Waldemar Kitler

National Defence University of Warsaw · Wydział Bezpieczeństwa Narodowego

Ponownie zapraszam Państwa do kontynuacji dyskusji, dotyczącej przygotowania urzędów administracyjnych obsługujących naczelne organy administracji rządowej na rzecz realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa narodowego, w tym głównie obronnych. Stąd też kolejne pytanie: Jaka jest i jaka powinna być organizacja urzędów administracyjnych obsługujących naczelne organy administracji rządowej na rzecz koordynacji zadań obronnych, i innych zadań pokrewnych z zakresu bezpieczeństwa narodowego?

Proponuję dyskusję odnosząc się do następującej hipotezy badawczej: Obecna organizacja urzędów administracyjnych na rzecz koordynacji zadań obronnych i innych zadań pokrewnych z zakresu bezpieczeństwa narodowego stanowi dobrą postawę do stworzenia optymalnych warunków organizacyjnych w przedmiotowym zakresie, ale mimo to jest nadal niedoinwestowana i nieadekwatna do obecnych i przyszłych uwarunkowań bezpieczeństwa narodowego, a w konsekwencji misji, celów i zadań naczelnych organów administracji rządowej w tym zakresie, i wymaga działań na rzecz osiągnięcia zdolności do realizacji tego typu funkcji. Jeśli w doskonaleniu aparatu administracyjnego państwa weźmie się pod uwagę misje, cele i zadania naczelnych organów administracji rządowej w dziedzinie obronnej, i innych dziedzinach bezpieczeństwa narodowego (np.: bezpieczeństwo polityczne, ekonomiczne, społeczne, publiczne, powszechne, w cyberprzestrzeni, informacyjne, kulturowe), wówczas organizacja urzędów administracyjnych, na szczeblu naczelnych organów administracji rządowej, zapewni osiągnięcie ich gotowości do realizacji kompetencji o charakterze decyzyjnym i informacyjnym (opiniodawczo-doradczym i sztabowym) oraz wykonywania funkcji: antycypacyjnej (przewidywanie), prewencyjnej (uprzedzanie), preparacyjnej (przygotowywanie), detekcyjnej (wykrywanie), reakcyjnej (reagowanie), destrukcyjnej (niszczenie) i odtwarzania (odbudowy), na rzecz zapewnienia wolnych od wszelkich zakłóceń warunków bytu i rozwoju narodowego, a w tym zagrożeń militarnych.

Serdecznie zapraszam do dyskusji. Mile widziane odniesienia do rozwiązań innych państw.

Przez ostatnie 30 lat zaszły znaczące zmiany, które wpłynęły na zdolność wypełniania przez organy naczelne polskiej administracji rządowej funkcji zarządzania w dziedzinie obronnej, a głównie w dziedzinie planowania, organizowania i koordynowania realizacji zadań obronnych (przygotowawczych i operacyjnych). Zlikwidowano jednostki organizacyjne (departamenty, biura) w ministerstwach, zajmujące się sprawami obronnymi, uzasadniając to spadkiem poziomu zagrożeń militarnych albo też kierując się najzwyklejszymi oszczędnościami etatowymi i finansowymi. I mimo uzasadnionej narracji o potrzebie integracji organizacyjnej na rzecz zarządzania bezpieczeństwem narodowym w ogóle, nadal dostrzega się braki w tym zakresie. Pewne korzystne zmiany, dające nadzieję na przyszłość, zaszły po 2018 roku, ale i tak jest jeszcze wiele do zrobienia. Uzasadnienie dla zmian znajdziemy uświadamiając sobie ogrom zadań obronnych spoczywających na naczelnych organach administracji rządowej jako liderach działalności obronnej państwa.

Czy obecna organizacja KPRM i ministerstw umożliwia koordynację realizacji zadań obronnych przez Radę Ministrów, premiera i ministrów - kierowników działów administracji rządowej?

Jaką zatem organizację powinny posiadać naczelne urzędy administracji rządowej (KPRM, ministerstwa) i jakie zadania powinny realizować powołane w tym celu komórki organizacyjne?

Kontynuując dalej debatę nad konsekwencjami ustanowienia procedury postanawiania przez Prezydenta RP o "czasie wojny", pragnę zachęcić do jej kontynuacji, przypominając dylematy natury organizacyjnej i proceduralnej. Warto bowiem wziąć pod uwagę konieczność stworzenia warunków do przeprowadzenia przez Radę Ministrów i Prezydenta RP procedur decyzyjnych w przedmiotowym zakresie. Mało tego nie tylko o postanowienie o „czasie wojny” chodzi, lecz wiele innych wspólnych działań tych organów, które bez ich wzajemnego zgodnego udziału nie mogą się odbyć. A dotyczy to m.in. następujących zagadnień związanych z obronnością państwa.

