Content uploaded by Krzysztof Wach
Author content
All content in this area was uploaded by Krzysztof Wach on Feb 20, 2014
Content may be subject to copyright.
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI RZESZOWSKIEJ Nr 250
Zarządzanie i Marketing Z. 14 2008
Krzysztof WACH
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
DZIAŁALNOŚĆ EKSPORTOWA
MAŁOPOLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW
W PROCESIE INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Artykuł przedstawia wyniki własnych badań empirycznych przeprowadzonych na
grupie 323 przedsiębiorstw z województwa małopolskiego w pierwszym półroczu 2007
roku. Okres 3 lat po akcesji Polski do Unii Europejskiej pozwolił bowiem na wstępną
ewaluację wpływu akcesji na działalność eksportową polskich przedsiębiorstw. Artykuł
składa się dwóch głównych części. W pierwszej przedstawiono teoretyczną koncepcję
eksportu jako formy umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstwa, natomiast w
drugiej zaprezentowano metodykę badawczą oraz wyniki badań empirycznych.
1. WPROWADZENIE
Wejście Polski do Unii Europejskiej było jednym z największych współczesnych
wyzwań dla polskich przedsiębiorstw. Z jednej strony efektem rozszerzenia Wspólnoty
jest konieczność dostosowania się polskich przedsiębiorców do wymagań unijnych, co
jest związane z koniecznością poniesienia nakładów finansowych, z drugiej jednak
wejście do Unii daje polskim przedsiębiorcom ogromne, wręcz nieograniczone
moŜliwości ekspansji na rynku poszczególnych krajów członkowskich oraz ułatwia
dotarcie do zamoŜnego społeczeństwa europejskiego. Przystąpienie Polski do Unii
Europejskiej nie pozostało bez wpływu na działalność eksportową polskich
przedsiębiorców, która podlega intensyfikacji w okresie poakcesyjnym. Celem artykułu
jest prezentacja wyników własnych badań empirycznych przeprowadzonych na grupie
323 przedsiębiorstw z województwa małopolskiego w okresie 3 lat po akcesji Polski do
Unii Europejskiej.
2. EKSPORT JAKO FORMA UMIĘDZYNARODOWIENIA
Wybór sposobów (metod, form, instrumentów) internacjonalizacji uzaleŜniony jest
zarówno od czynników endogenicznych (np. potencjał konkurencyjny firmy), jak równieŜ
od czynników egzogenicznych charakteryzujących dany rynek docelowej lokalizacji
przedsięwzięcia lub branŜę, w jakiej działa firma. Kluczowe znaczenie odgrywa tutaj
dojrzałość firmy do internacjonalizacji swojej działalności. Wybór kolejności metod jest
tutaj dowolny i zaleŜy od obiektywnych czynników. W literaturze przedmiotu występują
róŜne modele wyjaśniające internacjonalizację przedsiębiorstwa oraz zastosowane metody
wejścia na rynki zagraniczne, do głównych naleŜą modele etapowe (ewolucyjne),
sieciowe i zasobowe. Poszczególne formy wejścia na rynki zagraniczne charakteryzują się
Krzysztof Wach
454
róŜną efektywnością, ale zarazem róŜnymi kosztami wejścia. Obecnie odchodzi się
powiem od teorii etapowej internacjonalizacji przedsiębiorstwa, która zakładała etapowy
rozwój internacjonalizacji przedsiębiorstwa począwszy od form prostych do bardziej
zaawansowanych. Poszczególne formy internacjonalizacji działalności przedsiębiorstwa
są zróŜnicowane pod wieloma względami, a mianowicie
1
:
• zakresem zaangaŜowania kapitału,
• zakresem zaangaŜowania zarządzania,
• zakresem kontroli,
• zakresem ryzyka,
• zakresem potencjalnego zysku
• wysokością kosztów wejściowych.
MoŜna zaobserwować kilka prawidłowości. Im zakres zaangaŜowania zarządzania jest
wyŜszy, tym większy jest zakres kontroli oraz ryzyka, przy czym w miarę wzrostu
zainwestowanego kapitału wzrasta konieczność zaangaŜowania zarządzania na rynku
zagranicznym. Im koszty wejścia są niŜsze, tym mniejsza jest opłacalność
przeprowadzanych transakcji handlowych.
Pierwszy stopień internacjonalizacji działań przedsiębiorstwa toŜsamy jest
z umiędzynarodowieniem sfery wymiany, głównie poprzez podjęcie działań eksportowych
i importowych. MoŜe jednak wystąpić sytuacja, gdy import zwłaszcza surowców
z zagranicy, będzie etapem poprzedzającym eksport gotowych produktów za granicę.
