Bu çalışmada, özellikle Cumhuriyet'in ilk yıllarında demiryolu ve havacılık sanayi başta olmak üzere yaptığı yatırımlarla öne çıkan ve daha sonra düşüşe geçen bir girişimci olarak Nuri Demirağ'ın söz konusu bu yükseliş ve düşüşünde makro-kurumsal bağlamın ve devletin etkisi olup olmadığının keşfedilmesi amaçlanmaktadır. Söz konusu bu keşif çabasında, tarihsel bir bakış açısıyla, devlete bağlı bir
... [Show full abstract] iş sisteminde Nuri Demirağ'ın girişimci olarak ortaya çıkışı, yükselişi ve düşüşü dönemler halinde incelenmiştir. Çalışmada, kuramsal yaklaşım olarak girişimcinin ortaya çıkışına ilişkin zengin modeller sunması bağlamında makro-kurumsal kuram tercih edilerek; mevcut makro-kurumsal altyapıda şekillenen girişimcilik faaliyetlerinin ortaya konmasında yoğun olarak arşiv verilerine dayalı tarihsel bir tasarım kullanılmıştır. Söz konusu bu tercihte, incelenen girişimcinin tarihsel özelliği yanında son dönemde yönetim ve örgüt çalışmaları alanındaki tarihe dönüşe (historic turn) ilişkin çağrıların (Clark ve Rowlinson, 2004; Weatherbee, 2012; Rowlinson, 2013) etkisi de yadsınamaz. Yönetim ve örgüt çalışmaları alanında, tarihe dönüşe ilişkin çağrılar yeni değildir. Söz konusu bu çağrıların bir kısmı geçmişe gitmekle birlikte (Kieser, 1994); son dönemlerde de vurgular ve çağrılar sıklaşmıştır (Bucheli ve Wadhwani, 2013; Kipping ve Üsdiken, 2014;. Hem eski hem de yeni dönem çağrılarda, tarih ve yönetim-örgüt araştırmaları alanının karşılıklı olarak birbirinden beslenebileceklerini belirtilmekte ve bunun yöntemlerine ilişkin tartışmalara yer verilmektedir. Söz konusu çağrılardan en eski tarihli olanlardan birinde Zald (1988), bir tarihçi olarak Chandler (1962; 1977) gibi örgüt ve yönetim çalışmaları alanında büyük katkılarına karşın; sosyolojik, psikolojik ve ekonomik örgüt teorilerinin tarihsel bağlama ve süreçlere yeterince atıf vermediğini belirtmektedir. Yönetim ve işletmecilik tarihini yerel bağlamımız açısından düşündüğümüzde, yeni gelişmekte olan bir alan olmakla birlikte; özellikle yönetim tarihi bağlamında Üsdiken'in hem yerli (Üsdiken, 2003; Üsdiken, 2004; Üsdiken ve Çetin, 2001) hem de yabancı yazına (Üsdiken ve Kieser, 2004; Kipping ve Üsdiken, 2008; Üsdiken, Kipping ve Engwall, 2011; Üsdiken ve Kipping, 2014) katkıları bulunmaktadır. Üsdiken dışında, Türkiye'de örgüt ve yönetim akademisinin ilgili alana zaman zaman katkıları (Aytemur, 2010; Topal, Erdemir ve Kırlı, 2012) bulunmaktadır. Söz konusu bu katkıları artırmak ve ülkemizde görece yeni gelişen bir alan olan yönetim ve işletmecilik tarihine ilişkin çalışmaları özendirmek amacıyla, alanın öncü bilimsel etkinliği olan 22. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi'nde kongre danışma kurulu tarafından, "Yönetim ve İşletmecilik Tarihi" alanında da bildiri kabul edilmesine karar verilmiştir (22. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Çağrı Metni, 2014). Bu noktada, ülkemizde yeni gelişen ve katkı sunmaya açık bir alan olan söz konusu bu alana katkı yapabilmek için bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Çalışma, giriş bölümünü izleyen ve devlete bağlı iş sistemlerinde girişimciliğin gelişimi ile ilgili yazını ele alan bir bölümle devam edecek olup; çalışmanın amaç ve önemi ile metodolojik özelliklerine ilişkin bilgilerin verileceği bölüm daha sonra yer almaktadır. Çalışmanın bulgularının dönemlendirmeler halinde yer aldığı beşinci bölüm ise çalışmanın sonunda yer almaktadır. 2. Devlete Bağlı İş Sisteminde Girişimcilik Girişimcilik yazını, genel olarak farklı bilim dallarından beslenen ve zaman zaman ilginin girişimcilik sürecinden ziyade daha aktör merkezli bir bakış açısıyla girişimciye kaydığı bir resim çizmektedir. Temel yönelimleri açısından bakıldığında, girişimcilik yazınının aktör temelli çalışmalar ve çevre temelli çalışmalar olmak üzere temelde iki yönelimde olduğu söylenmektedir. Bu bağlamda söz konusu yaklaşımlardan aktör temelli yaklaşımlar, girişimcinin özelliklerine ve davranışlarına atıfta bulunurken; çevre temelli yaklaşımlar ise çevrenin aktöre yani girişimcinin oluşumundaki etkisine yaslanmaktadır (Özen vd., 2008: 5). Çalışmamızda da, Cumhuriyetin ilk yıllarının girişimcisi olan Nuri Demirağ'ın ortaya çıkışı, yükselişi ve düşüşünde özelde devletin genelde ise makro-kurumsal bağlamın etkisi incelenmek istendiğinden çevre temelli yaklaşımlar içerisinde değerlendirilen makro-kurumsal yaklaşım (Özen vd., 2008) çerçevesinde bir analiz gerçekleştirilmiştir. Devletin ve/veya makro-kurumsal bağlamın girişimcilerin ortaya çıkış ve büyümesindeki etkisi hem yabancı yazında hem de yerli yazında bugüne değin ilgi görmüş ve görgül çalışmalar konu olmuştur. Örneğin,