Przepis art. 126 ust. 2 Konstytucji stanowi, iż „Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium”. W zależności od charakteru i stopnia zagrożenia zewnętrznego państwa, prezydent może zarządzić, na wniosek prezesa RM, powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 136 Konstytucji). Kolejną, istotną kompetencję głowy państwa, uzależnioną od wniosku Rady Ministrów, ustala art. 234 Konstytucji stanowiący, że: „Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5”. Ta norma konstytucyjna daje szczególne uprawnienia prezydentowi do dysponowania, w określonej sytuacji zaistniałej w państwie i w ściśle określonym czasie, uprawnieniami przynależnymi zarówno władzy ustawodawczej jak i władzy wykonawczej. Podkreślić należy, iż tylko ten organ został wyposażony w takie kompetencje, co potwierdza jego wiodącą rolę w systemie bezpieczeństwa narodowego. Ponadto na podstawie postanowień Konstytucji, Prezydent RP, w dziedzinie obronności państwa m.in. w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji - na wniosek Rady Ministrów - może wprowadzić stan wojenny na części, albo na całym terytorium państwa (art. 229), na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać (art. 134 ust. 4),

Kompetencje prezydenta RP w zakresie bezpieczeństwa i obronności państwa zostały również określone w ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Rozwinięcie ogólnej normy konstytucyjnej, zawartej w przepisie art. 126 ust 2 Konstytucji, zostało dokonane w tej ustawie, gdzie zgodnie z przepisem art. 4a ust.1 ustawy, Prezydent RP: zatwierdza, na wniosek prezesa Rady Ministrów, strategię bezpieczeństwa narodowego, wydaje, na wniosek prezesa RM, w drodze postanowienia, Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego, zatwierdza, na wniosek Rady Ministrów, plany krajowych ćwiczeń systemu obronnego i kieruje ich przebiegiem, postanawia, na wniosek prezesa RM, o wprowadzeniu albo zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa, może zwracać się do wszystkich organów władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorców, kierowników innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych o informacje mające znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa, inicjuje i patronuje przedsięwzięciom ukierunkowanym na kształtowanie postaw patriotycznych i obronnych w społeczeństwie. W 2015 roku weszły w życie nowe regulacje ustawy, w brzmieniu: „w razie konieczności obrony państwa postanawia (Prezydent RP – W.K.), na wniosek Rady Ministrów, o dniu, w którym rozpoczyna się czas wojny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W tym samym trybie postanawia o dniu, w którym czas wojny kończy się” oraz „kieruje obroną państwa, we współdziałaniu z Radą Ministrów, z chwilą mianowania Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i przejęcia przez niego dowodzenia” ( Ustawa z dnia 15 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw, art. 1 pkt 1, Dz.U. z 2015 r., poz. 529).

Powołana ustawa określa również zasady sprawowania, również uzależnionego od udziału organów naczelnych administracji rządowej, zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi. Na wniosek Ministra Obrony Narodowej, prezydent określa główne kierunki ich rozwoju oraz przygotowań do obrony państwa (art. 5 pkt 1), a także może uczestniczyć w odprawach kierowniczej kadry MON i SZ RP (art. 5 pkt 2). Ponadto, na mocy postanowień ustawy regulującej użycie lub pobyt sił zbrojnych poza granicami państwa, prezydent, na wniosek Rady Ministrów lub prezesa RM, decyduje o ich użyciu poza granicami kraju. Dotyczy to udziału w konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom (Zob. ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej poza granicami państwa, art. 2 pkt 1; art. 3 ust. 1, Dz.U. z 1998 r., nr 162 r., poz. 1117 z późn. zm.).

Chociaż specyfika kierowania obroną państwa wymaga przyjęcia zasady jednoosobowego kierowania (wręcz dowodzenia) i ponoszenia jednoosobowej odpowiedzialności, to w okresie obowiązywania stanu wojennego, prezydent kieruje obroną państwa, we współdziałaniu z Radą Ministrów, z chwilą mianowania Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i przejęcia przez niego dowodzenia.