Faza ta związana jest z niewielkim ryzykiem. Przedsiębiorstwo jedynie realizuje
zagraniczne zamówienia w miarę ich otrzymywania. W większości przypadków jest to
jedyna forma angaŜowania się przedsiębiorstwa (zwłaszcza małych i średnich)
w działalność międzynarodową. Faza ta jest naturalną konsekwencją rozwoju i następuje,
gdy przedsiębiorstwo po wykorzystaniu wszystkich swoich moŜliwości na rynku
krajowym oraz osiągnięciu odpowiedniej wielkości produkcji, jak równieŜ uzyskaniu
nadwyŜki produkcyjnej dąŜy do rozszerzenia swojego rynku i zaczyna eksportować
(motywy push). Motywem wejścia na rynki zagraniczne jest moŜliwość osiągnięcia zysku
na tych rynkach, w miarę jak firma osiąga coraz większe zyski na rynku krajowym
(motywy pull). Działania firmy mogą przyjmować róŜne formy, m.in.: eksport pośredni,
eksport bezpośredni, import pośredni, import bezpośredni, jak równieŜ przybierać inne
specyficzne formy.
Eksport jest podstawową formą internacjonalizacji firmy i jest najbardziej
rozpowszechniony wśród małych i średnich przedsiębiorstw. Badania empiryczna
wskazują, iŜ inne, bardziej zaawansowane formy wchodzenia małych i średnich
przedsiębiorstw na rynki zagraniczne stosowane są dość rzadko spotykane
2
. Zaletą
eksportu są niskie koszty oraz niskie ryzyko. Koszty transportu oraz bariery celne
stanowią główne bariery eksportu. Eksport moŜe przyjmować róŜne formy, a mianowicie:
eksport pośredni; eksport bezpośredni; reeksport.
Eksport pośredni to sprzedaŜ towarów i/lub usług poza granicami kraju przez
pośrednika krajowego, który zakupuje towary od przedsiębiorstwa eksportującego w celu
1
K. Fonfera, M. Gorynia, E. Najlepszy, J. Schroeder, Strategie przedsiębiorstw w biznesie międzynarodowym,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002, s. 75.
2
B. Plawgo, Zachowania małych i średnich przedsiębiorstw w procesie internacjonalizacji, Instytut Organizacji
i Zarządzania w Przemyśle ORGAMSZ, Warszawa 2004, s. 88 i tam cytowana literatura.
Działalność eksportowa małopolskich przedsiębiorstw w procesie... 455
ich dalszej odsprzedaŜy. Forma ta zalecana jest przedsiębiorstwom w początkowej fazie
internacjonalizacji, które nie wykształciły jeszcze własnych komórek odpowiedzialnych
za transakcje handlu zagranicznego oraz nie posiadają doświadczenia w tym zakresie (tab. 1).
Tabela 1. Analiza SWOT eksportu pośredniego
Silne strony Słabe strony
•
niskie koszty wejścia;
• trudności wejścia pokonuje pośrednik;
• niskie wymagania kadrowe;
• niskie ryzyko finansowe;
• brak kosztów marketingowych;
• brak konieczności powoływania komórki ds.
eksportu;
•
słaba opłacalność transakcji;
• pełna zaleŜność od pośrednika;
• firma nie zdobywa doświadczenia na
rynkach zagranicznych;
Możliwości Zagrożenia
•
dobry początek – czas na zdobycie
odpowiedniej wiedzy;
• podwyŜszenie jakości wymuszone przez
konieczność sprostania standardom
zagranicznym
•
pośrednik moŜe znaleźć lepszego
dostawcę;
Źródło: M. Bąk, P. Kulawczyk, M. Szczepaniec, I. Dmitruczuk, Poradnik eksportera dla MSP,
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 1999, s. 93.
