Η παρούσα έρευνα στο θεωρητικό πλαίσιο της κοινωνικογνωστικής θεωρίας για τη σταδιοδρομία, αποσκοπεί στη διερεύνηση ορισμένων ατομικών, περιβαλλοντικών παραγόντων και υποστηρικτικών μηχανισμών που διαμορφώνουν τις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων μαθητών-μαθητριών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και τη σχετική συμπεριφορά αυτών. Η ανάγκη να συμπεριληφθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι από αυτούς τους παράγοντες στη μελέτη για την εξήγηση της διαμόρφωσης των συγκεκριμένων αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας, στη βάση μιας συνθετικής προσέγγισης, έχει διατυπωθεί από αρκετούς ερευνητές κυρίως στη διεθνή βιβλιογραφία. Στην Ελλάδα ελάχιστες έρευνες έχουν ασχοληθεί με τις συγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας, παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες, στο νέο πλαίσιο δια βίου προγραμματισμού, δράσης, σχεδιασμού και επανασχεδιασμού της σταδιοδρομίας, θέματα και φαινόμενα που αφορούν και αναφέρονται στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων απασχολούν ολοένα και περισσότερο γονείς, εκπαιδευτικούς και λειτουργούς του θεσμού Συμβουλευτική – Προσανατολισμός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και φυσικά πρωτίστως τους ίδιους τους εφήβους μαθητές/τριες.
Η έρευνα διεξήχθη σε τελικό δείγμα 516 μαθητών – μαθητριών Α΄και Β΄τάξης Λυκείου που φοιτούσαν σε δημόσια σχολεία της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος (Νομού Βοιωτίας). Η προσωπικότητα των μαθητών-τριών αξιολογήθηκε ως προς τους παράγοντες του Cattell (16 Personality Factors) (Cattell & Cattell, 1995), οι επιδράσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στην οικογένεια και με τους φίλους αξιολογήθηκαν με την κλίμακα της Υποστήριξης των γονέων και των φίλων στην επιλογή επαγγέλματος (Turner, Alliman-Brisset, Lapan, Udipi, & Ergun, 2003) και με την κλίμακα Προσκόλλησης σε γονείς και φίλους (Armdsen & Greenberg, 1987). Για την εκτίμηση των αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων αξιοποιήθηκε ομώνυμη υποκλίμακα του ερωτηματολογίου για την αυτοαποτελεσματικότητα μαθητών/τριών μέσης εκπαίδευσης (Fouad, Smith & Enochs, 1997) και κατασκευάστηκε αντίστοιχα η κλίμακα για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του ατόμου στον τομέα που αναφέρονται οι συγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας. Παράλληλα, συλλέχθηκαν ατομικά στοιχεία των μαθατών/τριών [φύλο, ηλικία, καταγωγή (Ελλάδα ή Εξωτερικό), σχολική επίδοση και τάξη φοίτησης (Α΄ ή Β΄ Λυκείου), τόπος μόνιμης κατοικίας (αγροτική, ημι-αστική, αστική περιοχή), οικογενειακή κατάσταση (σειρά γέννησης, σύνολο παιδιών οικογένειας)], καθώς και στοιχεία που σχετίζονται με το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας αυτών.
Τα ευρήματά έδειξαν πως υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές φύλου, σχολικής επίδοσης και χαρακτηριστικών προσωπικότητας στις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας και τη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα αυτό, όπου τα κορίτσια «υπερέχουν» των αγοριών, και οι μαθητές/τριες που παρουσιάζουν σχολική επίδοση «λίαν καλώς» εκείνων της αμέσως κατώτερης κατηγορίας σχολικής επίδοσης «καλώς». Τα άτομα που είναι συναισθηματικά ώριμα και σταθερά, με χαμηλή αυτοεκτίμηση / αυτοπεποίθηση, είναι αυτάρκειες και αυτόνομοι υπερέχουν στις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας ενώ οι εσωστρεφείς στα επίπεδα εμφάνισης συμπεριφοράς στον τομέα που αναφέρονται οι συγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας.
Επίσης, από τη διερεύνηση του βαθμού συνάφειας ανάμεσα στις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας, στη σχετική συμπεριφορά του ατόμου και περιβαλλοντικών παραγόντων και υποστηρικτικών μηχανισμών, προέκυψε ότι όλες οι διαστάσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο φιλικό και οικογενειακό πλαίσιο που διερευνήθηκαν (η υποστήριξη των γονέων και των φίλων στην επιλογή επαγγέλματος και το είδος του δεσμού που ανέπτυξε και διατηρεί το άτομο με τους γονείς και τους φίλους του) συνδέονται συστηματικά με τις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας και με τη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα αυτό. Τα ευρήματά μας ακόμη έδειξαν πως δεν υπάρχουν συστηματικές διαφορές με βάση τα στοιχεία της δομής της οικογένειας που εξετάστηκαν (τη σειρά γέννησης και το μέγεθος της οικογένειας) στις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων ή στη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα αυτό. Ωστόσο, παρατηρήθηκαν συστηματικές διαφορές στις δύο διαστάσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο οικογενειακό πλαίσιο (στην υποστήριξη των γονέων και στο είδος του δεσμού που ανέπτυξε και διατηρεί το άτομο με αυτούς) με βάση τα στοιχεία της δομής της οικογένειας.
