ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI

Full text

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
Doç. Dr. Servet ÖZDEMIR
(*)
Kirgizistan Türkiye Manas Üniversitesi Ögretim Üyesi
Ars. Gör. Ferudun SEZGIN
G.Ü., Gazi Egitim Fakültesi, Egitim Bilimleri Bölümü
Günümüzde liderlik, üzerinde en çok
tartisilan konulardan biridir. Liderligin çesitli
türlerine yönelik yogun arastirmalar sürmektedir.
Ögretim liderligi de bu çalisma konularindan
biridir ve önemli bir liderlik boyutudur. Bu
çalismanin amaci, okul yöneticisi ile lideri
karsilastirarak, okullarin etkililiginde, okul
yöneticilerinin ögretim liderligi rollerini açikliga
kavusturmaktir. Bu amaçla, ilk olarak lider ve
liderlik kavramlari üzerinde durulmus, ardindan,
yönetici ve lider arasindaki iliski açiklandiktan
sonra okullarin etkililiginde, ögretim liderliginin
önemi ve okul yöneticisinin ögretim liderligi
rolleri açiklanmaya çalisilmistir.
Liderlik Nedir? Lider Kimdir?
Lider, sözlük anlami olarak yönetimde gücü ve etkisi olan kimse, önder, sef
anlamlarina gelmektedir. Baska bir tanim ise, liderin, bir partinin veya bir kurulusun en
üst düzeyde yönetimiyle görevli kimse oldugunu belirtmektedir. Liderlik, sözlükte, bir
(*)
G.Ü., Gazi Egitim Fakültesi, Egitim Bilimleri Bölümü

SOSYAL BILIMLER DERGISI
267
yarismada en önde bulunan kisi veya takim anlamlarina da gelebilmektedir (TDK,
2000). Bu tanimlardan anlasilabilecegi gibi liderlik kavrami, bir öncülügü, önderlik
etmeyi, önde gelmeyi ifade etmektedir.
Literatürde liderligin ne oldugu ya da ne olmasi gerektigine iliskin pek çok tanim
yer almaktadir. Çelik'in (1999:1), degisik kaynaklardan aktardigina göre liderlik, grup
etkinliklerini grup hedeflerine ulasma dogrultusunda etkileme süreci; görüsleri,
eylemleri ve egilimleri, etkileme, yönlendirme ve yönetme; lider ile her bir izleyici
arasinda olusan çift yönlü bir etkilesim; güçlü bir etki; etkili kisisel özelliklere bagli bir
güç; izleyicilerin düsünce ve eylemlerini etkileme dogrultusunda güç kullanma, olarak
tanimlanmaktadir.
Liderlik ayni zamanda, hedeflerin basarilmasi yönünde grup etkinliklerini etkileme
süreci; yönetimde, gidisatta, iste ve düsüncede rehberlik etme, etkili olma; etkili bir
yönetim; güçlü ve hedeflere yönelmis takimlar kurma; insanlari grubun hedeflerine
kendi hedefleriymisçesine uyum saglama ve gereken ilgiyi göstermeye ikna etme; kendi
kisisel kaygilarini bir kenara iterek grubun varligi için önemli olan ortak hedefi takip
etmeye ikna etme olarak da tanimlanabilir (Lunenburg ve Ornstein, 1996:113).
Liderler, okul misyonunu tanimlamak; pozitif ögrenme ortami gelistirmek; ögretim
sürecini sürekli gözlemek ve uygun geri bildirimler saglamak; ögretim müfredatini ve
egitim sürecini yönetmek; egitimsel programlari degerlendirmek gibi görevler
üstlenirler. Bu yüzden gelecegin okullarinda, okul yöneticilerinin, lider olmalari ve
sinirlarinin ötesini görebilmeleri gerektigi söylenebilir. Gelecekteki liderlerin ortak
özellikleri, ögrenme odakli olmalari ve ögretimsel liderlik rolünü üstlenmeleridir.
Firestone (1996) ise liderligin, belirli bir makamda bulunan bireylerin ne
yaptiklarindan çok, örgütün varligini sürdürmesi, gelismesi ve etkili olabilmesi
amaciyla yerine getirilmesi zorunlu görevlerin ve liderin islevlerinin neler oldugu
açisindan incelenmesi gerektigini belirtmektedir. Bu bakimdan liderlik islevlerini
normal zamanlardaki liderlik islevleri ve degisim zamanlarindaki liderlik islevleri
olmak üzere farkli iki kategoride ele almaktadir (Akt.: Karip, 1998:444). Bu baglamda
her ortam için ideal bir liderlik tipinden söz etmek zordur. Liderlik, örgütün içinde
bulundugu kosula göre durumsallik gösteren bir kavramdir.
Sullivan ve Harper (1997), genis bir kisisel bakis açisina sahip, gördüklerini ve
ögrendiklerini amaçli bir sekilde birbirine baglayabilen; degerlerin ve vizyonun köse
taslarina dayali stratejik mimariyi olusturabilen; baskalarinin göremedigi kaliplari
görebilen ve hizla karar verip harekete geçme cesaretine sahip; insanlari etkileyerek ve

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
268
esinlendirerek, ögrenen bir örgüte önderlik edebilecek; bizzat kendileri teknolojiye
vakif olan; astlarina ögretebilen ve onlari gelistiren; insani boyutu örgütün merkezine
alabilen liderleri, 21. yüzyilda örgütlerimizin ihtiyaç duyacagi liderler olarak
tanimlamaktadir.
Kisilikleri, liderlik biçimleri, yetenekleri, ilgileri ne olursa olsun etkili liderlerin
belli basli ortak davranislara sahip olduklarini görmek mümkündür. Bu ortak
davranislar söyle siralanabilir (Özden, 1998):
1. Liderler, "Ben ne istiyorum?" sorusuyla degil, "Ne yapilmasi gerekiyor?"
sorusu ile ise baslarlar.
2. "Farklilik yaratmak için ne yapmaliyim ya da yapabilirim?" sorusunu sorarlar.
3. Liderler sürekli, "Bu örgütün misyonu ve amaci nedir? Bu örgütte çalisanlarin
performanslarini ve sonuçlarin degerlendirilmesini sekillendiren temel faktörler
nelerdir?" sorulariyla mesgul olurlar.
4. Liderler, insanlar arasindaki farkliliklara deger verirler.
5. Liderler, yanlarindaki kisilerin güçlü ve yetenekli olmasindan korkmazlar.
6. Her zaman yapilmasi gerekeni yaparlar, popüler olani tercih etmezler.
7. Baskalarina ne yapmalari gerektigi konusunda nutuk atmazlar, yapilmasi
gerekeni bizzat yaparlar. Yani liderler, diger insanlarda görmek istedikleri davranislara
bizzat kendileri model olurlar.
Tüm sosyal bilimlerde artik liderligin öznel durum, yapilacak is ve izleyenlere
bagli olarak degistigi ortaya konmaktadir. Her durum, her is ve herkes için
bahsedilebilecek bir liderlik yerine, duruma, yapilacak ise ve izleyenlere göre degisen
bir liderlik kavrami kabul edilmektedir. Ögretim liderligi, dönüsüm liderligi ve degisim
liderligi gibi liderlik tipleri vardir (Özden, 1998). Okul yöneticilerinin de çoklu bir
liderlik gücüne sahip olmalari gerekmektedir. Yeri geldiginde, farkli liderlik rollerini
oynayarak, çevredeki ve diger sektörlerdeki gelismeleri yakindan takip etmesi gerekir.
Dönüsüm ve degisim zamanlarinda, okula yeni hedef ve yön belirlemelidir. Bir ögretim
lideri olarak okul yöneticisi, okulda egitim-ögretim etkinliklerinin önemli bir
destekleyicisi olmalidir.

