Mexicaanse griep in Nederland: Berichtgeving, verontrusting en publieksreacties

Abstract

De berichtgeving rondom de uitbraak van de Mexicaanse griep in het voorjaar van 2009 was intensief en verontrustend: de Mexicaanse griep zou zich kunnen ontwikkelen tot een gevaarlijke pandemie met veel (dodelijke) slachtoffers, ook in Nederland. Vergelijkingen met de Spaanse Griep en dagenlang nieuws over de wereldwijde verspreiding van het virus versterkten dat beeld. Hoewel de epidemie in Nederland een mild verloop had, was de berichtgeving ook in het najaar van 2009 toen enkele kinderen overleden aan de griep sterk verontrustend.

Full text

Mexicaanse griep in Nederland
Berichtgeving, verontrusting en publieksreacties
Amsterdam, 30 mei 2011
P.L.M. Vasterman
N. Ruigrok
O. Scholten

2

3
Mexicaanse griep in Nederland
Berichtgeving, verontrusting en publieksreacties
www.nieuwsmonitor.net
Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Nationaal Crisis Centrum (NCC) van
het Ministerie van Veiligheid en Justitie en het Centrum Infectieziektebestrijding
(Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)

4

II
INHOUD
Korte&samenvatting........................................................................................I
1% Ter&inleiding ................................................................................................................ 1%
2% Theoretisch&kader&en&vraagstellingen .......................................................................... 5%
2.1% Media,&gezondheidsrisico’s&en&epidemieën/pandemieën ..................................................5%
2.1.1% Nieuwswaarde%en%risicoperceptie.....................................................................................5%
2.1.2% Beeldvorming%pandemie...................................................................................................6%
2.1.3% Bronnen%van%het%nieuws ...................................................................................................7%
2.1.4% Risico@amplificatie .............................................................................................................8%
2.1.5% mediahypes.......................................................................................................................8%
2.1.6% Fasen%epidemie .................................................................................................................9%
2.2% Vraagstellingen&onderzoek&Mexicaanse&griep&en&de&media................................ ..............10%
2.2.1% Hoe%verliep%de%berichtgeving%in%2009%over%de%Mexicaanse%griep? .................................10%
2.2.2% Hoe%krijgt%de%epidemie/pandemie%inhoudelijk%gestalte%in%de%berichtgeving? ................10%
2.2.3% Is%er%een%s a menhang %zic h tb a a r%tussen%de%b e ric h tg e vin g %e n %d e %re ac tie s%v a n %h e t%p u b lie k?
% 11%
3% Methode:&periodisering,&dataverzameling,&inhoudsanalyse ....................................... 13%
3.1% Periodisering...................................................................................................................13%
3.2% Dataverzameling:&dagbladen,&televisie,&sociale&media&en&publieksdata............................14%
3.2.1% Dagbladen .......................................................................................................................14%
3.2.2% Televisie...........................................................................................................................15%
3.2.3% Sociale%media ..................................................................................................................16%
3.2.4% Publieksdata:%Risico@%en%Crisis%B a r o meter%en%P o s tb u s %5 1 ...............................................17%
3.3% Onderzoeksmethode.......................................................................................................17%
3.3.1% Automatische%inhoudsanalyse ........................................................................................18%
3.3.2% Handmatige%analyse........................................................................................................18%
4% Verloop&van&de&berichtgeving&over&de&Mexicaanse&griep&in&2009. .............................. 21%
4.1% Hoeveelheid&berichtgeving&over&de&Mexicaanse&griep&in&2009 .........................................21%
4.2% De&berichtgeving&over&de&Mexicaanse&griep&in&de&eerste&fase ..........................................23%
4.2.1% Conclusies%alarmfase.......................................................................................................28%
4.2.2% De%verwarring%rond%het%begrip%‘pandemie’ .....................................................................29%
4.3% De&berichtgeving&in&de&tweede&fase.................................................................................34%
4.3.1% De%‘affaire%Osterhaus’ .....................................................................................................36%
4.3.2% Conclusies%berichtgeving%tweede%fase%. ..........................................................................38%
4.4% De&media&in&de&derde&fase&van&de&epidemie ....................................................................38%
4.4.1% Conclusies%derde%fase......................................................................................................41%
5% Thema’s,&toon&en&bronnen&in&de&berichtgeving&over&Mexicaanse&griep. ..................... 43%
5.1% Thema’s&in&de&berichtgeving............................................................................................43%
5.1.1% Aandacht%voor%thema’s%in%het%nieuws%over%de%Mexicaanse%griep ..................................44%
5.1.2% Hoofdthema’s%in%het%nieuws%over%tijd.............................................................................45%
5.2% Toon&van&de&berichtgeving&over&de&Mexicaanse&griep......................................................46%

III
5.2.1% Toon%berichtgeving%uitgesplitst%naar%fase .......................................................................48%
5.3% Bronnen&in&het&nieuws ................................................................................................ ....50%
5.3.1% Osterhaus,%Coutinho%en%overige%experts%als%bron%in%berichtgeving ................................52%
5.4% Bronnen&en&toonzetting&in&de&berichtgeving....................................................................54%
5.5% Conclusies&thema’s,&toonzetting&en&bronnen ...................................................................57%
6% Samenhang&berichtgeving&en&publieksreacties........................................................... 59%
6.1% Berichtgeving&in&media&en&verontrusting&op&basis&van&RisicoW&en&Crisis&B a ro meter...........59%
6.2% Berichtgeving&in&media&en&verontrusting&op&basis&van&vragen&Postbus&51........................60%
6.3% De&invloed&van&de&berichtgeving&op&het&aantal&vragen.....................................................63%
6.3.1% Invloed smodel%m et %ve rs chillen%in%hoe v ee lh e id %n ie u w s ..................................................64%
6.3.2% Uitkomsten%analyses .......................................................................................................64%
6.4% Koppeling&inhoud&vragen&aan&thema’s&berichtgeving.......................................................65%
6.5% Conclusie&media&en&publiek.............................................................................................65%
7% Samenvatting&onderzoeksresultaten ......................................................................... 67%
7.1% Inleiding . .........................................................................................................................67%
7.2% Het&verloop&van&de&berichtgeving....................................................................................67%
7.2.1% Eerste%fase:%alarm............................................................................................................68%
7.2.2% Tweede%fase:%verspreiding ..............................................................................................68%
7.2.3% Derde%fase:%hoogtepunt%epidemie ..................................................................................69%
7.2.4% Affaire%Osterhaus ............................................................................................................69%
7.2.5% Pandemie/epidemie........................................................................................................70%
7.3% Thema’s,&toon&en&bronnen&in&de&berichtgeving................................................................70%
7.3.1% Toonzetting%berichtgeving ..............................................................................................70%
7.3.2% Bronnen%in%het%nieuws ....................................................................................................71%
7.3.3% Bronnen%en%toonzetting ..................................................................................................72%
7.4% Publieksreacties ..............................................................................................................72%
7.4.1% Veel%berichtgeving,%veel%verontrusting ...........................................................................73%
7.4.2% Eigen%dynamiek%publieksreacties ....................................................................................73%
7.5% De&resultaten&per&fase.....................................................................................................74%
8% Slotbeschouwing&en&discussie.................................................................................... 77%
9% Geraadpleegde&literatuur .......................................................................................... 81%
Bijlagen ........................................................................................................................... 87%
Bijlage&1.&Selectietermen&Mexicaanse&griep ..............................................................................87%
Bijlage&2:&Methodologie&meting&verontrusting&versus&geruststelling .........................................87%
Bijlage&3:&Methodologie&media&en&publiek ..............................................................................101%
Bijlage&4:&Overzicht&tabellen&en&figuren ................................................................................... 107%

I
Korte&samenvatting&
Inleiding
Twee jaar geleden diende zich met de komst van de Mexicaanse griep voor het eerst sinds de
jaren zestig een nieuwe pandemie aan: een wereldwijde griepepidemie. Het nieuwe virus zou zeer
gevaarlijk zijn, veel dodelijke slachtoffers eisen en ontwrichting van de samenleving veroorzaken.
Voor de media was de griep vervolgens maandenlang een groot nieuwsonderwerp dat vaak de
voorpagina’s domineerde. De overheid sloeg 34 miljoen griepvaccins in en organiseerde een
massale inentingscampagne voor risicogroepen om de verspreiding van de griep tegen te gaan.
Na verloop van tijd bleek de Mexicaanse griep een tamelijk milde epidemie te zijn, waar
uiteindelijk 63 mensen in Nederland aan overleden, van wie vijf geen ‘onderliggend lijden’
hadden.
De hele gang van zaken leverde de nodige discussies op, niet alleen over het overheidsbeleid en
de rol van sommige experts, maar ook over de berichtgeving in de media. Zo kwam de overheid
onder vuur te liggen vanwege het besluit om in juni al meteen 34 miljoen vaccins te bestellen,
twee voor iedere Nederlander, terwijl het met de griep toen ook al mee leek te vallen. Uiteindelijk
zouden 20 miljoen vaccins in de vuilnisbak verdwijnen. Ook de bekende viroloog Ab Osterhaus
kon rekenen op kritiek van vakgenoten vanwege zijn alarmerende uitspraken en vergelijkingen
met de Spaanse Griep. Bovendien kwam hij in opspraak na publicaties over
belangenverstrengeling: zijn adviezen om te vaccineren zouden samenhangen met zijn
betrokkenheid bij een bedrijf dat vaccins ontwikkelt tegen de griep. Ook de media kregen af en
toe de wind van voren, omdat zij met grote koppen en opgewonden berichtgeving voor veel
verontrusting bij het publiek zouden hebben gezorgd. Internationaal zorgde de aanpak van de
pandemie voor eveneens voor veel discussie en controverse. Voor de Nederlandse
Nieuwsmonitor was dit aanleiding om onderzoek te doen naar de berichtgeving in de
Nederlandse media over de Mexicaanse griep in 2009.
Onderzoeksopzet
Bij het onderzoek is uitgegaan van de volgende onderzoeksvragen:
• Hoe verliep de berichtgeving vanaf de uitbraak in Mexico in april 2009 tot en met eind
december?
• Welke beeld(-en) hebben de verschillende media in die maanden neergezet van de
epidemie?
• Hoe was de toonzetting van de berichtgeving?
• Welke bronnen spelen daar een belangrijke rol bij?
• Is er een samenhang tussen de berichtgeving en de reacties (verontrusting) van het
publiek?
In het onderzoek zijn de dagbladen de Volkskrant, NRC Handelsblad, Trouw, De Telegraaf, Algemeen
Dagblad, Spits en Metro meegenomen. Daarnaast zijn de journaals van de NOS (8 uur), RTL4 (half
8) en SBS6 (7 uur) geanalyseerd. Ook de inhoud van de sociale media is in dit onderzoek onder
de loep genomen. Naast de nieuwssites Nujij.nl en Fok.nl zijn er twee specifieke sites
onderzocht: Mexicaansegriep.eu en Zwangerschapspagina.nl.
De resultaten van het media-onderzoek zijn afgezet tegen de gegevens die beschikbaar waren
over de reacties van het publiek, zoals het aantal geposte berichten op webfora, de ruim 800.000
telefonische vragen aan de grieplijn van Postbus 51 en de antwoorden op een serie
opiniepeilingen (Risico- en crisisbarometer Nieuwe Influenza A van het Ministerie van Veiligheid
en Justitie).

II
Hoe verliep de berichtgeving?
Er zijn drie fasen te onderscheiden die samenhangen met het verloop van een epidemie: de
alarmfase (ontdekking virus), de verspreidingsfase en de fase waarin de epidemie in Nederland
een feit is. Binnen iedere fase deden zich telkens grote nieuwsgolven voor rond bepaalde
nieuwsgebeurtenissen, zoals de uitbraak in Mexico, de eerste griepdode en de
vaccinatiecampagnes.
Figuur 1 Aantal artikelen in dagbladen vanaf 24 april tot en met 28 december 2009
Vooral in de beginfase (april, mei 2009) was de berichtgeving zeer intensief en verontrustend: de
Mexicaanse griep zou zich kunnen ontwikkelen tot een gevaarlijke epidemie met veel (dodelijke)
slachtoffers, ook in Nederland. Vergelijkingen met de Spaanse Griep en dagelijks nieuws over de
wereldwijde verspreiding van het nieuws dragen daartoe bij. De media brengen deze alarmerende
boodschap weliswaar op gezag van wetenschappelijke experts en woordvoerders van
bijvoorbeeld de WHO en het RIVM, maar besteden te weinig aandacht aan uitspraken die het
gevaar nuanceren of relativeren. Als de WHO in juni alarmfase 6 afkondigt en de pandemie een
feit is, wordt in de berichtgeving onvoldoende duidelijk dat in de definitie van de WHO de ernst
van de epidemie geen rol (meer) speelt, het gaat alleen om de internationale verspreiding van het
virus. Uit het publieksonderzoek blijkt dat veel mensen zich in deze eerste weken zorgen maken
over de Mexicaanse griep: de mate van verontrusting bij het publiek loopt synchroon met de
hoeveelheid berichtgeving in deze fase.
In de tweede fase neemt de hoeveelheid nieuws af en daalt de verontrusting bij het publiek ook
weer snel om later weer toe nemen als zich het eerste sterfgeval in Nederland aandient begin
augustus. Dat overlijden krijgt zeer veel media-aandacht, maar wordt in een relativerende context
geplaatst. Als het RIVM half augustus bekend maak dat de Mexicaanse griep voortaan behandeld
zal worden als een gewone griep en dat alleen risicogroepen zullen worden ingeënt, neemt de
verontrusting zowel in de berichtgeving als bij het publiek sterk af. Later in deze fase raakt Ab
Osterhaus in opspraak vanwege zijn betrokkenheid bij een bedrijf dat vaccins ontwikkelt. Als

III
blijkt dat hij zich aan de regels heeft gehouden en dat hij geen deel uit maakt van de
Gezondheidsraad die de minister adviseert, loopt de zaak met een sisser af.
Op 24 oktober is de Mexicaanse griep officieel een epidemie in Nederland. In deze derde fase
ontstaat een nieuwe golf van verontrustende berichtgeving als er in oktober enkele (gezonde)
kinderen overlijden en in november de massale vaccinaties van risicogroepen plaatsvinden. De
manier waarop de media berichten over de sterfgevallen is verontrustend van toon en soms zelfs
nogal sensatiegericht te noemen. In deze fase neemt de verontrusting bij het publiek weer toe,
maar blijft op een lager niveau dan in de eerste weken. In december neemt het nieuws over de
griep snel af evenals de verontrusting bij de bevolking.
Toonzetting
Uit het onderzoek blijkt dat de toonzetting in de berichtgeving over het geheel genomen sterk
verontrustend is geweest: gemiddeld was bijna driekwart van de statements verontrustend van
toon (74,4 procent). Bij de dagbladen lag dat cijfer iets lager dan bij de televisieprogramma (resp.
70 en 78 procent). In de derde fase is de televisieberichtgeving veel verontrustender dan die in de
dagbladen die dan minder verontrustend is dan in de eerste fase.
Figuur 2. Toon van de berichtgeving in dagbladen en televisieprogramma’s in
percentages geruststellende, neutrale en verontrustende berichtgeving
Leesvoorbeeld: in week 21 en 22 was 100% van het nieuws over de Mexicaanse griep verontrustend van toon.
Bronnen
Uit de resultaten blijkt dat de wetenschappelijke experts (al dan niet als woordvoerder van
RIVM, Ministerie of WHO) samen goed zijn voor bijna 43 procent van de in het griepnieuws
genoemde bronnen en op televisie voor ruim 37 procent. Kijken we naar de rol van specifieke
experts dan valt op de Ab Osterhaus (Erasmus Medisch Centrum Rotterdam) en Roel Coutinho
(RIVM) zeer vaak als bron in het nieuws zijn geweest, op grote afstand gevolgd door andere
experts. Experts die sceptisch staan tegenover alle verontrusting over de griep komen slechts
sporadisch aan bod. Vooral in de eerste weken is Osterhaus op televisie beeldbepalend voor de
Mexicaanse griep.
,0%
20,0%
40,0%
60,0%
80,0%
100,0%
120,0%
neutraal%
geruststellend%
verontrustend%