W czasie obowiązywania stanu wojennego kompetencje prezydenta są wyraźnie zależne od współdziałania z organami administracji rządowej, a w szczególności: postanawia, na wniosek RM, o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania, postanawia, na wniosek RM, o stanach gotowości bojowej SZ RP, określa, na wniosek RM, zadania sił zbrojnych w czasie stanu wojennego, może mianować, na wniosek prezesa RM, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (ND SZ); zatwierdza, na wniosek ND SZ, plany operacyjnego użycia SZ; uznaje, na wniosek ND SZ, określone obszary RP za strefy bezpośrednich działań wojennych” (Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, art. 10 ust. 2 pkt 1-6, Dz.U. z 2002 r., nr 156, poz. 1301).

Powyższe przykłady świadczą przede wszystkim o silnym związaniu dwóch kluczowych organów egzekutywy, tj. Prezydenta RP oraz Rady Ministrów, a także prezesa RM, który szczególnie w stanie wojennym, gdy Rada Ministrów nie może zebrać się na posiedzenie, wykonuje również konstytucyjne kompetencje tego organu (Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym…, art. 11 ust. 2).

Dwa tak silnie powiązane organy egzekutywy w dziedzinie obronnej muszą „mieć w dyspozycji” sprawny aparat opiniodawczo-doradczy oraz sztabowy, a ten - niestety – po stronie Rady Ministrów nie jest do tego należycie przygotowany. Nie ma bowiem przy Radzie Ministrów organu opiniodawczo-doradczego ds. bezpieczeństwa narodowego, a także organu sztabowego, które miałyby kompetencje i możliwości w stosownym zakresie.

Bez wątpienia powołany przy Radzie Ministrów Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego podmiotowo, w składzie zasadniczym i rozszerzonym, byłby niemal optymalnym rozwiązaniem, lecz przedmiotowy zakres jego działalności jest ograniczony do spraw z zakresu zarzadzania kryzysowego, i to tylko w zakresie regulowanym ustawą (Ustawa z dnia 26 kwietnia 2006 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. z 2007 r., nr 89, poz. 590 z późn. zm.). Wystarczy tu, moim zdaniem, tylko jeden krok ku lepszemu, tj. powołanie Komitetu Rady Ministrów ds. Bezpieczeństwa Narodowego i nadanie mu należytej pozycji ustawą o kierowaniu bezpieczeństwem narodowym, której potrzebę uchwalenia uważam za nader pilną.

Gorzej jest z organem sztabowym przy Radzie Ministrów. Wbrew wszelkim próbom i działaniom, roli tej nie może pełnić Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, które jednego dnia podaje prognozę pogody i ostrzeżenia o możliwych oblodzenia dróg, zaś innym razem koordynuje opracowanie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego RP lub Krajowego planu zarządzania kryzysowego, którego treścią jest m.in. ustalanie sposobów wprowadzania stanów nadzwyczajnych, a w tym stanu wojennego (!?). Niewątpliwie uzasadnione jest istnienie krajowego centrum ds. bezpieczeństwa cywilnego, ale to nie to samo, co bezpieczeństwo narodowe (państwa).

Koniecznym jest powołanie organu sztabowego, który realizowałoby m.in. następujące zadania:

- zapewnienie premierowi i Radzie Ministrów merytorycznej obsługi ich kompetencji w zakresie bezpieczeństwa narodowego - przygotowywanie projektów koncepcji, planów i programów strategicznych w zakresie bezpieczeństwa narodowego, w tym obronnej,

- analiza i ocena warunków bezpieczeństwa państwa i zagrożeń interesów narodowych,

- obsługa prac Komitetu Rady Ministrów ds. Bezpieczeństwa Narodowego,

- zapewnienie (pod względem organizacyjnym, technicznym, funkcjonalnym) Radzie Ministrów, premierowi i Komitetowi Rady Ministrów ds. Bezpieczeństwa Narodowego warunków do pracy w sytuacjach kryzysowych i w czasie konfliktu zbrojnego,

- czuwanie nad interesami państwa w sferze przemysłu zbrojeniowego i nowoczesnych technologii obronnych,

- koordynacja planowania w wymiarze ogólnokrajowym (np. Planu Reagowania Obronnego RP, Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego, Raportu o Zagrożeniach Bezpieczeństwa Narodowego RP itp.)