SOSYAL BILIMLER DERGISI
269
Lider ve Yönetici Arasindaki Iliski
Lider ile yönetici birbirlerinden ayri kavramlardir. Yönetici, isleri dogru yapar;
lider ise, dogru isleri yapar. Yönetici olan kisi, kurallari yürütmekle ilgilenir; lider ise,
kurallari biçimlendiren kisidir. Yönetici, agaçlarla ilgilenirken; lider, daha genis bir
bakis açisina sahiptir ve ormanla ilgilenir (Lunenburg ve Ornstein, 1996). Kurum ya
da kuruluslarda liderin rolü, yapilmasi gerekenin ne oldugunu sorgulamaktir. Bu
anlamda okul yöneticisi, bir ögretim lideri olarak, sürekli yeni ögretim yöntem ve
tekniklerini, ögretimi daha basarili ve ögrenmeyi daha kalici yapacak stratejileri,
arastirmak ve gelistirmek sorumlulugu içindedir.
Lider, liderlik yaparken, yönetici de yönetim isleriyle ugrasir. Bu nedenle, liderlik
ile yönetim arasindaki farkin bilinmesi örgüt açisindan hem önemli hem de yararlidir.
Yönetim, bir örgütün prosesleriyle (süreçlerle), bunlarin hatasiz ve etkin yürütülmesiyle
ilgilidir; liderlik ise, örgütün amaçlariyla baglidir (Sullivan ve Harper, 1997). Yönetici,
daha çok mevcut prosedürler dahilinde islerin dogru sekilde yapilmasiyla ilgilenirken;
lider ise, örgütün hedeflerini belirler, örgütün ortak amaçlari dogrultusunda bireysel
çaba ve enerjileri bütünlestirir. Örgütün farkli birimlerinde esgüdüm saglayarak,
örgütsel bir bütünlük olusturmaya çalisir.
Lider ve yönetici nasil birbirinden ayri kavramlarsa, yönetim ve liderlik de ayni
anlamlara gelmez. Planlama, organize etme ve denetim süreçlerinde, yöneticiler
gereklidir. Yöneticiler, astlarini örgütsel hedeflerin gerçeklestirilmesi konusunda
etkilemekte basarisiz olabilirler. Ideal olarak, bütün yöneticilerin lider olmalari beklenir
fakat çogu yönetici, liderlik özelligine sahip degildir. Bir yönetici, örgütteki isgörenleri
etkileyebilir ve yönlendirebilir fakat, diger yönetimsel islevleri basarmada yetersiz
kalirsa, bireyleri ve gruplari örgütsel hedeflere ulastirmada basarisiz olabilir. Informal
liderler, örgüt üyelerinin davranislarini etkilerler. Sekil 1'de, yönetim ve liderlik
arasindaki iliski gösterilmektedir. Örgütsel açidan bu seklin en önemli noktasi, örgüt
için son derece yararli olan fakat çok nadir rastlanan, hem lider hem de yönetici
özelliklerine sahip bireylerdir. Yönetici-lider kisiler, yönetimleri altindaki grupla
birlikte, bir yandan liderlik ederken bir yandan da yönetim islerini tamamlayabilirler.
Lider olmayan yöneticiler, gruba ya da bireylere hükmedebilirler ve isin yapilmasini
saglayabilirler fakat, grubun kendilerine saygi ve baglilik göstermesini saglayamazlar
(Plunkett ve Attner, 1992:380-382).

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
270
Sekil 1: Yönetim ve Liderlik Arasindaki Iliski
Plunkett ve Attner (1992). Introduction to Management. s. 381'den uyarlanmistir.
Okul yöneticisi, iyi bir yönetici degilse, ögretimsel lider de olamaz. Lider olabilen
bir okul yöneticisi, ögretmenlerin beklenti ve ihtiyaçlarini karsilayabilmelidir.
Ögretimsel liderlik, bir yönetim uzmani olmayi gerektirir (Çelik, 1999:43). Yönetici ve
liderlik kavramlarinin, okul yöneticileri için ayri bir anlam ve önemi vardir. Okul
yöneticilerinin hem güçlü bir lider, hem de etkili bir yönetici olmasi beklenir. Çünkü,
okullar, liderlik ve yönetim becerilerinin bütünlestirilmesini gerektirir. Bu anlamda,
okul yöneticilerinin ögretimsel liderlik özelliklerine ve yönetim becerisine sahip olmasi
gerektigi söylenebilir.
Hem liderlik
hem de
yöneticilik
becerisi olan
bireyler.
Yönetim
becerisi var
ancak liderlik
becerisi yok.
Liderlik
becerisi var
ancak yönetici
degil.

