ChapterPDF Available

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I PROBLEMY TEIZMU NATURALISTYCZNEGO W SPRAWIE RELACJI SFERY NADPRZYRODZONEJ I ŚWIATA PRZYRODNICZEGO

Authors:

Abstract

Tekst ukazał się w pracy zbiorowej: Sozologia systemowa : Biosfera. Człowiek i jego środowisko w aspekcie przyrodniczym, filozoficznym i teologicznym / red. Wiesław Dyk . Tom IV .- Szczecin : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2012 - (Rozprawy i Studia / Uniwersytet Szczeciński ; tom 824) - s. 55--95 .- ISBN: 978-83-7241-869-2 Teizm naturalistyczny jest doktryną metafizyczną, która ma łączyć teizm i naturalizm, czyli stanowiska tradycyjnie ujmowane jako opozycyjne względem siebie. Zasadniczym celem teistycznych naturalistów jest uczynienie teizmu chrześcijańskiego zgodnym (niesprzecznym) z naukami przyrodniczymi, a w szczególności z obrazem świata wyłaniającym się ze współczesnych nauk przyrodniczych. Celem artykułu jest przedstawienie podstawowych twierdzeń i założeń teizmu naturalistycznego, jakie przyjmują jego zwolennicy w sprawie relacji sfery nadprzyrodzonej (przede wszystkim Boga) i świata przyrodniczego. Problem ten wpisuje się w szeroką dyskusję nad relacją między nauką a religią, którą tu zawężę przede wszystkim do jej filozoficznego aspektu, mianowicie filozofii przyrody teizmu naturalistycznego. Interesować mnie więc będzie przede wszystkim to, w jakim stopniu można uznać za skuteczne pogodzenie teistycznej i naturalistycznej wizji funkcjonowania świata przyrodniczego. Nie będę natomiast podejmował się rozstrzygnięć zagadnień 'czysto' teologicznych.
A preview of the PDF is not available
... Ale powody te mają najczęściej charakter pozaempiryczny i światopoglądowy". 28 Koncepcja EUO i jej zastosowanie przez Jodkowskiego w analizach nauki nie wynika więc z samych badań nad sporem teorii inteligentnego projektu czy kreacjonizmu z ewolucjonizmem, choć pojawia się ona właśnie w analizach tego sporu: [w sporze między kreacjonizmem i ewolucjonizmem -PB ] "[…] żadna ze stron nie kwestionuje tego podstawowego założenia (ewolucjoniścinaturalizmu metodologicznego, kreacjoniścinadnaturalizmu metodologicznego wyznaczonego przez dosłownie rozumianą treść Biblii) i dopiero w tak wyznaczonych ramach przejawia charakterystyczną dla siebie aktywność, ramy te nazwałem epistemicznym układem odniesienia". 29 W artykule "Uczony w ciemnym budynku" Jodkowski podsumowuje swoje 20-letnie metodologiczne analizy stwierdzeniem o roli "szerszego kontekstu" w tzw. ...
... Naukowa argumentacja zakłada bowiem wcześniejsze przyjęcie jakiegoś epistemicznego układu odniesienia. Można stosować nie racjonalne argumenty, a jedynie perswazję, odwoływać się do filozofii, światopoglądu itp." 32 28 Kazimierz JODKOWSKI, "Zasadnicza nierozstrzygalność sporu ewolucjonizm-kreacjonizm", Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria 2012, nr 3 (83), s. 215 . ...
... w: HELLER i ŻYCIŃSKI (red.), Matematyczność przyrody…, s. 20-24 [19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29][30][31][32][33][34][35][36]). ...
