Bu araştırmanın iki temel amacı bulunmaktadır. Birincisi lise öğrencilerinin
mesleki değerlerini belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir envanter geliştirmektir.
İkincisi ise, lise öğrencilerinin mesleki değerlerinin çeşitli değişkenler açısından
farklılık gösterip göstermediğini belirlemektir.
Araştırmanın örneklemini Malatya il merkez sınırları içerisinde yer alan toplam
1292 lise öğrencisi oluşturmuştur. Araştırmanın birinci aşaması olan mesleki değer
envanteri geliştirme süreci için 474 lise öğrencisine uygulama yapılmıştır. Araştırmanın
ikinci aşaması olan lise öğrencilerinin mesleki değerlerinin çeşitli değişkenler açısından
incelenmesi için 818 lise öğrencisine uygulama yapılmıştır.
Araştırma kapsamında geliştirilen Mesleki Değer Envanteri’nin geçerlik ve
güvenirliğine yönelik elde edilen bulgular sunulmuştur.
Envanterin kapsam geçerliğine yönelik olarak, çeşitli üniversitelerdeki ilgili
mesleki alanda görev yapan akademisyenlerden alt boyutların kapsam geçerliğine
ilişkin görüşleri alınmıştır. Envanterin yapı geçerliğini belirlemek için açımlayıcı ve
doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi ile ortaya çıkan dokuz
boyuta ilişkin en yüksek düzeyde uyum gösteren maddeler seçilmiştir. Açımlayıcı
faktör analizi ile elde edilen dokuz faktörlü modelinin veriye uyumunun sağlanıp
sağlanmadığını test etmek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Dokuz
faktörlü model için gizil değişkenlerin gözlenen değişkenleri açıklama durumuna
ilişkin t değerlerinin .01 düzeyinde manidar olduğu ve gözlenen değişkenlerin hata
varyanslarının çok yüksek olmadığı (.27 - .71) görülmüştür. Envanterin nihai formunda
35 madde yer almıştır. Envanter dokuz alt faktörden oluşmaktadır. Bu dokuz faktör;“Maddi Kazanç”, “Liderlik”, “Özgürlük” , “Yardım”, “Fiziksel Özelliklerin Kullanımı”,
“İş Sağlığı”, “Yaratıcılık”, Arkadaşlık” ve “Ekip Çalışması” olarak adlandırılmıştır.
Envanterde her alt boyutu için iç tutarlılık katsayısı olarak Cronbach alfa değerleri
hesaplanmıştır. Bunun yanı sıra test tekrar test güvenirlik değerleri bir başka güvenirlik
göstergesi olarak hesaplanmıştır. Envanterin Cronbach alfa değerleri 0,70 ile 0,83
arasında değerler almıştır. Nihai envanterin test tekrar test güvenirlik değerleri alt
boyutlar için 0,61 – 0,82 arasında hesaplanmıştır.
Bulgular, bu araştırma kapsamında geliştirilen Mesleki Değer Envanteri’nin
geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu ortaya koymaktadır.
Bu araştırmanın ikinci aşamasını oluşturan lise öğrencilerinin mesleki değerlerinin
çeşitli değişkenler açısından incelenmesinde veriler analiz edilirken envanterden alınan
puanlar üzerinden betimsel istatistik hesaplamaları yapılmıştır. Gruplar arasındaki
farkların belirlenmesi amacıyla t-testi ve tek yönlü varyans analizi (One-Way ANOVA)
yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda bazı değişkenlerin bazı boyutlarda bağımlı
değişkene ilişkin varyaslarda her bir grup için eşit olmadığı görülmüştür. Bu nedenle
varyansları homojen olmadığı durumlarda, ortalamalar arası karşılaştırmaları yapmak
için ANOVA testinde ortalamalar arası karşılaştırmaları yapmak için “Brown-Forsythe”
testi yapılmış ve bu test sonucunda elde edilen “F” değerleri kullanılmıştır. ANOVA
testi sonucunda anlamlı farkın belirlendiği gruplarda, farkın hangi grup ya da gruplar
arasında olduğunu tespit etmek amacıyla çoklu karşılaştırma testleri kullanılmıştır. Grup
varyanslarının eşit dağıldığı durumlarda, ortalama puanların çoklu karşılaştırılmasında
“Scheffe” testi, grup varyanslarının eşit olmadığı durumlarda ise “Dunnet-C” testi
kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda öğrencilerin para, özgürlük, yardım, fiziksel özelliklerin
kullanımı, iş sağlığı, yaratıcılık ve arkadaşlık mesleki değerlerinde çeşitli değişkenler
açısından anlamlı farklılık göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Mesleki değer, kariyer değerleri, iş değerleri, değer, lise
This research has two main purposes. The first is to develop a valid and reliable
inventory to determine the vocational values of high school students. The second is to
determine whether there are differences between the various vocational value variables
of high school students.
Research was conducted in central city of Malatya and the sample of the study
consisted of 1292 high school students. At the first stage of the research which is the
development of vocational values inventory, it has been applied to 474 high school
students. At the second stage of the research which is the examination of vocational
value variables of high school students, it has been applied to 818.
The research findings related to the validity and reliability of Vocational Value
Inventory are presented.
Views of professional academics working in the field in various universities were
taken into consideration in the scope of sub-dimensions validity of the inventory.
Exploratory and confirmatory factor analyses were conducted to determine the construct
validity of the inventory. Nine dimensions were revealed with the confirmatory factor
analysis. Confirmatory factor analysis was performed in order to test alignment of the
data to the nine-factor model obtained by the exploratory factor analysis. It was
observed that for the nine-factor model t values were significant at .01 level for the
clarification of latent variables to the observed variables and the error variance of the
observed variables are not too high (.27 - .71). 35 items took place in the final form of
the inventory. Inventory consists of nine sub-dimensions. These nine sub-dimensions
are named as "Financial Gain", "Leadership", "Indipendence", "Aid", "Physical
Properties Use", "Work Health", "Creativity", “Friendship "and "Team Work ".Cronbach's alpha coefficients of internal consistency were calculated for the each
sub-dimensions of inventory. In addition, test-retest reliability values are calculated as
an indication of reliability. Cronbach's alpha values of inventory change between the
scores of 0.70 and 0.83. Test-retest reliability values were calculated for the subdimensions
of the final inventory change between the scores of 0.61 to 0.82.
The findings of this research reveal that Vocational Value Inventory is a reliable
and valid measurement tool.
In the second phase of this research, high school students’ vocational values were
investigated in terms of various variables. Descriptive statistics was used when
analyzing the data obtained from inventory. t-test was performed in order to determine
the differences between the two groups and one-way analysis of variance (One-Way
ANOVA) was used for more than two groups. As a result of the analysis it was
observed that the some of the variables were not equal variances on the dependent
variable for each group. Therefore, in case of variance is not homogeneous, “Brown-
Forsythe test" was used to make comparisons between means of ANOVA test. "F"
values were used obtained from this test. As a result of ANOVA significant differences
were obtained in some groups. Multiple comparison tests were used in order to
determine between which group or groups has significant difference. "Scheffe" test was
used in multiple comparisons of mean scores where the group is distributed evenly
variance and Dunnet-C" test was used when the group variances are not equal.
The results of research showed that students’ financial gain, Indipendence, aid,
use of physical characteristics, work health, creativity, friendship, and professional
values has significant differences in terms of several variables.
Keywords: vocational values, career values, work values, value, high school