IV
Media, bronnen en toonzetting
De belangrijkste conclusie is dat de verschillen in toonzetting tussen de bronnen en de media
over het algemeen klein zijn. Dat betekent dat de media hoofdzakelijk de bronnen van het
nieuws volgen als het gaat om het beoordelen van de gevaren van de Mexicaanse griep.
In de eerste fase schatten de wetenschappelijke experts de gevaren hoger in dan de media zelf,
maar in de tweede fase is de toonzetting van de dagbladen in lijn met die van de experts. Wel zijn
er meer verschillen zichtbaar tussen de expert bronnen onderling, zo daalt de verontrusting in de
boodschappen van het RIVM en blijft de WHO onverminderd verontrustende geluiden
opleveren. Uit het onderzoek blijkt dus niet alleen dat de gezondheidsautoriteiten en de
wetenschappelijke experts een belangrijk stempel op de berichtgeving over de Mexicaanse griep,
maar ook dat hun toonzetting sterk verontrustend was, zeker in de eerste fase. In de tweede fase
verandert die toon om weer in verontrusting toe te nemen in de laatste fase.
Berichtgeving en publieksreacties
De mate van verontrusting bij het publiek hangt duidelijk samen met de hoeveelheid
berichtgeving over de Mexicaanse griep, maar soms, zoals in de zomer, neemt de verontrusting
eerder toe dan de berichtgeving. In onderstaande figuur een overzicht van de berichtgeving zoals
gevonden in de dagbladen en de mate van verontrusting onder het publiek. De rode lijn staat
voor het aantal artikelen dat in die week is gepubliceerd (af te lezen aan de linker y-as). De
verontrusting is uitgedrukt in een percentage van het publiek dat zegt de Mexicaanse griep als
groot probleem te ervaren voor onze samenleving. Het percentage is op de rechter y-as af te
lezen. De stijgende ongerustheid gaat in de maanden oktober en november gelijk op met het
stijgende aantal artikelen in de dagbladen.
Figuur 3. Berichtgeving in de dagbladen versus mate van ongerustheid publiek
Leesvoorbeeld: bij de eerste nieuwsgolf wanneer er wekelijks 100 tot 200 artikelen verschijnen, zien we de grootste
ongerustheid onder de bevolking. 38% van het publiek zegt de Mexicaanse griep als groot probleem voor de
samenleving te ervaren.
Ook het aantal bij Postbus 51 geregistreerde telefoontjes is een indicatie voor de mate van
ongerustheid onder de bevolking met de aantekening dat er vermoedelijk ook praktische

V
informatieve vragen zijn gesteld die niet meteen voortkomen uit verontrusting. In de periode van
17 augustus tot en met 31 december zijn er ruim 800.000 telefoontjes binnengekomen, waarvan
het grootste deel (87 procent) valt in de periode van 26 oktober tot en met 5 december. De
meeste vragen, ruim 50.000 per dag, worden gesteld op 2, 3, en 4 november. De aanleiding voor
die piek is nieuws over het overlijden van enkele jonge kinderen en over de aangekondigde
vaccinatiecampagne voor risicogroepen. Op 10 november is er een hausse aan berichtgeving en
op 11 november worden ruim 30.000 vragen gesteld.
Hoewel er dus een zekere samenhang zichtbaar is tussen media en vragen hoeft er nog geen
sprake te zijn van een directe invloedsrelatie. Om dat te verkennen zijn correlaties berekend
tussen de hoeveelheid Postbus 51 vragen en de hoeveelheid nieuws in dagbladen, de aantallen
postings op webfora en de toonzetting in de dagbladen. Er blijkt inderdaad een correlatie te
bestaan met nieuws in de dagbladen en berichten op internet, maar de sterkste correlatie met het
aantal vragen op een bepaalde dag is te vinden bij de hoeveelheid vragen in de voorafgaande
dagen. Er komt dus bij het vragenstellen een eigen dynamiek op gang die dan niet meer wordt
beïnvloed door de berichtgeving en internet. De conclusie is dat niet de hoeveelheid of de aard
van de berichtgeving hier een rol speelt, maar vooral de gebeurtenissen zelf. In concreto:
berichten over het overlijden van een voorheen gezonde tiener kort na het stellen van de
diagnose ‘Mexicaanse griep’, over het overlijden van een driejarige peuter en over de
inentingscampagne, doen burgers en masse naar de telefoon grijpen.
Social media
Voor het onderzoek is ook gekeken naar het aantal berichten op de vier webfora met de meeste
postings over de Mexicaanse griep: fok.nl, nujij.nl, mexicaansegriep.eu, zwangerschapspagina.nl.
De grootste golf aan berichten doet zich voor in november tijdens de vaccinatiecampagnes en de
controverse daarover (de veiligheid van het vaccin werd in twijfel getrokken). Ook in de zomer is
een golf te zien, die voorafgaat aan een toename in de berichtgeving in de media. in de eerste fase
is er nog maar weinig activiteit te zien op deze sites over dit onderwerp. De conclusie is dat de
activiteiten op deze webfora soms een eigen dynamiek laten zien, los van de mediaberichtgeving.
Figuur 4. Aandacht voor Mexicaanse griep in percentage per week voor dagbladen,
televisie en sociale media
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
Dagbladen%
Televisie%
Social%media%

VI
Conclusies puntsgewijs
! De resultaten van het onderzoek laten zien dat de media zich soms hebben laten
meeslepen door de verontrustende verhalen over de dreigende pandemie en dat ze
weinig oog hadden voor informatie die het gevaar relativeerde. Vooral in de beginfase
werd een worst case scenario neergezet dat ook met de kennis van toen sterk overdreven
was. Al vrij snel was bekend dat de griep een mild verloop had en dat de cijfers uit
Mexico onbetrouwbaar waren.
! De berichtgeving heeft in de beginfase veel verontrusting opgeroepen
! Ab Osterhaus heeft daar met zijn vele media optredens een grote rol in gespeeld, gevolgd
door Roel Coutinho van het RIVM. De griepsceptici kregen in de berichtgeving weinig
aandacht.
! Er was weinig aandacht, met name op televisie, voor de verandering in de WHO-definitie
van de pandemie, waardoor de dreiging van de ernstige pandemie nog lang bleef hangen.
! De televisieberichtgeving is over het geheel genomen verontrustender van toon en biedt
veel minder feitelijke achtergrondinformatie dan de dagbladen.
! Het publiek is in de tweede tussenliggende periode tamelijk nuchter gebleven onder de
stroom van berichten over de maatregelen tegen de Mexicaanse griep. Pas wanneer
mensen zelf voor keuzes komen te staan neemt de verontrusting weer toe, bellen ze en
masse de grieplijn en schrijven heel veel berichten op webfora.
! Bij de affaire Osterhaus gaan de media snel mee met de aantijgingen van
belangenverstrengeling. Als na enkele dagen duidelijk is dat er geen sprake is van
zelfverrijking, slaat de stemming rond de viroloog weer om in de media.
! Gezien de nogal verontrustende toonzetting in de mediaberichtgeving is de vraag of er
vanuit de overheid niet te veel nadruk is gelegd op worst case scenario’s in geval van een
pandemie
Participanten onderzoek
Het onderzoek is uitgevoerd door Nel Ruigrok, Otto Scholten en Peter Vasterman.
Het Nationaal Crisiscentrum (NCC) van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, het ministerie
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het Centrum Infectieziektebestrijding (Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu) hebben bijgedragen aan dit onderzoek met een subsidie en met
databestanden (Grieplijn, webanalyse en publieksonderzoek).

1
!"#$%&&'(")*+$",)$')-"."+/&'.)
)
0 1"+)$'/"$.$'*)
In april 2009 wordt een nieuw griepvirus ontdekt, eerst nog aangeduid als ‘varkensgriep’, maar
later vooral bekend als ‘de Mexicaanse griep’. Het virus is een nieuw subtype van het Influenza
A-virus H1N1. Dat virus veroorzaakte in 1918 de Spaanse Griep. De nieuwe variant van het
virus is in de Verenigde Staten min of meer bij toeval ontdekt. In het kader van een onderzoek
naar een nieuwe influenzatest wordt het keeluitstrijkje van een zieke tienjarige jongen onderzocht
De ziekte van de jongen geeft geen aanleiding hem verder te testen. Hij heeft een griep die
vanzelf over gaat. De Amerikaanse ‘infectieziektewaakhond’, het Center for Disease Control and
Prevention (CDC) maakt op 21 april melding van het nieuwe griepvirus in het Morbidity and
Mortality Weekly Report (NRC Handelsblad, 27 april 2009). Op 25 april verschijnen er berichten dat
de nieuwe griep 45 levens zou hebben geëist in Mexico en dat 800 mensen zouden zijn besmet.
De WHO noemt 60 doden, waarvan in Mexico Stad 57. In de VS zijn 7 besmettingsgevallen
gemeld. Vanaf dat moment gaat het heel snel en raakt de wereld in de ban deze griep. Zo ook
Nederland.
De Nederlandse viroloog Ab Osterhaus reageert: ‘Het kan een storm in een glas water zijn, het
kan ook leiden tot een pandemie’ (Trouw, 25 april 2009). De Telegraaf bevat een wat uitvoeriger
citaat van Osterhaus:
‘Van dit wonderlijke virus dat er ineens is, lijkt nu inderdaad de menselijke transmissie
vastgesteld: mensen kunnen elkaar ermee infecteren. Dat het zal uitgroeien tot een
wereldwijde griepvariant kán, maar is nog niet gezegd. Dit kan met een sisser aflopen,
maar het kan ook totaal anders uitpakken: de Spaanse griep van 1918-1921 begon ook zo
en mondde uit in een wereldwijde catastrofe met tientallen miljoenen doden.’ (De
Telegraaf, 26april 2009).
In combinatie met de kop boven het artikel is de strekking van Osterhaus’ boodschap net een
slag anders dan ‘het kan vriezen, het kan dooien’ in Trouw. Die kop luidt namelijk: Catastrofe op de
loer. Zeventig doden, duizend geïnfecteerden.
Mede naar aanleiding van het opduiken van nieuwe virussen (vogelgriep vanaf 1997 en SARS
vanaf 2002) liggen bij WHO en veel gezondheidsdiensten de draaiboeken voor de uitbraak van
een nieuwe grieppandemie klaar. Ook het ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties (BZK) is niet onvoorbereid. In eerdere publicaties is al aangegeven dat een
grieppandemie ‘één van de grootste risico’s voor de Nederlandse samenleving is. (…) In het
ernstige grieppandemiescenario zullen ca 80.000 mensen overlijden.’
1
Het risico valt in de
categorie ‘catastrofaal’ (hoge waarschijnlijkheid en grote impact).
1
Ministerie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Voortgangsbrief Nationale Veiligheid
2008, 30 mei 2008; en 22 februari 2010

2
De WHO volgt het klaarliggende draaiboek. Daarin worden zes alarmfasen onderscheiden in de
opbouw naar een pandemie. Pas in de laatste fase is officieel sprake van een pandemie. Die fase
wordt bereikt op 11 juni 2009, ruim veertig jaar na de laatste grieppandemie in 1968 (de
Hongkong-griep). De fase-indeling van de WHO ziet er als volgt uit:
! Fase 1 geen enkel geval van dier - mens besmetting geconstateerd
! Fase 2 enkele gevallen van dier - mens besmetting geconstateerd
! Fase 3 menselijk-dierlijke virussen beginnen zich te verspreiden, van grootschalige
overdracht is geen sprake
! Fase 4 eerste gevallen van mens-op-mens overdracht geconstateerd, uitbraak is
waarschijnlijk
! Fase 5 virus heeft uitbraken veroorzaakt in 2 of meer landen van een WHO-regio
! Fase 6 virus heeft uitbraken veroorzaakt in een tweede WHO-regio, er is sprake van een
pandemie.
Niet het aantal doden - op 11 juni wereldwijd 144 - of het aantal ernstig zieken, maar de
geografische verspreiding van het virus ligt ten grondslag aan de beslissing van de WHO om
alarmfase 6 (pandemie) af te kondigen.
In de rest van 2009 blijft de Mexicaanse griep een groot nieuwsonderwerp. In Nederlandse
media kranten verschijnen duizenden artikelen, journaals en actualiteitenrubrieken wijden er
honderden items aan. En vergeet internet niet: op tal van blogs, fora en websites wordt volop
gediscussieerd over de mogelijke gevaren van de Mexicaanse griep. In augustus 2009 lanceert de
overheid de landelijke voorlichtingscampagne Grip op griep met een huis-aan-huis verspreide
brochure en radio- en televisiespotjes.
Als de pandemie Nederland bereikt, wordt duidelijk dat er sprake is van een griepvariant die bij
verreweg de meeste mensen zeer mild verloopt. Niettemin overlijden er ook enkele gezonde
kinderen aan de griep en voor de overheid is dat aanleiding om het aantal risicogroepen voor de
vaccinatie uit te breiden. In november vinden massale inentingscampagnes plaats die veel
publiciteit krijgen. In het najaar spelen ook een aantal controverses rond de Mexicaanse griep:
enkele media beschuldigen viroloog Ab Osterhaus van belangenverstrengeling, er komt vooral
via internet verzet op gang tegen de vaccinaties die mogelijk bijwerkingen zullen opleveren en er
is kritiek op de onnodige paniekzaaierij van zowel de experts als de media.
Uiteindelijk overlijden tussen april 2009 en oktober 2010 63 mensen aan de Mexicaanse griep
(van wie vijf ‘geen onderliggend lijden’ hebben) en worden 2193 personen opgenomen in een
ziekenhuis.
2
Daarmee verloopt deze wereldwijde pandemie in Nederland (aanzienlijk) milder dan
de griepgolven die zich iedere winter voordoen.
Terugblikkend publiceert de Raad van Europa in juni 2010 een kritisch rapport over de manier
waarop de WHO en de gezondheidsautoriteiten in verschillende Europese landen zijn omgegaan
met de Mexicaanse griep:
2
RIVM, Stand van zaken Influenza A/ (H1N1) 2009 in Nederland: http://www.rivm.nl/cib/themas/nieuwe-
influenza/stand-van-zaken.jsp

3
‘Some of the consequences of decisions taken and advice given are particularly troubling,
as they led to distortion of priorities of public health services across Europe, waste of
large sums of public money and also unjustified scares and fears about health risks faced
by the European public at large’ (Flynn, COE, 2010: 1).
3
Het rapport stelt ook dat:
‘A review is also necessary of the media’s role in fuelling fear and how WHO and how
national authorities should handle communications in the future’ (Flynn, 2010: 13)
De Nederlandse Nieuwsmonitor heeft tot doel om onderzoek te doen naar berichtgeving en op
die manier bij te dragen aan het debat over het functioneren van de media. Daarom is besloten
tot een onderzoek naar de berichtgeving in de Nederlandse media over de Mexicaanse griep in
2009. Omdat men vanuit het Nationaal Crisiscentrum (NCC) van het Ministerie van Veiligheid
en Justitie geïnteresseerd was in de invloedsrelaties tussen traditionele media, social media en
publieksbeleving is besloten het media-onderzoek uit te breiden met webfora en de resultaten
vervolgens af te zetten tegenover de beschikbare publieksdata (Risico- en Crisisbarometer,
vragen gesteld aan de grieplijn). Het NCC, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu hebben bijgedragen aan dit onderzoek met
een subsidie en met databestanden.
Alvorens deze vraagstelling uit te werken in de deelvragen volgt eerst een theoretische
verkenning naar de manier waarop de media berichten over gezondheidsrisico’s en epidemieën.
3
http://assembly.coe.int/Documents/WorkingDocs/Doc10/EDOC12283.pdf