SOSYAL BILIMLER DERGISI
271
Egitim sistemimizin temel diregi olan okullarda, okul yöneticilerinin üstlenecekleri
ögretimsel liderlik rolleri, okullarin hedeflerine ulasmalari konusunda yardimci
olacaktir. Bu sayede okullarin etkili ve verimli örgütler haline gelmeleri saglanabilir.
Bunu basarmak için okul yöneticilerinin ögretimsel liderlik rollerini üstlenmeleri
gereklidir. Yönetimsel açidan güçlü, ögretimsel liderlik açisindan etkili olan okul
yöneticileri, okuldaki personeli ayni hedef dogrultusunda bütünlestirmeyi basarabilir.
Böylece okul, varolus amacina en iyi sekilde hizmet edebilir ve ögrenci basarisi temel
deger haline gelebilir.
Ögretim Liderligi
Egitimde yeniden yapilanma çalismalarinda, üzerinde önemle durulan konulardan
biri, okul yöneticisinin ögretim liderligi rolüdür. Bir okulun basarisini etkileyen bazi
örgütsel yapi, norm ve etkinlikler vardir. Arastirmalara göre, bir okuldaki ögrencilerin
basarisinda hem bireysel yetenekler hem de örgütsel özellikler etkilidir. Okul
yöneticisinin ögretimsel liderligi, okulun basarisinda, bireysel bir yetenek ve örgütsel
bir özellik olarak önemlidir.
Ögretim liderligi, okulun hedeflerini etkili bir sekilde gerçeklestirmesine yardimci
olabilir. Okullarda, ögretim liderligi vurgulanarak, ögretim liderligi rollerine gerekli
önem verilerek, egitim-ögretimin kalitesi artirilabilir. O halde yapilmasi gereken,
okullarin mevcut durumlarindan, istenilen ideal duruma nasil getirilebilecegine karar
vermektir. Bu süreçte, okul yöneticilerinin üstlenecekleri, ögretimsel liderlik rolleri,
basarinin saglanmasina yardimci olabilir. Bu nedenle ilk olarak yapilmasi gereken sey,
ögretim liderligi kavraminin açik bir sekilde anlasilmasini saglamaktir. Daha sonra, bu
liderlik rolünü basariyla yerine getirebilmek için gerekli olan liderlik nitelikleri ve
davranislarinin neler oldugu kararlastirilmalidir.
Okul yöneticisi, ögretmenlerin hatalarini kabul eden, kisisel gelisim firsatlari
sunan, mesleki gelisim etkinliklerine katilarak sürekli ögrenmenin önemini
vurgulayacak model davranislar sergileyen bir yönetici olmanin yaninda, yetenekli ve
bilgili bir ögretim lideri de olmalidir (Sagor ve Barnett, 1994). Ögretim lideri, ögretim
sürecini vurgular; ögretmen, ögrenci ve ögretim programi arasindaki etkilesimi
kolaylastirir. Bir okul üzerinde etkisi ve gücü olan üç önemli ögeden söz edilebilir.
Bunlar, çevre, okul personeli ve ögrencilerdir. Bu ögeler, okulun egitim-ögretim ve
diger etkinliklerinin biçimlendirilmesine, okul basarisina ve hedeflerine ulasma
derecesine etki ederler. Okul yöneticilerinin görevi, ögretimsel bir lider olarak, egitim-
ögretimin kalitesini yükseltecek biçimde bu ögeleri yönetmektir (Chell, 1995). Okul
personelinin, çevrenin ve ögrencilerin, okulda basarinin artirilmasina yardimci olacak
sekilde yönetilmesi için okul yöneticisi, okulda olumlu bir ögrenme-ögretme ortami
olusturmaya, ögrenci basarisini ön plana çikarmaya, ögretim programlarinda bütünlük
saglamaya, okul personeli ile isbirligi içinde etkili bir iletisim gerçeklestirmeye,

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
272
çevrenin ve ailelerin destegini almaya çalismali ve ögrenmeyi engelleyecek disiplin
sorunlarini ortadan kaldirmalidir.
Chell (1995), ögretim liderinin bes genel özelligi oldugunu belirtmekte ve bu genel
özellikleri söyle siralamaktadir:
a) Bir vizyona sahiptir. Hedeflerin herkes tarafindan anlasilmasina çalisir,
hedeflerin basarilmasi için ugrasir, müfredati, ögretimi ve degerlendirmeyi kontrol eder.
b) Vizyonu davranisa dönüstürür. Takim halinde çalisir, okulun tamamina yayilmis
hedefleri ve beklentileri vurgular.
c) Destekleyici bir ortam olusturur. Akademik becerilerin temel alindigi, düzenli ve
amaca uygun bir okul iklimi gelistirir.
d) Okulda islerin nasil isledigini bilir. Ögretmenlerin ve ögrencilerin neyi, ne
derece iyi yaptiklarini görür.
e) Bilgiyi harekete geçirir. Gerektiginde farkli ögretmen kisilikleri, stilleri ve
ögretim stratejileri sunarak, egitim-ögretim etkinliklerine katkida bulunur.
Etkili bir ögretim lideri, istenilen sonuçlara ve çiktilara ulasilmasini saglayici yani
hedeflerin gerçeklestirilmesine odaklanan bir vizyona sahip olmalidir. Bu vizyonu için
gerekli destegi almak amaciyla okulla ilgili herkesle vizyonu paylasmalidir. Hedeflerin
gerçeklestirilmesi için gerekli kaynaklari saglamali ve bütün bunlari gerçeklestirmek
için güçlü bir yönetim becerisine sahip olmalidir.
Etkili Okullar ve Ögretim Liderligi
Etkili okul, ögrencilerin bilissel, duyussal, psiko-motor, sosyal ve estetik
gelisimlerinin en uygun biçimde desteklendigi, optimum bir ögrenme çevresinin
yaratildigi okul olarak tanimlanabilir (Özdemir, 2000:36). Etkili okullar, ögrencilerinin
basarisi için uygun fiziksel ortamlari, ögretim araç-gereçlerini ve okulun tüm
kaynaklarini, etkili sekilde kullanirlar. Ögrencilerin, bilissel oldugu kadar duyussal
açidan da gelismeleri saglanir.
Etkili okul arastirmalari, okul yöneticilerinin ögretim liderligi rollerinin, okulun
etkililiginde kritik bir öneme sahip oldugunu göstermistir. Etkili okullarda, ögrenmenin
sürekli ve herkes için olduguna inanan liderler vardir. Bu okullarda, lider, okulun
vizyonunu tüm personele aktarir ve böylece vizyon paylasilir, kurumsal baglilik
saglanir. Etkili liderler, otorite ya da korku ile degil, baglilik ile liderlik yaparlar.
Insanlar, liderlerin düsüncelerini, rüyalarini paylastiklari için onlari takip ederler,
onlardan korktuklari için degil (Lezotte, 1992). Ögretim lideri olarak okul yöneticisi,