Book
Full-text available
Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interwencjonistyczną. Naturalizm, jako filozoficzna koncepcja funkcjonowania przyrody, stanowiąca założenie współczesnej nauki, jest natomiast stanowiskiem monistycznym. Konsekwentnie wyklucza nadnaturalne interwencje w przyrodzie. Teizm naturalistyczny stara się godzić teistyczny chrześcijański obraz świata ze współczesnym obrazem naukowym. Ważne jest podkreślenie, że chodzi o współczesną naukę i jej związek z założeniami naturalizmu. Nie we wszystkich epokach występowało tak silne jak obecnie napięcie między nauką i teizmem chrześcijańskim. Powstanie nauki nowożytnej było silnie związane z teizmem chrześcijańskim, zarówno jeśli chodzi o teistyczną doktrynę o stworzeniu, jak i o ówczesną rolę chrześcijaństwa w kulturze europejskiej. Naturalistyczne założenia współczesnej nauki wykluczają odwołania do czynników nadnaturalnych w wyjaśnianiu jakichkolwiek zjawisk obserwowanych w przyrodzie, jak i genezy ładu przyrodniczego. Ze względu na rodzaj i skalę sprzeczności zachodzących między tradycyjnymi ujęciami teizmu i naturalizmu zadanie, którego podejmują się teistyczni naturaliści, wydaje się szczególnie trudne. Wśród teistycznych naturalistów znajdujemy chrześcijańskich myślicieli, z których znaczne grono stanowią teologizujący przedstawiciele nauk przyrodniczych. Do najważniejszych należy wspomniany już Barbour, z wykształcenia fizyk, a następnie absolwent Yale Divinity School. Inny z naukowców-teologów w tym gronie to John C. Polkinghorne, który uzyskał najpierw stopień doktora fizyki i pracował naukowo, by — po ukończeniu studiów teologicznych — w końcu przyjąć święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Innym duchownym anglikańskim w tym gronie jest będący jednocześnie biochemikiem Arthur R. Peacocke. Podobnie biologiem jest Francisco J. Ayala, który przez krótki czas był też duchownym katolickim. Wśród związanych z Kościołem katolickim naukowców-teologów znajduje się kosmolog i jednocześnie ksiądz, Michał Heller. Teistyczny naturalizm propagowany jest też przez takich filozofów i teologów, którzy nie prowadzą bezpośrednio badań w obszarze nauk przyrodniczych, lecz swoje publikacje poświęcają relacji nauki i religii. Należą do nich filozof religii i teolog David R. Griffin; filozof religii Thomas F. Tracy, związany z kościołem metodystów teolog i filozof Philip Clayton; filozof nauki, katolicki ksiądz i teolog Ernan McMullin; katolicki teolog John F. Haught; Nancy Murphy, będąca profesorem filozofii chrześcijańskiej w ewangelickim seminarium duchownym. Do polskich przedstawicieli tej grupy zaliczyć można Abpa Józefa Życińskiego, który, oprócz kompetencji teologicznych, posiadał też znaczący dorobek naukowy obejmujący publikacje z zakresu filozofii. Nie można też pominąć grupy przyrodników, co prawda niemających formalnych związków z naukami teologicznymi, jednak oddanych propagowaniu idei godzenia nauki i religii. Należą do nich Howard Van Till, profesor fizyki, wychowany w rodzinie kalwinistycznej i kształcony w szkołach kalwinistycznych, katolicki biolog Kenneth R. Miller, George F. R. Ellis — profesor matematyki stosowanej, kosmolog i jednocześnie aktywny uczestnik w społeczności kwakrów. Wymieniono tu jedynie niektóre najważniejsze postacie omawianego nurtu. Dostrzec można, że w ich gronie znajdują się przedstawiciele zarówno badaczy przyrodników, jak i osób o wykształceniu przyrodniczym i teologicznym, czy też osoby specjalizujące się w filozofii bądź w dziedzinie teologii, spośród których część jest duchownymi. Są to przedstawiciele zarówno Kościoła katolickiego, jak i różnych