4

5
2 13"4+"5$(%3)6&."+)"')7+&&*(5"//$'*"')
280 !".$&9)*":4'.3"$.(+$($%4;()"')",$."<$"='>,&'."<$"=')
Nieuwe risico’s voor de volksgezondheid kunnen altijd rekenen op veel media-aandacht. Het
signaleren van een nieuw gezondheidsrisico - in dit geval een nieuw griepvirus dat een
mondiale pandemie zou kunnen veroorzaken - voldoet aan vrijwel alle nieuwswaardecriteria.
Er is sprake van een plotselinge toename (aantal besmettingen), schaalgrootte (wereldwijd),
intensiteit (mogelijk veel doden en ziektegevallen), ingrijpende negatieve gevolgen (wellicht zal
er sprake zijn van maatschappelijke ontwrichting), (gebrek aan) eenduidigheid (potentieel
dodelijke griep), geografische en culturele nabijheid (herkenbaarheid, iedereen kan getroffen
worden), (on)voorspelbaarheid (omvang en ernst van epidemie/pandemie is moeilijke te
voorspellen), belangrijke landen en/of personen (eerste dode in de VS of Nederland krijgt
meer aandacht dan eerste dode in Honduras) en continuïteit (is de griep eenmaal in het nieuws
dan blijven media de ontwikkelingen volgen) (Galtung & Ruge, 1965; O’Neil & Harcup,
2009).
Bij berichtgeving over risico’s is per definitie sprake van onzekerheid. Niemand weet zeker
hoe (snel) de verspreiding van het virus zal verlopen, laat staan of en zo ja hoe ernstig of mild
de griep zal verlopen. Qua nieuwswaarde hebben ‘worst case scenario’s’ en bronnen die dat
scenario het meest waarschijnlijk achten een voorsprong op bronnen die omvang en ernst
(sterk) relativeren. Als er weinig tot niets aan de hand is, is de nieuwswaarde nu eenmaal
gering. Een deel van de berichtgeving over risico’s gaat niet over de wetenschappelijke
inschatting van het risico (hazard) maar over de maatschappelijke gevolgen (outrage): de
maatregelen die de overheid neemt, de verontrusting onder het publiek, controverses over de
beste aanpak (Sandman, 1994).
2.1.1 Nieuwswaarde-en-risicoperceptie-
De nieuwswaardecriteria sluiten naadloos aan bij de psychologische factoren die de
risicoperceptie van mensen beïnvloeden. Bij het inschatten van risico’s spelen de vier O’s een
grote rol: onbekendheid, oncontroleerbaarheid, onvrijwilligheid en onrechtvaardigheid
(Dunwoody, 1992; Slovic, 2002). Mensen hebben de neiging een risico te overschatten als er
sprake is van een onbekend (en dus voor leken oncontroleerbaar) risico waaraan men
onvrijwillig wordt blootgesteld en dat als onrechtvaardig wordt ervaren (waarom wordt die
UMTS-mast nooit in een chique villawijk geplaatst?). Alledaagse risico’s (te weinig bewegen, te
veel en te vet eten, roken, [te veel] alcohol, onbeschermd vrijen) die mensen zelf nemen,
worden doorgaans juist onderschat (RIVM, 2003, p. 17). Naarmate er minder informatie
beschikbaar is over een nieuw risico, is de onrust groter. De onrust wordt ook beïnvloed door
de mate waarin men overheidsinstanties vertrouwt: is dat vertrouwen laag, dan neemt de
onrust toe. Daarnaast spelen aspecten een rol die worden samengevat in de term ‘dread’: angst
en walging (Gardner, 2008; Alcabes, 2009).

6
Als media in hun berichtgeving veel aandacht besteden aan nieuwe, onbekende risico’s met
een hoge dread factor, bestaat de kans dat zij daarmee bij het publiek de indruk wekken dat het
om een groter risico gaat dan in werkelijkheid het geval is c.q. redelijkerwijs aangenomen kan
worden. Singer en Endreny (1993) stellen zelfs dat de hoeveelheid berichtgeving vaak
omgekeerd evenredig is aan het feitelijke risico in termen van mortaliteit. De bekende lifestyle
risico’s (te weinig bewegen etc.) hebben voor media minder nieuwswaarde dan het risico van
een nieuw virus. Mediaberichtgeving kan de risicoperceptie van en onrust onder het publiek
beïnvloeden, maar het is te simpel om van louter eenrichtingsverkeer te spreken. Mensen zijn
geen passieve ontvangers maar actieve gebruikers van mediaboodschappen: op grond van
informatie uit allerlei bronnen (dagbladen, televisie, radio, internet) en vooral hun eigen sociale
omgeving maken zij hun ‘eigen’ inschatting van het risico (Petts et al, 2000). Internet speelt
daar tegenwoordig ook een belangrijke rol in, niet alleen als informatieverschaffer, maar vooral
ook als sociaal medium, als digitaal platform, ook wel Web 2.0 genoemd (Anderson, 2007),
waar bezoekers hun bijdragen kunnen posten. Deze user generated content concurreert met de
informatiestromen in de professionele media.
Van belang is vooral of mensen een risico voor zichzelf relevant vinden (gepercipieerde
kwetsbaarheid) en of er mogelijkheden zijn om zelf maatregelen ter preventie te nemen (De
Zwart, 2009). Is dat het geval dan wordt de aanvankelijke verontrusting al snel omgezet in
risicoverminderend of zelfs vermijdend gedrag: denk bijvoorbeeld aan de (sterk) afnemende
verkoop van rundvlees na de BSE crisis in 1996, het dalend gebruik van de pil na berichten
over de kans op trombose door pilgebruik in 1995 (Breakwel & Barnett, 2001) of de
afnemende bereidheid om kinderen te laten inenten tegen mazelen en de bof na publicaties
over een verband tussen deze vaccinaties en autisme (Petts & Niemeijer, 2004).
2.1.2 Beeldvorming-pandemie-
In vergelijking met andere gezondheidsrisico’s is een epidemie of pandemie een verhaal apart.
In de westerse cultuur bestaat een diepgewortelde angst voor een epidemie Het is de vrees dat
een dodelijk, niet te stuiten virus de hele samenleving zou kunnen ontwrichten; ja op termijn
zelfs de hele mensheid zou kunnen uitroeien. Een epidemie is dus niet alleen public health crisis
of een plotselinge toename van het aantal overeenkomende ziektegevallen (de
epidemiologische definitie), het is ook een verhaal, een cultureel referentiekader (Alcabes,
2009). Het idee van een epidemie activeert meteen allerlei schrikbeelden over de pest in de
Middeleeuwen of over de Spaanse Griep na de Eerste Wereldoorlog met tientallen miljoenen
doden. Epidemieën zijn cultuurhistorisch onlosmakelijk verbonden met het eind-der-tijden-
denken. Een epidemie als de straf van God voor de goddelozen.
In de berichtgeving over epidemieën/pandemieën kunnen al deze aspecten aan bod komen.
Het nieuws gaat over de ontdekking van het virus, over de (snelle) verspreiding, over het
aantal ziekte- en sterfgevallen en natuurlijk ook over de maatregelen (handen wassen,
quarantaine, vaccinatie) om de epidemie het hoofd te bieden. Maar het nieuws gaat ook over
wat er zou kunnen gebeuren ingeval het slechtst denkbare scenario bewaarheid wordt. En in
het nieuws resoneren ook echo’s uit het cultuurhistorische verhaal over een

7
epidemie/pandemie: het virus als een nauwelijks te bestrijden vijand die telkens van gedaante
verandert (het virus kan muteren) om op een verraderlijke en dodelijke manier toe te slaan. De
gebruikte metaforen in het nieuws over de epidemie/pandemie (Lakoff & Johnson, 1980) zijn
meestal ontleend aan de oorlogvoering. Zij stellen het virus voor als een geduchte
tegenstander die ons onverhoeds overvalt waarna er wordt gestreden, aangevallen,
onschadelijke gemaakt, veroverd, overwonnen en wat dies meer zij (Brendon et al. 2005;
Chiang & Duann, 2007; Camus, 2009).
2.1.3 Bronnen-van-het-nieuws-
Als er een epidemie/pandemie dreigt uit te breken, spelen gezondheidsautoriteiten en
wetenschappelijke experts een belangrijke rol in de berichtgeving. Zeker als een tot dusver
onbekend virus opduikt dat mogelijk tot een epidemie/pandemie kan leiden zoals bij de
Mexicaanse griep in april 2009. Gezondheidsautoriteiten en wetenschappelijke experts hebben
toegang tot relevante informatie en beschikken over de kennis en ervaring om het nieuwe risico
zo goed mogelijk te duiden en aan te geven wat er op termijn mogelijk zou kunnen gebeuren. De
volgende stap in het proces is om uitgaande van de best mogelijke inschatting van het risico een
public health beleid te formuleren. Dat brengt met zich mee dat gezondheidsautoriteiten en
wetenschappelijke experts een sleutelrol vervullen: zij beschikken over de ‘definitiemacht’ en
hebben daarmee een grote invloed op de berichtgeving. Zij hebben invloed op de zogenaamde
frames die in de berichtgeving gehanteerd worden. Frames kunnen worden gedefinieerd als de
referentiekaders die feiten en gebeurtenissen in het nieuws in een context plaatsen en daarmee
betekenis geven. Frames definiëren een probleem, stellen oorzaken vast, vellen (morele) oordelen
en suggereren mogelijke oplossingen. Frames zijn herkenbaar aan de inhoudelijke thema’s, het
typische woordgebruik (metaforen) en de toonzetting. Bepaalde woorden activeren bij het
publiek een bepaald referentiekader waarmee de geboden informatie betekenis krijgt (Lakoff,
2004).
Vaak is er in de publieke arena een strijd gaande tussen verschillende sociale bewegingen die er
naar streven om hun frame in de berichtgeving te laten doorklinken. De journalistieke
standaarden (onafhankelijkheid en onpartijdigheid) schrijven dan ook voor om niet zomaar de
door bronnen aangeboden frames over te nemen. Bij nieuws over gezondheidsrisico’s hebben de
media een sterke voorkeur voor wetenschappelijke experts. Dat zijn de bronnen die bij uitstek
geacht (kunnen) worden geloofwaardige, ‘objectieve’ uitspraken te doen, gebaseerd op
onderzoek, kennis en ervaring (Boyce, 2006, Rennen, 2000). Bekende namen genieten daarbij de
voorkeur (Conrad, 1999). Maar ook bij deze experts moeten de media er rekening mee houden
dat ze een bepaalde visie op het probleem uitdragen.
Ook al hebben de bronnen grote invloed op de inhoud van het nieuws, dat laat onverlet dat
media een eigen inbreng in en verantwoordelijkheid voor de berichtgeving over het nieuwe risico
hebben. Journalisten maken nu eenmaal voortdurend keuzes. Ze besluiten of een gebeurtenis
belangrijk genoeg is voor de opening op de voorpagina of dat volstaan kan worden met een
bericht op pagina drie, ze plaatsen het risico in een breder kader of laten dat achterwege, ze

8
framen op enigerlei manier het potentiële gevaar en ze betrekken de politieke en maatschappelijke
aspecten in de berichtgeving.
2.1.4 Risico<amplificatie-
Vanuit de waakhondfunctie zullen de media het beleid van de overheid kritisch volgen (reageert
de overheid snel genoeg en adequaat op de dreiging van een epidemie/pandemie?). Blijft de
overheid in de optiek van sommige media in gebreke, dan blijft dat niet onuitgesproken en
worden politici en bestuurders door media (en door volksvertegenwoordigers) ter
verantwoording geroepen. Dat leidt weer tot publicitaire druk op de overheid om snel met
afdoende maatregelen te komen. Als de overheid daartoe overgaat, dreigt al snel een boemerang
effect: het treffen van maatregelen om een potentieel risico zoveel mogelijk te verkleinen
bevestigt in de ogen van publiek en media dat er inderdaad sprake is van een (groot) risico, want
anders zouden die maatregelen niet nodig zijn. Het gevolg is dat de verontrusting onder het
publiek eerder toe- dan afneemt. Die wisselwerking tussen media, overheid en publiek kan
zorgen voor een proces dat in de literatuur bekend staat als social amplification of risk (Kasperson,
1987/2001): het nieuwe risico wordt een steeds groter maatschappelijk issue, zodanig dat het niet
langer in verhouding staat tot het werkelijke risico. Probleem is uiteraard dat het werkelijke risico
- zeker bij een tot dusver onbekend risico - in de eerste weken na het ontdekken van het nieuwe
virus, niet vast te stellen is. Gezondheidsautoriteiten, wetenschappelijke experts en in hun kielzog
de media moeten handelen op basis van (grote) onzekerheid over de mogelijke gevolgen van een
dreigende epidemie/pandemie.
2.1.5 mediahyp es-
In dat amplificatieproces kunnen mediahypes een belangrijke rol spelen. Een mediahype kan
worden gedefinieerd als een mediabrede, snel piekende nieuwsgolf die één gebeurtenis, een
zogenoemd key-event als startpunt heeft en die voor het grootste deel het gevolg is van zichzelf
versterkende processen binnen de nieuwsproductie’ (Vasterman, 2004/2005). Na de uitvoerige
aandacht voor de key event dalen de nieuwsdrempels voor al het nieuws dat met het nieuwsthema
te maken heeft, bovendien is er grote druk op alle redacties om met dit onderwerp aan de slag te
gaan en zelf nieuws te maken. De intensieve media aandacht maakt reacties los in de samenleving
die ook weer nieuws worden. Door al dat vervolgnieuws stijgt het onderwerp verder op de
nieuwsagenda en gaan media er nóg meer nieuws over brengen. Na verloop van tijd nemen die
mogelijkheden af en daalt de nieuwswaarde van het onderwerp snel. Als er geen nieuwe
ontwikkelingen plaatsvinden dooft de hype snel uit.
Bij een mediahype rond een gezondheidsrisico zorgt de uitgebreide berichtgeving ervoor dat het
risico sterk wordt uitvergroot. Omdat alle media zich in hun berichtgeving sterk door elkaar laten
beïnvloeden is de kans groot dat een bepaald frame gaat domineren, waardoor andere visies en
andere bronnen naar de marge van de berichtgeving worden verdreven. Daardoor kan bij het
publiek de indruk ontstaan dat het ook om een zeer groot gezondheidsrisico gaat: ‘anders zouden
de media er niet zoveel werk van maken.’ Een beeld dat weer wordt versterkt door de
maatregelen die de overheid aankondigt om de komende crisis het hoofd te bieden.