Tabela 2. Analiza SWOT eksportu bezpośredniego
Silne strony Słabe strony
•
bezpośredni kontakt z odbiorcami;
• zdobywanie doświadczenia na rynkach
zagranicznych;
• wzrost poziomu kwalifikacji;
• moŜliwa dobra opłacalność inwestycji;
•
wymóg odpowiednich pracowników;
• wyŜsze koszty organizacyjne i operacyjne;
• większe ryzyko niepowodzeń i strat;
• poznawanie rynków zagranicznych na
„własnych błędach”;
• wymagana jest odpowiednio duŜa skala
działania;
Możliwości Zagrożenia
•
zdobyte doświadczenie eksportowe moŜe
ułatwić bardziej zaawansowaną obecność
na rynkach zagranicznych;
• moŜliwość zwiększenia potencjalnych
rynków eksportowych;
•
zbyt wysokie koszty działań eksportowych
w stosunku do woluminu eksportu;
• długi czas zwrotu nakładów na eksport
moŜe spowodować zniechęcenie;
Źródło: M. Bąk, P. Kulawczyk, M. Szczepaniec, I. Dmitruczuk, Poradnik eksportera dla MSP,
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 1999, s. 93.
Natomiast eksport bezpośredni
3
to sprzedaŜ towarów i/lub usług poza granicami
kraju przez własną wyspecjalizowaną komórkę do spraw handlu zagranicznego. Na
przedsiębiorstwie spoczywa wtedy obowiązek badania rynku zagranicznego oraz
budowania sieci dystrybucji na rynkach docelowych. Forma ta z jednej strony wymaga
3
MoŜemy równieŜ wyróŜnić eksport bezpośredni z kraju realizowany przez agenta zagranicznego, eksport
bezpośredni przez własne biuro przedstawicielskie za granicą, eksport bezpośredni przez własną sieć
dystrybucji.
Krzysztof Wach
456
większego zaangaŜowania w działalność eksportową, niŜ w przypadku eksportu
pośredniego, jednak pozwala na zwiększenie korzyści z wymiany handlowej głównie
poprzez autonomiczne ustalanie cen oraz brak prowizji dla pośrednika (por. tab. 2).
RóŜnice pomiędzy eksportem pośrednim i bezpośrednim przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Podstawowe róŜnice pomiędzy eksportem pośrednim i bezpośrednim
Eksport bezpośredni Eksport pośredni
•
stosowany przede wszystkim w eksporcie
dóbr inwestycyjnych;
• bezpośredni kontakt z klientem;
• wymaga dobrej znajomości rynków
zagranicznych przez producenta;
• konieczność własnej akwizycji i dbałości
o rynek;
• własny dział eksportu;
• dłuŜsza droga zbytu;
• własny magazyn wysyłkowy;
• własny serwis i magazyn części
zamiennych;
• długoterminowe kredyty;
• wzrost zaangaŜowania kapitału;
• wysokie ryzyko kredytowej;
•
sprzedaŜ towarów przez producenta w
kraju;
• dystrybucja poprzez przedsiębiorstwo
handlu zagranicznego
• znajomość przez pośredników
specyficznych dla poszczególnych krajów
sieci sprzedaŜy i dróg transportu;
• doświadczenie rynkowe pośredników,
często specjalizacja w sprzedaŜy na
określone rynki lub określonych
produktów;
• ryzyko błędnych informacji o popycie na
towary producenta;
• wymóg przekazania prawa wyłączności
sprzedaŜy;
• preferowany przez małe przedsiębiorstwa;
• producent unika tworzenia własnej sieci
zbytu za granicą;
• preferowany w przypadku niewielkich
bądź nieregularnych dostaw oraz przy
sprzedaŜy produktów seryjnych;
• nie wymaga angaŜowania kapitału przez
producenta na cele składowania i
dystrybucji;
Źródło: Zestawiono na podstawie: Handel zagraniczny. Organizacja i technika, red. J. Rymarczyk,
PWE, Warszawa 1996, s. 20-22.
Eksport kooperacyjny jest jedną ze strategii wejścia na zagraniczne rynki zbytu,
w której eksporter współpracuje z jedną lub kilkoma firmami polskimi lub zagranicznymi.
Prowadzony jest głównie w formie grup eksporterów (export grouping) lub konsorcjów
eksportowych. Forma ta pozwala wejść na rynki zagraniczne przedsiębiorstwom, które nie
dysponują środkami finansowymi, kadrą pracowników lub kompetencjami
wystarczającymi do samodzielnego rozszerzenia swojej działalności na rynki zagraniczne.
Łączenie się firm zmniejsza tutaj ryzyko i koszty związane z podjęciem działalności
eksportowej.
Na terytorium Wspólnoty na określenie eksportu i importu uŜywa się odpowiednio
pojęć wewnątrzwspólnotawa dostawa towaru i wewnątrzwspólnotowe nabycie towaru.
