opracowania było przeanalizowanie rozwiązań już podjętych w ramach idei Smart City w wybranych miastach na świecie oraz w Polsce.
Monografię zamyka rozdział dotyczący oceny środowiska naturalnego i jego znaczenia w rozwoju regionalnym. Celem tej części opracowania było wskazanie istoty i uwarunkowań zarządzania środowiskiem.
Rozważania przedstawione przez autorów niniejszej monografii wskazały, że wykorzystanie metod zarządzania przedsiębiorstwem przez JST ma bardzo istotne znaczenie dla ich rozwoju. Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że twarde elementy zarządzania są w bardzo dużym stopniu wykorzystywane w zarządzaniu JST. Rozwój zasobów ludzkich, w tym oceny okresowe oraz podnoszenie kwalifikacji pracowników, to obszar kulejący w gminach. Z tych względów powinna nastąpić zmiana w postrzeganiu znaczenia czynnika ludzkiego. Zarządzający gminami powinni dostrzec potencjał tkwiący w pracownikach urzędów i wykorzystywać go, bo to on stanowi obecnie niedostrzeżone źródło przewagi konkurencyjnej gmin. Ludzie pracujący w urzędach, ich otwartość, chęć czynienia zmian mogą w bardzo istotnym stopniu wpłynąć na rozwój regionalny.
Adresatami niniejszej pracy są osoby zarządzające JST, a także studenci poszukujący informacji o metodach z zakresu sterowania rozwojem regionalnym i podnoszenia konkurencyjności regionów oraz gospodarki przestrzennej.