9
2.1.6 Fasen-epid emie-
Een epidemie heeft een natuurlijk verloop (ontdekking, verspreiding, hoogtepunt, nasleep) en dat
heeft gevolgen voor de manier van berichtgeving in de verschillende fasen. Uit onderzoek
(Ungar,1998, 2008, Nerlich & Halliday 2007) naar de berichtgeving over Ebola, Vogelgriep en
SARS is gebleken dat er globaal drie fasen zijn in de berichtgeving over de verspreiding van een
nieuw virus: in de eerste zogenaamde ‘alarmfase’ (‘sounding the alarm’) domineren verontrustende
boodschappen, in de tweede fase (‘mixed massages’) een mix van geruststellende en verontrustende
boodschappen met een nadruk op de voorbereiding op de strijd met het virus, gevolgd door de
fase van ‘crisis en containment’, tijdens het hoogtepunt van de epidemie.
1. In die eerste fase (‘mutation-contagion’) ligt bij de media vooral de nadruk op het dreigend gevaar
van een nieuw dodelijk virus waar de mensheid geen weerstand tegen heeft. In de berichtgeving
overheersen onheilspellende statements (virusmutaties, vele doden en besmettingen) en worden
vergelijkingen gemaakt met vorige pandemieën zoals de Spaanse Griep. Een nieuwe pandemie
lijkt onvermijdelijk. De berichtgeving gaat voor een groot deel over de snelle verspreiding van
het virus, iedere melding waar ook ter wereld is belangrijk nieuws. De cijfers lopen snel op. De
belangrijkste bronnen in dit nieuws zijn enkele wetenschappelijke experts en de
vertegenwoordigers van de gezondheidsinstellingen. De berichtgeving is dan ook eenzijdig, met
weinig ruimte voor tegengeluiden.
2. Die kritische bronnen komen wel aan bod in de volgende fase van ‘mixed messages’ aan bod,
waarin de scepsis toeneemt omdat er nog maar weinig besmettingsgevallen zijn en een epidemie
nog ver weg lijkt. Tegelijkertijd is er veel nieuws over de draaiboeken en maatregelen van de
gezondheidsautoriteiten die antivirale middelen of vaccins inslaan, waardoor het beeld van een
naderende crisis in stand blijft. De overheid probeert de geruststellende boodschap uit te dragen
dat men goed is voorbereid en dat paniek niet nodig is, ook al kan de epidemie ernstige vormen
aan nemen.
3. Op het moment dat de epidemie een feit is en er veel besmettingsgevallen zijn en ook doden
vallen, verandert de berichtgeving weer van karakter. De epidemie krijgt dan weer veel media-
aandacht die de ernst van de situatie (lijken te) bevestigen. Vanuit de overheid is dan alles gericht
op crisis containment, het beheersen en mogelijk indammen van de epidemie. In de
overheidscommunicatie overheerst een ‘discourse of control’ (Wallis & Nerlich 2005) en dat is
ook in de media terug te vinden. Volgens onderzoek hebben de media de neiging om juist als de
crisis groot is terughoudend te berichten uit angst de paniek te voeden (Sandman, 1997).
Kritische geluiden zijn in deze fase afwezig.
Een precieze tijdsindeling in periodes is moeilijk te geven, omdat deze per epidemie verschilt.
Van belang is de snelheid waarmee een virus zich verspreidt. Is sprake van mens-op-mens
besmetting, ligt de bron in een gebied waar veel internationaal verkeer is en leeft het virus relatief
lang dan is de kans op snelle verspreiding aanzienlijk groter dan ingeval er geen mens-op-mens
besmetting is, de bron in een geïsoleerd gebied ligt en het virus slechts relatief kort leeft. De
snelheid van (internationale) verspreiding is vooral van belang voor de lengte van de eerste
periode. Vervolgens gaat het om de vraag of de epidemie ernstig dan wel mild zal verlopen en

10
vooral of er op korte termijn effectieve middelen beschikbaar zijn om de epidemie te bestrijden.
In de laatste fase is daadwerkelijk sprake van een epidemie en worden de maatregelen die de
overheid heeft voorbereid ter bestrijding uitgevoerd.
Het theoretisch kader geeft globaal aan wat onderzoek naar de rol van de media bij dit soort
gezondheidsrisico’s tot nog toe heeft opgeleverd en biedt aanknopingspunten voor uitwerken
van onze centrale probleemstelling.
282 ?+&&*(5"//$'*"')4'."+:4"6)!"#$%&&'(")*+$",)"').")<".$&)
Het is bij een onderzoek naar de berichtgeving van belang om rekening te houden met het feit
dat lange tijd onzekerheid heerst over de ernst van de epidemie. Wijsheid achteraf is in het geval
van de Mexicaanse griep makkelijk, de griep had een mild verloop, maar het gaat erom welke
beslissingen op dat moment genomen zijn op basis van de informatie en de risico-inschattingen
die toen beschikbaar waren. Op welke manier zijn de media daar mee omgegaan? Hoe heeft de
dreiging van een nieuwe pandemie gestalte gekregen in de media? Op welke bronnen baseerden
zij zich? Welke bronnen zijn niet of weinig aan bod gekomen? Hoe is verslag gedaan van het
verloop van de pandemie, de voorbereidingen en maatregelen van de overheid, de
wetenschappelijke risico-inschatting, de manier waarop de adviezen aan de overheid tot stand
zijn gekomen, de reacties van het publiek, etc. Ging de berichtgeving in de vorm van grote
nieuwsgolven, en welke key events vormden de trigger?
Op grond van het theoretisch kader kunnen de centrale vraagstelling uiteenleggen in de volgende
drie hoofdvragen.
2.2.1 Hoe-verliep-de-berichtgeving-in-2009-over-de-Mexicaanse-griep?--
a. Hoeveel aandacht hebben de media besteed aan het verloop van de Mexicaanse griep
vanaf eind april tot en met december 2009?
b. Zijn er golven van intensieve berichtgeving zichtbaar?
c. Welke gebeurtenissen fungeren als key events?
d. Welke rol spelen deze nieuwsgolven in de verschillende fasen van de pandemie
(ontdekking, verspreiding, hoogtepunt, nasleep)?
e. Zijn er m.b.t. deze vragen verschillen tussen de media (dagbladen en televisie)?
2.2.2 Hoe-krijgt-de-epidemie/pandemie-inhoudelijk-gestalte-in-de-berichtgeving?-
Welke frames (bestaande uit thema’s, bronnen en toonzetting) domineren?
a. Welke thema’s staan centraal gedurende de gedurende de nieuwsgolven en de
verschillende fasen? (inhoudelijke onderwerpen)
b. Toonzetting: in hoeverre is de toon van berichtgeving verontrustend, geruststellend, dan
wel neutraal gedurende het hele verloop van de griepepidemie?
c. Welke bronnen domineren in het nieuws over de Mexicaanse griep en welke
ontwikkeling is daarin zichtbaar?
d. Hoe is de verhouding tussen de toonzetting van de media en die van boodschappen van
de bronnen van het nieuws?

11
e. Zijn er ten aanzien van deze vragen verschillen tussen de media en tussen dagbladen en
televisie?
2.2.3 -Is- er- een- samenhang- zichtbaar- tussen- de- berichtgeving- en- de- reacties- van- het-
publiek?-
Als indicatoren voor die reacties is gekeken naar de data van de Risico- en crisisbarometer, naar
de activiteiten op een aantal webfora en naar de vragen die gesteld zijn bij Postbus 51 vanaf
augustus 2009.
a. Is er een samenhang tussen de verontrusting in de berichtgeving en de verontrusting bij
het publiek, zoals gemeten in de barometer?
b. Is er een samenhang tussen de berichtgeving en de hoeveelheid postings over de
Mexicaanse griep op een aantal webfora?
c. Is er een samenhang tussen de berichtgeving en de hoeveelheid vragen bij Postbus 51 en
de onderwerpen in die vragen?
d. Is er sprake van oorzaak en gevolg in de samenhang tussen publieksreacties en golven
van berichtgeving?
Deze vraagstellingen zijn onderzocht door middel van een kwantitatieve en een kwalitatieve
inhoudsanalyse van de berichtgeving over de Mexicaanse griep in de landelijke dagbladen, drie
televisiejournaals en enkele actualiteitenrubrieken. Verder is een kwantitatieve analyse gemaakt
van de hoeveelheid bijdragen op een aantal webfora over de griep. Tot slot zijn de resultaten uit
deze analyses gekoppeld aan de publieksgegevens, gedestilleerd uit de data van de risico- en
crisisbarometer en de gegevens over vragen gesteld aan Postbus 51.
In het volgende hoofdstuk een overzicht van de toegepaste methoden en de verzamelde data.

12

13
@ !"534."A),"+$4.$("+$'*9).&5&7"+:&<"/$'*9)$'34B.(&'& /C ( ")
In dit hoofdstuk gaan we in op de verschillende keuzes die ten grondslag liggen aan dit
onderzoek. We beginnen met de periodisering van de Mexicaanse griep. Daarna gaan we in op
de dataverzameling van de verschillende media en bespreken we de methode van inhoudsanalyse
die we hanteren voor dit onderzoek.
@80 D"+$4.$("+$'*)
In het vorige hoofdstuk is aan bod gekomen dat een epidemie een natuurlijk verloop heeft
(ontdekking, verspreiding, hoogtepunt, nasleep) en dat de berichtgeving in die verschillende
fasen telkens verandert. In de literatuur (Ungar,1998, 2008, Nerlich & Halliday 2007) werden drie
fasen onderscheiden in de berichtgeving na de ontdekking van een nieuw virus. De eerste is de
zogenaamde ‘alarmfase’ (‘sounding the alarm’) met een berichtgeving die overwegend verontrustend
van toon is. In de tweede fase (mixed messages) waarin voorbereidingen worden getroffen om de
aanstaande epidemie het hoofd te bieden, is er een mix van geruststellende en verontrustende
boodschappen. In de derde fase (‘crisis and containment’) worden alle maatregelen die de overheid
heeft voorbreid daadwerkelijk uitgevoerd. In deze fase waarin de nadruk ligt op de beheersing
van de epidemie en is de berichtgeving terughoudend.
Voor het onderzoek naar de Mexicaanse griep hebben we, in navolging van de hierboven
genoemde onderzoeken gekozen voor een fasering in drie periodes met een nogal uiteenlopende
lengte.
1. De eerste fase loopt van vrijdag 24 april 2009 tot en met zaterdag 9 mei 2009 en omvat
14 krantendagen (17 voor tv-journaals en webfora);
2. De tweede fase loopt van zondag 10 mei 2009 tot en met vrijdag 23 oktober 2009 en
omvat 141 krantendagen (169 voor tv-journaals en webfora);
3. De derde fase loopt van zaterdag 24 oktober 2009 tot en met maandag 28 december
2009 en omvat 52 krantendagen (64 voor tv-journaals en webfora).
Fase 1: vrijdag 24 april tot en met zaterdag 9 mei 2009
De begindatum van de eerste fase is duidelijk: vrijdag 24 april verschijnen in Nederlandse media
de eerste berichten over een nieuw griepvirus. Twee weken lang wordt intensief bericht over de
nieuwe epidemie die wellicht kan uitgroeien tot een wereldwijde pandemie. Op 30 april maakt
minister Klink tijdens een persconferentie bekend dat er ook in Nederland een geval van
Mexicaanse griep is geconstateerd.
Fase 2: zondag 10 mei tot en met vrijdag 23 oktober
De eerste datum draagt een enigszins arbitrair karakter. Het doorslaggevende argument is dat de
berichtgeving vanaf zondag 10 mei duidelijk veel minder intensief is dan tot en met zaterdag 9
mei: televisiejournaals en dagbladen besteden niet langer elke dag en zeer prominent aandacht
aan de Mexicaanse griep. In de maanden daarna groeit de Mexicaanse griep uit tot een pandemie

14
en treft de overheid maatregelen om de epidemie die in het najaar in Nederland wordt verwacht
het hoofd te bieden. Als die epidemie een feit is, breekt fase drie aan.
Fase 3: zaterdag 24 oktober tot en met maandag 28 december
Fase drie gaat qua berichtgeving in op 24 oktober 2009. Een dag daarvoor heeft het RIVM laten
weten dat in Nederland officieel sprake is van een griepepidemie (5.5 ziektegevallen per 100.000
inwoners). Het aantal ziekenhuisopnames neemt toe, enkele tientallen patiënten overlijden in
deze periode. Als einddatum hebben we maandag 28 december gekozen. Het aantal
ziektegevallen is dan gedaald tot 4.4 per 100.000 inwoners, van een epidemie is niet langer
sprake.
Deze fasen indeling maakt het mogelijk om de ontwikkeling van de berichtgeving in kaart te
brengen: hoe verandert de toonzetting, de beeldvorming en het bronnengebruik in deze
periodes?
@82 E&5&7"+:&<"/$'*A).&*F/&."'9)5"/"7$($"9)(4%$&/")<".$&)"'),BF/$"6(.&5&)
Voor dit onderzoek is gebruikgemaakt van steekproeven uit de berichtgeving in landelijke
dagbladen en televisiejournaals en uit postings op een aantal geselecteerde websites.
4
Daarnaast
hadden we de beschikking over publieksdata, afkomstig uit de resultaten van de zogenaamde
Risico- en Crisis Barometer Nieuwe Influenza A van het NCC (Nationaal Crisiscentrum, van het
ministerie van Veiligheid en Justitie)
5
en gegevens over de vragen die gesteld zijn bij Postbus 51
vanaf augustus 2009.
3.2.1 Dagbladen-
In het onderzoek hebben we alle dagbladen landelijke dagbladen betrokken, zowel de gratis
dagbladen als de abonnementskranten. NRC Next hebben we niet meegenomen in deze
dataverzameling omdat deze krant veel overlap vertoont met NRC Handelsblad. In totaal bestaat
vonden we in de periode 24 april tot en met 28 december ruim 1400 relevante artikelen in deze
dagbladen. In de eerste periode, 24 april tot en met 9 mei zijn alle artikelen gecodeerd. In totaal
zijn dit er bijna 300. Uit de verzameling artikelen uit de tweede en derde fase hebben we een
aselecte steekproef getrokken. Die omvat 1111 van de 1903 relevante artikelen (58%). In tabel 1
geven we een overzicht van de dataverzameling per periode.
4
Voor de gebruikte zoektermen zie bijlage 1.
5
Het onderzoek is gestart vanuit het ministerie van BZK (directie Kennis en NCC). In oktober 2010 is met het
kabinet-Rutte het beleidsveld Veiligheid overgegaan naar het nieuwe ministerie van Veiligheid en Justitie.

15
Tabel 1 Overzicht van aantal artikelen en statements in dagbladen 2009
dagblad*
24 april t/m 9 mei
10 mei t/m 23 oktober
24 okt. t/m 28 dec.
N**
N
per dag
N
n
per dag
N
n
per dag
NRC/H
42
231
16.5
71
330
2.3
67
296
5.2
AD
49
229
16.4
131
662
4.6
93
447
7.8
de Volkskrant
43
222
15.9
80
488
3.4
49
242
4.2
Trouw
41
219
15.6
61
294
2.1
54
275
4.8
De Telegraaf
44
197
14.1
88
422
3.0
63
260
4.6
Metro
30
171
12.2
63
365
2.6
33
167
2.9
Spits
29
162
11.6
144
551
3.9
38
144
2.5
De Pers
15
78
5.6
51
209
1.5
25
129
2.3
Dagbladen
293
1509
107.8
689
3321
23.2
422
1960
34.3
* gerangschikt van hoogste naar laagste aantal uitspraken in eerste periode
** N = aantal artikelen; n = aantal uitspraken; per dag = aantal uitspraken per krantendag
De berichtgeving in de dagbladen is in de eerste periode veel intensiever dan in de tweede en
derde periode. Het aantal uitspraken per dag voor alle dagbladen samengenomen, ligt in de eerste
periode op bijna 108, zakt in de tweede periode naar iets meer dan 23 per dag en stijgt in de
derde periode licht naar ruim 34 per dag.
3.2.2 Televisie-
Wat betreft de televisie uitzendingen hebben we gekozen voor het NOS Journaal (8 uur journaal),
het RTL Nieuws van half 8 en Hart van Nederland (SBS) van 7 uur. De eerste twee programma’s
hebben we gekozen omdat dit de belangrijkste nieuwsprogramma’s zijn met de meeste kijkers.
Hart van Nederland is meegenomen in het onderzoek omdat de verwachting is dat dit programma
vanuit een andere invalshoek een onderwerp als de Mexicaanse griep volgt dan de andere
nieuwsprogramma’s (Bakker & Scholten, 2009).
In totaal vonden we ruim 100 tv-uitzendingen waarin de Mexicaanse griep werd besproken. In de
eerste fase hebben we alle nieuwsuitzendingen gecodeerd. Van de tv-journaals zijn in de tweede
en derde fase de uitzendingen gecodeerd van dagen waarop alle drie journaals aandacht
besteedden aan de Mexicaanse griep (zie tabel 2).