SOSYAL BILIMLER DERGISI
273
okulunun varlik nedenini ve egitim-ögretim politikasini açik ve net bir sekilde ifade
eden bir vizyon gelistirmeli ve bu vizyonu okulun tüm personeline aktarabilmelidir.
Okullarin etkililigine iliskin arastirmalar, etkili okullarin genellikle su ortak
özelliklere sahip oldugunu ortaya koymustur (Özdemir, 2000; Karip ve Köksal, 1996;
Bamburg ve Andrews, 1990):
?? Açik ve belirgin amaçlar üzerine odaklanan bir misyonlari vardir.
?? Okul yöneticileri, güçlü bir ögretimsel liderdir.
?? Tüm taraflar yüksek beklentilere sahiptirler.
?? Ögrenci basarisi sürekli gözlenir ve degerlendirilir.
?? Disiplin sorunlarindan arindirilmis ve ögrenmeye uygun bir okul ikilimi
mevcuttur.
?? Veli/toplum destegi vardir ve okul-aile isbirligi gelismistir.
?? Temel becerilerin kazanilmasina önem verilir.
Etkili okul arastirmalari, okullarda ögrenci basarisinin artirilmasinda, ögrencinin
kisisel özellikleri ve ögrenme ortaminin fiziksel niteliklerinin yaninda, okul
yöneticilerinin de etkili bir ögretim lideri olmasi gerektigini ortaya koymustur. Okul
yöneticileri, kendilerini bir ögretim lideri olarak görmeli ve okulda egitim-ögretim
etkinliklerine rehberlik etmelidir. Özdemir’e (2000) göre, etkili okullarda yöneticiler,
kendilerini sekreterlik islerini yapacak bireylerden ziyade ögretim lideri olarak görürler
ve bu yönde davranis sergilerler.
Okul yöneticisinin, okulda egitimsel bir ahengin olusmasinda, ögretim lideri olarak
gerçeklestirebilecegi önemli rolleri vardir. Ancak okullarda, yöneticilerin, ögretimsel
etkinliklere yeterince zaman ayiramadiklari bir gerçektir. Okul yöneticileri, ögretimsel
liderlik rollerini genellikle, dis gözlemler ve degerlendirmeler ile gerçeklestirmeye
çalismaktadirlar. Oysa, okul yöneticilerinin ögretim lideri olarak daha aktif bir sekilde,
egitim-ögretim sürecine katilmalari beklenir. Ne var ki, okul yöneticilerinin, ögretimsel
liderlik rollerini, yeterince gerçeklestirdiklerini söylemek zordur (Teitelbaum, 1990).
Azimli ve kararli bir okul yöneticisi, ögretim etkinliklerine dogrudan katilma
yoluyla, iyi bir ögretim lideri olabilir. Okul yöneticilerinin ögretim liderligi rollerinde
basarisiz olmalarinin nedenlerinden biri, sinif deneyimlerinin yetersiz olmasidir. Bazi
okul yöneticileri, çok uzun zaman boyunca sinif ortamindan uzak kalmaktadirlar.
Bazilari ise, egitim-ögretim konusunda yeterince deneyim sahibi olacak kadar sinif
ortaminda bulunmamislardir. Bu nedenle, sinif yönetiminin uygulamali boyutlariyla

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
274
baglari kaybolmakta, bilgiler teorik düzeyde kalmaktadir. Bu yüzden, okul
yöneticilerinin, ögretimsel liderlik rollerini gerçeklestirirlerken, teorik bilgi ile
uygulama bütünlügünü saglamalari için, egitim-ögretim faaliyetlerinin gerçeklestirildigi
sinif ortamlarina yakin olmalidirlar.
Etkili okullarda, okul yöneticileri, ögretimsel konularda güçlüdürler. Bu okullarda,
ögretmenlerin performanslari, sürekli gözden geçirilir. Okul yöneticisi, bir lider
konumundadir. Okulun tamamini kapsayacak sekilde, ögretimin amacini ve önemini,
odak noktasini belirten ve ögretmenlere yol gösterici niteligi olan açik bir misyon
gelistirilmistir. Böylece, ögrencilerin ögrenmelerine odaklanan ve ögrenmeye yardimci
olan pozitif bir okul iklimi olusturulur. Etkili okullarin en önemli özeliklerinden biri,
okul yöneticilerinin, sinifin ögretimsel etkinliklerine, aktif bir sekilde katilmalaridir.
Okulun egitim-ögretim politikasini belirten açik bir vizyonun ve misyonun
tanimlanmasi, müfredatin ve ögretim etkinliklerinin yönetilmesi, olumlu bir ögrenme
ortaminin olusturulmasi, ögretmenlerin performanslarinin sürekli izlenmesi ve uygun
geribildirimlerin saglanmasi ve ögretim programinin degerlendirilmesi, okulun egitim-
ögretim etkinlikleri üzerinde dogrudan etkisi olacak liderlik davranislaridir. Okul
yöneticisi, özellikle, ögretim etkinliklerinin planlanmasi ve degerlendirilmesi
konusunda, ögretmenlerle isbirligi içinde çalismali, ögretmenleri destekleyici ve
yönlendirici olmali, sürecin daha etkili islemesi için uygun görüs ve geribildirimler
saglamalidir. Geribildirimin islevsel olmasi ve ögretmenler tarafindan iyi niyetli olarak
algilanmasi, okul yöneticisinin ögretimsel liderlik rollerini gerçeklestirebilme
yetenegine, bilgi ve becerisine baglidir.
Marsh (1992), okul yöneticilerinin ögretimsel liderliginin, dört temel boyutu
oldugunu belirtmektedir. Bunlar, sirasiyla, okulun misyonunun ve hedeflerinin
gelistirilmesi; egitimsel etkinliklerin yönetilmesi, akademik bir ögrenme ortaminin
olusturulmasi; ve destekleyici, pozitif bir okul ikliminin saglanmasidir.
Ögretim liderligi, bir anlamda okul yöneticisinin, okulun varlik nedeninin
"ögrencilerin basarili bir sekilde yetismesini saglamak" oldugu gerçegini hatirlamasidir.
Bilgi toplumunda egitim sisteminin tek yapabilecegi, ögrencileri ögrenmeye
hazirlamaktan ibaret oldugu görüsü egemen olduguna göre, okulun, yöneticinin ve
ögretmenin varlik nedeni, ögrencilerin ögrenmelerini saglamaktir. Bir buzdolabi
üreticisi firmanin yöneticisi, üretim mühendislerin ve teknisyenlerin isidir, ben isyerinin
düzenine ve diger firmalarla olan iliskilerine bakarim diyemezse, okul yöneticisi de
ögrenci basarisi ögretmenlerin isi, benim isim degil diyemez. Bir is yerindeki düzenin
saglanmasi, çalisma kosullarinin düzenlenmesi o isyerinin asil fonksiyonunu yerine
getirmesi açisindan son derece önemlidir (Özden, 1998).
Okul liderligi alaninda popüler hale gelen ögretim liderligi, okul yöneticisinin asil
yerinin genis makam odasi olmadigini, sinif ve koridorlar oldugunu ifade etmektedir.