- koordynacja ćwiczeń i gier decyzyjnych w skali krajowej,

- koordynacja prac nad organizowaniem i rozwijaniem Centralnego Stanowiska Kierowania Obroną Państwa w wymaganym zakresie,

- koordynacja działań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa o charakterze międzyresortowym, wymagających aktywności Rady Ministrów i (lub) premiera,

- koordynacja zadań służb specjalnych, porozumień międzynarodowych i prac legislacyjnych w tym zakresie,

- koordynacja opracowywania dokumentów strategicznych w zakresie bezpieczeństwa narodowego, w tym w dziedzinie obronnej,

- koordynacja działań na rzecz ochrony tajemnicy w dziedzinie obronnej i bezpieczeństwa narodowego,

- koordynowanie badań naukowych i projektów technologicznych w zakresie obrony i bezpieczeństwa, uwzględniając w szczególności ochronę narodowych interesów strategicznych w tej dziedzinie,

- koordynacja polityki bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni,

- współudział i koordynacja przygotowywania projektów (założeń) porozumień międzynarodowych i prac legislacyjnych dotyczących bezpieczeństwa,

- ścisła współpraca z Biurem Bezpieczeństwa Narodowego oraz właściwymi departamentami w ministerstwach i urzędach podległych lub nadzorowanych przez premiera,

- i inne.

Nie mniej ważnym zagadnieniem jest podobne natury działanie doskonalące na poziomie ministerstw, województw, powiatów i gmin. Tam sytuacja gotowości organizacyjnej i kompetencyjnej aparatu administracyjnego do realizacji zadań obronnych i szerzej bezpieczeństwa narodowego nie jest zadowalająca. To wszystko „odbije się” gotowością i zdolnością administracji publicznej do podjęcia szerokiej natury wyzwań w „czasie wojny”, a ściślej w czasie zewnętrznego zagrożenia państwa i razie napaści zbrojnej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zapraszam do dyskusji nad dylematami legislacyjnymi, organizacyjnymi i funkcjonalnymi w tym zakresie.

Kolejne zaproszenie do dyskusji niebawem.

Potrzeba jednolitego i systemowego ujęcia problematyki terminologicznej z zakresu obrony narodowej, traktującej całościowo zagadnienia definicyjne dotyczące przygotowania i funkcjonowania państwa na wypadek wystąpienia jego zewnętrznych zagrożeń lub zbrojnej napaści, wynika zarówno z potrzeb natury teoretycznej jak i praktycznej. Przyczynę owego stanu rzeczy stanowi m.in. częściowa dezaktualizacja niektórych obowiązujących aktualnie terminów, a także utrata ich precyzji z uwagi na wielokrotnie nowelizowane przepisy oraz rozproszenie zagadnień dotyczących problematyki obronnej w wielu aktach prawnych. Istotnym mankamentem obecnego stanu prawnego jest brak terminologii regulowanej ustawowo lub regulowanie niektórych, szczególnie ważnych pojęć aktem prawnym rangi rozporządzenia. Nieobce jest też zjawisko przeregulowania lub nadmiernego i nieprzekonującego zabiegania o doprecyzowanie terminów konstytucyjnych jak choćby „czasu wojny”. Często też, co jest zjawiskiem wyjątkowo nagannym w stanowieniu prawa, zagadnienia definicyjne ujmowane są w dokumentach strategicznych, poradnikach, wytycznych lub innych dokumentach niemających charakteru źródła prawa powszechnie obowiązującego.

Sytuacji tej nie sprzyja również brak zgodności w poglądach naukowych, wynikających często z braku należytych podstaw wiedzy merytorycznej lub analizy istoty definiowanej problematyki w oparciu o ugruntowaną wiedzę teoretyczną i praktykę problemu.

W kontekście powyższego uzasadnienia istnieje potrzeba podjęcia wstępnych analiz kluczowych wyrażeń i terminów z zakresu obrony narodowej RP, przedstawienia ich kontekstów teoretycznych i praktycznych, by w rezultacie przeprowadzonych badań określić istniejące niedomagania i konieczne działania na rzecz poprawy takiego stanu rzeczy.

Zapraszam więc Państwa do dyskusji nad problematyką natury definicyjnej i poszukiwania uzasadnień dla co najmniej dwóch odmiennych stanowisk dotyczących uregulowania „czasu wojny” wobec towarzyszących mu w konstytucji terminów „stan wojny” i „stan wojenny”.

Jak przekonująco zauważył M. Dura w „Defence 24” z dnia 10.10.2014 r. „BBN, wprowadzając nową ustawę o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw, wykorzystał istnienie w Konstytucji RP dwóch określeń: <<stan wojny>> i <<czas wojny>>. W intencji autorów ustawy zasadniczej oba te pojęcia miały dotyczyć tego samego, dlatego w Konstytucji RP określono jedynie jak ogłasza się <<stan wojny>>. Uznano bowiem, że zgodnie z logiką wprowadzenie przez Sejm <<stanu wojny>> automatycznie oznacza, że mamy do czynienia z <<czasem wojny>> i nikt tego <<czasu wojny>> nie musi już dodatkowo ogłaszać”.