kościołów protestanckich. Wskazuje to na szerokie rozpowszechnienie w chrześcijaństwie potrzeby dostosowania wiary chrześcijańskiej do kryteriów związanych racjonalnością nauk przyrodniczych, nawet kosztem znacznego przeinterpretowania podstawowych składników tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego. Celem pracy jest prezentacja stanowiska współczesnego teizmu naturalistycznego odnośnie do relacji między sferą nadnaturalną a światem przyrody, by móc na tej podstawie ustalić stopień rewizji tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić spójność logiczną teizmu naturalistycznego. By tego dokonać, użyty zostanie model poziomów analizy, porządkujący twierdzenia opisowe religii, filozofii i nauki, ale też pełniący rolę narzędzia pozwalającego porównywać twierdzenia nauki i religii, w tym twierdzenia przyjmowane w obu formach teizmu. Podział twierdzeń w tym modelu przebiega zgodnie z kryteriami ich empirycznego charakteru, stopnia ogólności oraz roli odgrywanej w nauce (tj. w naukach empirycznych lub przyrodniczych określanych angielskim terminem science). Ze względu na przyjęcie kryterium roli określonego rodzaju twierdzeń w analizach o charakterze naukowym można powiedzieć, że model ten wyróżnia twierdzenia opisowe, dzieląc je ze względu na ich „ważność” w rozstrzygnięciach mających miejsce w nauce. Model ten stanowić ma więc wspólną skalę pozwalającą ująć stopień modyfikacji tradycyjnego teizmu dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić wewnętrzną spójność stanowisk, które można wyróżnić w ramach teizmu naturalistycznego.
Article
Full-text available
Dobzhansky argues in a specific way in favour of the theory of evolution, using an argumentative scheme that, in his view, allows one to demonstrate the superiority of naturalistic explanations over anti-naturalistic ones. However, using such a research tool as epistemic frameworks it is relatively easy to show that the same scheme can be employed to demonstrate the superiority of anti-naturalistic explanations over naturalistic ones.
Article
Full-text available
Nazwa „epistemiczny układ odniesienia” została wprowadzona przez Kazimierza Jodkowskiego w 2004 roku i jest efektem jego uprzednich analiz sporu ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Epistemiczne układy odniesienia to niewielkie, dwu- lub trzyelementowe zbiory najogólniejszych, historycznie zmiennych założeń, które określają konieczne warunki uprawiania nauki. Współcześnie, z dwoma, bazującymi na naturalizmie metodologicznym, epistemicznymi układami odniesienia, rywalizują epistemiczne układy odniesienia nadnaturalizmu i artyficjalizmu. Epistemiczny układ odniesienia naturalizmu antynadnaturalistycznego to nakaz przyjmowania jedynie naturalistycznych wyjaśnień dla faktów i procesów, któremu towarzyszy zakaz przyjmowania wyjaśnień antynaturalistycznych, pojmowanych jako zakaz powoływania się na przyczyny nadnaturalne. Epistemiczny układ odniesienia nadnaturalizmu to nakaz dopuszczania w wyjaśnianiu zjawisk przyrodniczych obok przyczyn naturalnych również wyjaśnień odwołujących się do przyczyn nadnaturalnych — interwencji bytu nadprzyrodzonego, czyli Boga. Epistemiczny układ odniesienia naturalizmu antyartyficjalistycznego to nakaz przyjmowania jedynie naturalistycznych wyjaśnień dla faktów i procesów, któremu towarzyszy zakaz przyjmowania wyjaśnień antynaturalistycznych, pojmowanych jako zakaz powoływania się na przyczyny sztuczne (inteligentne, celowe). Epistemiczny układ odniesienia artyficjalizmu to nakaz dopuszczania w badaniach naukowych obok przyczyn naturalnych również przyczyn sztucznych, inteligentnych.