Eksport oraz wewnątrzwspólnotawa dostawa towaru są w Polsce (podobnie jak
w pozostałych krajach członkowskich) opodatkowane są zerową stawką podatku VAT,
natomiast tzw. podatek finalny opłaca się w kraju sprzedaŜy (w wypadku dostaw
wewnątrzwspólnotowych naleŜy posiadać numer VAT-UE lub ewentualnie nie
Działalność eksportowa małopolskich przedsiębiorstw w procesie... 457
przekroczyć określonego limitu, w przeciwnym razie naleŜy w Polsce zapłacić naleŜny
podatek VAT zgodnie z jedną z obowiązujących stawek: 22, 7 lub 3%)
4
.
3. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE BADAŃ
Celem prowadzonych badań była jakościowa analiza wpływu akcesji Polski do Unii
Europejskiej na działalność eksportową przedsiębiorstw z województwa małopolskiego.
W ramach tak wyodrębnionego celu, postawiono następujące hipotezy badawcze:
H1: Okres podjęcia działalności eksportowej (przed lub po akcesji) polskich
przedsiębiorstw nie ma wpływu na udział eksportu w przychodach
przedsiębiorstwa.
H2: Udział eksportu w przychodach polskich przedsiębiorstw nie zaleŜy od
orientacji geograficznej polskich przedsiębiorstw (w obrębie UE, poza UE).
H3: Motywy europeizacji działalności polskich przedsiębiorstw wpływają na
wielkość udziału eksportu w przychodach.
W celu rozwiązania problemu badawczego określającego wpływ akcesji Polski do
Unii Europejskiej na działalność eksportową badanych przedsiębiorstw posłuŜono się
ankietą pocztową. Jako metodę operacjonalizacji wybrano percepcję menedŜerską, która
zapewnia akceptowalną poprawność i rzetelność, a przede wszystkim przewyŜsza inne
metody pod względem praktyczności zastosowania. Jest bardzo często stosowana
w analogicznych badaniach
5
. Stąd jako główną technikę badawczą zastosowano
ankietowanie (poprzedzone sondaŜem diagnostycznym), uzupełnione techniką obserwacji.
Sposób gromadzenia informacji wykorzystywał analizę ex post dokonaną przez
przedsiębiorców (zmiany w okresie badania oraz przed akcesją, czyli 3 lata wcześniej.
Obiektami badań były przedsiębiorstwa prywatne z województwa małopolskiego bez
względu na ich wielkość, czy formę prawną, które funkcjonowały na rynku co najmniej 3
lata (chodziło o wybór przedsiębiorstw, które rozpoczęły swoją działalność jeszcze przed
przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej). Dobór przedsiębiorstw do próby badawczej
miał charakter losowy, przy czym badania ze względów pragmatycznych ograniczono do
jednego województwa – małopolskiego. ZałoŜono, Ŝe materiał empiryczny powinien
obejmować co najmniej 250, a maksymalnie 350 przypadków. Poszczególnych
reprezentantów próby badawczej losowano na podstawie bazy REGON, przy czym
zastosowano odmienne podejście, nie to standardowo stosowane w analogicznych
badaniach. Próba badawcza była bowiem aktualizowana, aŜ do osiągnięcia zakładanej
wielkości. Przy uwzględnieniu tych załoŜeń otrzymano 350 ankiet, w tym 323 ankiety
kompletne nadające się do dalszej obróbki statystycznej (odrzucono 27 ankiet ze względu
na istotne braki).
4
Szerzej zob.: K. Modrzejewska, VAT w Unii Europejskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004.
5
Argumentację przemawiającą za jej stosowaniem moŜna znaleźć w: D.W.Lyon, G.T.Lumpkin, G.G.Dess,
Enhancing Entrepreneurial Orientation Research: Operationalizing and Measuring a Key Strategic Decision
Making Process, “Journal of Management” 2000, nr 5, s. 1055-1085.
Krzysztof Wach
458
4. WYNIKI BADAŃ EMPIRYCZNYCH
6
Wśród badanej zbiorowości 27% przedsiębiorstw prowadziło działalność eksportową.
Na podstawie obliczeń statystycznych potwierdzono, Ŝe podjęcie działań eksportowych
zaleŜy od wielkości badanych przedsiębiorstw (χ
2
= 58,2 przy p = 0,00000). Eksporterami
są głównie firmy duŜe i średnie, podczas gdy w przewaŜającej większości
mikroprzedsiębiorstwa, ale takŜe małe przedsiębiorstwa działają na rynku krajowym.
