Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy [Royal jelly in human diet]

Full text

BIULETYN NAUKOWY
Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002
MLECZKO PSZCZELE JAKO PRODUKT
DIETETYCZNY I LECZNICZY
Beata Bąk, Jerzy Wilde
Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn
S ł o w a k l u c z o w e: mleczko pszczele, skład chemiczny, właściwości biologiczne, dieta człowieka,
działanie lecznicze, preparaty.
Streszczenie
Mleczko pszczele zawiera wiele biostymulatorów i substancji odżywczych pozwalających uzupeł-
nić braki w codziennej diecie. Produkt ten wpływa korzystnie na psychikę i zmniejsza podatność
organizmu na stres. Polecany jest głównie ludziom podczas rekonwalescencji po trudnych zabiegach
chirurgicznych oraz po przebyciu ciężkich chorób. Produkt ten znalazł szerokie zastosowanie
w medycynie ludzkiej. Profilaktycznie mleczko pszczele powinni stosować ludzie starsi. Może być
stosowane samodzielnie lub, szczególnie w ciężkich schorzeniach, z leczeniem farmakologicznym,
zawsze pod kontrolą lekarza. Mleczko pszczele można spożywać w różnych postaciach, najbardziej
jednak jest popularny i trwały produkt liofilizowany.
ROYAL JELLY IN HUMAN DIET
Beata Bąk, Jerzy Wilde
Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn
K e y w o r d s: royal jelly, chemical composition, biological properties, human diet, therapeutic
effect, preparations.
Abstract
Royal jelly contains numerous biostimulators and nutrients, allowing to supplement our everyday
diet. This product has a positive effect on our psyche and reduces susceptibility to stress. It is
recommended mainly in the case of convalescence after complicated surgical procedures and acute
diseases. It is widely used in medicine. Older people should treat royal jelly as a preventive measure.
It may be administered separately or, especially in the case of serious illnesses, together with
pharmacological treatment. Its application should be always consulted with the doctor. Royal jelly
may be consumed in various forms, but lyophilized products are most popular and characterized by
the longest shelf-life.

Wprowadzenie
Zainteresowanie wykorzystaniem produktów pasiecznych w żywieniu i die-
cie człowieka rośnie wprost proporcjonalnie do zagrożeń, jakie niesie rozwój
cywilizacji i powszechne stosowanie chemii w naszym życiu. Produkty pszczele,
nie bez powodu, są kojarzone z naturalnym środowiskiem, jakim jest gniazdo
rodziny pszczelej. Taka sytuacja stwarza dobrą okazję do rozwoju pszczelarst-
wa, gdyż umożliwia wielokierunkowe użytkowanie pszczół, co przyczynia się
do zwiększania przychodów uzyskiwanych z prowadzenia pasiek (WILDE,
CICHOŃ 1999). Nie bez znaczenia jest także ogólna poprawa wizerunku pszczo-
ły miodnej w społeczeństwie, dzięki której ma ono szansę dbać o swoje zdrowie.
Mleczko pszczele jest wydzieliną gruczołów gardzielowych pszczół robotnic,
mieszczących się w przedniej części głowy. Pierwsze wiadomości na temat
funkcji tej substancji w rodzinie pszczelej zawdzięczamy (WEBER 1959 za
SWAMMERDAMEM). Mleczkiem pszczelim są karmione larwy trutowe i pszczele
w pierwszych 3 – 4 dniach swojego życia oraz matka pszczela w ciągu całego
stadium larwalnego i podczas czerwienia.
Przez dłuższy czas ludzie nie zwracali na ten produkt pszczeli większej
uwagi. Tylko w niektórych krajach już od dawna stosowano go w medycynie
ludowej jako tajemniczy środek uzdrawiający. Wiek XX był przełomowy.
Odkryto zbawienny wpływ mleczka na organizm zwierzęcy i ludzki. Wielu
naukowców zaczęło badać właściwości biochemiczne i biologiczne białej sub-
stancji produkowanej przez pszczoły. W rzeczywistości pierwszą podstawową
analizę chemiczną mleczka przeprowadził już w 1889 roku Planta. Skład
chemiczny tego produktu pszczelego okazał się niejednolity. Wskazywały
na to badania kolejnych biochemików, którzy otrzymywali różne wyniki.
Medycyna i przemysł farmaceutyczny rozpoczęły doświadczania pozwalające
na określenie biologicznego wpływu mleczka pszczelego na żywe organizmy.
Jednym z pierwszych propagatorów tej substancji był Alain Caillas z Orleanu
we Francji. Dowiódł on, że stare kury po podaniu im mleczka wznawiały
składanie jaj (WEBER 1959). W Polsce prekursorem stosowania mleczka
pszczelego w lecznictwie był lek. med. Jan Matuszewski z Polanicy Zdroju.
Podawał on tę substancję pacjentom z niektórymi chorobami nerek i otrzy-
mywał korzystne wyniki.
Ten produkt pszczeli zdobył renomę w latach pięćdziesiątych. Reklamo-
wano go jako cudowny lek na wszystko. To spowodowało, że pszczelarze
rozpoczęli produkcję mleczka na szeroką skalę. W Polsce szczyt produkcji
mleczka wystąpił w latach 1958 – 1959. Przesadny rozgłos wokół niezwykłych
właściwości „królewskiego pokarmu” podważył jednak zaufanie do tego
produktu. Ceny mleczka gwałtownie spadły, a w Polsce nie było na nie zbytu
(GUDERSKA 1983).
Beata Bąk, Jerzy Wilde202