16
Tabel 2 Overzicht van aantal uitzendingen en statements in tv-journaals
Programma*
24 april t/m 9 mei
10 mei t/m 23 oktober
24 okt. t/m 28 dec.
N**
n
per dag
N
n
per dag
N
n
per dag
NOS journaal
12
684
48.9
10
326
2.0
13
470
6.2
RTL nieuws
12
514
36.7
10
373
2.2
13
383
5.0
HvN
9
256
18.3
10
355
2.1
13
571
7.5
Totaal tv
33
1454
103.9
30
1054
6.3
39
1424
18.7
* gerangschikt van hoogste naar laagste aantal uitspraken in eerste periode
** N=aantal uitzendingen; n=aantal uitspraken; per dag = aantal uitspraken per uitzenddag
De berichtgeving in tv-journaals laat hetzelfde beeld zien als bij de dagbladen: in de eerste fase is
de berichtgeving veel intensiever (n per dag 104) dan in de tweede (n per dag iets meer dan 6) en
derde fase (n per dag bijna 19). Per uitzending worden aanzienlijk meer uitspraken gecodeerd
dan per krant. De verklaring ligt voor de hand: van de artikelen in kranten zijn alleen kop en lead
gecodeerd, van de items in tv-journaals is alles gecodeerd.
3.2.3 Social e-media-
Naast de berichtgeving in kranten en op televisie is onderzoek gedaan naar internet, waar
gebruikers op allerlei sites discussieerden en informatie uitwisselden over de pandemie. Het
onderzoek richt zich niet op de professionele nieuwsmedia, newsportals of institutionele
websites (RIVM), maar eerder op de zogenaamde social media: de websites waar de
internetgebruikers zelf actief zijn. Op basis van vooronderzoek waarbij we een groot aantal
websites nader hebben bekeken op hoeveelheid en inhoud van berichten over de Mexicaanse
griep, is besloten Fok.nl, Nijij.nl, Mexicaansgriep.eu en Zwangerschapspagina.nl te selecteren. In
totaal hebben we ruim 20.000 berichten gevonden op de verschillende internetsites (zie tabel 3).
Tabel 3 Overzicht van het aantal berichten op sociale media
social media*
24 april t/m 9 mei
10 mei t/m 23 okt.
24 okt. t/m 28 dec.
N**
per dag
N
per dag
N
per dag
Fok.nl
940
67.1
5355
32.1
4877
64.2
Nujij.nl
232
16.6
1708
10.3
3108
40.9
Mexicaansegriep.eu
60
4.3
700
4.2
518
6.8
Zwangerschapspagina.nl
20
1.4
845
5.1
2281
30.0
Totaal
1252
89.4
8608
51.5
10784
141.0
* gerangschikt van hoogste naar laagste aantal uitspraken in eerste periode
** N=aantal posts; per dag=aantal uitspraken per kalenderdag
Wat de onderzochte sociale media betreft, zijn burgers vooral actief op Fok.nl en Nujij.nl.
Opvallend is dat zij op sociale media samengenomen in de eerste en tweede fase (veel) minder
actief zijn dan in de derde fase. Dat duidt er op dat de periode rond de inentingscampagne voor

17
de Mexicaanse griep tot veel activiteit op deze website heeft geleid. Dat beeld wijkt af van de
hoeveelheid berichtgeving in de dagbladen en de tv-nieuwsuitzendingen.
3.2.4 Publieksdata:-Ri sico<-en-C risi s-Barometer-en-Postbus-51-
In totaal hebben we van 16 metingen in de periode van eind april tot en met eind november de
gegevens kunnen gebruiken. Deze gegevens betreffen de vraag aan mensen wat zij op dat
moment als belangrijkste probleem zien voor de samenleving. Van deze gegevens hebben we
steeds het percentage mensen genomen dat aangaf de uitbraak van een ziekte als belangrijkste
probleem te zien. Dit gegeven beschouwen we als een indicatie voor de mate van ongerustheid
onder de bevolking. De metingen zijn gehouden op verschillende tijdstippen. We hebben voor
de dagen tussen twee metingen niet de waarde genomen van de laatste meting, maar het verschil
genomen tussen meting 1 en meting 2. Vervolgens hebben we het aantal dagen berekend dat
tussen de metingen lag. Het verschil tussen de twee metingen hebben we gedeeld door het aantal
dagen tussen de beide metingen. Dit getal hebben we steeds per dag opgeteld bij de meting van
moment 1 tot en met moment 2. Op deze manier gebruiken we deze gegevens als ‘proxy’
(indicator) voor de ongerustheid onder de bevolking voor de gehele periode.
Bij Postbus 51 zijn in de periode van 17 augustus tot en met 28 december 2009 837.045 vragen
binnengekomen. In totaal hebben we ruim 200 onderwerpen gevonden in de verschillende
vragen. In dit onderzoek gaat het om een mogelijk verband tussen berichtgeving over de
Mexicaanse griep en aantal en aard van de vragen over de Mexicaanse griep. Het spreekt voor
zich dat we alleen vragen verband houdend met de Mexicaanse griep in het onderzoek hebben
betrokken.
@8@ G'."+:4"6(<"534.")
Bij dit onderzoek is gebruik gemaakt van een kwalitatieve en een kwantitatieve inhoudsanalyse
van de berichtgeving over de Mexicaanse griep in de landelijke dagbladen, drie televisiejournaals
en enkele actualiteitenrubrieken.
De kwalitatieve analyse is gebaseerd op uitgebreide beschrijving van de inhoud van alle artikelen
en tv-reportages in de onderzochte periodes. De analyse bevat een interpretatie vanuit de
vraagstellingen het theoretische kader. Daarnaast is er gebruik gemaakt van een kwantitatieve
inhoudsanalyse op basis van de zogenaamde Semantische Netwerk Analyse.
Daarbij wordt de inhoud van ieder artikel, item of bericht uit de dataverzameling, zoals
hierboven beschreven, beschouwd als een netwerk van actoren en issues en hun onderlinge
relaties. Een frame definiëren we als een patroon van specifieke associaties tussen actoren en
issues. In het onderzoek extraheren we eerst het netwerk uit de teksten. In de analysefase kijken
we vervolgens in hoeverre het patroon van het gedefinieerde frame terug te vinden is in het
netwerk of in de constellatie van netwerken zoals geëxtraheerd uit een verzameling teksten (zie
ook Van Atteveldt, 2008 en Ruigrok & Van Atteveldt, 2007).

18
Figuur 1 Frames identificeren volgens de Semantische Netwerk Analyse
3.3.1 Automatisch e-inhoud sanal yse-
De automatische inhoudsanalyse wordt gebruikt om op een globale wijze netwerken te
extraheren uit de teksten. Hierbij gaat het om associaties tussen verschillende actoren en issues,
of tussen actoren en actoren of tussen verschillende issues. In dit onderzoek zal het vooral gaan
om publiciteit rond de Mexicaanse griep en de activiteiten ter voorkoming- en bestrijding van de
ziekte. We hebben in een voortraject een lijst gemaakt van alle relevante actoren en issues
rondom het onderwerp. Deze zogenaamde ontologie bevat heel specifieke actoren en issues, zoals
personen, bedrijven, politieke partijen, specifieke issues rondom de griep en de bestrijding ervan.
De specifieke actoren en issues zijn vervolgens gegroepeerd in een abstracter concept of een
verzamelnaam. In de rapportage zullen we veelal uitgaan van deze categorieën, waarbij we indien
interessant wel kunnen inzoomen op specifieke issues dan wel actoren. Een voorbeeld: sommige
experts (Osterhaus, Coutinho) zullen apart worden bekeken, terwijl andere experts worden
gegroepeerd onder bijvoorbeeld ‘Virologen’. Andere experts, die niet of nauwelijks in het nieuws
zijn of die niet bij naam of functie worden genoemd, zullen we categoriseren onder de noemer
‘Experts’. Een zelfde benadering wordt gekozen waar het gaat om de issues. Een specifiek issue
als ‘handen wassen’ zal worden gebruikt, maar valt in de rapportage onder bestrijding Mexicaanse
griep.
Het voordeel van een dergelijk ingedeelde lijst is dat we zoals gezegd op een geaggregeerd niveau
kunnen rapporteren met behoud van de mogelijkheid om specifieke issues uit een categorie
nader te bekijken.
3.3.2 Handmati ge-anal yse-
De teneur van berichtgeving over een actor of issue kan het beste met handmatige codering
achterhaald worden. In die analyse worden de teksten gecodeerd volgens een netwerk
benadering. Hierbij worden alle relaties tussen subjecten (politieke) actoren en objecten (issues)
zoals de krant of een bepaalde geciteerde dan wel geparafraseerde bron die formuleert,
onderscheiden. Een enkele zin kan volgens deze methode uitmonden in een of een aantal
zogenaamde statements. Een voorbeeld: als een expert het met Klink oneens is over de aankoop
van vaccinaties, dan zullen daar verschillende statements uit voorkomen: Klink die voor aankoop
vaccinaties is en een expert die hiertegen is. Indien er had gestaan dat de expert en Klink hier
ruzie over hebben, dan wordt dat feit ook meegenomen, Ook hier geldt dan dat het gaat om
twee extra statements. Immers Klink heeft ruzie met de Expert en de Expert heeft ruzie met
Klik.

19
Voor deze manier van inhoudsanalyse wordt een zelfde lijst gehanteerd als voor de automatische
inhoudsanalyse. Hier geldt wederom het voordeel dat we kunnen rapporteren op geaggregeerd
niveau met behoud van de mogelijkheid om heel specifiek te kijken naar een bepaald onderwerp
en/of een bepaalde (politieke) actor. Bovendien maakt een dergelijke lijst het mogelijk dat de
codeurs zo dicht mogelijk bij de tekst kunnen blijven. Zij hoeven niet te beslissen bij welke
categorie een issue of een actor hoort - de computer neemt dat van hen over - en dat komt de
betrouwbaarheid van de coderingen ten goede.

20

21
H ?"+/44,)7&').")F"+$%35*"7$'*)47"+).")!"#$%&&'(")*+$",)$')2IIJ8))
In dit hoofdstuk gaan we in op het verloop van de berichtgeving over de Mexicaanse griep in de
verschillende media, in aansluiting op de eerste onderzoeksvraag met de volgende deelvragen:
! Hoeveel aandacht hebben de media besteed aan het verloop van de Mexicaanse griep
vanaf eind april tot en met december 2009?
! Zijn er golven van intensieve berichtgeving zichtbaar?
! Welke gebeurtenissen fungeren als key events?
! Wat is kenmerkend voor de beeldvorming rond de Mexicaanse griep?
! Welke rol spelen deze nieuwsgolven in de verschillende fasen van de pandemie
(ontdekking, verspreiding, hoogtepunt, nasleep)?
! Zijn er m.b.t. deze vragen verschillen tussen de media (dagbladen en televisie)?
Daarnaast zullen we, vooruitlopend op de kwantitatieve analyse in Hoofdstuk 5, aandacht
besteden aan de inhoud van de berichtgeving, aansluitend op de tweede onderzoeksvraag: hoe
krijgt de epidemie/pandemie inhoudelijk gestalte in de berichtgeving in de verschillende fasen?
H80 K4"7""/3"$.)F"+$%35*"7$'*)47"+).")!"#$%&&'(")*+$",)$')2IIJ)
We kijken eerst naar de hoeveelheid berichtgeving over de Mexicaanse griep in de verschillende
fasen, vervolgens gaan we in op de inhoud van die berichtgeving. Startpunt is de berichtgeving
over de uitbraak op 24 april 2009 en we eindigen aan het eind van dat jaar.
Figuur 2 geeft een beeld van de hoeveelheid aandacht per week in de dagbladen voor de
Mexicaanse griep vanaf eind april (week 17) tot en met december 2009 (week 53). Verreweg de
hoogste piek in aandacht zien we meteen in de eerste fase die loopt tot en met 9 mei. In de
tweede fase (10 mei tot en met 23 oktober, week 43) is er veel minder berichtgeving, maar doen
zich wel enkele kleinere nieuwsgolven voor, met als aanleidingen het eerste dodelijke slachtoffer
in de EU, de vermeende besmettingsgevallen tijdens de Nijmeegse Vierdaagse en de eerste dode
in Nederland begin augustus. Van eind augustus tot eind oktober is er relatief weinig
berichtgeving in de dagbladen. In de derde fase vanaf 24 oktober neemt de hoeveelheid
berichtgeving weer sterk toe met een piek in week 46 wanneer de (onrust rond de)
inentingscampagnes tegen de griep in het nieuws zijn.
Figuur 3 laat zien hoe de totale aandacht van dagbladen, televisie en sociale media voor het
thema ‘Mexicaanse griep’ verdeeld is over de tijd. ‘Aandacht’ is gemeten in termen van aantal
artikelen (dagbladen), aantal items (televisie) en aantal berichten (sociale media). Door uit te gaan
van de verdeling van de aandacht over de tijd, weergegeven in percentages per week van de
totale berichtgeving per medium, is het patroon voor de drie mediumtypen goed vergelijkbaar.

22
Figuur 2 Aantal artikelen in dagbladen vanaf 24 april tot en met 28 december 2009
Figuur 3 Aandacht voor Mexicaanse griep in percentage per week voor dagbladen,
televisie en sociale media
Het patroon van pieken en dalen laat overeenkomsten en verschillen zien voor de drie
mediumtypen. In de eerste twee weken is er voor alle media een piek in aandacht. Voor
dagbladen is dat meteen de hoogste piek. Voor televisie volgt nog een piek die hoger reikt (week
42/43, onrust rond inentingscampagne) en voor sociale media volgen nog twee pieken die
aanzienlijk hoger reiken (week 32, eerste griepdode in Nederland; week 45/46 onrust rond
inentingscampagne). Dagbladen besteden dus verhoudingsgewijs veel van alle aandacht voor de
Mexicaanse griep in fase 1, op sociale media laten burgers in fase 1 relatief weinig boodschappen
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
Dagbladen%
Televisie%
Social%media%