Zaobserwowano takŜe zaleŜność, Ŝe im większe są badane przedsiębiorstwa, tym wyŜszy
jest odsetek eksporterów (14,4% mikroprzedsiębiorstw, 29,5% małych przedsiębiorstw,
52,4% średnich przedsiębiorstw oraz 87,5% duŜych przedsiębiorstw). Analogiczna
zaleŜność została równieŜ wykryta w ujęciu dwuczynnikowym uwzględniając sektor MŚP
oraz DP (χ
2
= 31,5 przy p = 0,00000). AŜ 76,3% przedsiębiorstw z sektora MŚP nie jest
eksporterami, podczas gdy aŜ 87,5% DP jest eksporterami. Prowadzenie działalności
eksportowej zaleŜy od formy prawnej badanych przedsiębiorstw (χ
2
= 36,2 przy
p = 0,00002), i tak:
• 70,6% badanych spółek akcyjnych jest eksporterami,
• 42,6% badanych spółek z o.o. jest eksporterami,
• 83,5% badanych przedsiębiorstw osób fizycznych nie jest eksporterami,
• 75,0% badanych spółek cywilnych nie jest eksporterami,
• 69,6% badanych spółek jawnych nie jest eksporterami.
MoŜna zatem przyjąć, Ŝe działalność eksportowa jest bardziej popularna wśród bardziej
wyrachowanych formy organizacyjno-prawnych badanych podmiotów. Działalność
eksportowa jest skorelowana z branŜą, w której działają badane przedsiębiorstwa
(χ
2
= 38,3 przy p = 0,00007). Eksporterzy działają głównie w branŜy produkcji
i przetwórstwa przemysłowego, jednak umiarkowany odsetek eksporterów występuje
równieŜ w takich branŜach jak transport i komunikacja oraz budownictwo. W pozostałych
branŜach w zdecydowanej większości działają nieeksporterzy. Potwierdzona została takŜe
zaleŜność podjęcia działań eksportowych od kapitału zagranicznego (χ
2
= 20,8 przy
p = 0,00001). Ponad ¾ firm z kapitałem zagranicznym to eksporterzy, a jednocześnie
blisko
2
/
3
firm tylko z kapitałem krajowym to nieeksporterzy. Podjęcie działalności
eksportowej nie zaleŜy natomiast od tego, czy badane przedsiębiorstwo jest firmą
rodzinną, czy nie. Odsetek firm rodzinnych będących eksporterami jest niemal
identyczny, co firm nie będących firmami rodzinnymi (por. tab. 4).
6
Badania empiryczne zostały przeprowadzone w ramach projektu badawczego pt. „Wpływ akcesji Polski do
Unii Europejskiej na rozwój przedsiębiorstw województwa małopolskiego”, kierownik projektu: dr Krzysztof
Wach, projekt badawczy nr N N 115 1449 33 (oznaczenie wewnętrzne 81/KPiI/2/2007/GI/047) finansowany
przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego na podstawie umowy nr 1449/B/H03/2007/33, Wydział
Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2007-2008.
Działalność eksportowa małopolskich przedsiębiorstw w procesie... 459
Tabela 4. Macierz dwudzielna częstości obserwowanych zmiennych „działalność eksportowa” oraz
„firma rodzinna”
częstości obserwowane firma rodzinna Razem
nie jest
firmą rodzinną jest
firmą rodzinną
działalność eksportowa
eksporter
liczba
obserwacji 61 26 87
% z kolumny 29,33% 23,42% -
% z wiersza 70,11% 29,89% -
% z całości 19,12% 8,15% 27,27%
nieeksporter
liczba
obserwacji 147 85 232
% z kolumny 70,67% 76,58% -
% z wiersza 63,36% 36,64% -
% z całości 46,08% 26,65% 72,73%
Razem liczba
obserwacji 208 111 319
% z całości 65,20% 34,80% 100,00%
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań
Rys. 1. Zmiany udziału eksportu w przychodach badanych przedsiębiorstw na skutek
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej (w %)
16,5
52,4
27,2
2,9 1,0
0
10
20
30
40
50
60
zdecydowanie wzrósł raczej wzrósł pozostał bez zmian raczej spadł zdecydowanie spadł
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań
Wyniki badań są pozytywne jeśli chodzi o wpływ akcesji na wielkość prowadzonej
działalności eksportowej. Ponad
2
/
3
badanych przedsiębiorstw zanotowało wzrost udziału
eksportu w przychodach po akcesji Polski do Unii Europejskiej (por. rys. 1). Na
Krzysztof Wach
460
podstawie obliczeń statystycznych potwierdzono takŜe zaleŜność rozwoju badanych
przedsiębiorstw od prowadzenia przez nie działalności eksportowej (χ
2
= 17,2 przy
p = 0,0002). W takich samych proporcjach zarówno eksporterzy, jak i nieeksporterzy
notowali umiarkowany regres. Natomiast przedsiębiorstwami, które w większości
notowały zdecydowany rozwój byli eksporterzy (60,0%)
7
. Co więcej, aŜ 82,8%
eksporterów wskazywało pozytywny wpływ akcesji na ich działalność, podczas gdy
wskaźnik ten dla nieeksporterów wyniósł 50,6%. Przy uŜyciu narzędzi statystycznych
potwierdzono takŜe zaleŜność oceny wpływu akcesji na działalność przedsiębiorstw od
tego, czy prowadzą one działalność eksportową (χ
2
= 27,2 przy p = 0,00000). Wyniki te
potwierdzają powszechne przekonanie, Ŝe akcesja Polski do Unii Europejskiej pozytywnie
wpłynęła na eksporterów. W badanej zbiorowości ten pozytywny wpływ odzwierciedla
się nie tylko w deklaracjach, ale takŜe w ewaluacji rozwoju badanych przedsiębiorstw.