W 1963 r. na XIX Międzynarodowym Kongresie Pszczelarskim w Pradze
powołano komisję, której zadaniem było zebranie i opracowanie danych doty-
czących stosowania mleczka pszczelego w lecznictwie (RYBAK-CHMIELEWSKA
1998). Naukowcy całego świata nadal „rozpracowują” tajemnicze właściwości
tej interesującej substancji.
Celem niniejszej pracy jest przeprowadzenie syntetycznego przeglądu piś-
miennictwa na temat zastosowania mleczka pszczelego w diecie człowieka
i lecznictwie.
Wyniki
Właściwości fizyczne i skład chemiczny mleczka pszczelego
Mleczko pszczele jest substancją płynną o konsystencji śmietany. Produkt
ten może przyjmować różne barwy, od niebieskobiałej, przez jasnokremową
i jasnożółtą, do brudnoszarej. Smak mleczka jest cierpki i kwaskowaty. Od-
znacza się ono swoistym, ostrym zapachem, pH mleczka waha się od 3,4 do 4,3,
a ciężar właściwy wynosi 1,1 g/ml. Produkt ten daje zawiesinę w wodzie oraz
rozpuszcza się w organicznych rozpuszczalnikach, tj. eterze, acetonie i al-
koholu (WOJTACKI 1973).
Skład chemiczny mleczka pszczelego jest różny i zależy od wielu czyn-
ników. Stwierdzono inny skład mleczka produkowanego dla larw pszczelich,
inny dla larw trutni, a jeszcze inny dla larw matek pszczelich. Mleczko
pozyskuje się z mateczników. W tym wypadku jego ilość i walory odżywcze oraz
lecznicze będą zależały od wieku larwy matecznej. Największą ilość mleczka
można odebrać z mateczników z 3-dniowymi larwami.
Mleczko pszczele zawiera od 30 do 43% suchej masy, w której skład
wchodzą: 17 – 45% białka, 18 – 52% węglowodanów, 3,5 – 19% tłuszczów oraz
popiół i inne związki organiczne (tab. 1). Białko mleczka pszczelego jest bardzo
odżywcze i zawiera do 29 aminokwasów, w tym wszystkie egzogenne dla
człowieka. W stanie wolnym występuje 10 z nich, przez co są lepiej przyswajane
przez organizm. Białko mleczka pszczelego to albuminy (ok. 40%) i globuliny
(ok. 60%). Stwierdzono również obecność białkowych substancji aktywnych
biologicznie, jak enzymy i hormony. Najliczniej występujące enzymy to protei-
nazy, fosfataza kwaśna, oksydaza glukozowa, amylaza, katalaza, cholines-
teraza i inwertaza. W mleczku stwierdzono obecność stosunkowo dużej ilości
neurochormonu acetylocholiny. Produkt ten zawiera także niewielkie ilości
hormonów płciowych: estradiolu, progesteronu i testosteronu.
W mleczku pszczelim 90% wszystkich węglowodanów to cukry redukujące:
glukoza i fruktoza. Stwierdzono ponadto obecność sacharozy, maltozy, trehalo-
zy, melibiozy, rybozy, gencjobiozy i erlozy. Niektóre węglowodany są związane
z białkami. Mleczko nie zawiera skrobi.
Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy 203