SOSYAL BILIMLER DERGISI
275
Bu durum, okul yönetiminde yeni bir anlayis ortaya çikarmaktadir: Okul yöneticisinin
asil isi, ögretim sürecine liderlik etmektir. Okul yöneticisinin zamanini siniflarda ve
koridorlarda geçirmesi, ögretmen ve ögrencilere o okulda neyin önemli oldugu, neye
deger verildigi ve okulda islerin nasil yürütüldügü konularina iliskin mesajlar verebilir.
Bütün isi, ögrenci yoklamalarini tutmak, ögretmen devamsizligini takip etmek,
disiplin olaylariyla ilgilenmek ve araç-gereç donanimi gibi müteahhitlik isleri pesinde
kosusturmak olan bir okul yöneticisinin, ögrenci ve ögretmenlere verdigi mesaj ile
zamaninin çogunu koridorda, bahçede ögrencileriyle ve ögretmenler odasinda geçiren
müdürün verdigi mesaj çok farklidir. Verilen bu örnekte birinci okul müdürü, okulun
asil amacini, varlik nedenini unutup okulun amacini gerçeklestirmek üzere gerekli
araçlarla amaçmisçasina ilgilenmektedir. Araç amacin yerini almistir. Diger okul
müdürü ise, okulun asil amaci üzerine odaklanmaktadir (Özden, 1998).
Okul yasaminda son derece önemli olan ve genellikle göz ardi edilen bir ögretimsel
liderlik rolü, okul yöneticisinin okulda görünen bir kisi olmasidir. Pek çok okul
yöneticisi, günlük büro isleri, disiplin, kagit isleri ve telefon görüsmeleri gibi günlük
rutin islerle çok zaman harcar. Bu yöneticiler, okulun en önemli islerinin ofiste degil,
siniflarda, okulun koridorlarinda, oyun alanlarinda ve okulun kantin vb. yerlerinde
oldugunu fark edemezler. Onlar, ofislerinin disina çikmadikça, tam anlamiyla bir okul
duygusuna sahip olamazlar (Whitaker, 1997). Etkili okullarda yönetici, zamaninin
büyük bir kismini ögretim ortamlarinda geçirir. Ögretim liderinin temel ilgi ve ugrasisi,
egitim-ögretim sorunlari ve bunlarin çözümlerine iliskin girisimlerde bulunmak
olmalidir. Okul yöneticisi, ögretim liderligi yapabilmek üzere, bazi yönetsel is ve
ayrintilari astlarina devretmelidir. Böylece, ögretim liderligi yapmak için daha fazla
zamani olabilir. Okuldaki tüm etkinlikleri ögretim ve ögrenimin gelistirilmesi yönünde
bütünlestirmelidir. Bir okulun yöneticisi ne kadar basariliysa, ögretim liderligi rolünü ne
kadar basarili bir sekilde yerine getiriyorsa, okul da o kadar basarili olacaktir. Bu
durumda, okul yöneticisinin en önemli özelliklerinden biri, ögretim liderligi yapmasi ve
okulda ögrenme konusuna gereken destegi vermesidir.
Program ve ögretimdeki öncelikli konularin neler oldugunu belirleme; okulun
hedeflerinin gerçeklestirilmesine kendini adama; okulun amaçlarini gerçeklestirebilmesi
için gerekli kaynaklari saglama ve kullanma yeterligine sahip olma; ögretmenlerin,
ögrencilerin, velilerin ve toplumun beklentilerini karsilayacak olumlu bir iklim
olusturma, dogrudan ögretim politikasini gelistirici bir lider olarak sorumluluk
üstlenme, okul yöneticisinin sergileyebilecegi güçlü ögretimsel liderlik davranislari
arasinda sayilabilir (Çelik, 1999:37-38).
Okul yöneticileri, sürekli, ögretmenlerle egitim-ögretim konularinda iletisim
kurarak, yeni ögretim yöntem ve tekniklerini paylasarak, ögrenmenin daha etkili hale
getirilmesini için yapilabilecekleri tartisarak, yeni ögretim stratejilerinin kullanilmasini
özendirerek, degisik ögretim materyalleri saglayarak, okulda ögrenme ve ögretime

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
276
gereken önemin verilmesi yolunda, okul çalisanlarina örnek olabilir. Ayrica okul
yöneticisi, etkili bir ögretim lideri olarak, okulun egitim-ögretim politikasina yönelik
güçlü bir vizyona sahip olmalidir. Okulda, ögretimle ilgili konularda gerekli kisi ve
kaynaklarin görüs ve önerilerine gerekirse, bilgilerine basvurmalidir.
Whitaker'in (1997), etkili ögretim liderliginin üç temel boyutunu dile
getirmektedir. Bunlardan birincisi, etkili ögretim liderleri, insan yönelimli, insanlara
deger veren ve etkilesimsel yönleri güçlü kisilerdir. Bu özelliklere sahip okul
yöneticileri, kendilerini okulun günlük islerinden ayri tutmazlar, akademik
çalismalardan kendilerini soyutlamazlar. Okuldaki bütün insanlarla düzenli etkilesimleri
vardir ve sürekli okulda görünürler ve diger insanlarin kolay iletisim kurabilecekleri bir
açikliga sahiptirler. Ikinci husus ise, etkili ögretim liderleri, diger okullarin yöneticileri
ile iletisim içinde çalisirlar. Formal ve informal düzeylerde meslektaslariyla yakin
baglanti içindedirler. Üçüncüsü de, etkili ögretim liderleri, kendilerine fikir veren
yönetici niteligi yüksek bireylerle birlikte çalisirlar.
Ögretim liderleri, egitim-ögretimin amacinin tanimlanmasi, okulun egitimsel
hedeflerinin olusturulmasi, ögrenme etkinliklerinin belirlenmesi ve bu etkinlikler için
gerekli kaynaklarin saglanmasi, ögretmenlerin performanslarinin degerlendirilmesi gibi
etkinliklere aktif olarak katilmalidir. Okul personelinin sürekli gelisimine yönelik
programlarin düzenlenmesi, ögretmenlerle ve diger okul personeliyle iyi iliskilerin
olusturulmasi ve okulda ögrenmenin sürekli vurgulanmasi, okulda etkili bir ögretim
liderligi rolünün gerçeklestirilmesi için önemlidir. Ayrica, ögretim lideri olarak okul
yöneticisi, okulun basarisina öncülük etmeli; ögretimin kalitesini, okulun en önemli
önceligi haline getirmeli; ve okulun vizyonunu gerçege dönüstürebilmelidir.
Okul Yöneticisinin Ögretim Liderligi Rolleri
Etkili okul arastirmalari, etkili bir okulun en önemli özelliklerinden birinin etkili
bir okul yöneticisi oldugunu göstermistir. Okul yöneticisi, okul sisteminin içinde
isgörenlerin aradiklari ögretim lideri olmalidir. Eger okul yöneticileri, ögretim liderligi
rolünü üstlenmezlerse, okulun etkililigine yönelik göstergeler büyük ölçüde olumsuz
olacaktir. Etkili ögretim liderlerinin, kaynak saglayicilik, ögretimsel kaynaklik,
iletisimcilik ve okul ortaminda görünürlük gibi dört alanda çok yüksek düzeyde
performans gösterdikleri belirtilebilir (Whitaker, 1997).
Ögrencilerin yüksek basarisina ve okulun etkililigine önderlik eden okul
yöneticilerinin, ögretimsel liderlik rolleri dört ana baslik altinda toplanabilir (Whitaker,
1997; Çelik, 1999; Bamburg ve Andrews, 1990):
- Kaynak saglayici olarak okul yöneticisi.
- Ögretimsel kaynak olarak okul yöneticisi.