Udział eksportu w przychodach badanych przedsiębiorstw (eksporterów) był
zróŜnicowany. W tej grupie:
• wśród 41,4% badanych eksporterów nie przekraczał 10%,
• wśród 20,7% badanych eksporterów wynosił 11-25%,
• wśród 24,1% badanych eksporterów wynosił 26-50%
• wśród 18,8% badanych eksporterów przekraczał 50%.
Rys. 2. Wpływ okresu podjęcia działalności eksportowej na udział eksportu w przychodach
badanych przedsiębiorstw (w % danej kategorii)
30,00
76,47 70,00
90,91
70,00
23,53 30,00
9,09
0
20
40
60
80
100
<10 11-25% 26-50% >50%
eksport podjęto jeszcze przed akcesją
eksport podjęto dopiero po akcesji
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań
Wyniki obliczeń statystycznych wykazują, Ŝe moment podjęcia działalności
eksportowej (przed lub po akcesji) ma wpływ na udział eksportu w przychodach badanych
7
Tylko 34,1% nieeksporterów notowało zdecydowany rozwój, jednak warto zauwaŜyć, Ŝe 60,2%
nieeksporterów notowało umiarkowany rozwój.
Działalność eksportowa małopolskich przedsiębiorstw w procesie... 461
przedsiębiorstw (χ
2
= 18,2 przy p = 0,0004). Przedsiębiorstwa, które rozpoczęły
działalność eksportową przed akcesją wykazują obecnie wyŜszy udział eksportu w ich
przychodach (por. rys. 2). Nie oznacza to, Ŝe działalność eksportowa rozpoczęta po
akcesji jest mniej korzystna, naleŜy bowiem pamiętać Ŝe długość prowadzenia działań
eksportowych odgrywa tutaj znaczącą rolę. Przytoczone wyniki pozwalają na odrzucenie
przyjętej na wstępie hipotezy, Ŝe okres podjęcia działalności eksportowej przez
przedsiębiorstwa nie ma wpływu na udział eksportu w przychodach przedsiębiorstw.
Rys. 3. Wpływ orientacji geograficznej działalności eksportowej na udział eksportu
w przychodach badanych przedsiębiorstw (w % z całości)
24,39
14,63
4,88 4,88
6,10
17,07
8,54
1,22 0,00 1,22 0,00
17,07
0
5
10
15
20
25
30
<10 11-25% 26-50% >50%
tylko do krajów UE
zarówno do krajów UE, jak i poza UE
tylko poza UE
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań
Blisko połowa (48,78%) badanych eksporterów prowadziła działalność eksportową
tylko w obrębie Unii Europejskiej, tyle samo badanych firm eksportowało zarówno
wewnątrz Wspólnoty, jak i do krajów trzecich (48,78%), zaledwie 2,44% prowadziło
działalność eksportową jedynie poza Wspólnotą. Na podstawie kalkulacji statystycznych
potwierdzono zaleŜność wielkości udziału eksportu w przychodach badanych
przedsiębiorstw od orientacji geograficznej prowadzonego eksportu przy dopuszczalnym
poziomie istotności statystycznej (χ
2
= 11,6 przy p = 0,07). Wysoki udział eksportu w
przychodach notują przedsiębiorstwa prowadzące działalność eksportową zarówno do
krajów Unii Europejskiej, jak i do krajów trzecich, bowiem dla 52,5% takich
przedsiębiorstw udział eksportu w przychodach przekracza 25% (por. rys. 3).