Tabela1
Table1
Skład mleczka pszczelego (LERCKER i in. 1984)
Composition of royal jelly (LERCKER et al. 1984)
Składniki – Components Średnia zawartość
Average contents
Woda
Water 63.5%
Białko ogólne (albuminy, globuliny, hormony, enzymy)
Total protein (albumins, globulins, hormones, enzymes) 31% d.m.
Węglowodany
Carbohydrates 35% s.m.
Tłuszcze (kwasy tłuszczowe, sterole, glicerydy, fosfolipidy, woski)
Lipids (fatty acids, sterols, glycerides, phospholipids, wax) 11.25% s.m.
Popiół
Ash 2.5% d.m.
Najbardziej charakterystycznym związkiem lipidowym występującym
w mleczku pszczelim jest kwas 10-hydroksy-2-decenowy. Reprezentuje on
licznie występującą w tym produkcie grupę karboksylowych kwasów nie-
nasyconych. Kwas 10-hydroksy-2-decenowy stanowi do 66% wszystkich
kwasów tłuszczowych. Stwierdzona w badaniach jakościowych mleczka
pszczelego obecność tego związku potwierdza autentyczność produktu. W mle-
czku można również spotkać kwasy tłuszczowe nasycone, fosfolipidy, gli-
cerydy, sterole i woski.
W mleczku pszczelim wykryto 22 biopierwiastki. Najwięcej występuje
potasu. Z innych makroelementów można spotkać fosfor, sód, wapń i siarkę.
Mikroelementy są reprezentowane głównie przez cynk, żelazo, miedź i man-
gan.
Mleczko pszczele jest produktem bogatym w witaminy (tab. 2).
Najliczniej występują kwas pantotenowy (do 265 mg/g) i kwas nikotynowy
Tabela2
Table2
Zawartość witamin w mleczku pszczelim (w mg/g) (VECCHI i in. 1988)
Vitamin content of royal jelly (in mg/g) (VECCHI et al. 1988)
Kwas
Tiamina Ryboflawina pantotenowy Pirydoksyna Niacyna Biotyna
Thiamine Riboflavine Pantothenic Pyridoxine Niacin Biotin
acid
Kwas
foliowy
Folic acid
Średnia
zawartość
Average
contents
4.07 15 212 24.5 68 0.332 10.4
Beata Bąk, Jerzy Wilde204

(do 88 mg/g). Mniej licznie są reprezentowane witaminy H, B
1
,B
2
,B
6
oraz kwas
foliowy. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach występują w mleczku pszczelim
w śladowych ilościach. Kwaśny smak mleczku nadają organiczne kwasy, m.in.
pirogronowy i mlekowy (KĘDZIA,HOŁDERNA-KĘDZIA 1999a).
Właściwości biologiczne mleczka pszczelego
Liczne doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach potwierdzają aktyw-
ność biologiczną mleczka pszczelego. Produkt ten jest substancją odżywczą
i dobrze przyswajaną przez organizm. Przyjmowanie mleczka usprawnia
przemianę materii, a szczególnie przemianę białek. Już nieduże dawki tego
produktu, przyjmowane systematycznie, zwiększają liczbę i objętość krwinek
czerwonych, poziom hemoglobiny oraz ilość żelaza we krwi. Mleczko podane
drogą pozajelitową pobudza układ immunologiczny oraz hamuje wytwarzanie
przeciwciał skierowanych przeciwko własnym komórkom w chorobach po-
wstałych na tle autoimmunoagresji.
Nieoceniony jest również wpływ mleczka pszczelego na układ krążenia.
Produkt ten normalizuje ciśnienie tętnicze. Dzięki obecności w nim acetylocho-
liny, mleczko obniża ciśnienie tętnicze, ale zwiększa ono także wydzielanie
adrenaliny, co prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego. Mleczko wykazuje
działanie przeciwmiażdżycowe przez obniżenie poziomu cholesterolu we krwi
oraz obniża poziom cukru we krwi. Mleczko pszczele wykazuje również wpływ
na odnowę tkanek. Przyspiesza gojenie ran i oparzeń. Powoduje, że mięsień
sercowy po zawale szybciej wraca do normy. Produkt ten wpływa korzystnie na
odbudowę kolagenu, głównego składnika tkanki łącznej. Złamane kości, dzięki
mleczku, zrastają się nawet trzykrotnie szybciej, a po wygojeniu nie ulegają
odwapnieniu.
Świeże mleczko pszczele w zawiesiniewodnej w stężeniu 20 mg/ml wykazu-
je działanie bakteriostatyczne, a w stężeniu 100 mg/ml – działanie bakteriobój-
cze. Na działanie tego produktu pszczelego szczególnie wrażliwe są gronkowce
złociste (Staphylococcus aureus), dwoinki zapalenia płuc (Streptococcus pneu-
moniae), laseczki wąglika (Bacillus anthracis), pałeczki jelitowe (Salmonella
sp., Escherichia coli, Proteus sp.) i prątki gruźlicy (Mycobacterium tuber-
culosis). Mleczko hamuje rozwój grzybów, szczególnie drożdżaków i pleśni
szkodliwych dla człowieka, a także pierwotniaków. Produkt ten pozwala
zwiększyć odporność organizmu na zakażenia wirusowe, a nawet wykazuje
działanie w trakcie bezpośredniego kontaktu na wirusy opryszczki, grypy
i świnki.
Badania farmakologiczne wykazały, że mleczko pszczele wpływa korzystnie
na działalność kory mózgowej. Jest to prawdopodobnie zasługa kwasu
Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy 205