W przekonaniu inicjatorów zmian w/w pojęcia są całkiem odmienne, i wymagające oddzielnych procedur wprowadzania. Warto jednak zauważyć, iż zmiany, które nastąpiły, nie dotyczą przyjęcia definicji „czasu wojny” chociażby przez ustalenie przesłanek jego wprowadzenia, a jedynie ustalenia procedury ogłaszania (postanawiania o nim). Wydaje się więc, iż nastąpiło kilka wyzwań interpretacyjnych i proceduralnych, których źródeł należy upatrywać m.in. w fakcie wprowadzenia dodatkowego środka nadzwyczajnego w drodze zwykłej regulacji ustawowej, naruszenia konstytucyjnej procedury postanawiania o stanie wojny, a także wprowadzenia nowej niezinterpretowanej konieczności postanawiania o „czasie wojny” w postaci „konieczności obrony państwa”. Rodzi się bowiem najprostsze z pytań o to, kiedy nastąpi konieczność obrony państwa? czy będą to przesłanki tożsame z przesłankami „stanu wojny” czy też „stanu wojennego”. A może będą to jeszcze inne, które S. Koziej i inni poumieszczają w tak zwanej „szarej strefie” lub w „konflikcie poniżej progu wojny”?

A cóż to jest ta „szara strefa” lub „konflikt poniżej progu wojny”? Czy są ku temu przesłanki natury materialnej i formalnej? Czy język potoczny, publicystyczny ma prawo bytu w systemie prawa? A może jednak czas ku temu, by system prawa i normy nadążały za galopująca ewolucją środowiska bezpieczeństwa narodowego (państwa)?

A może zgodnie z wolą ustawodawcy, „konieczność obrony państwa” rzeczywiście nastąpi w razie wystąpienia przesłanek, których nie przewidziano pośród przesłanek „stanu wojny” lub „stanu wojennego”? Czy zatem mogą wystąpić jeszcze inne okoliczności niż, odpowiednio: zbrojna napaść na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji (art. 116 ust. 2 Konstytucji RP z 1997 r.) albo zewnętrzne zagrożenie państwa, w tym spowodowane działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, zbrojna napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji (ustawa o stanie wojennym, art. 2 ust. 1)? A jeśli tak, to w czym tkwi cały szkopuł?

Interesująco rysuje się nadal dyskusja nad zagadnieniami prawnymi, organizacyjnymi i proceduralnymi w tym zakresie. W pierwszym wypadku chodzi też o to, że poza wyżej wymienionymi dylematami dochodzi jeszcze do ograniczenia uprawnień Prezydenta, który postanawiając awaryjnie o „stanie wojny”, czynił to bez konieczności oczekiwania na wniosek Rady Ministrów (ew. premiera), po czym z formalnego punktu widzenia następował „czas wojny”. Tymczasem od nikogo niezależne postanowienie przez Prezydenta o „stanie wojny” (nie jest wymagany niczyj wniosek formalny) nie da jemu i wielu innym organom możliwości podjęcia kroków na „czas wojny”, bowiem te mogą się rozpocząć dopiero od postanowienia Prezydenta, ale pod warunkiem złożenia wniosku przez Radę Ministrów. „Pogorszenie” sytuacji Prezydenta jest jak widać oczywiste, podobnie zresztą jak w przypadku kierowania obroną państwa we współdziałaniu z Radą Ministrów, które zostało uzależnione koniecznością mianowania Naczelnego Dowódcy SZ RP i przejęcia przez niego dowodzenia.

W materii organizacyjnej i proceduralnej warto wziąć pod uwagę konieczność stworzenia warunków do przeprowadzenia przez Prezydenta i Radę Ministrów procedur decyzyjnych w przedmiotowym zakresie. Dwa tak silnie powiązane organy egzekutywy w dziedzinie obronnej muszą mieć w dyspozycji sprawny aparat opiniodawczo-doradczy i sztabowy, a ten - niestety – po stronie Rady Ministrów nie jest do tego należycie przygotowany (tu odsyłam do skąpej nadal literatury z zakresu kierowania bezpieczeństwem narodowym i organizacji bezpieczeństwa narodowego RP).

Zachęcam do dyskusji!

P.S. Interesują mnie opinie z punktu widzenia nauk prawnych, nauk o bezpieczeństwie, nauk o polityce i administracji oraz o zarządzaniu, wszystkie rzecz jasna zważywszy na przedmiot kierowania bezpieczeństwem narodowym.