SOSYAL BILIMLER DERGISI
277
- Iletisimi saglayan kisi olarak okul yöneticisi.
- Okulda görünür bir kisi olarak okul yöneticisi.
Okul yöneticisinin ögretim liderligi rollerini daha iyi anlamak için, bu rolleri
sirasiyla incelemekte yarar vardir.
Kaynak Saglayici Olarak Okul Yöneticisi
Okul yöneticisi, kaynak saglayici bir ögretim lideri olarak, okulun misyonunun ve
hedeflerinin gerçeklestirilmesi amaciyla personeli ve kaynaklari organize eder.
Müfredat programi ve ögretim konusunda gerekli bilgi ve becerilere sahiptir
(Bamburg ve Andrews, 1990). Ögretmenler, okulun en önemli kaynagidir. Okul
yöneticileri, ögretmenlerin güçlü ve zayif yanlarini iyi bilmeliler ve ögretmenlerin
saglik, rahatlik ve mesleki gelisimleriyle yakindan ilgilenmelidirler. Bu yaklasim, risk
alma ve olumlu degisime yardimci olur (Whitaker, 1997).
Kaynak saglayici olarak okul yöneticisi, okulun vizyon ve amaçlarina ulasmasini
saglamak için gerekli toplumsal kaynaklari saglar, bu kaynaklari özenle bir araya getirir
ve gerekli yapiyi kurar. Okul personelini dikkatlice degerlendirir ve onlarin kisisel
yeteneklerini gelistirir. Okul personelinin yeteneklerini gelistirmenin yaninda, onlarin
ögretimle ilgili sorunlarini da çözme ugrasindadir. Ögretim lideri, uzman bir kisi olarak
okulun bilgi kaynaklarini etkili bir sekilde kullanir. Etkili ögretimsel liderler, kaynaklari
daha istendik bir ürün elde etme dogrultusunda seferber ederler. Bir kaynak saglayici
olarak okul yöneticisi, zaman ve kaynaklari etkili bir sekilde kullanir; degisime uygun
bir okul iklimi olusturur, degisim yönetimi becerilerinden yararlanir; bireysel ve
örgütsel düzeyde benimsenen duygularin okul ortaminda gelismesini saglar; okul
personelini motive etme yeterligine sahiptir; okul personelinin ögretimsel kaynaklardan
yararlanma konusundaki zayif ve güçlü yönlerini bilir (Çelik, 1999:45).
Okul yöneticileri, ögretim lideri olarak ögretmenlere, egitim-ögretim
etkinliklerinin etkili sekilde yürütülmesi amaciyla gerekli kaynaklari saglamalidir.
Ögretimsel kaynaklardan yararlanma, yeni ve farkli ögretimsel kaynak kullanma
konusunda okul personeline örnek olmalidir. Ögretimsel kaynaklarin etkin kullanimina
iliskin okul personeline yapici geribildirim vermelidir.
Ögretimsel Kaynak Olarak Okul Yöneticisi
Okul yöneticisi, ögretim programlarinin sürekli gelistirilmesine yönelik yüksek
beklentilerde bulunur ve personel gelistirme süreciyle aktif olarak ilgilenir. Ögrenci
basarisini artirmak için, yeni ve farkli ögretim stratejileri kullanmalari konusunda
ögretmenleri cesaretlendirir. Ögretimsel lider olarak okul yöneticileri etkili ögretim

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
278
tekniklerini belirlerler ve ögretmenlerin mesleki gelisimlerini olumlu yönde destekleyici
geribildirim saglarlar (Whitaker, 1997).
Okul yöneticileri, ögretimsel kaynak olarak, dogrudan siniftaki ögretim ortamini
gelistirmeyi amaçlarlar. Ögretmenlerle etkili iletisim kurarak, onlarin ögretim
materyallerini ve yeni ögretim stratejilerini kullanmalarini özendirirler. Periyodik olarak
okul personelini degerlendirirler. Ögretimsel bir kaynak olarak okul yöneticisinin en
belirgin rolü, okulda daha iyi bir egitim-ögretimin verilmesi için olanak hazirlamaktir.
Etkili okul yöneticileri, ögrenci basarisi ve ögretmen etkililigini en üst düzeye çikarmak
amaciyla gerekli kaynaklari saglayabilecek bir yeterlige sahiptirler (Çelik, 1999:46).
Ögretimsel lider, etkili ögretimsel stratejiler gelistirme ve ögretmeni saglikli bir
sekilde degerlendirme yetenegine sahip olmali ve ögretimin gelistirilmesi amaciyla
gerekli stratejileri ne ölçüde kullandigini denetlemelidir. Gerektiginde, kendisine
basvurulan bir bilgi ve deneyim kaynagi olmalidir. Egitim programlarini ve ögretim
etkinliklerini sürekli degerlendirmelidir.
Iletisim Saglayan Kisi Olarak Okul Yöneticisi
Okul yöneticisinin, baska bir ögretimsel liderlik rolü de, okuldaki tüm taraflar
arasinda etkili bir iletisim saglanmaya çalismaktir. Bu amaçla okul yöneticisi, okulun
hedeflerine baglilik konusunda model olur. Ögretim hedeflerinin ve ögretimin
planlanmasina ve planlanan hedeflerin gerçeklestirilmesine çalisir. Ögretim
etkinliklerine ve ögretmen davranislarina yönelik açik-anlasilir performans standartlari
olusturur ve bu standartlara baglidir (Bamburg ve Andrews, 1990).
Okul yöneticisi iletisimci olarak herkesin paylasabilecegi bir vizyon olusturmalidir.
Okulun etkinlik ve programlarinin anlasilmasi etkili bir iletisim sistemi kurularak
basarilabilir. Ögretim liderleri, birebir iliskiyle küçük ve büyük gruplarla iletisim
kurabilir. Okul çevresinin, velinin ve daha genis topluluklarin okulun vizyonunu
paylasmasi yoluyla etkili bir iletisim kurulabilir. Iletisimci olarak okul yöneticisi, etkin
dinleme, grup içi iliskileri anlama, empati kurma ve okulu etkileyen çevresel faktörleri
tanima konusunda uzman olmalidir. Okul yöneticisi, okul kültürünün ögretimsel iklim
üzerindeki etkisini ve sembolik etkinliklerin altinda yatan degerleri iyi kestirebilmelidir.
Ögretimsel liderlik açisindan etkili iletisim, iyi bir vizyon olusturmayla kurulabilir. Bu
bakimdan okul yöneticisinin iletisimcilik rolündeki basarisi, büyük ölçüde güçlü bir
vizyon olusturmasina baglidir (Çelik, 1999:47).
Ögretimsel lider olarak okul yöneticisi, iletisim ve etkilesim sürecinde, çift yönlü
iletisim kurmali ve ögretmenleri gerçekçi yollarla degerlendirmelidir. Açik ve net
konusmali, yazmalidir. Okulda, ögrenci, ögretmen ve diger personel arasinda etkili bir
iletisim süreci yasanmasina yardimci olmalidir. Çatisma yönetimi stratejilerini bilmeli
ve uygulayabilmelidir. Okulun basarisinda, saglikli ve güçlü bir iletisim sürecinin