γ-aminomasłowego, który wpływa na przewodzenie impulsów nerwowych mię-
dzy neuronami. Dzięki obecności w mleczku pszczelim kwasu 10-hydroksy-2-
-decenowego, produkt ten jest w stanie chronić organizm przed szkodliwym
promieniowaniem jonizującym. Mleczko, dzięki obecności nienasyconych kwa-
sów tłuszczowych, przedłużało życie zwierzętom z nowotworami przeszczepial-
nymi. Szczególnie korzystne działanie otrzymano w przypadku białaczek
i raka Ehrlicha. Mleczko pszczele wykazało również działanie przeciwcuk-
rzycowe. Okazało się też, że działa ono zapobiegawczo w dnie moczanowej
i chroni wątrobę przed toksynami (KĘDZIA,HOŁDERNA-KĘDZIA 1999a).
Badania jakościowe
W Polsce wymagania jakościowe mleczka pszczelego określa norma PN-R-
-78892 Świeże mleczko pszczele. Norma wymienia 19 analiz, które pozwolą na
określenie jakości produktu.
Zawartość w mleczku pszczelim zanieczyszczeń mechanicznych i nie-
których metali, tj. arsenu, ołowiu, miedzi, cynku, cyny, kadmu i rtęci,
jest ściśle sprecyzowana. Do cech dyskwalifikujących mleczko, jako produkt
do podawania doustnego, zaliczamy: oznaki fermentacji, obecność pleśni
i innych zanieczyszczeń biologicznych, chemicznych, mechanicznych (RYBAK-
-CHMIELEWSKA 1998).
Zastosowanie w profilaktyce
Jak wynika ze składu mleczka pszczelego, jest ono bogate w biostymulatory
i substancje odżywcze. Fakt ten zadecydował o wprowadzeniu tego produktu
do diety człowieka. Stało się to niedawno, zaledwie kilkadziesiąt lat temu.
W niektórych krajach zafascynowanie tym produktem trwa do dziś. W kon-
sumpcji mleczka na świecie przodują Japończycy. Rocznie spożywają on
i 180 t tego produktu. Polacy, niestety, pod tym względem nie dorównują
Japończykom, gdyż rocznie zjadają tylko 1500 kg (GALA 2000).
Mleczko pszczele pomaga w uzupełnieniu braków w codziennej diecie,
a zatem należy je traktować jako odżywkę. Mleczko pszczele, dzięki swym
właściwościom biologicznym, wpływa korzystnie na psychikę. Człowiek, który
przyjmuje ten produkt, czuje się zrelaksowany, wypoczęty, nie ma problemów
z koncentracją. Występuje u niego poczucie równowagi psychicznej. Z tego
względu poleca się mleczko pszczele osobom, które czeka w przyszłości wysiłek
psychiczny, np. długotrwała nauka, egzamin, rozmowa o pracę itp. Szczególnie
osoby, które się łatwo denerwują i nie radzą sobie z pewnymi sytuacjami
Beata Bąk, Jerzy Wilde206

w życiu, powinny regularnie spożywać mleczko pszczele. Pozwoli to im uodpor-
nić się, chociaż w pewnym stopniu, na stres. To korzystne działanie mleczka na
psychikę ludzką pomoże również w leczeniu bezsenności. Należy wspomnieć
również o korzystnym działaniu mleczka pszczelego na wzrok. Mleczko poma-
ga zrelaksować się w stanach zmęczenia fizycznego. Można je polecić sportow-
com i osobom ciężko pracującym jako naturalny środek dopingujący. Ten
produkt pszczeli, dzięki swym właściwościom odżywczym, znakomicie pozwala
odrobić straty energetyczne i straty masy ciała w stanach niedożywienia.
Z tego względu zaleca się jego stosowanie u niemowląt i małych dzieci
z niedowagą. Mleczko pszczele już w krótkim czasie pozwola noworodkom na
uzyskanie łaknienia mleka, a u starszych dzieci wpływa korzystnie na poprawę
apetytu i unormowanie czynności trawiennych. Znakomitą odżywką może się
okazać mleczko również u dzieci z niedorozwojem fizycznym. Produkt ten
pozwoli „dogonić” rówieśników.
Zaleca się zażywanie mleczka pszczelego kobietom w ciąży oraz młodym
matkom. Produkt ten zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji poporodowej oraz
przyspiesza unormowanie procesu laktacji. Mleczko pszczele zaleca się oso-
bom, które przechodzą przemiany hormonalne. Zaliczamy do nich dojrzewają-
cą młodzież i dorosłych w okresie przekwitania. Ten produkt pszczeli pozwoli
na zmniejszenie niekorzystnych odczuć fizycznych i psychicznych. Z korzyst-
nych właściwości mleczka pszczelego powinny korzystać osoby podczas rekon-
walescencji, które przebyły ciężkie, wyniszczające choroby lub zostały poddane
trudnym zabiegom chirurgicznym. Pozwoli to na szybką odnowę białek ust-
rojowych, odzyskanie dawnej masy ciała oraz pomoże dożywić wyniszczony
organizm.
Mleczko pszczele powinno być spożywane przez ludzi starszych. Pomoże to
im utrzymać organizm w równowadze biologicznej oraz ustrzeże przed wielo-
ma chorobami wieku starczego, jak: miażdżyca tętnic mózgowych, cukrzyca
czy upośledzenie trawienia. Ludzie po sześćdziesiątce regularnie spożywający
mleczko charakteryzują się większą energią życiową i mogą pochwalić się
lepszym słuchem i wzrokiem (KĘDZIA,HOŁDERNA-KĘDZIA 1999a,b, 2001).
Zastosowanie w lecznictwie
Mleczko pszczele znalazło szerokie zastosowanie w medycynie ludzkiej
(tab. 3). Może być stosowane samodzielnie lub, szczególnie w przypadkach
ciężkich schorzeń, z leczeniem farmakologicznym. Zastosowanie mleczka
pszczelego w terapii powinno być zawsze skonsultowane z lekarzem. Należy się
liczyć z tym, że produkt ten nie daje pozytywnych wyników w 100% przypad-
ków. Zawsze znajdą się pacjenci, u których spożywanie mleczka pszczelego
może nie przynieść oczekiwanych efektów.
Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy 207