Article
Full-text available
Niniejszy artykuł wyjaśnia, dlaczego omawiane do tej pory epistemiczne układy odniesienia nigdy nie pełniły roli kryterium demarkacji. Wyjaśnia się tam również, dlaczego epistemiczne układy odniesienia — mimo tego, że są jedynie warunkami koniecznymi naukowości — pełnią w nauce tak istotną rolę. Historia filozofii nauki pokazuje, że sformułowano wiele koniecznych warunków naukowości. Pojawia się zatem pytanie o to, czy epistemiczne układy odniesienia pod jakimiś istotnymi względami różnią się od innych warunków koniecznych. Aby odpowiedzieć na to pytanie, wprowadzono dwie dystynkcje: mocne i słabe oraz materialne i formalne warunki sine qua non. W artykule zastanawiano się również nad sensownością oddzielania epistemicznych układów odniesienia od programów badawczych i paradygmatów. Na pierwszy rzut oka epistemiczne układy odniesienia mogą być składnikami Popperowskich metafizycznych programów badawczych i twardych rdzeni Lakatosowskich programów badawczych, pełniąc w tych ostatnich rolę mocnych zasad heurystycznych, kierujących badaniami naukowymi. Można też próbować umieszczać je w Kuhnowskich macierzach dyscyplinarnych, gdzie mogą funkcjonować jako składniki wartości lub modeli ontologicznych. Jednak najlepszymi kandydatami na nośniki epistemicznych układów odniesienia są Feyerabendowskie interpretacje naturalne i Lakatosowskie podstawowe sądy wartościujące.
Article
Full-text available
Artykuł ten wyjaśnia, na czym polega światopoglądowe i ideologiczne zaangażowanie EUO. Wskazuje też na światopoglądowe i ideologiczne składniki EUO. Pokazane też zostanie, że ideologiczno-światopoglądowy konflikt między odmiennymi EUO prowadzi do, zachodzącej już, zmiany oblicza zachodniej cywilizacji. Na tym tle przedstawiony jest teizm naturalistyczny. Uprzednio omówione EUO tworzą poznawcze ramy dla uprawiania nauki. Zaś naturalistyczny teizm jest takim EUO, który tworzy również inną, specyficzną, światopoglądową ramę uprawiania nauki. Dzięki niej ma być możliwe zażegnanie kryzysu wiary wśród ludzi wykształconych, w szczególności naukowców. Kryzys ten jest następstwem niezgodności tradycyjnego teistycznego oraz współczesnego naukowego opisu świata. Teizm naturalistyczny ma być też udaną próbą obrony cywilizacji chrześcijańskiej przed próbami przekształcenia jej w cywilizację postchrześcijańską. Obrona ta odbywać ma się drogą pogodzenia obrazu świata współczesnego przyrodoznawstwa z teizmem chrześcijańskim. Zarówno zażegnanie kryzysu wiary, jak i godzenie obrazu świata przyrodoznawstwa z teistycznym obrazem świata odbywa się drogą „umiejętnego czytania” ksiąg Pisma Świętego. Zaś takie „czytanie” ma olbrzymie koszty światopoglądowe i epistemiczne.
Article
Full-text available
Artykuł bada ważniejsze argumenty na rzecz naturalizmu metodologicznego. Analizy te pozwalają uznać tezę, w myśl której nie istnieją dobre powody do uznania naturalizmu metodologicznego za kamień węgielny współczesnej nauki. Ani znane fakty, ani rozumowania nie stanowią nieodpartych racji na rzecz tego naturalizmu.
Chapter
Full-text available
Przedruk z: Wiesław Dyk, Wiesław Skrzypczak i Tadeusz Dyk (red.), Kosmosfera. Człowiek i jego środowisko w aspekcie przyrodniczym, filozoficznym i teologicznym, Sozologia systemowa, T. VIII, Uniwersytet Szczeciński 2016, s. 11-31. Teizm tradycyjny podkreśla znaczenie człowieka w świecie jako szczególnego stworzenia Boga. Wyraża się to między innymi w koncepcjach osobnego specjalnego stworzenia, idei stworzenia człowieka na obraz i podobieństwo Boga, twierdzeniu o posiadaniu jedynie przez człowieka niematerialnej duszy ob-darzonej rozumem i wolną wolą czy w tradycyjnym uznawaniu człowieka za „koronę stworzenia”, któremu reszta stworzeń zostaje poddana. W przeciwień-stwie do tej wizji, z punktu widzenia naturalizmu, człowiek jest istotą w pełni naturalną, która jest tylko jedną z form życia, która wyewoluowała w natural-nym, niekierowanym i pozbawionym celowości procesie, bez udziału ingerencji czynnika nadnaturalnego.Teizm naturalistyczny, by pogodzić naukową i chrześcijańską wizję człowieka, rewiduje antropocentryczne składniki teizmu tradycyjnego; skłania się ku ideologii związanej z podejściem ekologicznym.