SOSYAL BILIMLER DERGISI
279
önemini bilmeli, okulda tüm yönetsel süreçlerin temelinde iletisimin yattigini dikkate
almalidir.
Görünür Bir Kisi Olarak Okul Yöneticisi
Okul yöneticileri, okulun günlük etkinliklerinde görünmek, varliklarini
hissettirmek için, okulun vizyonuyla tutarli model davranislar sergilemelidirler. Okul
çalisanlarina model olmalidirlar. Okulun degerlerini yasatmali, okulun amaçlarini
gerçeklestirmek amaciyla kaynaklari organize etmelidirler. Informal yollarla sinif
ortamina katilmali, personelin kisisel gelisimine öncelik vermelidirler. En önemlisi,
insanlara dogru isleri yapmalarinda yardimci olmali ve etkinlikleri pekistirmelidirler
(Whitaker, 1997).
Okul yöneticileri, okulda görünür kisi olarak, siniflari ziyaret edebilirler, bos
zamanlarini koridorlarda dolasarak ve ögrencilerle sohbet ederek geçirebilirler. Zümre
toplantilarina katilma ve ögretime iliskin konulari ögretmenlerle tartisma yoluyla,
okulda ögrenci basarisinin önemini vurgulayan bir model olabilirler. Okul yöneticisinin
okulda görünür bir kisi izlenimi vermesi, okul personeline güven duygusu verir. Okul
yöneticisi, isin içinde ve onlarla birliktedir.
Görünür bir kisi olarak okul yöneticisi, sinif ortaminda ve ögrencilerle etkilesimde
bulunur; bölüm toplantilarina katilir ve ögretmenlerle dogal bir biçimde sohbet eder.
Okul yöneticisi, okul vizyonunun temsilcisi olarak okulun her yerinde varligini
hissettirir. Görünür okul yöneticisi, okulun temel degerlerini sürekli olarak
davranislariyla güçlendirir. Ögretmenleri sinif ortaminda formal ve informal yollarla
gözlemler ve etkisini onlar üzerinde hissettirir (Çelik, 1999:48).
Ögretimsel lider olarak okul yöneticisi, toplum ve okul personeliyle isbirligi içinde
okulun vizyonuna ve misyonuna uygun açik amaçlar gelistirmelidir. Gerek
davranislariyla gerekse söyledikleriyle okulun vizyonunu açik bir sekilde yansitmalidir.
Okulda veli, ögrenci ve ögretmen açisindan, her zaman hazir bulunan görünür bir kisi
olmalidir.
Tice (1992), ögretim liderliginin ana unsuru olarak, ögretim etkinliklerinde
önceliklerin belirlenmesini göstermektedir. Seçilen örgütsel biçim ne olursa olsun, ister
okula dayali yönetim isterse baska bir anlayis olsun, bu olgunun gerçek oldugunu
belirtmektedir. Lider, okulun ögretimsel ihtiyaçlari ve süreçleriyle ilgili etkinliklere
yardimci olmalidir. Liderlik, okulun informal boyutlarina oldugu kadar formal egitim
etkinliklerine de gizlenmis bir kavram olarak kabul edilebilir. Rehberlik, isleri
kolaylastirma, yetki, gelisim destegi ve ögretme-ögrenme durumlarinin
degerlendirilmesine iliskin normlari kapsar. Okul yöneticisi, ögretimsel lider olarak,
okulun egitim-ögretim etkinliklerine iliskin öncelikleri, okulun egitim politikasini ve
ögrenme hedeflerini belirlemelidir.