Tabela3
Ta b l e 3
Choroby, w których zastosowanie mleczka pszczelego daje korzystne efekty (KĘDZIA,HOŁDERNA-
-KĘDZIA 1999a, 2001)
Diseases in which administration of royal jelly may bring positive results (KĘDZIA,HOŁDERNA-KĘDZIA
1999a, 2001)
Wyszczególnienie
Specification Choroba – Disease
12
Układ krwionośny
Circulatory system
arytmia serca
arrhythmia
choroba niedokrwienna serca
ischaemic heart disease
choroba Buergera (zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń
krwionośnych)
Buerger disease
krwotoki pochodzenia naczyniowego
haemorrhage
miażdżyca naczyń wieńcowych
coronary atheromatosis
miażdżyca tętnic wieńcowych
artery atheromatosis
nadciśnienie tętnicze
hypertension
niedokrwistość
anaemia
rehabilitacja po zawale mięśnia sercowego
rehabilitation after myocardial infarction
zaburzenia krzepnięcia krwi
clotting disturbances
zatory mózgowe i stany skurczowe tętnic kręgowych
cerebral embolism and vertebral artery contriction
Układ oddechowy
Respiratory system
astma oskrzelowa atopowa
atopic-bronchial asthma
gruźlica płuc
pulmonary tuberculosis
zapalenie oskrzeli (stan przewlekły)
chronic bronchitis
Układ pokarmowy
Alimentary tract
choroba wrzodowa dwunastnicy
chronic duodenal ulcer disease
choroba wrzodowa żołądka
chronic gastric ulcer disease
marskość wątroby
hepatic cirrhosis
przewlekłe zaparcia
chronic constipation
zapalenie jelita grubego
colitis
Beata Bąk, Jerzy Wilde208

cd. tabeli 3
cont. table 3
12
zapalenie trzustki
pancreatitis
zapalenie wątroby
hepatitis
zapalenie woreczka żółciowego
gall bladder inflammation
Narządy ruchu
Motor activity
choroba zwyrodnieniowa stawów
degenerative joint disease
dna moczanowa
uric acid diathesis
nerwobóle
neuralgia
osteoporoza
osteoporosis
reumatoidalne zapalenie stawów kręgosłupa
rheumatoid spondylitis
reumatyzm
rheumatism
złamania
fractures
Skóra i błony śluzowe
Skin and mucous
guzy krwawnicowe
haemorrhoids
membrane liszaje
lichens
łojotok twarzy skóry
facial seborrhoea
łysienia łojotokowe i plackowate
seborrhoeic and areata alopecias
odleżyny
decubitus ulcers
oparzenia
burns
opryszczka
herpes
owrzodzenia żylakowate podudzi
varicose ulcer
półpasiec
zoster
rogowacenia białe błon śluzowych
mucous membrane leucoplakia
świerzbiączki
prurigo
toczeń rumieniowaty
lupus erythematosus
Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy 209