Przedsiębiorstwa, które prowadzą działalność eksportową wewnątrz Wspólnoty notują
niŜszy udział eksportu w swoich przychodach, bowiem dla 50% z nich udział eksportu w
przychodach nie przekracza 10% (analogicznie sytuacja wygląda dla tych eksportujących
tylko poza UE). MoŜe to oznaczać, Ŝe łatwość działalności eksportowej w obrębie Unii
Europejskiej przyczynia się do zaangaŜowania w taką działalność relatywnie duŜej liczby
firm, dla których rynek europejski jest dodatkowym rynkiem zbytu, a działalność
Krzysztof Wach
462
eksportowa jest działalnością uboczną. Dywersyfikacja geograficzna odbiorców
przyczynia się do osiągania lepszych wyników. Na podstawie przytoczonych wyników
naleŜy odrzucić postawioną na wstępie hipotezę, Ŝe udział eksportu w przychodach
przedsiębiorstw nie zaleŜy od orientacji geograficznej badanych przedsiębiorstw.
Na podstawie kalkulacji statystycznych potwierdzono zaleŜność wielkości udziału
eksportu w przychodach badanych przedsiębiorstw od motywu internacjonalizacji
(χ
2
= 18,4 przy p = 0,03). Wyniki te uprawniają zatem do przyjęcia hipotezy, Ŝe motywy
europeizacji działalności przedsiębiorstw wpływają na wielkość udziału eksportu
w przychodach. NajwyŜszy udział eksportu w przychodach notują eksporterzy, których
motywem internacjonalizacji jest czynnik wyciągający, a w następnej kolejności czynnik
szans. Udział eksportu w przychodach eksporterów, których motywem internacjonalizacji
był czynnik „wyciągający” był najwyŜszy dla najniŜszego przedziału (40,5%), jednak
w najwyŜszym przedziale eksporterzy ci stanowili najliczniejszą grupę (18,9%). Wyniki
te mogą świadczyć o tym, Ŝe eksporterzy są skłonieni do umiędzynarodowienia swojej
działalności:
• na skutek dobrych wyników na rynku krajowym oraz ułatwień związanych z akcesją
Polski do UE rozpoczęli dopiero intensyfikację swojej działalności eksportowej, stąd
udział eksportu w ich przychodach jest w większości niewielki,
• na skutek dobrych wyników na rynku krajowym, a zarazem prawdopodobnie bardzo
konkurencyjnej oferty stanowią najliczniejszą grupę, w której zanotowano najwyŜszy
odsetek eksporterów notujących najwyŜszy udział eksportu w przychodach.
ZbliŜoną sytuację moŜna zaobserwować dla eksporterów, których motywem
internacjonalizacji był czynnik przedsiębiorczy. Z jednej strony najliczniejsza grupa
z nich notowała najniŜszy udział eksportu w przychodach (48,1%), z drugiej zaś
stanowili oni najliczniejszą grupę eksporterów (37,0%), którzy notowali wysoki udział
eksportu w swoich przychodach czyli 26-50%. Z kolei eksporterzy, dla których motywem
internacjonalizacji był czynnik szans notowali relatywni niski udział eksportu w swoich
przychodach, co oznaczać moŜe, Ŝe wykorzystanie nadarzających się okazji na rynkach
zagranicznych było tymczasowe, dorywcze lub uboczne w stosunku do działalności na
rynku krajowym. Z drugiej strony stanowili oni drugą co do liczności grupę eksporterów
notujących najwyŜszy udział eksportu w swoich przychodach.