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
280
Okul yöneticilerinin, ögretim lideri olarak ögretmenleri desteklemeleri gerekir.
Ögretmenlere, bilgi, destek ve kaynak saglama konusunda önemli sorumluluklari vardir.
Ayrica okul yöneticileri, ögretmenlere sürekli onlarin yaninda olduklari duygusunu
kazandirmalidirlar. Bu konuda okul yöneticileri, ögretmenleri her firsatta pekistirmeli;
onlari takdir etmeli, yaptiklari islerin takdire deger oldugu duygusunu vermeli; risk
alma konusunda cesaretlendirmeli; sempatik olmali ve empatiyle yaklasmali;
birbirlerine destek olma davranislarini güçlendirmelidirler (Bailey ve Dyck, 1990).
Okul yöneticileri, ögretimsel lider olarak, ögretmenlere gereken destegi vermelidirler.
Ögretmenler, ögretimsel etkinliklerde okul yönetiminden destek görecekleri duygusuna
sahip olmalidirlar.
Okul yöneticilerinin yani sira ögretmenlerin de bazi liderlik rolleri üstlenmeleri ve
bu rolleri etkili bir biçimde yerine getirmeleri, okulda ögretme-ögrenme etkinliklerin
kalitesini artirmada gerekli olan bir unsurdur. Okul yöneticilerinin ögretimsel liderlik
davranislari sergilemeleri kadar ögretmenlerin ayni ögretimsel liderlik davranislarinda
diger meslektaslarina model olmalari gerekir (Özdemir ve Yalin, 2000). Ögretmenlerin
de ögretimsel liderlik davranislarini benimsemeleri, okul yöneticilerine ögretim liderligi
rollerini gerçeklestirmelerinde yardimci olacaktir. Bu durumda okul yöneticileri,
ögretimsel liderlik rollerini gerçeklestirirlerken, bir asama ileriye giderek, liderlere
liderlik etmek durumunda kalacaklardir. Böylece, okul, ögretimsel liderlik rollerinin
tüm personel tarafindan benimsendigi bir ögrenen örgüt durumuna gelecektir.
Ögrenci basarisinin ve ögrenmede kaliciligin artirilmasi, okullarin öncelikli
hedefleri arasindadir. Her okul yöneticisi, okulunun basarisini ister. Basari ise, çaba ve
çalisma sonunda ortaya çikan bir üründür. Okullarin etkili, ögrencilerin basarili olmasi
için, okul yöneticileri, ögretim liderligi rollerini etkili sekilde gerçeklestirmek
zorundadirlar. Bir okulun, yöneticisi kadar basarili ya da basarisiz olacagi düsüncesini
göze alirsak, okul yöneticilerinin ögretimsel liderlik rollerinin önemini ve geregini daha
kolay anlayabiliriz.
Sonuç
Mevcut çalismalar her örgüt, her durum ya da herkes için ideal bir liderlik tipinin
olmadigini, liderlik rol ve davranislarinin örgütün ihtiyaçlari ve amaçlari dogrultusunda
degistigini göstermektedir. Liderlerin rol ve davranislarini belirleyen temel etkenler,
örgütlerin amaçlari, lideri takip eden isgörenlerin beklentileri ve içinde bulunulan
durumun özellikleridir.
Egitim sistemimizin kalbi olan okullarin liderlik ihtiyaçlari, okullarin kendine özgü
havasina göre degismektedir. Her okulun kendine özgün bir ortami ve örgütsel havasi
oldugundan, bir okul için geçerli olan bir liderlik tipi, bir diger okul için geçerli
olmayabilir. Ancak, genel kabul görmüs ve her okulda geçerli oldugu söylenebilecek
bazi liderlik ilkelerinden de bahsetmek mümkündür. Bunlarin basinda, okul

SOSYAL BILIMLER DERGISI
281
yöneticilerinin ögretimsel liderlik davranisi sergilemeleri gelir. Okul yöneticisinin,
okulunun basarisini arayan ve bu yönde çalisan etkili bir ögretim lideri olmasi gerektigi
kabul edilebilir. Okul yöneticisi, etkili yönetim becerilerinin yaninda, ögretimsel liderlik
rolünü de etkili sekilde gerçeklestirirse, okulun, hedeflerini gerçeklestirme sansi
artacaktir.
Okul yöneticileri, ögretim lideri olarak, personeline ögretimsel kaynaklik
yapabilmelidir. Egitim-ögretim etkinliklerine ve okulun amaçlarina iliskin yüksek
beklentiler içinde bulunmalidir. Okulda egitim-ögretim faaliyetlerine katilmali,
ögretmenlere ve diger okul personeline gerekli kaynaklari saglamali, okulda etkili bir
iletisim sisteminin kurulmasinda önderlik etmeli, okulda tüm taraflar arasinda güçlü bir
iletisim ve etkilesim saglamali, okulun her alaninda her an görünür nitelikte bir kisi
olmalidir. Egitim-ögretim faaliyetleriyle bizzat mesgul olarak, o okulda egitimin ne
anlam ifade ettigine iliskin model olusturmalidir.
KAYNAKÇA
BAILEY Gerald D. ve Norma DYCK., (1990), The Administrator and Cooperative
Learning: Roles and Responsibilities in Instructional Leadership. Clearing House, 64
(1), 39-43.
BAMBURG J. D. ve R. L. ANDREWS., (1990), Instructional Leadership, School
Goals, and Student Achievement. Exploring the Relationship Between Means and Ends.
Eric, ED.319783.
CHELL Jan., (1995), Introducing Principals to the Role of Instructional
Leadership. A summary of a master’s project. SSTA Research Centre Report.
ÇELIK Vehbi., (1999), Egitimsel Liderlik. Ankara: Pegem Yayinlari.
KARIP Emin ve Kemal KÖKSAL., (1996), Etkili Egitim Sistemlerinin
Gelistirilmesi. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi, (2), 245-257.
KARIP Emin., (1998), Dönüsümcü Liderlik. Kuram ve Uygulamada Egitim
Yönetimi Dergisi, (16), 443-465.
LEZOTTE Lawrence W., (1992), Principal Insights From Effective Schools.
Education Digest, 58 (3), 14-17.
LUNENBURG Fred C. ve Allan C. ORNSTEIN., (1996), Educational
Administration. Concepts and Practices. Second Edition. California: Wadsworth
Publishing Company.

ETKILI OKULLAR ve ÖGRETIM LIDERLIGI
282
MARSH David D., (1992), Enhancing Instructional Leadership. Education &
Urban Society, 24 (3), 386-410.
ÖZDEMIR Servet., (2000), Egitimde Örgütsel Yenilesme. 5. Baski. Ankara:
Pegem A Yayincilik.
ÖZDEMIR Servet ve H. Ibrahim YALIN., (2000), Ögretmenlik Meslegine Giris.
Genisletilmis 3. Baski, Ankara: Nobel Yayin Dagitim.
ÖZDEN Yüksel., (1998), Egitimde Dönüsüm. Ye ni Deger ve Olusumlar. Ankara:
Pegem Yayinlari.
PLUNKETT Warren R. ve Raymond F. ATTNER., (1992), Introduction to
Management. 4
th
Edition, Boston: PWS-KENT Publishing Company.
SAGOR Richard ve Bruce G. BARNETT., (1994), The TQE Principal. A
Transformed Leader. Volume 4. California: Corwin Press, Inc.
SULLIVAN Gordon R. ve Michael V. HARPER., (1997), Umut Bir Yöntem
Olamaz. (Çeviren: Ayse Bilge DICLELI). Ankara: Boyner Holding Yayinlari.
TAYLOR Pat., (1994), Leadership in Education. Emergency Librarian, 21 (3), 9-
18.
TDK., (2000), Türk Dil Kurumu Okul Sözlügü. Ikinci Baski. Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayinlari.
TEITELBAUM Harry., (1990), Why Not A Principal Teacher? Clearing House,
64 (2), 103-105.
TICE T.N., (1992), Instructional Leadership. Education Digest, 57 (5), 38-40.
WHITAKER Beth., (1997), Instructional Leadership and Principal Visibility.
Clearing House, 70 (3), 155-157.