Article
Full-text available
The model of the levels of analysis (MLA) is used to present a form of naturalistic theism where certain statements on special divine action (SDA) in nature are accepted. The SDA statements found within naturalistic theism ‘hide’ God’s action in certain aspects of nature or actions beyond the reach of scientific endeavors in order to avoid interventionism. From the perspective of the MLA, the essence of intervention is its empirical recognizability, rather than a particular causal joint or the violation of the laws of nature. Rejection of interventions in the above sense means substantial reinterpretation of Christian theism.
Chapter
Full-text available
Wstęp W artykule nie zajmuję się rozstrzyganiem, czy stan badań nad doświadcze-niami z pogranicza śmierci (near-death experiences – NDE) albo różne relacje z tego typu doznań dowodzą istnienia życia po śmierci bądź istnienia niema-terialnej duszy. Nie omawiam też wyczerpująco wszystkich aspektów związa-nych z NDE. Interesuje mnie natomiast metodologiczny problem empiryczności badań nad NDE. Artykuł rozpoczynam od przedstawienia popularnego ujęcia podziału kom-petencji nauki i religii. Cały obszar rzeczywistości podlegający badaniom empi-rycznym zarezerwowany jest w nim dla nauki. Religia związana jest jedynie z obszarem zagadnień niepoddających się empirycznemu badaniu, które doty-czą występowania w naukowym obrazie świata tak zwanych luk epistemolo-gicznych, metafizycznych i aksjologicznych. Ujęcie to akceptowane jest wśród przedstawicieli tak zwanego teizmu naturalistycznego i wiąże się z postulo-wanymi przez nich dwoma cechami tego nowego teizmu, to jest antyinterwen-cjonizmem i orientacją monistyczną. Ta postać teizmu wiąże się z akceptacją jego zwolenników dla założenia naturalizmu metodologicznego postulującego stosowanie w nauce jedynie takich wyjaśnień, które odwołują się do zdarzeń i obiektów ugruntowanych w przyrodzie. Wspomniane założenia teizmu naturalistycznego są więc efektem akceptacji dla naturalistycznego obrazu świata.
Article
Full-text available
W artykule przedstawiono szereg treściowych oraz pragmatycznych związków między nauką nowożytną a twierdzeniami teizmu chrześcijańskiego. Doktryna o stworzeniu świata i człowieka przez Boga była źródłem szeregu założeń przyjmowanych przez koryfeuszy rewolucji naukowej w ich pracy badawczej. Dawała przekonanie o porządku panującym w przyrodzie. Możliwość odkrywania przez człowieka praw natury i matematycznego ich wyrażenia uznawano za świadectwo na rzecz tezy o podobieństwie umysłu ludzkiego z boskim. Istnienie praw przyrody wiązano z istnieniem Prawodawcy. Linia demarkacyjna między naukami przyrodniczymi a religią, jeśli w ogóle była ostrą granicą, to - w przeciwieństwie do dziś proponowanych ujęć - nie oddzielała ostro twierdzeń o sferze przyrodniczej od twierdzeń o sferze nadprzyrodzonej. Z jednej strony religia była źródłem wyjaśnień naukowych i rozstrzygnięć między różnymi konkurencyjnymi koncepcjami naukowymi, a z drugiej w naukowych badaniach nad przyrodą doszukiwano się argumentów na rzecz wiary w Boga. Przeprowadzone analizy wskazują na nieadekwatność rozpowszechnionej za sprawą prac Drapera i White'a tezy o wynikającym z natury tych dwóch dziedzin konflikcie między nauką i religią. Przeczy jej rola doktryny teizmu chrześcijańskiego w rewolucji naukowej XVI-XVII w. Tekst ukazał się w: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki .- 2013, nr 1, s. 73—90. Umieszczony w witrynie za zgodą Redakcji.