5. KONKLUZJE
AŜ 65,3% spośród wszystkich 323 badanych przedsiębiorstw nie podjęło Ŝadnych
działań w zakresie umiędzynarodowienia swojej działalności, natomiast spośród 34,7%
badanych przedsiębiorstw, które podjęły jakiekolwiek działania w zakresie
umiędzynarodowienia swojej działalności – 41,8% podjęło takie działania dopiero po
przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Najpopularniejszą formą umiędzynarodowienia
badanych przedsiębiorstw zarówno na rynku europejskim, jak i na rynkach krajów
trzecich było podjęcie działalności eksportowej. Wyniki te świadczą o pozytywnym
wpływie akcesji Polski do Unii Europejskiej na poziom europeizacji polskich
przedsiębiorstw z tendencją do utrwalania się tego stanu rzeczy. Z kolei te firmy, które nie
podjęły Ŝadnych działań w zakresie umiędzynarodowienia swojej działalności
w przewaŜającej większości jako powód podawały brak takiej potrzeby. Obserwacje te
pozwalają na stwierdzenie, Ŝe te przedsiębiorstwa, które juŜ działały na rynku
europejskim pogłębiają proces europeizacji swojej działalności, natomiast te, które
Działalność eksportowa małopolskich przedsiębiorstw w procesie... 463
działały na rynku krajowym nie są zainteresowane umiędzynarodowieniem swojej
działalności. Blisko połowa badanych eksporterów prowadziła działalność eksportową
tylko w obrębie Unii Europejskiej, tyle samo badanych firm eksportowało zarówno
wewnątrz Wspólnoty, jak i do krajów trzecich, zaledwie 2,44% prowadziło działalność
eksportową jedynie poza Wspólnotą. Na podstawie kalkulacji statystycznych
potwierdzono zaleŜność wielkości udziału eksportu w przychodach badanych
przedsiębiorstw od orientacji geograficznej prowadzonego eksportu. Wysoki udział
eksportu w przychodach notują przedsiębiorstwa prowadzące działalność eksportową
zarówno do krajów Unii Europejskiej, jak i do krajów trzecich. Przedsiębiorstwa, które
prowadzą działalność eksportową wewnątrz Wspólnoty notują niŜszy udział eksportu
w swoich przychodach, bowiem dla 50% z nich udział eksportu w przychodach nie
przekracza 10% (analogicznie sytuacja wygląda dla tych eksportujących tylko poza UE).
Na podstawie przytoczonych wyników naleŜy odrzucić postawioną na wstępie hipotezę,
Ŝe udział eksportu w przychodach przedsiębiorstw nie zaleŜy od orientacji geograficznej
badanych przedsiębiorstw. Wyniki obliczeń statystycznych wykazują, Ŝe moment
podjęcia działalności eksportowej (przed lub po akcesji) ma wpływ na udział eksportu w
przychodach badanych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa, które rozpoczęły działalność
eksportową przed akcesją wykazują obecnie wyŜszy udział eksportu w ich przychodach.
Wyniki badań pozwalają równieŜ na przyjęcie hipotezy, Ŝe po akcesji Polski do Unii
Europejskiej nastąpiła, choć nieznaczna, intensyfikacja powiązań kooperacyjnych
badanych przedsiębiorstw z podmiotami z pozostałych krajów unii Europejskiej.
LITERATURA
[1] Bąk M., Kulawczyk P., Szczepanie M., Dmitruczuk I., Poradnik eksportera dla MSP,
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 1999.
[2] Fonfara K., Gorynia M., Najlepszy E., Schroeder J., Strategie przedsiębiorstw w
biznesie międzynarodowym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu,
Poznań 2002.
[3] Handel zagraniczny. Organizacja i technika, red. J. Rymarczyk, PWE, Warszawa 1996.
[4] Lyon D.W., Lumpkin G.T., Dess G.G., Enhancing Entrepreneurial Orientation
Research: Operationalizing and Measuring a Key Strategic Decision Making
Process, “Journal of Management” 2000, nr 5.
[5] Modrzejewska K., VAT w Unii Europejskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa
2004.
[6] Plawgo B., Zachowania małych i średnich przedsiębiorstw w procesie
internacjonalizacji, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGAMSZ,
Warszawa 2004.
[7] Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na rozwój przedsiębiorstw województwa
małopolskiego, kierownik projektu: dr Krzysztof Wach, projekt badawczy
nr N N 115 1449 33 finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego
na podstawie umowy nr 1449/B/H03/2007/33 zrealizowany na Wydziale Ekonomii
i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie,
Kraków 2007-2008 (maszynopis powielony).
Krzysztof Wach
464
EXPORT ACTIVITIES OF MAŁOPOLSKIE VOIVODESHIP ENTERPRISES
IN THE PROCESS OF EUROPEAN INTEGRATION
The paper presents results of own empirical research conducted on a random sample of
323 enterprises localized in małopolskie voivodeship in the first half of the year 2007. The
period of 3 years after the accession of Poland to the European Union allowed to
preliminary evaluation of the enlargement impact on export activities of Polish enterprises.
The paper consists of two main parts. In the first one the theoretical conception of export as
a form of internationalization was introduced, while in the second one the research
methodology as well as research empirical results were described.