cd. tabeli 3
cont. table 3
12
zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, dziąseł języka i gardła
stomatitis, gingivitis, glossitis and pharyngitis
Układ nerwowy
Nervous system
apatia
apathy
nerwice
neuroses
psychozy
psychoses
migreny
migraine
schizofrenia
schizophrenia
jadłowstręt psychiczny
anorexia nervosa
Układ rozrodczy
Reproductive system
zapalenie jajników
ovaritis
Układ moczowy
Urinary system
przewlekła niewydolność nerek
chronic nephritis
System endokrynny
Endocrine system
nadczynność tarczycy
hyperthyroidism
Sposoby podawania i dawkowanie oraz formy konserwacji
Nieprzetworzone mleczko pszczele jest najczęściej pakowane w ciemne
buteleczki szklane o rozmiarach odpowiadających „okresowi leczenia”: 10, 15,
20 g. Do tego dołącza się plastikową lub drewnianą szpatułkę, która umożliwi
właściwe dawkowanie. Tak zapakowany produkt może być dodatkowo umiesz-
czony w izotermalnym polistyrenowym pudełeczku. Pozwala to na ochronę
mleczka przed niekorzystnymi wahaniami temperatury oraz chroni szklany
pojemnik przed stłuczeniem. We Włoszech świeże mleczko pszczele jest sprze-
dawane w szklanych tubostrzykawkach, co nie dopuszcza do utlenienia produ-
ktu oraz umożliwia szybkie jego użycie.
Producenci mleczka pszczelego często sprzedają ten produkt w oryginal-
nych, zaplombowanych matecznikach. Przedtem jednak usuwają larwy. Są
trzy sposoby zamykania (plombowania) komórek matecznych: za pomocą
wosku z innych komórek, za pomocą rozpuszczonego, płynnego wosku oraz
Beata Bąk, Jerzy Wilde210

przez ściskanie krawędzi końca komórki. Tak przygotowane mateczniki umie-
szcza się, najczęściej, w plastikowych pudełeczkach lub w szklanych słoiczkach,
do których dołącza się szpatułkę ułatwiającą wybranie produktu. Taki sposób
przechowywania nie daje długiej trwałości. W lodówce mleczko pszczele można
przechowywać przez dwa tygodnie, a po natychmiastowym zamrożeniu – kilka
miesięcy. Sprzedaż mleczka w matecznikach może być dochodowa, ponieważ
taki produkt „zwabi” wielu klientów, ze względu na swą oryginalność i natura-
lność. Przyjęto, że masa matecznika z mleczkiem powinna wynosić nie mniej
niż 250 mg.
Nie zawsze producent świeżego mleczka pszczelego znajdzie natychmiast
zbyt w swoim rejonie. Często produkt ten, zanim trafi do sprzedaży detalicznej,
musi być przechowywany i transportowany. Należy mu wtedy zapewnić tem-
peraturę niższą niż 5
o
C.
Świeże mleczko pszczele jest najczęściej przyjmowane podjęzykowo. Wielu
konsumentów może jednak odstraszać ostry i kwaśny jego smak. Dla poprawy
walorów smakowych mleczko można dodać do miodu. Uzyskanie takiego
produktu nie wymaga skomplikowanych technologii. Taka mieszanka ma
lepszy smak i dostarcza konsumentowi dobroczynnych skutków obu produk-
tów pszczelich. Najczęściej stosuje się miód z dodatkiem 0,4 – 6% zawartości
mleczka pszczelego. Zakłada się, że w jednej łyżeczce tego produktu mieści się
40 – 600 mg mleczka. Za najlepszy, pod względem przyswajalności, uznano
produkt 2%. Zaletą tego sposobu konserwacji mleczka pszczelego jest roczny
okres trwałości.
W niektórych krajach Europy mleczko pszczele dodaje się do jogurtu,
natomiast w Azji stosuje się go do różnych napojów. Ten produkt pszczeli
można również spotkać w galaretkach robionych z miodu, w syropach cuk-
rowych, dżemie oraz pektynach (KRELL 2001). Innym sposobem utrwalania
mleczka pszczelego jest osadzanie go na laktozie. Świeże mleczko rozciera się
z laktozą, a następnie suszy próżniowo. Aktywność biologiczna takiego prepa-
ratu utrzymuje się przez 2 – 3 lata. Najtrwalszym produktem jest mleczko
liofilizowane. Z 1 g świeżego mleczka otrzymuje się 350 mg liofilizatu. Po takiej
obróbce mleczko pszczele może być przechowywane w temperaturze pokojowej
przez wiele lat. Wadą dwóch ostatnich sposobów konserwacji mleczka jest
konieczność posiadania drogich i skomplikowanych urządzeń.
W celach profilaktycznych i w lekkich schorzeniach zaleca się przyjmowa-
nie 35 – 100 mg mleczka dziennie. Poważniejsze schorzenia wymagają więk-
szych dawek, które należy ustalić z lekarzem prowadzącym. We Francji np.
stosuje się dawki od 250 do 500 mg, a w Japonii nawet do 1000 mg mleczka
pszczelego dziennie.
Zaleca się spożywanie mleczka pszczelego w jednej dawce rano lub w 2 – 3
dawkach rano, w południe i wieczorem, na pół godziny przed posiłkiem.
Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy 211

