Sprawozdawczość niefinansowa to obecnie niezmiernie ciekawy obszar badawczy. Z jednej strony, sprawozdania niefinansowe stanowią próbę rozwiązania niektórych ważnych problemów, z którymi boryka się sprawozdawczość finansowa. W szczególności wynikają one z konieczności prezentowania w sprawozdaniach finansowych informacji o odpowiednio wysokim poziomie wiarygodności, co powoduje, że wiele informacji (finansowych i niefinansowych) oczekiwanych i przydatnych dla odbiorców się w nim nie mieści. Z drugiej natomiast strony, ujawnianie informacji niefinansowych odpowiada na zupełnie odmienne potrzeby, wynikające z dążenia społeczeństw i państw do sterowania rozwojem gospodarczym w sposób zrównoważony, z uwzględnieniem konieczności działania zgodnego z koncepcją społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (Corporate Social Responsibility – CSR). Są to potrzeby zupełnie inne niż te, które zaspokajała rachunkowość finansowa. Przede wszystkim są to potrzeby innego kręgu interesariuszy, obejmującego m.in. dostarczycieli kapitału zainteresowanych społecznie odpowiedzialnymi inwestycjami, klientów i kontrahentów świadomych znaczenia kwestii ekologicznych i społecznych oraz organizacje pozarządowe reprezentujące grupy społeczne. W książce określono ich mianem interesariuszy niefinansowych.
Do nierozstrzygniętych wciąż jednoznacznie kwestii należy definicja sprawozdawczości niefinansowej i określenie jej granic. Można domniemywać, że sprawozdawczość niefinansowa zyskała swoją nazwę właśnie w zamiarze przeciwstawienia jej sprawozdawczości finansowej, która zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) jest ściśle zorientowana na potrzeby interesariuszy finansowych zainteresowanych przede wszystkim sytuacją finansową i wynikami finansowymi.
W monografii zdefiniowano sprawozdawczość niefinansową jako w znacznej mierze dobrowolny proces przygotowywania i ujawniania przez przedsiębiorstwo informacji adresowanych do szerokiego kręgu odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb interesariuszy niefinansowych, którzy wykorzystując je wpływają na przedsiębiorstwo tak, aby jego działalność była społecznie odpowiedzialna.
Celem monografii jest przedstawienie sprawozdawczości niefinansowej przedsiębiorstw w kontekście najnowszych zmian regulacyjnych i standaryzacyjnych. Nowe regulacje w tym zakresie zostały wprowadzone w Unii Europejskiej na mocy Dyrektywy 2014/95/UE i jej późniejszej inkorporacji do prawodawstwa krajów członkowskich. Za najważniejsze standardy ujawniania informacji niefinansowych uznano natomiast wytyczne Międzynarodowej Rady ds. Zintegrowanego Raportowania (International Integrated Reporting Council – IIRC) oraz standardy Global Reporting Initiative (GRI). Monografia składa się z ośmiu rozdziałów.
W pierwszym rozdziale podjęto próbę objaśnienia kontekstu powstania raportowania niefinansowego oraz wyjaśniono podstawowe pojęcia z nim związane. Zaproponowano autorską definicję sprawozdawczości niefinansowej oraz zarysowano jej ewolucję odwołując się do najważniejszych prób uzupełnienia zawartości informacyjnej sprawozdań finansowych o informacje niefinansowe. W dalszej części rozdziału przedstawiono podstawy teoretyczne sprawozdawczości niefinansowej przybliżając podstawowe założenia wybranych pozytywnych i normatywnych teorii rachunkowości. W rozdziale zidentyfikowano i sklasyfikowano także użytkowników sprawozdawczości niefinansowej oraz opisano korzyści, jakie mogą oni i jednostka sprawozdawcza odnieść z raportowania niefinansowego.
Rozdział drugi dotyczy najważniejszej inicjatywy regulacyjnej w zakresie sprawozdawczości niefinansowej podjętej na szczeblu Unii Europejskiej (UE), czyli Dyrektywy 2014/95/UE. Przedstawiono w nim najważniejsze rozwiązania Dyrektywy, proces jej opracowywania oraz różnice w sposobie jej wdrożenia w krajach członkowskich UE. Ponieważ ustalenia Dyrektywy 2014/95/UE mają charakter ramowy, jej koniecznym uzupełnieniem są wydane przez Komisję Europejską (KE) wytyczne oraz inne standardy sprawozdawczości niefinansowej. W rozdziale przedstawiono także proces ich konsultacji. Ponadto scharakteryzowano ponad 20 standardów i norm dotyczących sprawozdawczości niefinansowej (lub jej elementów), z których mogą korzystać przedsiębiorstwa stosujące Dyrektywę i Wytyczne.
Równolegle z pracami prowadzonymi w ramach UE nad Dyrektywą 2014/95/UE rozwijała się inna koncepcja zmian w sprawozdawczości przedsiębiorstw – raportowanie zintegrowane (integrated reporting), której autorem jest wspomniana już Międzynarodowa Rada ds. Zintegrowanego Raportowania (IIRC). W trzecim rozdziale porównano Wytyczne KE i Ramy Zintegrowanego Raportowania IIRC z uwzględnieniem ich istoty, celu, cech jakościowych i głównych obszarów ujawnień. Wskazano także na znaczenie, jakie dla rozwoju obu inicjatyw – unijnej i podjętej przez IIRC - ma działalność GRI. Rozdział zakończono rozważaniami na temat możliwej przyszłej konwergencji regulacji UE i wytycznych IIRC.