23
achter. In fase 2 na de eerste griepdode (week 32) posten zij aanzienlijk meer berichten. Nog veel
sterker is dat het geval in fase 3 rond de inentingscampagne (week 45/46). De
inentingscampagne in het najaar zorgt bij alle mediumtypen voor een (forse) piek. In de tijd
vallen die pieken niet samen. Tv-journaals pikken het thema het eerst op. Na ongeveer twee
weken - in tv-journaals is de aandacht voor de (onrust rond) de inentingscampagne al bijna over
zijn hoogtepunt heen - begint de aandacht voor dit subthema in dagbladen en vooral op sociale
media sterk te stijgen.
H82 E")F"+$%35*"7$'*)47"+).")!"#$%&&'(")*+$",)$').")""+(5")L&("))
De berichtgeving over de Mexicaanse griep, dan nog varkensgriep genoemd, begint op zaterdag
25 april 2009 met koppen als: ‘Alarm Mexico na uitbraak varkensgriep. Zeker twintig
sterfgevallen’ (NRC Handelsblad); ‘Varkensgriep eist tientallen levens’ (de Volkskrant);
‘Varkensgriep kost levens’ (De Telegraaf). Op de eerste dag is in de berichtgeving meteen sprake
van het risico op een pandemie, van paniek in Mexico en van grote verontrusting bij de WHO en
de gezondheidsautoriteiten. RTL Nieuws meldt op 26 april dat in de VS Tamiflu naar de
‘getroffen staten’ wordt gestuurd en dat ‘varkensgriep zich razendsnel verspreidt over de hele
wereld’. Onder de kop ‘Catastrofe op de loer. Zeventig doden, duizend geïnfecteerden’ schrijft
De Telegraaf (26 april): ‘Infectieziektedeskundigen houden rekening met het allerergste: dit
‘samengestelde’ influenza A-virus H1N1 heeft de potentie zich te ontwikkelen tot een
wereldwijde griepepidemie met mogelijk catastrofale gevolgen. Het blijkt immers van mens op
mens te kunnen overspringen.’ In de daaropvolgende twee weken is er iedere dag zeer veel
nieuws over de nieuwe epidemie in Mexico. Sommige artikelen gaan over de aard van het virus
en de kans op een pandemie, andere stukken over de situatie in Mexico, de verspreiding in
andere landen en maatregelen die overal worden getroffen. Er wordt vooral veel gespeculeerd
over het virus en de kans op een pandemie. De omschrijvingen van het virus zijn zeer
verontrustend:
! ‘extreem dodelijke virusstam’, ‘kan zijn slachtoffers doden’, ‘een raadsel waar de
gevaarlijke ziekteverwekker vandaan komt’
! ‘een nieuw type virus’, ‘volslagen nieuw’, ‘nooit eerder gezien’, ‘een onbekende cocktail
van menselijke en dierlijke virussen’, ‘unieke genetische mix’, ‘nooit eerder bij mensen of
varkens aangetroffen’;
! ‘bestaande uit genetische fragmenten uit verschillende virussen’;
! ‘mogelijke bedreiging voor de wereldbevolking’, ‘kan muteren tot een virus dat een
nieuwe wereldwijde epidemie veroorzaakt’;
! ‘dé combinatie waar virologen al jaren voor waarschuwen’,
! ‘blijkt plotseling van mens op mens te kunnen overgaan’,
! ‘sterk afwijkende variant’,
! ‘zeer besmettelijke’,
Naast deze verontrustende statements zijn er ook uitspraken waarin de dreiging van een
gevaarlijke pandemie wordt gerelativeerd. Deze uitspraken komen minder vaak voor en zijn
vrijwel nooit terug te vinden in de koppen van de kranten. de Volkskrant (27 april) schrijft dat
nog niet duidelijk is of het virus zich van mens op mens verspreidt en Roel Coutinho van het

24
RIVM stelt dat dezelfde stam in de VS veel mildere ziekteverschijnselen veroorzaakt. Het is, zo
betoogt hij, nog te vroeg voor een voorspelling. Volgens NRC Handelsblad (27 april) lijkt het
voorlopig geen zich snel verspreidende epidemie, al wijzen deskundigen erop dat het virus kan
‘muteren tot een virus dat een nieuwe wereldwijde epidemie veroorzaakt. Maar gegevens
daarover ontbreken.’
In De Telegraaf is de toon soms gemengd. Enerzijds wordt het gevaar gerelativeerd. Volgens de
krant maken mensen in Nederland zich nog geen zorgen en overdrijven deskundigen vaak.
Anderzijds is wel sprake van een riskant virus. Beide geluiden komen samen in de kop
‘Nuchterheid troef rond riskant virus’ (27 april).
Spits kopt op gezag van Osterhaus ‘Reële dreiging die met sisser kan aflopen. De krant herinnert
eraan dat Osterhaus vaker heeft gewaarschuwd voor uitbraken van griep maar dat die nooit zijn
gekomen. Op de vraag of hij zich niet voelt als het jongetje uit de fabel met de wolf, antwoordt
Osterhaus: ‘Als dit niet uitloopt op een pandemie, wat ik echt hoop, dan moeten we ons
realiseren dat het echt een keer fout kan gaan’.
Metro brengt het nieuws over de griep met angstaanjagende koppen en tussenkoppen: ‘Mexico-
Stad lijkt op scène rampenfilm’, ‘Vrees voor besmetting’, ‘Alarm in de hele wereld.’
Op televisie wordt weinig informatie gegeven over de aard van het virus. Een groot deel van de
berichtgeving gaat over de verspreiding van het virus en over de veronderstelde verontrusting. In
Spanje is het eerste Europese geval vastgesteld en dat is voor EenVandaag aanleiding om de
correspondent aldaar op de Nederlandse overwinteraars af te sturen met de vraag of ze zich al
zorgen maken. Verder weet de correspondent te melden dat de Spaanse regering voorbereid is
op het ergste en dat er geen reden voor paniek is.
Netwerk meldt dat het gaat om een dodelijk virus dat zo gevaarlijk is omdat het van mens tot
mens overgebracht wordt. Mexico is snel wereldnieuws geworden door de uitbraak van het zeer
besmettelijke H1N1. Er zijn al 100 mensen bezweken en een wereldwijde uitbraak dreigt. Het
aantal besmettingen loopt snel op. De uitbraak gaat sneller dan die van de eerder bekende en
dodelijke vogelgriep zegt Osterhaus. Dat virus ging niet van mens op mens over, dit virus wel.
Nova maakt gewag van ‘steeds verontrustender berichten uit Mexico vanavond.’ Het is een
opsomming van alarmerende uitspraken: Het dodental staat op 149. Overal wordt rekening
gehouden met de dreigende varkensgriep er worden spoedmaatregelen getroffen. Mensen
moeten in quarantaine. Het openbare leven in Mexico-Stad valt stil. Bij de WHO zijn er
crisisbijeenkomsten. Menno de Jong arts en viroloog AMC zegt dat het om een gevaarlijk virus
gaat: ‘Omdat het een volledig nieuw type griep is voor de mens. Niemand is er immuun voor.
Iedereen is dus vatbaar. Hoe gevaarlijk het is als je het hebt, is nog niet duidelijk.’ De interviewer
zegt vervolgens: ‘Amerikanen gaan dit behandelen als een wereldepidemie. Dat zegt wel iets over
de ernst. Misschien dat Amerika meer weet dan wij tot nu toe’’.
In Pauw en Witteman is Roel Coutinho van het RIVM te gast op 27 april. Hij legt uit dat veel nog
niet duidelijk is: het virus kan uitdoven maar kan ook een pandemie veroorzaken. De
interviewers proberen hem tot meer duidelijkheid te bewegen en laten beeldmateriaal zien over
de Spaanse Griep. Typerend is de volgende dialoog:
- Interviewer Waar zit het wezenlijke verschil voor de patiënt?
- Coutinho Dat is nog niet helemaal duidelijk.

25
- Interviewer Dat je dood kan gaan, lijkt me.
- Coutinho Deze gevallen lijken vrij mild te zijn.
In die eerste dagen zetten de media een sterk verontrustend beeld neer van een gevaarlijk virus
dat mogelijk voor een wereldwijde pandemie kan zorgen. Te midden van alle alarmerende
berichten zijn er ook relativerende geluiden: het is nog te vroeg voor een voorspelling, maar
waakzaamheid is geboden.
De rest van die week blijft de Mexicaanse griep een groot nieuwsonderwerp waar alle media
uitvoerig aandacht aan besteden. Belangrijkste onderwerpen zijn de wereldwijde verspreiding van
het virus, het afkondigen van alarmfase vier door de WHO, de situatie in Mexico, de
economische gevolgen en de vraag of er een pandemie komt en wat dan de gevolgen zouden
kunnen zijn. NRC Handelsblad (28 april) beschrijft uitvoerig hoe met een pool van anonieme
experts de besluitvorming bij de WHO tot stand komt. Osterhaus laat zich kritisch uit over de
cijfers uit Mexico: als je alle doden door longontsteking met onbekende ziekteverwekker optelt,
zou je in Nederland ook op een hoog aantal uitkomen.
De Telegraaf is aan de ene kant alarmerend, aan de andere kant geruststellend. Onder de kop
‘GRIEP KOMT DICHTERBIJ. Panische sfeer in Mexico ’ meldt de krant van 28 april op de
voorpagina: ‘De afgelopen 24 uur is ook Europa toegevoegd aan het groeiende lijstje met
continenten en landen waar de verraderlijke mix van dierlijke en menselijke griepvirusstammen
‘aan land’ is gekomen.’ Osterhaus citerend, voegt de krant eraan toe: ‘Iedereen hoopt nog steeds
op een afname, gevolgd door een sisser. Maar daar lijkt het vooralsnog niet op’. Verderop in het
artikel schrijft de krant dat ‘de Europese en Amerikaanse infecties een betrekkelijk mild beloop
lijken te hebben. Agressiever lijkt het H1N1 influenza-A-virus zich te gedragen in Mexico, dat als
eerste in de greep van de griep kwam. Maar dit kan ook te maken hebben met beeldvorming: er
zijn daar nu tegen de 2000 geïnfecteerden. Inmiddels zijn rond 150 mensen bezweken aan het
virus.’
Algemeen Dagblad kopt op 28 april op de voorpagina ‘Kans op pandemie groeit - In Nederland
veel vraag naar mondkapjes tegen griepvirus’. De krant schrijft dat de WHO de alarmfase in
verband met de varkensgriep gisteren verhoogd heeft naar fase 4. Daarmee, aldus het AD,
‘erkent de WHO dat er sprake is van een wijdverspreide besmetting onder mensen en dat er een
grote kans bestaat op een pandemie.’ De krant weet verder te melden dat reisbureaus gisteren
honderden bezorgde telefoontjes van Mexico-gangers kregen, maar dat slechts een enkeling zijn
reis annuleerde. In een tweede artikel op pagina 2 beschrijft de krant wat er gebeurt, mocht
blijken dat iemand in Nederland de varkensgriep heeft: ‘Dan treedt een rampenplan in werking,
in dit geval het draaiboek grieppandemie (…). Besmette mensen worden geïsoleerd, het liefst in
eigen woning. De huisarts of een GGD-arts neemt bloed af, beschermd met handschoenen,
mondkap, bril en schort met lange mouwen. Het monster wordt vervolgens driedubbel verpakt
door een koerier vervoerd naar het laboratorium van het RIVM in Bilthoven of het Erasmus MC
in Rotterdam. In de vier gevallen van vermeende varkensgriep is dat de afgelopen weken ook zo
gebeurd’. Om meteen na deze beeldende beschrijving te refereren aan een onderzoek naar
mogelijke risico’s voor de Nederlandse samenleving, uitgevoerd in opdracht van het ministerie
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: ‘Van alle rampen is een grieppandemie de

26
grootste angst van de Nederlandse overheid. Het is heel waarschijnlijk dat het een keer gebeurt.
Als het zover is, zijn de effecten ingrijpend, staat in een brief van het ministerie van
Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer van mei 2008. In het zwartste
scenario zouden er alleen al in Nederland 80.000 doden vallen’.
Door informatie over een aspect uit het draaiboek grieppandemie te associëren met het zwartst
denkbare scenario uit een studie naar risico’s voor de samenleving die een jaar eerder
gepubliceerd is, wordt de toon van dit artikel niet bepaald geruststellend.
Op televisie wordt veel meer en veel makkelijker gespeculeerd. Het gaat dan over zaken als worst
case scenario’s, een run op virale middelen, wie wel en wie niet ingeënt worden en over de
Spaanse griep. In Pauw & Witteman (28 april) zegt Osterhaus zich eraan te ergeren dat minister
Klink niet meteen vaccins bestelt, er is geen tijd te verliezen. In EenVandaag maakt hij de
vergelijking met de Spaanse griep. Ter geruststelling voegt hij eraan toe dat destijds maar een op
de honderd zieken overleden is. Netwerk is een heus schandaal op het spoor: een zieke reiziger
zegt dat men hem niet wilde onderzoeken.
In verschillende kranten worden op 29 april vraagtekens geplaatst bij de ernst van de te
verwachten epidemie. In de Volkskrant zegt Jim van Steenbergen van de Landelijke Coördinatie
Infectieziektebestrijding (LCI) dat de cijfers uit Mexico onbetrouwbaar zijn. In Nederland
overlijden jaarlijks ongeveer duizend mensen aan het seizoensvirus. Tussen de 152 meldingen uit
Mexico zullen dus ook veel slachtoffers van de gewone griep zitten. In Algemeen Dagblad vraagt
hij zich af of de ziekte alle ophef waard is. De wetenschapsredactie van NRC Handelsblad
(‘Minder griepdoden’) schrijft dat de cijfers zijn bijgesteld: ‘Het kan dus zijn dat we een pandemie
tegemoet gaan met een virus dat niet erger ziek maakt dan een heftige wintergriep.’ De Telegraaf
schrijft over reacties op de Stelling van de Dag. Ruim 2800 lezers hebben gereageerd, 54% geeft
aan bang te zijn dat het virus zal uitmonden in een pandemie, 57% is van mening dat wij
Nederlanders het griepvirus onderschatten.
Viroloog Osterhaus treedt op 29 april in De wereld draait door. Presentator Matthijs van Nieuwkerk
zet de toon en houdt Osterhaus voor: ‘Duitsland is gevallen, morgen Nederland?’. Osterhaus
reageert op de relativerende geluiden. Hij pleit voor het snel bestellen van vaccins, zegt dat het
met een sisser kan aflopen en wijst de critici op de Spaanse Griep die destijds 50 miljoen doden
eiste. ‘In Amerika is een kind van 23 maanden overleden. Men dacht dat het in Amerika vrij mild
zou zijn. Maar het kan ernstig aflopen.’ Het overlijden van een peuter in de VS is overigens in de
meeste media terug te vinden. Naderhand blijkt dat het om een Mexicaanse peuter gaat die al
ernstig ziek was.
Zowel Metro als Spits melden ‘Run op mondkapjes door varkensgriep’. Inmiddels is fase vier van
kracht van het pandemiedraaiboek van de WHO, maar als de noodsignalen van 5 naar 6 springen
is het goed mis (De Telegraaf). Volgens Osterhaus in de Metro is: ‘De kans dat je dood gaat als je
varkensgriep krijgt heel klein. Bij eerdere pandemieën zoals de Spaanse Griep, is uiteindelijk maar
1 procent van de Nederlandse bevolking gestorven, terwijl 50 procent ziek was. Nu we antivirale
middelen hebben kunnen we dergelijke griepen bovendien beter bestrijden.’ Dat klinkt
geruststellend maar 1 procent zou momenteel 160.000 doden betekenen.