Η διερεύνηση των παραγόντων με τη μεγαλύτερη προβλεπτική ισχύ για τις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης. Η ανάλυση έδειξε ότι η υποστήριξη των γονέων στην επιλογή επαγγέλματος, η ύπαρξη ασφαλούς δεσμού προσκόλλησης με τους γονείς και τα χαρακτηριστικά της τάσης για αυτονομία/αυτάρκεια και για ανεξαρτησία αποτελούσαν τις σημαντικότερες μεταβλητές πρόβλεψης. Σε ότι αφορά τη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα που αναφέρονται οι αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας, οι σημαντικότερες μεταβλητές πρόβλεψης ήταν η υποστήριξη από τους γονείς, η τάση προς εσωστρέφεια, η τάση για ανεξαρτησία και η ύπαρξη αυτονομίας και αυτάρκειας. Γενικά, από τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύεται η αποφασιστική επίδραση που ασκούν στη διαμόρφωση των αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων ενός μαθητή/τριας μέσης εφηβικής ηλικίας, καθώς και στη συμπεριφορά του στον τομέα αυτό πρωτίστως οι γονείς του, μέσα από την επίδειξη ενός φάσματος τύπων συμπεριφοράς, πρακτικών και ενεργειών οι οποίες σχετίζονται με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, καθώς και το είδος των σχέσεων αλληλεπίδρασης που διατηρούν με το παιδί τους. Αποφασιστική επίδραση στη διαμόρφωση των συγκεκριμένων αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας φάνηκε επίσης ότι ασκούν ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του μαθητή/τριας, τα οποία είναι δυνατό να αποτελέσουν μέτρο ασφαλούς πρόβλεψης τόσο για τις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας όσο και για τη συμπεριφορά του στον τομέα αυτό.
Τα αποτελέσματα εξετάζονται υπό το πρίσμα της πρακτικής αξιοποίησής τους στο πλαίσιο αναπτυξιακής-προληπτικής ή θεραπευτικής συμβουλευτικής παρέμβασης όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων σταδιοδρομίας και τις σχετικές με αυτήν αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας με τη διαπραγμάτευση ενός κατά το δυνατόν ολοκληρωμένου σχεδίου.
Argiro K. Charokopaki
Career decision-making self efficacy of secondary education students: The role of personality, environmental factors and contextual supports
ABSTRACT
The present research, which is based on the social cognitive career theory, aims at investigating some factors (personality, environmental factors and contextual supports) that affect the career decision-making self efficacy of high school students as well as their performance in relation to the career decision-making process. According to the review of the related literature, many authors have stressed the need to investigate as many factors as possible in order to study their effect on the career decision-making self efficacy on the basis of a synthetic approach. In Greece authors have hardly investigated career decision-making self efficacy, despite the fact that in the last decades and in the new context of lifelong programming, action and planning of a career, issues concerning the career decision-making self efficacy are worrying parents, teachers and members of career counselling services and the high school students themselves more and more.
516 secondary school students from the region of Central Greece, Prefecture of Viotia, have participated in the present study. The 16 Personality Factors (Cattell & Cattell, 1995) were used to analyze the personality of the students. All the relevant actions that take place among the family members and among friends and peers were measured with the Career Related Parent & Peer Support Scale (Turner, Alliman-Brisset, Lapan, Udipi, & Ergun, 2003) and the Inventory of Parent and Peer Attachment (Armdsen & Greenberg, 1987). Career decision-making self efficacy was measured with the homonymous subscale of the questionnaire for middle school students (Fouad, Smith & Enochs, 1997) and another scale was made for the evaluation of relative career performance. Furthermore, the demographic data of the high school students [gender, age, origin (Greece or abroad), school performance, the class they attend (1st or 2nd class of high school), place of residence (rural, semi-urban, urban region), marital status (number of siblings and if it is the first, second… child of the family) as well as the socio-economic level of the family were gathered.
The results showed systematic differences in the career decision-making self efficacy as well as in the performance of the career decision-making process among students of different gender, school performance and personality. In particular, girls are more self-efficient in career decision-making than the boys and the students whose school performance is characterized as “very good” are also more self-efficient than other students that have a “good” school performance. The high school students who are emotionally mature and stable with a low self-confident, are self-sufficient, autonomous and more self-efficient in career decision-making whereas the introvert students perform better in the career decision-making process.
Moreover, the investigation of the relation among the career decision-making self efficacy, the students’ performance of this process, their environment and the contextual supports indicates that the actions of friends and family (family’s and friends’ support for the choice of a career and the bond (attachment) that the students have with the parents and friends) are connected with the high school students’ career decision-making self efficacy and their performance of this process. However, we conclude that the family itself (numbers of siblings date of birth of the siblings) doesn’t affect the high school students’ career decision-making self efficacy or their performance of this process. Nevertheless, the parental support and the relationship which the students have with their parents definitely influence their career decision-making self efficacy.
The investigation of the variables that affect most the career decision-making self efficacy was accomplished according to the multiple linear regression method. The analysis suggested that the parental support regarding the choice of a career, the existence of a strong bond (attachment) between the student and the parents and the tendency towards autonomy / self-sufficiency and independence are the most essential variables of a right prediction. As far as the student’s performance of the career decision-making process is concerned, the most important predictive variables were the parental support, the tendency towards introversion, independence and the existence of autonomy and self-efficiency. In general, the results of the study show the decisive effect of the parents on the high school students’ career decision-making self efficacy as well as on their performance of this process. Parents influence their children through their own actions regarding a decision-making process. This parents’ effect on their children depends on the relationship which students have with their parents. Last but not least, some characteristics of the personality of the high school students have a crucial effect on their career decision-making self efficacy and they can be regarded as variables of a right prediction of their alleged career decision-making self efficacy and their performance in relation to the career decision-making process.
The implications of the present study on career decision-making self-efficacy are discussed in terms of interventions in the frame of Counseling and Vocational Guidance in the Secondary Education System.