Article
Full-text available
W artykule przedstawiam tezę, uznawaną przez większość uczonych, że spełnianie postulatu naturalizmu metodologicznego jest warunkiem koniecznym naukowości oraz wskazuję na jej znaczenie dla relacji nauki i religii. Mówiąc o religii w tym artykule, mam na myśli przede wszystkim teizm chrześcijański. Staram się wykazać, że współczesna nauka nie pozostawia żadnych luk ani w naszej wiedzy (nie mam bynajmniej na myśli tego, że wszystkie problemy zostały już przez naukę rozwiązane), ani w porządku przyrodniczego świata, których wyjaśnienie wymagałoby odwołania do jakiejś nadnaturalnej, transcendentnej sfery postulowanej przez religie teistyczne. W chrześcijaństwie uznaje się zajście takich zdarzeń w historii Wszechświata, dla wyjaśnienia których, konieczne jest odwołanie do takich działań czynników nadnaturalnych, które łamią naturalny porządek przyrodniczy. Jeśli faktycznie tak jest, to można twierdzić, iż współczesna nauka jest niezgodna z doktryną chrześcijańską. Będę argumentował również, że jeśli przyjmuje się realistyczną interpretację teorii naukowych powstałych na bazie naturalizmu metodologicznego oraz uwzględnia się znaczenie nauki we współczesnej kulturze Zachodu, to naukowy model rzeczywistości (jeżeli możemy mówić o istnieniu takiego modelu) należy uznać za skłaniający do ateizmu.
Article
This book brings together an impressive group of leading scholars in the sciences of complexity, and a few workers on the interface of science and religion, to explore the wider implications of complexity studies. It includes an introduction to complexity studies and explores the concept of information in physics and biology and various philosophical and religious perspectives. Chapter authors include Paul Davies, Greg Chaitin, Charles Bennett, Werner Loewenstein, Paul Dembski, Ian Stewart, Stuart Kauffman, Harold Morowitz, Arthur Peacocke, and Niels H. Gregersen.
Pochodzenie i początki człowieka w świetle nauki katolickiej , w : A. Słom­ ski, Problem po chodzenia człowieka
  • A Słomsk
Słomsk i A., Pochodzenie i początki człowieka w świetle nauki katolickiej, w : A. Słom­ ski, Problem po chodzenia człowieka..., s. 143-1 87.
Problem p ochodzenia człowieka
  • A Słomsk
Słomsk i A., Problem p ochodzenia człowieka, Pallottinum, Poznań 1957.
God and Evolution: An Excha nge
  • H J Va N Till
  • E P Johnson
Va n Till H.J. and Johnson E.P.• God and Evolution: An Excha nge, w: M. Bauman (ed.), Man and Creation..
Are Bocterial Flagella Intelligently Designed? Rej/ection on the Rhetoric of the Modern ID Movement
  • H Van Ti Ll
Van Ti ll H.• Are Bocterial Flagella Intelligently Designed? Rej/ection on the Rhetoric of the Modern ID Movement, " Science and Christian Relief', vo l. 15. no. 2, s. 11 7-140.
Is Naturalistic Christianity the W~v to Go? A Reponse to David Ray Griffin
  • H Van Ti Ll
Van Ti ll H., Is Naturalistic Christianity the W~v to Go? A Reponse to David Ray Griffin..Theology and Science" 2004. vol. 2, no. 2. s. 175-181.