27
In Nova deze avond is Schellekens te gast, hoogleraar medische biotechnologie aan de
universiteit van Utrecht en hij is niet erg onder de indruk van de pandemie. Volgens hem is het
niet te vergelijken met de Spaanse Griep en is het heel onwaarschijnlijk dat een virus een kleine
verandering ondergaat met gigantische gevolgen. De WHO heeft, misschien opgejaagd door de
media of andere belangen, de alarmfase te makkelijk verhoogd. Schellekens komt in de
dagbladen in deze fase niet voor, pas op 2 mei wordt hij geparafraseerd in Trouw: ‘de wereld
maakt zich druk om niks. We zijn hooguit het slachtoffer van een CNN-uitbraak, schamperde de
Utrechtse viroloog Huub Schellekens.’
Op donderdag 30 april melden de media dat de WHO de op één na hoogste alarmfase heeft
afgekondigd. Margaret Chan, directeur van de WHO waarschuwt voor een pandemie, maar stelt
dat de wereld daar beter dan ooit op voorbereid is. De Telegraaf spreekt van: ‘een ingrijpende en
historische stap, een signaal aan overheden om zich voor te bereiden voor een omvangrijke
uitbraak van een gecombineerd dierlijk en menselijk griepvirus, dat grote groepen van de
wereldbevolking kan treffen’. Metro schrijft: ‘het dodelijke griepvirus H1N1, beter bekend als de
varkensgriep of de Mexicaanse griep, grijpt om zich heen’. Trouw voert in de slotalinea van het
bericht over het besluit van de WHO viroloog Osterhaus op: ‘Volgens viroloog Osterhaus, lid
van de Gezondheidsraad, zal Klink door de hogere alarmfase wel begrijpen dat de ‘urgentie van
ontwikkeling van een vaccin nu groter is dan eventuele bijwerkingen van zo’n middel’.
Typerend voor de stemming op dat moment is wellicht de volgende zin in het artikel: ‘Ook
gisteren vielen er geen doden buiten de eerst getroffen bevolking, die van Mexico’. Normaliter
geldt ‘hoe meer doden des te groter de nieuwswaarde’. Nu er ‘geen doden vallen’ wordt kennelijk
niet aan de verwachtingen voldaan en is ‘er vallen geen doden’ plotseling nieuwswaardig.
’s Ochtends maakt minister Klink op een persconferentie bekend dat in Nederland het eerste
geval van Mexicaanse griep is vastgesteld. ‘Mexicaanse griep heeft ook Nederland bereikt’, meldt
NRC Handelsblad enige tijd later op de voorpagina. Deze krant brengt ook een interview met Ron
Fouchier (hoogleraar virologie bij het Erasmus MC). Hij is van mening dat het virus zo sterk
afwijkt dat je het bijna geen H1N1 meer mag noemen en dat ondermijnt de veronderstelling dat
de pandemie mild gaat verlopen.
Al het nieuws over de gebeurtenissen op Koninginnedag in Apeldoorn waarbij (inclusief de
dader) acht doden vielen en elf mensen gewond raakten, zorgt er voor dat de Mexicaanse griep
als onderwerp naar het tweede plan verdwijnt. Op 30 april maakt minister Klink tijdens een
speciale persconferentie bekend dat er ook in Nederland een kind besmet is geraakt met de
Mexicaanse griep, deze de ‘grieppeuter’ maakt het weer goed, hij speelt weer volop. Verder is er
op 1 mei nieuws over het spoedberaad van de EU in Luxemburg, waar is afgesproken dat de
EU-landen gaan samenwerken bij het bestellen van vaccins. Nederland heeft een optie genomen
voor 34 miljoen stuks. In deze berichten overheersen de geruststellende woorden, een reisverbod
is niet nodig, mensen hoeven zich geen zorgen te maken, het griepvirus blijkt buiten Mexico
nauwelijks gevaarlijk. Maar volgens Klink kan het virus in een tweede of derde ronde agressiever
terugkeren. Verder maakt wordt bekend dat de overleden peuter in Houston een zwakke
gezondheid had en dat tot nu in Mexico negen sterfgevallen aan de Mexicaanse griep bevestigd
zijn. In een ingezonden brief in de Volkskrant zet een lezer vraagtekens bij de hype over de griep,
de nuchterheid is in zijn ogen ver te zoeken: ‘De normale griepvirussen veroorzaken in
Nederland jaarlijks ongeveer vijfhonderd doden, maar daarover hoor ik geen enkele journalist’.

28
In een opiniestuk in NRC Handelsblad (onder de kop Pandemie en paniek) wijst de auteur erop dat
de term ‘pandemie’ niet meer en niet minder betekent dan dat ‘een ziekte zich over alle volkeren
verspreidt.’
Op maandag 4 mei maakt de directeur-generaal van Cenave, de Mexicaanse
‘infectieziektewaakhond’, Miguel Ángel Lezana bekend dat de nieuwe griep niet ‘dodelijker’ is
dan de gewone griep en ook niet besmettelijker (Reuters 4 mei 2009: ‘Mexico says new flu no
more deadly than usual flu’). Zijn uitspraken halen het nieuws niet in Nederland. Wel maken
verschillende media zoals bijvoorbeeld De Telegraaf (onder de kop ‘Virus slaat toe in 17 landen’)
er melding van dat de ‘griepexplosie wereldwijd, ondanks het nog stijgende aantal gevallen, op
zijn retour lijkt’ en dat ‘de ziekteverschijnselen mild zijn.’ En schrijft De Pers: ‘De Mexicaanse
griep is volgens de Mexicaanse regering op zijn retour. Steeds minder mensen worden
opgenomen in de ziekenhuizen, zei de minister van Volksgezondheid. In Mexico zijn tot op
heden 19 mensen overleden aan de nieuwe griepvariant.’
In de dagen die daar op volgen neemt de omvang van de berichtgeving geleidelijk af, wel blijft er
een stroom aan berichten binnenkomen over de besmettingen wereldwijd en de maatregelen die
overal worden getroffen (‘griepquarantaine’). Op 6 mei meldt Trouw de tweede dode als gevolg
van de griep in de Verenigde Staten en op 8 mei is er het tweede besmettingsgeval in Nederland.
Op 9 mei publiceert Miquel Ekkelenkamp (arts-microbioloog bij het UMC Utrecht) een kritisch
opiniestuk in NRC Handelsblad waarin hij stelt dat de dramatische vergelijking met de Spaanse
Griep ‘lariekoek’ is en de speculatie over pandemische virussen die zich vermengen tot één zeer
besmettelijk en dodelijk virus ‘science fiction.’
4.2.1 Concl usi es-alarmfa se-
De eerste grote nieuwsgolf in de berichtgeving over de Mexicaanse griep heeft als key event het
verontrustende nieuws uit Mexico dat zich een nieuw griepvirus heeft aangediend dat zich
mogelijkerwijs over de hele wereld zal gaan verspreiden. Alle media maken bijzonder veel werk
van dit nieuws in die eerste week, waarbij grote woorden (‘bedreiging wereldbevolking’) en
krachtige termen (‘extreem dodelijke virusstam’) niet worden geschuwd. Het woord paniek valt
regelmatig en de toonzetting is in deze fase behoorlijk alarmerend. Alles wat met de Mexicaanse
griep te maken heeft is per definitie groot nieuws: veel nieuws gaat over de verspreiding van het
virus, de situatie in Mexico en de maatregelen van de WHO en de gezondheidsautoriteiten in
Mexico en de VS. De berichtgeving leunt verder zwaar op wetenschappelijke experts en officiële
woordvoerders van organisaties als de WHO of het RIVM. Zij benadrukken het risico op een
ernstige pandemie, maar wijzen er ook op dat er nog veel onzeker is en dat het misschien kan
meevallen. Deze nuances zijn zeker niet leading voor de berichtgeving: de relativerende geluiden
zijn er wel maar de verontrustende berichten zijn beeldbepalend. Uit de enorme hoeveelheid
berichtgeving in alle media valt af te leiden hoe serieus de redacties de dreiging van een nieuwe
pandemie nemen.
Dit vormt een bevestiging van de in hoofdstuk twee besproken theorie dat de media in de eerste
zogenaamde ‘mutation-contagion’ fase vooral de nadruk leggen over het grote gevaar van een nieuw
dodelijk virus waar de mensheid geen weerstand tegen heeft en dat tot een alles ontwrichtende
pandemie zal veroorzaken. In de berichtgeving overheersen onheilspellende statements
(virusmutaties, vele doden en besmettingen) en worden vergelijkingen gemaakt met vorige

29
pandemieën zoals de Spaanse Griep. De belangrijkste bronnen in het nieuws zijn
vertegenwoordigers van de gezondheidsinstellingen en enkele wetenschappelijke experts. De
berichtgeving is dan tamelijk eenzijdig, met weinig ruimte voor tegengeluiden.
4.2.2 De-verwarring-rond-het-begrip-‘pandemie’-
De verontrusting in de berichtgeving is in die eerste fase voor een groot deel terug te voeren op
de schrikbeelden die door het begrip ‘pandemie’ worden opgeroepen. In de jaren daarvoor is er
naar aanleiding van lokale uitbraken van de Vogelgriep (H5N1, vanaf 1997) en van SARS (2002)
regelmatig gewaarschuwd voor het risico van een nieuwe pandemie. Na de Spaanse Griep (1918:
20 tot 50 miljoen doden), de Aziatische Griep (1957: enkele miljoenen) en de Hongkong Griep
(1968: miljoen doden) was de verwachting dat er weer een nieuwe pandemie zou opduiken.
Zoals de WHO in 2004 (WHO, 2004) schreef in de Guidelines on the Use of Vaccines and Antivirals
during Influenza Pandemics:
‘Influenza pandemics sudden and unpredictable yet inevitable events. They have caused
several global health emergencies during the last century. The first and most severe of
these is estimated to have resulted in more than 40-50 million deaths worldwide. Experts
anticipate that the next pandemic, whenever it happens, will be associated with a high
death toll and a high degree of illness requiring hospitalization, thus producing a
considerable strain on health care resources.’
6
Met deze voorgeschiedenis in gedachte is het niet verbazingwekkend dat het begrip pandemie in
die eerste week meteen een rampenscenario activeert bij de media. Pas na verloop van tijd wordt
duidelijk dat de WHO inmiddels een andere definitie van een pandemie hanteert, waarin alleen
de wereldwijde (mens tot mens) verspreiding centraal staat en niet meer de ernst van de ziekte.
Het woord ‘epidemie’ heeft voor de leek een andere betekenis dan voor de epidemioloog. Voor
leken staat ‘epidemie’ voor een besmettelijke, zich snel verspreidende ziekte. Voor experts is een
epidemie een (plots optredende) meer dan verwachte toename van het aantal gevallen van een
bepaalde ziekte in een bepaalde periode in een welomschreven bevolkingsgroep (ongeacht ernst
of besmettelijkheid en daarmee snelheid van verspreiding of toename). Ook het begrip
‘pandemie’ heeft verschillende betekenissen. De meest neutrale omschrijving van pandemie is
een wereldwijde (griep-)epidemie ofwel verspreiding van een ziekte twee of meer continenten.
Daar tegenover staat het beeld van de pandemie als overtreffende trap van een epidemie: een
uiterst gevaarlijke mondiale (griep)epidemie die grote delen van de bevolking treft en gepaard
gaat met veel met sterfgevallen en grote maatschappelijke en economische gevolgen. In de
publiciteit over de vogelgriep en de SARS is dit beeld vaak opgeroepen, ook door de WHO,
maar in het voorjaar van 2009 gebruikt deze organisatie de neutrale epidemiologische definitie bij
het afkondigen van alarmfase 6. Volgens een rapport van de Raad van Europa (7 juni 2010) heeft
de WHO de definitie van de term ‘pandemie’ aangepast om de Mexicaanse griep tot pandemie te
kunnen uitroepen. De WHO heeft het criterium ‘ernstige gevolgen voor een samenleving’
geschrapt om de hoogste alarmfase af te kunnen kondigen. De WHO ontkent in antwoord op
het rapport van de Raad van Europa dat ‘ernstige gevolgen’ ooit een criterium is geweest om een
6
Zie: http://www.who.int/csr/resources/publications/influenza/11_29_01_A.pdf

30
pandemie af te kondigen, maar op de website van de WHO werd een pandemie tot 5 mei 2009
nog omschreven als:
‘An influenza pandemic occurs when a new influenza virus appears against which the
human population has no immunity, resulting in epidemics worldwide with enormous
numbers of deaths and illness’ (cursivering auteurs). Na 5 mei 2009 luidt de omschrijving: ‘An
influenza pandemic may occur when a new influenza virus appears against which the
human population has no immunity. (….) Pandemics can be either mild or severe in the
illness and death they cause, and the severity of a pandemic can change over the course
of that pandemic.’
7
Volgens het rapport van de Raad van Europa heeft de toevoeging dat een pandemie ‘mild or
severe’ kan zijn, tot veel verwarring geleid, zowel bij experts als bij het publiek.
Hoe zijn de media met deze kwestie omgegaan? In welke context hebben ze begrip pandemie
gehanteerd en is er ook kritisch gekeken naar het definitie en naar de criteria van de WHO?
We kijken eerst naar het feitelijk gebruik van de termen pandemie en epidemie in vier
verschillende periodes. Daarbij is voor de vergelijkbaarheid de intensiteit van het gebruik van de
termen berekend per periode en per mediumtype. Intensiteit van het gebruik van de termen is
gebaseerd op de frequentie van de term gedeeld door het aantal dagen waarop er berichtgeving is
gepubliceerd of uitgezonden.
Tabel 4 Gebruik van de termen epidemie en pandemie in dagbladen, op televisie en in
sociale media gecorrigeerd voor aantal dagen per periode
24-04/09-05
10-05/11-06
12-06/23-10
24-10/28-12
E int*
P int
E int
P int
E int
P int
E int
P int
Dagbladen
2.9
6.2
0.5
1.1
0.7
1.2
1.3
0.7
Televisie
0.3
0.5
0.1
0.1
0.2
Sociale media
1.9
21.1
0.1
1.9
0.6
2.5
1.6
3.0
* E int: intensiteit gebruik term epidemie = (N/aantal (kranten)dagen)
P int: intensiteit gebruik term pandemie = (N/aantal (kranten)dagen)
In de acht onderzochte dagbladen vinden we in de eerste periode (14 krantendagen) 40 keer de
term ‘epidemie’ en 87 keer de term ‘pandemie’. In de tv-journaals worden de termen vrijwel
nooit gebezigd. Hart van Nederland gebruikt de term in de eerste fase (met 16 tv-dagen) 1 keer, het
NOS-journaal komt tot 7 keer, RTL Nieuws blijft steken op welgeteld een keer. In de overige 225
tv-dagen gebruiken de journaals nog 24 keer de term ‘epidemie’ en nog 5 keer de term
‘pandemie’. Dat alles neemt niet weg dat in dagbladen de term ‘pandemie’ voordat officieel
sprake is van een pandemie ruim twee keer zo vaak gebruik wordt als de term ‘epidemie’. Dat
verschil wordt kleiner als er daadwerkelijk sprake is van een pandemie.
In de bijdragen van de bezoekers van de onderzochte webfora wordt de term ‘pandemie’
duidelijk vaker gebruikt. Dat geldt vooral in de eerste periode. Burgers maken dan 337 keer (per
dag ruim 21 keer) gewag van een pandemie. In de periode nadat de WHO officieel spreekt van
een pandemie - vanaf 12 juni - reppen burgers op social media veel minder vaak van een
pandemie. Dat geldt ook voor de media: op het moment dat de pandemie werkelijk een feit is
7
Bron: Rapport van de Raad van Europa, 2010, p. 10.

31
neemt het gebruik van de term sterk af, dan is blijkbaar doorgedrongen dat een pandemie ook
een mild verloop kan hebben. Op dat moment verliest het begrip blijkbaar zijn waarde voor de
media.
Vervolgens is de vraag op welke manier de media omgaan met het begrip pandemie en de
associaties die de term oproept (doemscenario). We geven een kort overzicht.
Televisie
25 april NOS journaal:
‘Er is een serieus gevaar dat de varkensgriep in Mexico uitgroeit tot een pandemie die
ook andere delen van de wereld zal treffen’
28 april NOS Journaal:
‘Het risico op een pandemie is daarmee volgens de WHO sterk toegenomen’
3 mei Hart van Nederland:
‘Het H1N1-virus, de Mexicaanse griep, houdt de wereld in haar greep. Als een olievlek
breidt de ziekte zich uit. En raakt ook Nederland. De Wereldgezondheidsorganisatie, de
WHO, is alert, een pandemie dreigt. Het griepvirus houdt zich duidelijk niet aan
landsgrenzen en al snel melden zich zieken buiten Mexico.’
23 mei NOS Journaal interviewt Coutinho. De openingsvraag luidt:
‘Daarmee lijkt de Mexicaanse griep al met al niet die grote pandemie met veel
slachtoffers waar virologen voor waarschuwden?’
Coutinho antwoordt dat het nog steeds kan gebeuren, maar stelt dat het een milde
pandemie lijkt. Het is voor het eerst dat in het journaal de mogelijkheid van een milde
pandemie genoemd wordt.
10 juni DWDD
In dit programma is Osterhaus (‘mede ontdekker van dit virus’) te gast. Hij vindt dat er
qua verspreiding eigenlijk al sprake is van een pandemie (een dag later kondigt de WHO
alarmfase zes (pandemie) af). Osterhaus voegt er aan toe dat het ook om een ‘mild virus’
kan gaan. Maar hij verwacht in het najaar wel grote problemen in Nederland met veel
ziektegevallen en duizenden doden.
11 juni NOS Journaal
De WHO roept de griep uit tot een pandemie. Het NOS journaal en RTL Nieuws
melden beide dat dit de eerste wereldwijde epidemie in 41 jaar is. Het NOS Journaal voegt
er aan toe dat een ziekte een pandemie genoemd wordt als deze over meerdere
continenten is verspreid.
‘De laatste pandemie de Hongkong griep van 1968 doodde een miljoen mensen’. (…) De
WHO haast zich te zeggen dat het uitroepen van de hoogste alarmfase niet betekent dat
het meest dreigende scenario werkelijkheid wordt. Want de meeste Mexicaanse
griepgevallen kunnen eenvoudig behandeld worden. Overigens de gewone griep doodt
ieder jaar een kwart tot een half miljoen mensen’.
RTL nieuws
‘Voor het eerst in ruim veertig jaar is er officieel sprake van een pandemie. Dat is als een
virus zich razendsnel wereldwijd verspreidt en er nauwelijks vat op te krijgen is. De
Wereldgezondheidsorganisatie heeft voor de Mexicaanse griep de allerhoogste alarmfase
uitgeroepen, fase zes’.