Mleczko konserwowane miodem stosuje się w ilości 1 łyżeczki do herbaty
2 – 3 razy dziennie.
W ciągu roku powinno się przeprowadzić 2 – 3 kuracje 6 – 8-tygodniowe,
najlepiej na wiosnę, gdy organizm jest nieco wyczerpany długą zimą, i na
jesieni, czyli w okresie przygotowania do dłuższego zastoju w aktywności
życiowej.
Preparaty z mleczka pszczelego w Polsce
Większość preparatów dostępnych w Polsce (tab. 4) jest przeznaczona do
stosowania w celach profilaktycznych, o czym informują producenci na ulot-
kach. Leczenie mleczkiem pszczelim może być przeprowadzone tylko pod
kontrolą lekarza. Oprócz preparatów jednoskładnikowych, spotykamy nut-
raceutyki, czyli produkty, które zawierają mleczko pszczele w połączeniu ze
składnikami o działaniu leczniczym, np. z miodem, pyłkiem, wyciągami roślin-
nymi. Syropy i ampułki przeznaczone dla dorosłych mogą zawierać miód pitny
(KĘDZIA,HOŁDERNA-KĘDZIA 2001).
Tabela4
Table4
Preparaty z mleczka pszczelego dostępne w Polsce (KĘDZIA,HOŁDERNA-KĘDZIA 1999a, 2001, Mleczko
pszczele...2001,Preparaty z mleczka...2001,Produkty w apiterapii 2001)
Royal jelly preparations avaitable in Poland (KĘDZIA,HOŁDERNA-KĘDZIA 1999a, 2001, Mleczko pszcze-
le...2001,Preparaty z mleczka...2001,Produkty w apiterapii 2001)
Nazwa preparatu Skład i przeznaczenie preparatu
Name of preparation Composition and
12
Apidropsy pastylki pudrowe
powder tablets
Apistimul tonik dla dorosłych
tonic for adults
Apistimul tonik dla dzieci
tonic for children
Apistimul Crataegi ampułki do picia, mleczko pszczele w ziołomiodzie głogowym
z dodatkiem miodu
drink ampules, royal jelly in hawthorn honey
Apistimul Urtica ampułki do picia, mleczko pszczele w ziołomiodzie pokrzywowym
z dodatkiem miodu
drink ampules, royal jelly in nettle honey
Apivit mleczko pszczele liofilizowane do stosowania podjęzykowego
(jedna dawka = 35 mg)
freeze-dried royal jelly for sublingual application (dose = 35 mg)
Apivit (rys. 3, fig. 3) mleczko pszczele
royal jelly
Beata Bąk, Jerzy Wilde212

cd. Tabeli 4
cont. Table 4
12
Apivit P (rys. 4, fig. 4) mleczko pszczele z pyłkiem kwiatowym (rys. 4)
royal jelly with pollen (fig. 4)
Melipropolen mieszanina ekstraktu propolisowego, pyłku kwiatowego
i 0,3% mleczka pszczelego w miodzie
honey mixture of propolis, pollen and 0.3% royal jelly
Miód z mleczkiem pszczelim
Honey with royal jelly
0,8% mleczka pszczelego
0.8% royal jelly
Mleczko pszczele
Pure royal jelly
Kapsułki – 100 mg produktu liofilizowanego
capsules with 100 mg of freeze-dried royal jelly
Mleczko pszczele
Pure royal jelly
tabletki zawierające 300 mg mleczka pszczelego
tablets – 300 g royal jelly
Mleczko pszczele w miodzie
Royal jelly in honey
100 mg mleczka w 20 g miodu
100 g royal jelly in 20 g of honey
Mleczko pszczele w miodzie
z aronią
Royal jelly in honey with
aronia
zawiera 100 mg mleczka pszczelego
with 100 mg royal jelly
Mleczko pszczele w miodzie
z czarną porzeczką
Royal jelly in honey with
black currant
zawiera 100 mg mleczka pszczelego
with 100 mg royal jelly
Mleczko pszczele w miodzie
z orzechami laskowymi
Royal jelly in honey with
filbert nuts
zawiera 100 mg mleczka pszczelego
with 100 mg royal jelly
Mleczko pszczele
w ziołomiodzie sosnowym
Royal jellz in pine
honey
zawiera 100 mg mleczka pszczelego
with 100 mg royal jelly
Przeciwwskazania do zastosowania mleczka pszczelego
Niektóre osoby mogą być uczulone na mleczko. Przy doustnym stosowaniu
objawami nietolerancji są ból brzucha, nudności, wymioty i biegunka. W tym
wypadku należy przerwać kurację. Czasami się zdarza, że podczas pierwszych
dni stosowania mleczka występują zawroty głowy lub senność, ale po kilku
dniach terapii te objawy ustępują. Nie zaleca się spożywania mleczka w choro-
bie Addisona (zanik lub przewlekła niewydolność nadnerczy), a także w ost-
rych chorobach zakaźnych, alergicznych i nowotworowych. Ostrożnie należy
podejść także do leczenia mleczkiem pszczelim astmy oskrzelowej (KĘDZIA,
HOŁDERNA-KĘDZIA 1999a).
Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy 213