Kolejne trzy rozdziały łączy orientacja na praktykę sprawozdawczości niefinansowej. W czwartym rozdziale podjęto temat rozpowszechnienia się raportowania niefinansowego w Polsce i innych krajach UE oraz przedstawiono przegląd literatury poświęconej sprawozdawczości niefinansowej, ze szczególnym uwzględnieniem badań empirycznych. Zwrócono uwagę na rosnącą liczbę przedsiębiorstw ujawniających informacje niefinansowe oraz na wpływ przynależności branżowej na ten proces. W rozdziale podkreślono także intensyfikację badań naukowych dotyczących sprawozdawczości niefinansowej w Polsce, wskazano ich główne obszary i stosowane metody badawcze. W ostatniej części rozdziału skoncentrowano uwagę na publikacjach odnoszących się bezpośrednio do Dyrektywy 2014/95/UE, podejmowanych w celu skonfrontowania stanu sprawozdawczości niefinansowej przed i po wdrożeniu obowiązku publikacji informacji niefinansowych.
Pierwsze kompleksowe badania pozwalające ocenić zawartość i jakość sprawozdań niefinansowych przedsiębiorstw w Polsce przedstawiono w raporcie opracowanym na zlecenie Ministerstwa Finansów. W rozdziale piątym szczegółowo opisano zawartość tego raportu, rozpoczynając od wskazania celu i zakresu przeprowadzonego badania. Następnie przedstawiono zawarte w raporcie odniesienia do dobrych praktyk przedsiębiorstw, jak i uwagi krytyczne zgłaszane przez ekspertów. Rozważania poparto licznymi przykładami odnoszącymi się do formy i obszarów niefinansowych ujawnień. Rozdział zakończono przestawieniem własnych wniosków wynikających z lektury raportu.
W rozdziale szóstym zamieszczono wyniki analizy treści sprawozdań niefinansowych wybranych spółek notowanych w Polsce. Badanie ma na celu opisanie zawartości sprawozdań niefinansowych na podstawie analizy struktury treści, poruszanych w nim tematów oraz częstotliwości ich występowania i współwystępowania. Próbę badawczą stanowiło 46 podmiotów z takich sektorów jak: produkcja przemysłowa i budowlano-montażowa, paliwa i energia, technologie, ochrona zdrowia. Analizie poddano częstotliwość występowania tematów charakterystycznych dla jednego z pięciu obszarów ujawnień wymaganych Dyrektywą i UoR (czyli dla obszaru spraw społecznych, środowiska naturalnego, spraw pracowniczych, dotyczącego przeciwdziałania korupcji i łapownictwu oraz poszanowania praw człowieka), jak również ich współwystępowanie w kontekście ujawnień dotyczących ryzyka oraz regulacji wewnętrznych (takich jak na przykład polityka prowadzona w jednym z tych obszarów). Badania dotyczyły także porównania zakresu informacji niefinansowych ujawnianych przed i po wprowadzeniu nowego obowiązku sprawozdawczego czyli w latach 2016 i 2017.
Ostatnie dwa rozdziały stanowią próbę określenia kierunków dalszego rozwoju sprawozdawczości niefinansowej. W rozdziale siódmym zidentyfikowano najbardziej istotne problemy i wyzwania, przed którymi stoi sprawozdawczość niefinansowa. Wbrew bowiem licznym publikacjom, których autorzy kreślą bardzo optymistyczne wizje przyszłości raportowania niefinansowego, sprawozdania niefinansowe obarczone są licznymi słabościami i kontrowersjami, których przezwyciężenie zdecyduje o ich użyteczności. Przedstawiono zatem wątpliwości związane z przyjętym modelem regulowania sprawozdawczości niefinansowej oraz z użytecznością informacji niefinansowych dla interesariuszy przedsiębiorstw. Zwrócono ponadto uwagę na niepewność korzyści z ujawniania informacji niefinansowych oraz kontrowersje wokół ich wiarygodności.
W ostatnim rozdziale wskazano możliwe kierunki rozwoju sprawozdawczości niefinansowej przedsiębiorstw. Rozważania rozpoczęto od przedstawienia czwartej rewolucji przemysłowej jako źródła istotnych szans i wyzwań w zakresie sprawozdawczości przedsiębiorstw. Następnie wskazano zalecenia dla sprawozdawczości niefinansowej oraz scharakteryzowano główne czynniki mające wpływ na jej rozwój w przyszłości – prawdopodobnie w formie raportowania zintegrowanego. W ostatniej części rozdziału zwrócono także uwagę na istotne wyzwania, kontrowersje i dylematy z tym związane.
Niniejsza książka stanowi próbę wniesienia wkładu w nowy, ale obecnie dynamicznie rozwijający się kierunek badań w rachunkowości dotyczący sprawozdawczości niefinansowej. Autorzy proponują tę książkę pracownikom naukowym i wykładowcom wyższych uczelni, doktorantom i studentom oraz osobom zainteresowanym problematyką szeroko rozumianej rachunkowości, społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw oraz raportowania zintegrowanego, mając nadzieję, że okaże się ona przydatna w ich pracy naukowej i praktyce zawodowej.