32
11 juni Knevel en Van den Brink
Osterhaus is te gast en zegt onder meer: ‘Ik denk dat we in principe toch met een
doemscenario rekening moeten blijven houden, ook al is de kans daarop niet zo
verschrikkelijk groot’.
18 juni Netwerk
Osterhaus en Schellekens (hoogleraar innovatie en medische biotechnologie aan het
UMC Utrecht) bespreken de vraag hoe ernstig de pandemie is. Volgens Netwerk kiest
Osterhaus voor de alarmerende toon, Schellekens betoogt dat het allemaal onnodige
paniekzaaierij is waar ook de media aan meedoen.
Het NOS Journaal is enerzijds redelijk voorzichtig (meest dreigende scenario hoeft geen
werkelijkheid te worden, mogelijkheid van milde pandemie genoemd), geeft context (gewone
griep dood kwart tot half miljoen mensen) maar koppelt anderzijds ‘pandemie’ wel aan een
eerdere pandemie met een miljoen doden. De berichtgeving in RTL Nieuws is alarmerender van
toon, geeft minder context en refereert niet aan een eerdere pandemie. De controverse over de
criteria komt in geen de drie tv-journaals expliciet aan de orde.
Behalve in journaaluitzendingen wordt ook in praatprogramma’s het gebruik van de term
‘pandemie’ en de daarmee verbonden associaties wel aan de orde gesteld. Maar de kijker wordt
niet veel wijzer over de definitie, procedures en criteria die de WHO hanteert noch over de
kritiek daarop.
Dagbladen
1 mei NRC Handelsblad
Op de opiniepagina verschijnt een artikel waarin er op gewezen wordt dat de onrust ten
dele veroorzaakt wordt door het taalgebruik: ‘Het begon met de verwijzing in de naam
naar varkens. Als dan ook nog sprake is van pandemie lijkt de dood snel op de loer te
liggen. Maar dat hoeft niet zo te zijn. De term pandemie betekent niet meer dan dat een
ziekte zich over alle volkeren verspreidt’.
8 mei Trouw
Louis Kroes, hoogleraar klinische virologie in het Leids Universitair Medisch Centrum.
Laat zich kritisch uit over het gebruik van de term ‘pandemie’. ‘Dit H1N1-virus lijkt niet
op korte termijn de massale pandemie te worden die werd gevreesd, het slaat gewoon
niet aan, het verspreidt zich niet hard genoeg.’ Bij deze beperkte schaal en ernst zou je
niet van een 'pandemie' moeten spreken, vindt de hoogleraar. Hij noemt het verwarrend
als de WHO dit, op basis van technische criteria, wel doet. ‘Dat is net als roepen dat er
een orkaan komt, en als het dan een briesje blijkt, zeg je dat het een ‘zachte orkaan’ was.
Dat is een beetje flauw.’
9 juni In juni stelt de krant het thema opnieuw aan de orde. ‘Ondertussen discussiëren
deskundigen volop over de vraag of de huidige uitbraak een ‘pandemie’ moet worden
genoemd. Kroes vindt die term overdreven, omdat de ziekte klinisch niet ernstiger is dan
een gewone seizoensgriep. Om diezelfde reden heeft de Amerikaanse
gezondheidsautoriteit CDC voorgesteld om de criteria voor een pandemie uit te breiden
met een zogeheten Pandemic Severity Index. Uitstekend, vindt Kroes. ‘Zo voorkom je
dat je met een kanon op een mug schiet.’

33
12 juni Onder de kop ‘Een pandemie maar dan wel een hele milde’ schrijft de krant: ‘Toch heeft
de WHO tot nu toe geaarzeld om van een pandemie te spreken, omdat de klinische ernst
van de griep meevalt’. ‘Bij het publiek heerst de perceptie dat een pandemie meteen
miljoenen levens eist’, zegt Ab Osterhaus, hoogleraar virologie en adviseur van de WHO.
‘Maar een pandemie kan ook mild verlopen. Dat moet je er apart bij vermelden.’ Op
wereldwijd bijna 28.000 besmetten zijn pas 141 doden gevallen. Officieel maakt de
klinische ernst geen deel uit van de pandemiecriteria van de WHO, iets wat veel
deskundigen betreuren.’
NRC Handelsblad
Krant wijst er op dat het uitroepen van de pandemie door de WHO vergezeld gaat van
de uitspraak dat het een ‘matig ernstige’ pandemie is. De pandemie is een feit maar bij de
meeste mensen zal de griep vanzelf overgaan. De verspreiding zegt niets over de ernst
constateert de krant.
13 juni Algemeen Dagblad
In een artikel overgenomen uit The New York Times bespreekt de krant de
definitieproblemen rond de term ‘pandemie’. ‘Nu de Mexicaanse griep het stadium van
pandemie dreigt in te gaan, is het verbijsterend te constateren dat
gezondheidsdeskundigen niet duidelijk kunnen maken wat dat begrip inhoudt. Ook de
media gebruiken het woord ‘pandemie’ niet eenduidig. ‘Er bestaan heel wat misvattingen
in de medische literatuur over wat nu wel of niet een pandemie is,’ zegt dokter David
Morens van het National Institute of Allergy and Infectious Diseases in Bethesda
Maryland. Zelfs de Wereldgezondheidsor-ganisatie (WHO) moest onlangs zijn definitie
wijzigen. Jarenlang stond op hun website te lezen dat ‘griep een pandemie is als het
enorme aantallen doden en zieken veroorzaakt.’ Nu verontschuldigt de organisatie zich
voor verwarring en angst bij het publiek. Dr. Michael Osterholm, expert op het gebied
van epidemieën, houdt het eenvoudig: ‘Voor mij is een pandemie de wereldwijde
uitbraak van een ziekte met een nieuwe oorzaak.'‘
27 juli De Telegraaf:
Onder de kop ‘Paniek om griep overdreven’ besteedt de krant aandacht aan het gebruik
van de term ‘pandemie’. De kop verwijst overigens naar de opvatting van het (overgrote)
deel van de lezers van De Telegraaf: bijna 80 procent vindt de paniek zwaar overdreven.
‘Na maandenlang in de ban te zijn geweest van de dreiging, beginnen velen zich dan ook
af te vragen: ‘Zijn er echt meer zieken wereldwijd dan normaal?’ Wacht maar af, denken
anderen: ‘De Spaanse griep begon in 1918 ook rustig, aan het eind waren er 40 tot 100
miljoen doden.’ (...) De Wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft met haar dagelijkse
berichtgeving en talloze persconferenties gezorgd voor een paniekgolf, waardoor
overheden geen andere keus hadden dan drastisch optreden, was het verwijt van de
Franse prof. Debré deze week en 69 procent van de ruim 2800 stemmers is het met hem
eens. (...) Een pandemie, zoals de WHO op 11 juni afkondigde, klinkt in ieder geval
uiterst onheilspellend. Veel erger dan 700 tot 900 doden wereldwijd onder vele
tienduizenden geïnfecteerden die ook zonder medicatie snel herstellen. Een kwart vindt
de beslissing toch terecht, het ging daarbij immers ook om het verspreidingsgebied en
dat gaat inderdaad de wereld over en razendsnel.’
In een apart artikel op 27 juli neemt De Telegraaf de uitspraken van Debré over uit de
Journal du Dimanche: ‘de wereldwijde mobilisatie tegen de pandemie dient geen ander doel
dan het zaaien van angst.’

34
De dagbladen besteden iets meer aandacht aan de controverse over de definitie van de
pandemie, maar veel is het niet (acht artikelen), gezien de grote hoeveelheid berichtgeving over
de Mexicaanse griep. Het gevolg is dat het zwaar aangezette dreigingsbeeld van de alles
ontwrichtende pandemie langzaam leegloopt en dat pas na verloop van tijd duidelijk wordt dat
een pandemie blijkbaar ook mild kan verlopen. Boodschappen in de trant van ‘ja het is een
pandemie, maar hij verloopt mild’ en ‘we moeten rekening houden met een doemscenario, als is
kans daarop niet groot’ zijn op zijn zachtst gezegd nogal dubbel, gezien deze voorgeschiedenis.
Uiteindelijk zal het begrip pandemie steeds minder vaak voorkomen in de berichtgeving en op de
webfora. )
)
H8@ E")F"+$%35*"7$'*)$').")5M"".")L&("))
De intensiteit van de berichtgeving over de Mexicaanse griep neemt na de eerste periode
weliswaar sterk af, maar tegelijkertijd zien we dat het onderwerp ‘Mexicaanse griep’ maandenlang
in het nieuws zal blijven en dat zich ook in deze tweede fase van 10 mei tot 23 oktober geregeld
nieuwsgolven zullen voordoen. Dat gebeurt bij de eerste griepdode in de EU (14 juni in
Schotland), tijdens de Nijmeegse Vierdaagse eind juli (waar veel gewaarschuwd werd voor
besmetting en zich ook een enkel geval voordeed) en naar aanleiding van het eerste sterfgeval in
Nederland. Ook op de onderzochte websites zijn deze twee gebeurtenissen aanleiding voor een
sterke toename van het aantal bijdragen over de griep.
Begin augustus overlijdt in Nederland de eerste patiënt aan de Mexicaanse griep. Het leidt
meteen tot een piek in de aandacht voor de griep (zie figuur 2). Verschillende kranten melden 5
augustus 2009 op de voorpagina dat een 17-jarige jongen die al leed aan een spierziekte is
bezweken aan de griep. Op gezag van Roel Coutinho schrijft het AD dat het zeker niet bij dit
ene sterfgeval zal blijven, vier- tot vijfduizend griepdoden in het najaar is de schatting. ‘Dat komt
neer op ongeveer 1 op de duizend patiënten,’ zegt hij. ‘Ongeveer dertig procent van de bevolking
zal ziek worden’. In Metro zegt een woordvoerder van het RIVM: ‘De eerste Nederlandse
griepdode betekent niks voor de bestrijding van de Mexicaanse griep. Het is vooral afwachten’.
Vaccinatie moet ervoor zorgen dat er geen vier tot tienduizend mensen in Nederland gaan
overlijden aan de griep. ‘Onrust groeit na eerste griepdode’, aldus De Telegraaf, die Osterhaus aan
het woord laat: ‘Volgens viroloog prof. dr. Ab Osterhaus past het overlijden in het beeld van het
verloop van het griepvirus wereldwijd. ‘Hoe triest ook, maar dit was te verwachten. Jonge
mensen in de leeftijd van 15 tot 35 jaar, zeker met onderliggend lijden, lopen een verhoogd
risico.’
Een ander geluid is te vinden in De Pers. Deze krant besteedt nauwelijks aandacht aan de eerste
griepdode en relativeert de dreiging van de griep sterk. ‘De paniek is inmiddels wel voorbij’ en ‘In
Mexico zijn ze wel klaar met de griep. De Mexicaanse griep rukt geleidelijk op in Nederland. In
Mexico ligt de burger er niet meer wakker van’ valt in deze krant te lezen. Dat neemt niet weg
dat ook in De Pers de Mexicaanse griep iedere dag wel in een paar artikelen aan de orde komt.
Dat varieert van een stuk over de uitvinder van Tamiflu tot het bericht dat twee Nederlandse
BMX fietscrossers bij het WK in Adelaide getroffen zijn door de griep. Dat laatste is een
voorbeeld van een fenomeen dat in alle dagbladen wel meer of minder sterk herkenbaar is: alles
wat maar op de een of andere manier te maken heeft met de Mexicaanse griep wordt nieuws, of

35
het nu gaat om voetballers die ziek worden, griepdraaiboeken voor gevangenissen, zanger
Thomas Berge die de griep heeft of zanger Marco Borsato die er juist aan ontsnapt (De Telegraaf,
(4 augustus 2009).
In Nova komt Coutinho aan het woord. Hij verwacht dat ongeveer een op de duizend mensen
die ziek worden zal overlijden en benadrukt verder dat alles naar verwachting verloopt. Het is
een milde griep maar risicogroepen moeten behandeling krijgen. Hart van Nederland meldt op 12
augustus dat het Slotervaartziekenhuis een speciale polikliniek heeft geopend waar mensen zich
kunnen laten onderzoeken op de griep. Het programma heeft ook een publieksonderzoek laten
uitvoeren. De uitkomst is helder: ‘De meeste Nederlanders maken zich nog geen enkele zorg
over de Mexicaanse griep. Uit een onderzoek in opdracht van Hart van Nederland blijkt dat 70
procent van de ondervraagden er geen nacht wakker van ligt. Ook niet sinds gisteren bekend is
gemaakt dat een 17-jarige jongen in ons land aan het virus is overleden. Wel nemen veel mensen
extra voorzorgsmaatregelen, zoals vaker je handen wassen.’(Hart van Nederland, 12 augustus
2009).
Hoewel het eerste sterfgeval in een relativerende context wordt gepresenteerd (onderliggend
lijden, was te verwachten) krijgt deze gebeurtenis wel veel aandacht: het bericht staat vaak op de
voorpagina. De media vinden het kennelijk een belangrijke mijlpaal in de ontwikkeling van de
Mexicaanse griep. Terzijde: wereldwijd is op dat moment sprake van een pandemie, in Nederland
is het stadium van een epidemie nog niet bereikt. De aandacht voor de Mexicaanse griep neemt
snel weer af om pas omstreeks oktober weer fors toe te nemen.
Osterhaus herhaalt zijn waarschuwing voor de gevaren van de nieuwe griep. In De Telegraaf van 7
augustus 2009 zegt hij onder de kop ‘Griep doodt ook gezonde mensen’ dat wereldwijd meer
dan de helft van de mensen die aan de griep zijn overleden jonger is dan 45 jaar. ‘We wisten dit
van tevoren niet en het kan nogal wat consequenties hebben. Het is eerder gebeurd dat met
name tieners en veertigers getroffen werden door een pandemisch griepvirus. Dit gebeurde ook
bij de Spaanse griep. Maar de schaal waarop deze griep zich verspreidt en de ernst zijn duidelijk
anders. (…) Hoopgevend is dat het virus, dat over het algemeen toch een mild ziektebeeld geeft,
zich, voor zover bekend, nog niet heeft gemuteerd tot een gevaarlijker variant.’
Diezelfde dag maakt het RIVM bekend dat de Mexicaanse griep voortaan door de autoriteiten
behandeld zal worden als een gewone griep, gevallen van Mexicaanse griep hoeven niet meer
apart gemeld te worden. ‘Uit de gegevens tot nu toe blijkt dat de Mexicaanse griep relatief mild is
en wat ziekteverschijnselen betreft veel lijkt op de gewone griep. Bij 1 tot 3 procent van de
patiënten treden complicaties op’, aldus het RIVM.
Alle Nederlanders krijgen wel een folder thuisgestuurd met informatie en