Podsumowanie
Mleczko pszczele jest produktem niezwykle bogatym w substancje aktywne
biologicznie, a także w białko. Pozwala to na szerokie zastosowanie go w lecz-
nictwie, profilaktyce i dietetyce. Produkt ten powinien gościć w diecie każdego
współczesnego człowieka. Mleczko pszczele pozwala na uzupełnienie wszelkich
niedoborów żywieniowych, podwyższa odporność organizmu, zmniejsza podat-
ność na stres. Wpływa również korzystnie na przemianę materii i normuje
funkcjonowanie wielu narządów wewnętrznych. Efektem jego działania jest
poczucie równowagi fizycznej i psychicznej. Ostry i kwaśny smak świeżego
mleczka nie jest przeszkodą w jego spożywaniu, ponieważ produkt ten można
przyjmować w wielu innych formach. Głównie są polecane nutraceutyki.
Piśmiennictwo
GALA J. 2000. Mleczko pszczele.W:Kalendarz pszczelarski na 2000. Wyd. Sądecki Bartnik,
Stróże: 145.
GUDERSKA J. 1983. Mleczko pszczele jako odżywka.W:Hodowla pszczół. PWRiL, Warszawa: 210-211.
KĘDZIA B., HOŁDERNA-KĘDZIA E. 1999a. Mleczko pszczele, Produkty pszczele w profilaktyce i lecznictwie.
Wyd. Duszpasterstwa Rolników, Włocławek: 71-86.
KĘDZIA B., HOŁDERNA-KĘDZIA E. 1999b. Możliwości stosowania produktów pszczelich u dzieci. Instytut
Roślin i Przetworów Zielarskich, Poznań http://www.fundacja.pl/referaty/ref99/20-99.htm
KĘDZIA B., HOŁDERNA-KĘDZIA E. 2001. Mleczko pszczele w medycynie, żywieniu i diecie.W:Pozys-
kiwanie i zagospodarowanie mleczka pszczelego i czerwia. VII Krajowa Naukowo-Techniczna
Konferencja Pszczelarska, Częstochowa: 81-85
KRELL R. 2001.Value-added products from beekeeping. Royal yelly. Fao Agricultural services bulletin
Nv. 124. http://www.fao.org/docrep/w0076e/w0076e16.htm
LERCKER G., VECCHI M.A., PIANA L., NANETTI A., SABATINI A. G. 1984. Composition of the lipid fraction
of royal jelly and worker jelly in relation to the age of larvae. Apidologie, 15 (3): 303-314.
Mleczko pszczele tbl. 300 mg*45. 2001. http://www.prosper.pl/oferta/s/l-15233.htm
Preparaty z mleczka pszczelego 2001. http://www.osp.com.pl/eng/miody-wzbogacone.htm
Produkty w apiterapii 2001. http://www.osp.com.pl/eng/produkty-apiterapii.htm oraz
http://www.osp.com.pl/eng/miody-wzbogacone.htm
RYBAK-CHMIELEWSKA H. 1998. Produkty pszczele.W:Pszczelnictwo. Red. J. Prabucki. Wydawnictwo
Promocyjne Albatros, Szczecin: 576-579.
VECCHI M. A., SABATINI A. G., GRAZIA L., TINI V., ZAMBONELLI C. 1988. Vitamin content as a possible
element in the characterization of royal jelly. Apicoltura, 4: 139-146.
WEBER L. 1959. Mleczko.W:Pszczoły i ich produkty. PWN, Wrocław: 316-321.
WILDE J., CICHOŃ J. 1999. Pszczelarstwo to może być biznes. Wybrane zagadnienia z ekonomiki
i organizacji nowoczesnej gospodarki pasiecznej. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz: 1-168.
WOJTACKI M. 1973. Mleczko pszczele.W:Produkty pszczele i przetwory miodowe. PWRiL, Warszawa:
177-187.
KRELL R. 2001. Value-added products from beekeeping. Royal yelly. Fao Agricultural services
bulletin, 124.
Beata Bąk, Jerzy Wilde214